Zasad zadaniem produkt roślinnej jest przetworz materii nieorganicznej w organiczna przy wykorzystaniu energii słonecznej za pomoca aparatu fotosyntetycznego roślin samożywnych. Podzial produkcji roślinnej: -polowa produkcja roslinna na GO -polowa produkcja pasz na grunt zielonych Rodzaje produkcji ogrodniczej: #podzial ze względu na spsos uzytkowania materialu roślinnego: a) sadwonictw (szkolkarstwo, uprawa drzew pestkowych, ziarnkowych, krzewow jagodowych, przechowalnictwo owocow) b) warzywnictwo (polowe i pod oslonami, uprawa grzybow jadalnych, zielarstwo) c) rośliny ozdobne (dendrologia - drzewa i krzewy ozdobne, rośliny ozdobne, trawniki, bukieciarstwo, szklokarstwo roślin ozdobnych) d) hodowla i nasiennictwo roślin orgod (rozne techniki hodowli i rozmanazania roślin, produkcja nasienna) podzial ze względu na miejsce prowadz produkcji: a) prod polowa (w gruncie odkrytym) b) produkcja pod oslonami (szklarnie, oslony plastykowe, inspekty) c) produkcja „In vitro” Wielkość produkcji ogrodniczej: -pow uprwa sadowniczych (drzewa owocowe 270 tys ha, krzewy jagodowe 105 tys ha) -pow upraw warzyw gruntowych 395 tys ha, -pow szklarni i tuneli owocowych 7741 ha, -pow szkolek roślin ozdobnych 8986 ha Czynniki decyducjace o kierunkach Roz prod ogrodnicz: -warunki klimat-glebow, -jakos produktow (cechy fizyczne, malo azotanow i pestycydow), -koszty produkcji (sila robocza, koszty energii) WARUNKI PRZYRODNICZE rozw sadownictwa: warunki klimatyczne: #temperatury: -srednie roczne od 8,5 (pld Zach do 6,0 pln-wsch), -w styczniu od -1*C na dolnym slasku do -4*C w suwalkach, -co 10-12 lta występują zimy z temp minim do -40*C, wiosenne przymroski w okresie kwitnienia (-0,6 do -2,2*C powod przemarz kwiatow), -kolejnosc kwitnienia: brzoskwinie, morele, wisnie, czeresnie, sliwy, orzech wloski, jabłoń, grusza #uslonecznienie (fotosynteza) pochmurny rok spada jakość i iwelkosc plonow #opady atmosfer: na wytworz 1g such masy rośliny sadownicze zużywają od 250 do 500 g H2O. 1200 mm rocznie, drzewa i krzewy owocowe potrzebuja około 750 mm opadow rocznie. -najwieksze potrzeby wodne; maj-czerwiec. W okresie zbiorom dobrze gdy jest sucho i cieplo. Niekorzystne grady, duza wilgot powietrza i dlugie opady. #wiatry (niekorzystne). WARUNKI GLEBOWE: -zasied systemu gorzen drzew i krzewow i jego rozwoj zaleznie od jakości gleby (odporność na wymarzanie i susze) -poziom wody gruntowej: @ponizej 200 cm grusze @180-200 cm (orzechy wloskie, czeresnie, wisnie) @150-160 cm (jabłonie na podkul silnie rosnących i półkarłowych, grusze na pigwie) @130 cm (jabłoń na podkładkach półkarłowych) @100 cm (jabłoń na podkladakach karlowych (M27, M9, M26) oraz sliwy) -odczyn (pH w 1MKCl) gleby: @5,5-6,2 agrest, malina, trukawka @6,2-6,7 jablon, grusza, porzeczki @6,7-7,1 sliwa, wisnie, czeresnie, brzoskwinie, morela, orzech wloski Pod rośliny sadownicze nie nadaja się gleby: -zbyt lekkie, piaszczyste, zwłaszcza z grubsza warstwa zwiru lub piasku w niższych warstwach -plytkie redziny z wystep blisko powierzc gleby sklaa macierzysta -bardzo ciezkie i ciezkie gleby gliniaste oraz mady. Sadownictwo wykorz gleby klasy 3,5 ew 5. SYSTEMATYKA ROSLIN SADOWNICZYCH: owoce - w znaczeniu sadownicz - jest to jadalna czesc rośliny trwalej, wytworz najczęściej z zalazni oraz elementow do niej bezposredn przylegających Rośliny sadownicze dzielimy na: a) ziarnkowe: jabłoń, grusza, pigwa b) pestkowe: