PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE
Wykład 1
Dlaczego uczymy się o partiach politycznych:
gdyż znajdują się w kanonie nauki o polityce
gdyż są wszechobecne
gdyż są głównymi aktorami w sprawowaniu władzy i życiu politycznym
I. Ważne pojęcia polityczne mające związek z zagadnieniem partii politycznych
Władza
Władza jest to relacja, w obrębie której podmiot lub grupa podmiotów jest w stanie skłonić bądź zmusić inne podmioty do określonych zachowań
Władza jest niejednokrotnie związana ze stosowaniem przymusu
W ustrojach cywilizowanych kwestie związane z władzą charakteryzują się raczej dobrowolnością
Dlaczego dobrowolnie oddajemy władzę innym?
Ponieważ posiadają wiedzę potrzebną do jej sprawowania
Z powodu tradycji
Są w stanie nas przekonać, że posiadają ją z woli Bożej
Są do tego predestynowani z racji doświadczenia bądź też
cnót moralnych
Są w stanie kupić sobie poparcie
Najważniejszym powodem, dla którego władza jest przekazywana w ręce innych jest złożoność i skomplikowanie życia społecznego i publicznego
Teoretycznie najlepiej aby ludzie mogli podejmować decyzje ich dotyczące, ale w społeczeństwach jest to nie do końca możliwe
Dlatego decyzje powinny być podejmowane przez społeczność jako całość
Sytuacja taka jest teoretycznie możliwa i nazywa się
DEMOKRACJĄ
I. Ważne pojęcia polityczne mające związek z zagadnieniem partii politycznych
Demokracja
Termin pochodzi z greki i jest zbitką wyrazową: demos (lud) i kratos (rządy)
Niemożliwe jest w praktyce aby demokracja literalnie interpretowana istniała. Jest więc ona jedynie pewnym skrótem i sytuacją idealną
Często z demokracją wiąże się koncepcja podejmowanie decyzji wolą większości
Niebezpieczeństwo związane z większościowym podejmowanie decyzji:
Tyrania większości
Demokracja w ujęciu, w którym uznajemy większościowe podejmowanie decyzji, powinna być podejmowaniem decyzji wolą większości z uwzględnieniem interesów mniejszości.
Pojęcia często kojarzone z dzisiejszym postrzeganiem demokracji
Większościowe podejmowanie decyzji
Wolność rywalizacji
Pluralizm polityczny
Wolność wyrażania opinii
Dwie podstawowe formy demokracji
Demokracja bezpośrednia
Obecnie głównie w formie referendum i inicjatywy obywatelskiej
Demokracja pośrednia (przedstawicielska)
W demokracji przedstawicielskiej wybory są mechanizmem, który łączy reprezentanta z ludźmi których reprezentuje
Wybory, jak również ogólnie forma demokracji przedstawicielskiej stały się obecnie wyznacznikiem i standardem funkcjonowania demokracji.
Wybory, czyli proces, podczas którego ludzie wybierają swych przedstawicieli do obsadzenia ciał decyzyjnych w społeczności, a więc ciał ustawodawczych, wykonawczych oraz czasami również sądowniczych, są gwarantem funkcjonowania demokracji.
Warunki jakie muszą spełniać wybory aby być gwarantem demokracji:
wolne
uczciwe
regularne
rywalizacyjne
Ze względu na to, że demokracja jako faktyczna władza ludu jest koncepcją mało realistyczną obecnie przyjęło się często przyjmować za Josephem Schumpeterem, że
Demokracja to rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi
Według L.Diamonda, J. Linza i S. Lipseta demokracja może być rozumiana jako:
System rywalizacji między jednostkami i zorganizowanymi grupami (w szczególności partiami politycznymi) o kluczowe pozycje w systemie rządzenia, w regularnych wyborach i z wykluczeniem użycia siły
Koncepcja Schumpetera według Andrzeja Antoszewskiego:
-prawa obywateli do wyłonienia rządzących
-szansa na ich odrzucenie
-ciążący na obywatelach obowiązek posłuszeństwa wobec tych, którzy zostali wybrani.
