PEDAGOGIKA SPECJALNA- WYKŁAD 1 2.04.2011

MIEJSCE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ W SYSTEMIE NAUK

NAUKI SPOŁECZNE

NAUKI PEDAGOGICZNE

PEDAGOGIKA OGÓLNA

PEDAGOGIKA SPECJALNA

DEFINICJE

J. Sowa

„Pedagogika specjalna jest to nauka o nauczaniu i wychowaniu jednostek niepełnosprawnych, odbiegających od normy psychicznej lub fizycznej”.

W. Dykcik

„Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednak jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień, złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń”.

Z. Sękowska

„Pedagogika specjalna jest dyscypliną zajmującą się osobami obarczonymi niepełnosprawnością oraz ich rehabilitacją a także osobami niedostosowanymi społecznie i ich resocjalizacją”.

O. Lipkowski

„ Pedagogika specjalna jako dział pedagogiki w jej najszerszym znaczeniu, ogranicza się do wychowania jednostek odbiegających od normy i z zaburzeniami, które bez specjalnej pomocy nie mogłyby osiągnąć poziomu rozwoju i przystosowania do zadań społecznych i zawodowych leżących w zakresie ich możliwości. Pedagogika specjalna to więc teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych”.

K. Kirejczyk

„ Pedagogika specjalna wyodrębniona z pedagogiki ogólnej jest nauką o wychowaniu i nauczaniu osób ujemnie lub dodatnio odchylonych od normy w tym stopniu, iż wymagają one specjalnego postępowania, w celu zapewnienia im optymalnego, dostępnego dla nich fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju”.

WNIOSKI PO PRZEGLĄDZIE DEFINICJI:

• Definicje są zbliżone,

• Podkreśla się związek z pedagogiką ogólną oraz uwypukla specjalną działalność charakterystyczną dla tej subdyscypliny,

• Wszystkie definicje zawężają podmiot działań pedagogiki specjalnej do osób „nietypowych”.

ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ PEDAGOGÓW SPECJALNYCH

• dotyczy osób określanych jako: upośledzony, opóźniony, niedorozwinięty, niedostosowany, zaniedbany, specjalnej troski, lub ich specyficznych właściwości rozwojowo-wychowawczych traktowanych jako: utrudnienia, braki, dolegliwości, uszkodzenia, mikrodefekty, dysfunkcje, dysharmonie, dewiacje, zagrożenia.

PEDAGOGIKA SPECJALNA:

• szczegółowa nauka pedagogiki,

• przedmiot stanowi rehabilitacja, resocjalizacja, opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy- najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych bez względu na rodzaj, stopień, złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

ODCHYLENIA OD NORMY

• mogą mieć charakter poniżej i powyżej normy, tzn. wybitne uzdolnienia, właściwości ponadprzeciętne człowieka,

• ten sposób rozumienia zakresu przedmiotu pedagogiki specjalnej staje się coraz powszechniejszy i korzystny ze społecznego punktu widzenia celów i zadań pedagogiki specjalnej.

NORMA rozumiana jako:

• powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania;

• zgodność z przyjętymi wzorami, nastawieniami, konwencjami, oczekiwaniami czy przepisami.

POJĘCIE NORMY, NORMALNOŚCI

• posiada szeroki zakres znaczeniowy, może być rozpatrywane według różnych kryteriów np. statystycznych, rozwojowych, epidemiologicznych oraz w ujęciu adaptacyjnym i społeczno- kulturowym.

POCZUCIE NORMALNOŚCI

• jest pewnym stanem psychicznym, ustalającym się w procesie poznawczo-emocjonalnej regulacji związków jednostki z otoczeniem fizycznym i społecznym.

KTO JEST......SPECJALNY?

• specjalny- coś wyjątkowego, dodatkowego - odnosi się do osoby, rzeczy, przedmiotu, zagadnienia, przeznaczony dla kogoś lub czegoś.