sliwa, wisnia, czeresnia, brzoskwinia, morela c) jagodowe: truskawki, porzeczki, agrest, maliny, aronia, winorośl d) orzechy: orzech wloski, leszczyna Wg systematyki botanicz rośliny sadownicze naleza do nastep rodzin: a) ziarnkowe: rodzina rozowate podrodzina jabłoniowe owocem jest owoc rzekomy b) pestkowe: rodzina: rozowate podrodzina: śliwowe owocem jest owoc prawdziwy c) jagodowe: rodzina: rozowate podrodzina: rozowce | pozeczka, agrest, winorośl - jagoda prawdziwa, truskawka - jagoda rzekoma, malina - złożony pestkowiec d) orzech rodzina: orzechowate | orzech wloski pestkowiec, rodzina leszczyna pospolita - orzech prawdziwy Odmiany drzew i krzewow owocowych (rozmaz się wegetatywnie) Klon - zbiory osobnikow powst z organow wegetatyw jednego osobnika wyjściowego sport - mutant pakowy powstaly w obrebie klonu, np. sportami SA odm Delicious SA Red Delicious i Starking, a sportami odmiany Jonatan SA Red Jonatan i Blackjon | Od odmiany zalezy wielkość i jakość plonow (roznia się cechami produkcyjn i uzytkowymi). Dazy się do ograniczenia liczby odmian ze względu na konieczność specjalizacji produkcji oraz normalizacji w przechowalnictwie i obrocie. Najważniejsze cechy produkcyj i uzytkowe odmian drzew owocow: - smak i wyglad owocu (barwa, kształt, wielkość) -wytrzymalosc na mroz -plennosc -wczesnosc wchodzenia w okres owocowania -odpornosc na choroby -zdolnosc przechowalnicza -termin osiagania dojrzałości konsumpcyjnej -odpornosc na uszkodzenia w obrocie, przydatność do przetwórstwa ROZMNAZ ROSLIN SADOW A) wegetatywne: 1) odkłady a) pionowe (kopczykowanie): wegetatywne odmiany jabłoni, agres, porzeczka, winorośl, leszczyna, pigwa b) poziome (plaskie) agrest, winorośl, leszczyna 2) Sadzonkowanie a) sadzonki zdrewniale: pozeczka, winorośl b) sadzonki zielone: winorośl, porzeczka, agrest, leszczyna 3) odrosla korzeniowe: maliny, leszczyna 4) rozlogi: truskawki, poziomki 5) podzial roślin: niekiedy leszczya 6) oczkowanie (okulizacja) i szczepienie: wszystkie drzewa owocowe, pienne formy agrestu i porzeczki, niekiedy winorośl oczkowanie - transplantacja oczka (paka liściowego) a szczepienie - transplantacja zrazu (jednoroczny ped z 3-5 pakami) PODKLADKI GENERAT I WEGETATYW: a) generatywne: z nasion zebranych z kwalifikowanych drzew matecznych sprowadzonych pod względem zdrowotności i wytrzymałości na mroz (rosnących w izolacji przestrzennej - np. dla drzew pestkowych 300m) b) wegetatywne: z odkładów pionowych lub poziomych roślin matecznych: podkładki mogą być: @karlowe: silnie osłabiają wzrost, @polkarlowe: srednio osłabiające wzrost @silnie rosnące: nie osłabiają wzrostu Zaleznie od wysok pnia drzewa owocowe dzieli się na: - Krzaczaste (K), drzewo pozbawione pnia lub o pniu nie przekracza wysok 30 cm, -niskopienne (NP), wysok pnia 31-60 cm, -polpienne (PP), o wysok pnia 61-100 cm, -pienne (P), o wysok pnia >100cm Zalety drzew o pniach niskich: -bardziej wytrzymale na mroz -szybciej rosna iwczesniej wchodza w owocowanie -mniej narazone na ujemne skutki wiatrow -odznaczaja się wyzsza produkcyjnością -latwiej wykonac zabiegi pielęgnacyjne PODST INTENSYFIKACJI PROD SADOWN sad intensywny - daje wysoki plin owocow najwyższej jakości w okresie jak najkrótszym po zalozeniu sadu. Podsaw element intensyfikacji produkcji sadow jest zwiekszenie liczby drzew na jednostce powierzchni, gdyz: 1) plony uzyskiwane w pierwszych 6-8 latach po zalozeniu sadu zwiększają się wprost proporcjonalnie do