Społeczeństwo całkowicie samorządne jest ideałem, do którego w jak największym stopniu należy dążyć, ale obecne społeczności są po pierwsze zbyt duże a po drugie zbyt skomplikowane aby obywatele mogli podejmować świadome decyzje dotyczące przeróżnych aspektów funkcjonowania społeczeństwa. Obecnie więc demokracja przedstawicielska, a w szczególności demokracja oparta na rywalizacji partii politycznych uważana jest często za synonim demokracji.
II. Partia polityczna
Co to jest partia polityczna?
Dlaczego potrzebujemy definicji?
- Aby ułatwić sobie sprawę
-Ze względów porównawczych
- Uważnie śledząc definicję możemy zrozumieć istotę zjawiska
Dochodzenie do definicji partii politycznej
1.Literalnie termin partia pochodzi od łacińskiego pars (część), lub też partire (dzielić). Partia to więc część jakiejś całości.
Partia jest to jakaś grupa ludzi
2. Grupa ludzi, którzy organizują się dobrowolnie
3. Partia będzie to zawsze struktura formalnie zorganizowana
Formalne zorganizowanie partii przejawia się w:
Członkostwie
Członkostwo bezpośrednie Członkostwo pośrednie
Elita partyjna, aktywiści, członkowie szeregowi
Strukturze organizacyjnej partii
Scentralizowana
Zdecentralizowana
Konstrukcji procesu decyzyjnego
Dochodzenie do definicji partii politycznej
1. Literalnie termin partia pochodzi od łacińskiego pars (część), lub też partire (dzielić). Partia to więc część jakiejś całości.
Partia jest to jakaś grupa ludzi
2. Grupa ludzi, którzy organizują się dobrowolnie
3. Partia będzie to zawsze struktura formalnie zorganizowana
4. Grupa ludzi, która przyłącza się do organizacji
w celu wpływania na sprawowanie władzy
5. Partia polityczna stara się mieć bezpośredni wpływ na sprawowanie władzy - stara się więc obsadzić swoimi przedstawicielami punkty decyzyjne w państwie
6. Partia polityczna stara się przejąć władzę bądź jej część drogą pokojową
W standardach nowoczesnego państwa oznacza to, ze stara się przejąć władzę w drodze wyborów. Wybory powinny charakteryzować się wcześniej wymienianymi cechami, a więc przede wszystkim powinny być wolne
Min. G. Sartori, jeden z najwybitniejszych badaczy demokracji i partii politycznych pisze, że uważa on za partię polityczną „każdą mającą oficjalną nazwę grupę polityczną, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych.”
7. Partie konkurują o głosy wyborców najczęściej prezentując im swój program i przekonując, że jest on jedynym słusznym
Program (według Marka Żmigrodzkiego)
Cele, jakie formułuje partia na następujących poziomach ich wyrażania: ideologii, doktryny, programu sensu stricto i platformy wyborczej
ideologia, która znajduje się u podstaw doktryny stanowi usystematyzowany całokształt idei, poglądów na świat i życie społeczne, także wartości i celów, właściwy określonej części społeczeństwa czy grupy społecznej, danego kierunku, prądu politycznego, ekonomicznego, a nawet artystycznego.
Doktryna jest konkretyzacją ideologii - o ile ideologia tłumaczy sens polityki, o tyle doktryna przekłada go na tory praktycznego działania, przenosząc w ten sposób teorię na grunt programu sensu stricto.
W programie znajduje się diagnoza istniejącej rzeczywistości oraz określone wizje na przyszłość formowane przez dane ugrupowanie. Program określa, jak dana partia polityczna ocenia sytuację w odniesieniu do kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych, międzynarodowych oraz jakie proponuje rozwiązania, aby istniejący stan rzeczy utrzymać lub zmienić.
Platforma wyborcza jest określeniem krótkofalowych celów działania partii, formułowanych w związku z wyborami.
8. Partie starają się najczęściej wyrażać i zabiegać o interesy członków i zwolenników
Partia polityczna to:
Organizacja ludzi oparta na dobrowolnym członkostwie, która w drodze wyborczej prezentując swój program stara się przejąć władzę bądź jej część i poprzez obsadzenie stanowisk decyzyjnych swoimi przedstawicielami stara się dążyć do realizacji interesów swoich członków i sympatyków.
Inne definicje: Definicje funkcjonalne
„Zorganizowane zgromadzenie ludzi, zjednoczonych dla wspólnego zabiegania o interes narodowy na podstawie uzgodnionych zasad.”