KRÓTKI RYS HISTORYCZNY

• punkt zwrotny w pedagogice 1861rok

I zwarty zarys teoretyczny „ Pedagogika lecznicza ze szczególnym uwzględnieniem idiotyzmu i zakładów dla idiotów” Deinhardt i Georgens,

• 
  w okresie międzywojennym pedagogika lecznicza pedagogika specjalna.

NAUKI MEDYCZNE

• genetyka, fizjologia, anatomia, farmakologia, biochemia, pediatria, psychiatria, neurologia;

• diagnoza i klasyfikacja uszkodzeń, odróżnianie stanów patologicznych od normy, ustalanie przyczyn i stopnia utraty zdrowia, leczenie chorób, specjalne środki pomocnicze(protezy),

• przykłady: badania prenatalne, chirurgia plastyczna.

NAUKI PSYCHOLOGICZNE

• psychologia(kliniczna, rozwojowa), psychologia rehabilitacji, psychopatologia;

• ustalanie możliwości rozwoju, diagnoza i weryfikacja, kwalifikacja, terapia psychologiczna;

• analiza skuteczności i metod rehabilitacyjnych.

NAUKI SOCJOLOGICZNE

• socjologia, socjologia wychowania;

• opieka i pomoc społeczna, społeczne skutki niepełnosprawności, postawy społeczne wobec niepełnosprawności, wsparcie społeczne, profilaktyka społeczna, instytucje wspierające proces rehabilitacji;

• przykłady: domy pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, rodzina.

NAUKI PRAWNE

• prawo rodzinne, nieletnich, opiekuńcze, karne, cywilne;

• określenie prawnej sytuacji jednostki, opieka prawna, przywileje prawne osób niepełnosprawnych, prawne podstawy organizowania form pomocy, współpraca z organami policji i sądownictwa;

• przykłady: zwolnienia podatkowe, renty inwalidzkie, zakłady poprawcze.

NAUKI TECHNICZNE

• architektura, surdotechnika, tyflotechnika, informatyka, ergonomia;

• aparatura diagnostyczno-badawcza, protetyka, nowoczesne środki techniczne, aparatura kompensacyjna, komunikacja, transport;

• przykłady: ultrasonografia, protetyka, implanty ślimakowe.

NOMENKLATURA W PEDAGOGICE SPECJALNEJ

Pedagogikę specjalną charakteryzuje duża dynamika i zmienność jej nazewnictwa, wiąże się to z ciągłym zwiększaniem jej obszaru.

DZIAŁY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

• Pedagogika zdolnych i uzdolnionych

- wybitne zdolności ogólne

- uzdolnienia kierunkowe

• pedagogika rewalidacyjna i rehabilitacyjna

- niepełnosprawność intelektualna/oligofrenopedagogika

- wady wzroku/ tyflopedagogika

- wady słuchu/ surdopedagogika

- upośledzenia sprzężone

• pedagogika lecznicza, terapeutyczna

- choroby przewlekłe

- niepełnosprawność ruchowa

- odmienność somatyczna

- autyzm, zespoły psychozo podobne

- starość

• pedagogika resocjalizacyjna

- niedostosowanie społeczne

• aspołeczność

• antyspołeczność

- demoralizacja

- przestępczość

• pedagogika korekcyjna

- trudności w uczeniu się

- parcjalne zaburzenia rozwoju

- zaburzenia mowy

- zaburzenia emocjonalne

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

Kryteria: odchylenia od normy i droga postępowania pedagogicznego

Rodzaj działalności wychowawczej:

KOMPENSACJA

• pedagogika osób z upośledzeniem umysłowym

• pedagogika osób niesłyszących i słabo słyszących

• pedagogika osób niewidomych i niedowidzących

• pedagogika osób głuchoniewidomych

• pedagogika osób ze sprzężeniami

LECZENIE

• pedagogika osób przewlekle chorych

• pedagogika osób niesprawnych ruchowo

• pedagogika osób z autyzmem i zespołami psychozopodobnymi

KOREKCJA

• pedagogika osób z trudnościami w uczeniu się

• pedagogika osób z zaburzeniami mowy-logopedia

RESOCJALIZACJA

• pedagogika osób niedostosowanych społecznie

WZMOŻONY ROZWÓJ

• pedagogika osób zdolnych i uzdolnionych

MODEL NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI WEDŁUG ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA-ksero