liczby pasadzonych drzew 2) sady gesto sadzone pozwalaja na szybszy zwrot nakładów poniesionych na ich zalozenie i doprowadz do wocowania Sposoby uzyskiwania drzew o osłabionej sile wzrostu: 1) stosowa podkładek karlowych, osłabiających wzrost drzew, pozwala na: -wczesne wchodzenie w okres owocowanie i obfite plonowanie -coroczne owocowanie -uzyskanie wysokiej jakości owocow -wyrastanie drzew o malych wymiarach Wady podkładek to: -mniejsza wytrzymałość na mroz (przy temp gleby -10*C wystep zagroz wymarzniecia) -wymagaja gleb żyznych -slaby syst korzeniowy zwieksza podatność na pochylenia i przewracanie drzew -sa podatniejsze na zgnilizne pierscieniowa podstawy pnia oraz zgorzel kory 2) wstawki skarlajace np. na podkładce z siweki Antonowki wprowadza się 30 cm odcinek pnia z podkładek skarlajacyh np. B9, P2, na których dopiero wyrasta odmiana uprawna 3) mutanty (sporty) krotkopedne 4) retardanty Allan-85, B-Nine Gatunki przy których stosuje się podkładki (jabłoń, grusza, sliwa, wisnia, czeresnia, brzoskwinie, morela, winorośl) Gatunki uprawiane bez podkładek (truskawka, pozeczka, agret, malina, jezyna, borowka, czernica, brusznica, zurawina) Produkcyjn sadow w roznych okresach bioekonomicznych: okresy bioekonomicz 1) nakłady inwestycyjne na: -zalozenie sadu -doprowadzenia sadu do momentu, w którym wartość produkt zrowna się z poziomem poniesionych nakładów 2) wzrastającego okresowania 3) pelni owocowania 4) malejącego owocowania Przeciętne plony uzyskiwane zaleza od: -stopnia intensywności sadu -warunkow klimatyce-glebowych -poziomu stosowanej technologii produkcji i wynosza srednio z 1ha: # 20-30t przy liczbie drzew 400 #30-40t przy liczbie drzew 800 #40-50t przy liczbie drzew 1200 W pielęgnacji jedynie koszty ciecia i zbioru owocow wzrastaja nioemal proporcjonalnie do liczby drzew w sadzie.ZALOZ SADU (PLANTACJI) 1) wybor stanowiska pod sad: -teren o spadku do 10% (przy większych spadkach specjalne zabiegi) -unikac zastoisk mrozowych i pasow gradow -wystawa terenu (wschodnia lub zachodnia) 2) ogrodzenie i oslony wiatrowe 3) rozplantowanie kwater (jednostek produkcyjnych) pow produkcyj sadu 97%+drogi wew 3%=100% pow ogolnej, wielkość kwater 2-4 ha w malych sadach 20-40 ha w dużych sadach | kierunek rzedow: polnoc-poludnie, Kształt kwater - prostokąt o wymiarach bokow 2:1 o długości rzedow nie przekraczając 400m. Każdy gatunek uprawianych roślin na oddzielnej kwaterze z uwzgledn zdolności do zapylania kwiatow 4) znaczenie pasieki w sadzie: kwiaty drzew owocowych w 90% zapylane SA przez owady glown przez pszczoly. - na 100 ha sadu powinno przypadac 200-300 pni 5) rozstawa: warunki efektywnego wprowadzenia mechnizacji w sadzie: -jednakowa rozstawa drzew w calym sadzie -uformowanie zwartych rzedow drzew w kształcie ścian (szerok ścian 1,5-2 m, wysok 2,5 m) -szerokosc uliczki roboczej 2,0-2,5m. Możliwe jest stosowanie jednakowej odległości miedzy rzedami drzew wynosacej od 4,0-4,5m. Jedynie dla czereśni, jabłoni, gruszy na podkładkach silnie rosnących oraz dla wszystkich sadow zakładanych na glebach bardzo żyznych i zamierzonej kulistej formie korony, odległość musi być zwiekszona do 6-7m. Rozstawa drzew zalezy od: -sily wzrostu podkładki -sily wzrostu odmiany -zyznosci gleby -zaplanowanej formy korony (kulista, szpalerowa). Odległość drzew w rzedzie od 1,5-5m. Przygotow gleby pod zalozenie sadu: -odchwaszczenie -uprawa gleby -nawozenie organiczne -narozenie