Edmund Burke
„partiami powinniśmy nazwać stowarzyszenia oparte na dobrowolnej rekrutacji, których celem jest zapewnienie swoim przywódcom szans zdobycia władzy w ramach systemu politycznego, a aktywnym członkom możliwości zrealizowania dzięki temu rzeczowych lub idealnych celów bądź osobistych korzyści, bądź jednych i drugich.”
Max Weber
Definicje funkcjonalne
„Każda mająca oficjalną nazwę grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych”
Giovanni Sartori
„partia polityczna jest przede wszystkim zorganizowaną próbą przejęcia władzy.”
E.E. Schattschneider
„grupa, której członkowie decydują się na wspólne działanie w walce o władzę polityczną.”
Joseph Schumpeter
„Formalna organizacja , której uświadomionym zasadniczym celem jest umieszczenie i utrzymanie na stanowiskach publicznych osób, które będą kontrolowały, same lub w koalicji, machinę sprawowania władzy”
Joseph LaPalombara
„Zespół ludzi pragnących kontrolować proces i aparat władzy poprzez przejęcie urzędów w wyniku uczciwie przeprowadzonych wyborów”
Anthony Downs
Wszystkie powyższe definicje są tzw. definicjami funkcjonalnymi.
Oto jeszcze kilka definicji tego rodzaju:
„są pośrednikami idei […]. One maksymalizują edukację wyborcy w ramach rywalizacyjnego schematu, w którym istnieją przynajmniej dwie partie polityczne, oraz wyostrzają jego swobodę wyboru”
Sigmund Neumann
„partia polityczna może być traktowana jako wyspecjalizowana struktura agregacji interesów we współczesnych społeczeństwach”
Gabriel Almond i Bingham Powell
„partia jest to grupa ludzi skupiona wokół określonego interesu, który stara się popierać i którego znaczenie uogólnia w ideach”
Neil McDonald
Zwolennicy funkcjonalnego definiowania partii politycznych skłaniają się do wskazywania już w samych definicjach jakie funkcje partia pełni. Tworzą oni definicje funkcjonalne. W definicjach tego typu zwraca się głównie uwagę na to, że partie pełnia określone funkcje.
Definicje strukturalne
Definicje strukturalne są stosowane przez autorów, którzy głównie zajmują się w swych rozważaniach wewnętrznym życiem partii politycznej.
W definicjach tego typu zwraca się uwagę, że partia jest przede wszystkim zorganizowaną strukturą
Prekursorem podejścia strukturalnego do partii politycznych - Robert Michels
Definicje strukturalne
„wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej”
Maurice Duverger
„system interesów, które dzięki procedurom organizacyjnym podlegają ciągłej mediacji i negocjowaniu, zapewniając partii trwałość, a jednocześnie elastyczność w reagowaniu na zmiany w otoczeniu”
Alessandro Pizzorno
„biurokracje, wymagające organizacyjnej ciągłości i hierarchicznej stabilności, a jednocześnie organizacje dobrowolne, które opierają się przynajmniej na minimum partycypacji”
Angelo Panebianco
Najczęściej stosuje się podział na definicje i podejście funkcjonalne i strukturalne. Wielu autorów proponuje jednak aby na partie patrzeć wielopłaszczyznowo.
V.O. Key wyróżnił trzy płaszczyzny składające się na partię: partia wśród wyborców, partia w rządzie i partia jako organizacja.
Peter Mair i Richard Katz, wyróżnili w partii trzy sfery: partia obsadzająca urzędy publiczne (party in public office), partia u podstaw (party on the ground) i partia jako struktura biurokratyczna (party in central Office)
polskie nazwy za K. Sobolewska-Myślik
partia obsadzająca urzędy publiczne - to poziom funkcjonowania partii polegający na działalności członków partii i jej reprezentantów zasiadających w ciałach przedstawicielskich jak również pełniących inne funkcje publiczne
partia u podstaw, to przede wszystkim szeregowi członkowie przyłączający się do partii
partia jako struktura biurokratyczna, to partia składająca się i opierająca się głównie na władzach partii
Prawna definicja występująca w polskim ustawodawstwie
Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 roku mówi że partia polityczna to: „dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym przez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.”