ISTOTA TRAFNEJ DIAGNOZY

DIAGNOZA:

• grec. diagnosis- rozpoznanie, rozróżnianie, osądzanie;

• „ to rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do znanego typu lub gatunku, przez przyczynowe i celowe wyjaśnianie tego rzeczy, określenie jego fazy obecnej i przewidywanie dalszego rozwoju” (S. Ziemski);

• stanowi podstawę do prowadzenia zajęć;

• powstaje m.in. w oparciu o orzeczenie, wyniki testów, kwestionariusze, analizę dokumentów, obserwację.

RODZAJE DIAGNOZY (I. Obuchowska)

• NEGATYWNA- opis głębokości i zakresu uszkodzeń struktury organizmu oraz rodzaju utrudnień jakie spotyka osoba niepełnosprawna w regulowaniu stosunków z otoczeniem.

• POZYTYWNA- określenie szans uruchomienia pozytywnych mechanizmów regulacji.

DIAGNOZA INTERDYSCYPLINARNA

• DIAGNOZA PEDAGOGICZNA- ocena poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych, rodzaju i specyfiki trudności w uczeniu się.

• DIAGOZA PSYCHOLOGICZNA- ocena rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych, percepcyjno-motorycznych, motoryki, lateralizacji, orientacji w schemacie własnego ciała i w przestrzeni, koordynacji tych w/w funkcji, ocena stanu psychicznego osoby, procesów emocjonalno-motywacyjnych, socjalizacji, osobowości.

• DIAGNOZA SPOŁECZNA- ocena sytuacji rodzinnej, warunków życia, stosunków w rodzinie, szczególnie stopnia akceptacji osoby niepełnosprawnej, ocena funkcjonowania jako ucznia i członka społeczności szkolnej.

DIAGNOZA FUNKCJONALNA

• Diagnoza upośledzonych umysłowo, szczególnie w dzisiejszej rzeczywistości stanowi złożony problem i wymaga szerokiej wiedzy psychologicznej, doświadczenia diagnostycznego oraz określonej wrażliwości etycznej, moralnej;

• Diagnoza taka wiąże się ze szczególną odpowiedzialnością;

• Opisująca w sposób szczegółowy funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej intelektualnie w poszczególnych obszarach jej aktywności pozwala na określenie jej mocnych i słabych stron, precyzując jej potrzeby.

DIAGNOZA POWINNA ZAWIERAĆ INFORMACJE NA TEMAT:

• poziomu funkcjonowania intelektualnego,

• poziomu umiejętności przystosowawczych,

• samoobsługi,

• umiejętności określających sposób funkcjonowania w warunkach domowych,

• umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych,

• umiejętności społeczno-kulturalnych,

• umiejętności troszczenia się o własne zdrowie i bezpieczeństwo,

• umiejętności szkolnych,

• umiejętności kształtowania różnych zainteresowań,

• umiejętności niezbędnych do wykonywania pracy,

• rozwoju emocjonalnego,

a także informacje na temat postępowania rehabilitacyjnego, rewalidacyjnego, terapeutycznego, określając szczegółowo propozycje oddziaływań.

Diagnoza funkcjonalna powinna zawierać informacje co robić i w jaki sposób.

METODOLOGIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

Pedagogika specjalna jako nauka opiera swój warsztat metodologiczny na dorobku pedagogiki, psychologii oraz socjologii.

Aby oddziaływania pedagoga specjalnego przyniosły żądane oczekiwania należy wszechstronnie poznać dziecko (orzeczenie ppp) pod względem pedagogicznym, psychicznym, fizycznym i społecznym.

Metoda poznania dziecka powinna pomóc w opracowaniu nie tylko prawidłowej diagnozy dziecka, ale także w stworzeniu prognozy.