mineralne Termin i technika sadzenia drzew: -termin jesienny jest lepszy od wiosennego -wytyczenie sadu w prostokącie -przygotowanie dołków i drzewek -material sadzeniowy (zdrowotność, jednolistosc) -sadzenia Systemy utrzymania gleby w sadzie: 1) czarny ugor 2) czarny ugor i rośliny okrywowe 3) ugór herbicydowy 5) murawa a) utrzymanie gleby w młodym sadzie b) utrzymanie gleby w sadzie owocucjacym c) nawadnianie Nawożenie sadu: 1) system korzen drzew owocowych, a pobieranie składników pokarmowych: -optymalne temp wzrostu korzeni 15-20*C -syst korzeniowy przekacza 1,5-3 krotnie srednice korony (zaleznie od podkładki, typu gleby jej zasobności oraz poziomu wody gruntowej) 2) Potrzeby nawozowe roślin sadowniczych: z plnem 40t/ha wywozi się 24 kg N, 68 kb K20, 10 kg P205 3) Nawozy mineralne przydatne w sadownictwie i technika ich stosowania (najważniejszy N) - mocznik, saletra amonowa, co kilka lat wapnowanie (odkwaszenie), naw azotowe wiosna (maj/czerwiec), naw fosforowe, potasowe jesienia Ochrona przed chorobami: -stosow metod integrowanych (biologicznych, agrotechn, mechanicz i chemicz) -kontrolowane zwalczanie chorob i szkodnikow, po wystapieniu zagrozenia (progi zagrozenia) -technika opryskiwania #choroby grzybowe (parch, mączniak) #chorob bakteryjne i wirusowe (zaraz ogniowa) Uszkodzenia mrozowe roślin sadown - nieodwracalne zmiany w żywych czesciach Komorek Wytrzym na mrozy zalezy od: a) genetycznych wlasciw gatunku lub odmiany b) fazy fenologicznej c) stosowania zabiegow agrotechnicz (np. zadymianie) Odporn na niskie temp: jabłoń>wisnia>sliwa>czeresnia>grusza>orzech wloski>morela>brzoskwinia Krytyczn temp przemarzania (T50) wynosi: -35*C u jabłoni, -18*C u brzoskwini Typy uskzodzen mrozowych: -przemarzanie korzeni, -p podstawy pnia, - p pnia i nasady konarow -p pedow, -p pakow kwiatowych, -pkwiatow i zawiązków owocowych (2 ostatn najczęściej przemarz) Najbardz wrażliwe na niskie temp SA: -mlode zawiazki owocow (uszkodzenie przy temp -0,6*C) -kwiaty (ich slupki) gina w temp od -1,6 do -3,8*C, -paki kwiatowe, wytrzym spadki temp do -3,0*C u jabłoni i do -6,7*C u brzoskw Sposoby zapobiegan uszkodzenim mrozowym: -agrotechniczne -bezposrednie (zadymianie, mieszanie powietrza, zraszanie) ZBIOR OWOCOW dojrzal zbiorcza: stan fizjolog owocow, w którym powinny być zebrane, aby najlepiej nadawaly się do przechowywania Dojrzałość konsumpcyjna: stan fizjologiczny owocow w którym osiągają one optymalne wlasciw smakowe Wskaźniki dojrzałości zbiorczej: 1) wielkość owocow (bezposred przed zbiorem wzrost objętości 0,25-0,50%) 2) jędrność owocow (maleje) 3) barwa zasadnicza skorki (żółknie) 4) łatwość oddzielania się szypulki od pedu (wieksza) 5) proba skrobiowa - okresla stopien zaniku skrobi w miąższu jabłek 6) suma temp aktywnych (dla każdej odmiany jest wart stala) 7) kalendarzowy termin zbioru - malo dokładny Choroby przechowalnicze owocow: #grzybowe (gorzka zgnilizna, miekka i brunatna zgnilizna) #fizjologiczne (gorzka plamistość podskorna, rozpad mączysty /starczy/, oparzelizna powierzchniowa) WARZYWNICTWO, obok sadownictw i kwiaciarstw, stanowi jeden z podstaw Dzielaw ogrodnictwa. Warzywa - okresla się grupe roślin zielonych służąc człowiekowi za pokarm i spożywczych w postaci naturalnej tj bez technicz przerobu. Na swiecie uprawianych jest ok. 250 gat warzyw. W PL znanych jest ok. 40 gat, z kt kilkanaście jest szerze rozpowrzech (kapusta, marchew, pomidor, ogorek, burak ćwikłowy, kalafior, groszek, brokul) Czescia uzytkowa warzyw SA rozne organy (zarówno podziemne jak i nadziemne), roślin jednorocznych, dwuletnich i wieloletnich takie jak: -korzenie (marchew, pietruszka) -cebule (cebula, por) -lodygi (kalarepa) -owoce (pomidor, ogorek) -nasiona (groch, fosola, bob) Grupy uzytkowe warzyw (uprawianych w PL) -cebulowe (cebula, por, czosnek) -dyniowe (ogorek, dynia, melon) -kapustne (kapusta glowiasta, biala, czerwona, kalafior) -korzeniowe (marchew, pietruszka, seler) -lisciowe (salata, szpinak, cykoria salatowa) -psiankowe (pomidor, papryka, wczesny ziemniak) -rzepowate (rzodkiewka, rzodkiew, rzepa) -straczkowe (fasola, groch, bob) -wieloletnie (szparag, rabarbar, chrzan) Zaczenie warzyw: 1) znaczenie warzyw w żywień człowieka: -witaminy: C, prowitaminy: A,K,H,E,B1,2,6 -skladniki mineral K,Ca,Mg,Fe,P -subst bakteriobójcze (fitoncydy) -antyoksydanty, wymiatacze wolnych rodnikow -subst szkodliwe dla zdrowia: azotany, azotyny, metale ciek, pozost pestycydow 2) Gospodarcz znacz warzyw: a) powierzchnia upraw b) wart produkcji c) kierunki zagospodarow warzyw: -export -import -rynek świeżych warzyw Problemy zwiekszania produkcj warzyw: -postep biologicz i agrotechnicz -warunki klimatyce-glebowe -naklady (mozliw inwestycyjne na deszczowanie, maszyny, przechowalnie, robocizne)-rynki zbytu Czynniki wzrostu i rozwoju roślin warzywnych: klimatyczne: -temper -swiatlo -opady -ruch powietrza -sklad powietrz atmosf gleba: -wlasciw fizycz -wlasciw chemicz -wlasci mikrobiologicz Wymagan cieplne roślin warzywnych: 1) rośliny klimatu umiarkowa (optym temp 10-15*C) -kapustne -marchew -pietruszka -groch -rzodkiewka -salata 2) Roslinu klimat cieplego (optym temp >20*c) -psiankowate -dyniowate -fasola -kukurydza Wymag cieplne rośliny zmieniaja się zalez od wieku rosl i fazy rozwoju (jarowizacja), a także od warun świetlnych (dzien/noc) Wymag świetlne ros warz: -warzywa naleza na ogol do roślin światłolubnych -reaguja na natężenie swiatla, sklad spektralny widma świetlnego oraz długość nasietlania dobowego -rosliny dnia dlugiego (salata) -obojętne fotoperiodyczne (pomidor) -dnia krotk (koper). W PL dlug dnia w okres weget waha się od 12 goz (21 marca i 21 wrzesnia) do prawie 17 godz (23 czerw). Wymag wodne roślin warzyw zalez od: -system korzeniowe -fazy wzrostu i rozwoju roślin O pokryciu potrzeb wodnych roślin decyduje: -wielk i rozklad opadow -typ gleby (podsiak kapilarny) -stosowane zabiegi uprawowe i nawożenie zwłaszcza organ -wyposazenie w urządź nawodnieniow Niedobor wody, kt trzeba uzupełnić w okresie wegetacji, w zalez od gatunku, przebiegu pogody i rejonu uprawy ocenia się na 30-250mm rocznie. Nawożenie roślin warzywnych: 1) wymag pokarmowe: ilość pobranych składników min przez roślinę (w g/roślinę lub w KB na tone plonu albo z kg z 1ha) 2) potrzeby nawozowe: ilość składników jakie trzeba wprowadzic z nawozami do gleby aby zabezpiecz wymagan pokarmowe w celu uzysk wysok i dobrej jakości plonu. Nawożenie oparte jest na wynikach analiz chemicz gleby wzgl. Oceny wizualnej roślin w danej fazie wzrostu. Nawoz organicz i mineralne: 1) organiczne: obornik, komposty, nawozy zielone 2) mineralne: -jedno i wieloskladowe -o spowolnionym dzialaniu -w formie stalej i plynnej. Wielkość i jakość warzyw jest w b. duzym stopniu zalezna od nawożenia. Dawki nawozow w uprawie warzyw znacznie przewyższają dawki stosow w uprawie sorlin rolniczych.