DO OGÓLNIE PRZYJĘTYCH METOD POZNAWANIA DZIECKA UPOŚLEDZONEGO I JEGO ŚRODOWISKA NALEŻĄ:

• obserwacja dziecka w różnych miejscach i sytuacjach,

• analiza dokumentacji dziecka( lekarskiej, psychologicznej, pedagogicznej),

• analiza wytworów pracy dziecka(rysunki, prace manualne),

• wywiad środowiskowy,

• rozmowy ukierunkowane,

• ankieta.

ZEBRANIE DANYCH NA TEMAT DZIECKA JEST CZYNNOŚCIĄ NIEZWYKLE DELIKATNĄ.

• Należy pamiętać, aby badanie dziecka upośledzonego odbywało się zawsze na tle konkretnej sytuacji wychowawczej.

• W czasie badań obowiązuje nas wyjątkowa delikatność i dyskrecja.

• Osoba prowadząca badania musi być życzliwa wobec wychowanka i jego rodziny, posiadać maksymalne poczucie odpowiedzialności, optymizm, szukać drogi sukcesu.

OBSERWACJA jest postrzeganiem zamierzonym, cel musi być określony przed przystąpieniem do obserwacji.

Należy obserwować dziecko w różnych sytuacjach życiowych(np. na lekcji, przerwie, podczas zabawy).

Obserwacja taka stwarza możliwość ustalenia pewnych właściwości psychicznych dziecka, cech charakteru i temperamentu.

Obserwacja nie może uformować stałej, negatywnej opinii o dziecku. Dlatego nauczyciel musi porównywać swoje spostrzeżenia.

Propozycje do zeszytu obserwacji:

• rozwój intelektualny (postępy w nauce szkolnej),

• cechy charakterologiczne (zachowanie i reagowanie na postępy pedagogiczne),

• zainteresowania i uzdolnienia,

• uspołecznienie dziecka,

• sytuacja dziecka w środowisku rodzinnym.

ANALIZA DOKUMENTACJI DOTYCZĄCEJ DZIECKA

• Badania lekarskie(informacje o przebiegu ciąży, porodzie, urazach, zabiegach, rozwoju psychomotorycznym).

• Analiza diagnozy psychologicznej dziecka dostarcza danych dotyczących:

• dynamiki rozwoju fizycznego, motorycznego, intelektualnego, społecznego oraz kształtowania się poszczególnych cech,

• stopnia niedorozwoju umysłowego,

• poziomu percepcji wzrokowej, słuchowej, koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej, rozwoju pamięci świeżej i trwałej,

• dojrzałości społecznej i zachowań przystosowawczych.

• Badania pedagogiczne powinny nam ukazać ogólny zasób wiedzy szkolnej ucznia, w tym umiejętności pisania, czytania, tempa uczenia się i nabywania różnych umiejętności.

Wskazane jest powtarzanie badań pedagogicznych i psychologicznych.

ANALIZA WYTWORÓW PRACY DZIECKA

W przypadku nieśmiałego, małomównego i zahamowanego dziecka ma dużą wartość poznawczą. Pozwala na ustalenie zainteresowań dziecka oraz ustalenie możliwości dalszego kształcenia zawodowego.

WYWIAD ŚRODOWISKOWY

Informacje o tym czy rodzice pogodzili się z faktem, że mają upośledzone dziecko, czy akceptują dziecko czy odrzucają, jaki stosują system nagród i kar, czy są konsekwentni, jaki jest stosunek rodzeństwa do dziecka niepełnosprawnego.

ROZMOWY UKIERUNKOWANE I ANKIETA

Nie na każde pytanie odpowiemy stosując obserwację. Czasami trzeba porozmawiać z dzieckiem, aby otrzymać odpowiedź na nurtujące nas pytanie. Należy pamiętać o jasnym formułowaniu pytań.

Rozmowy ukierunkowane i ankieta uzupełniają się wzajemnie. Odpowiedź na pytania w ankiecie daje nam rozeznanie w sytuacji, w rozmowie ukierunkowanej możemy uzyskać więcej danych.

Dziecko musi mieć ogromne zaufanie do osoby pytającej.

---