WYKŁAD XI - XII

INTELIGENCJA

Zdolnościami nazywamy te możliwości podmiotu, które określają, czy sposoby funkcjonowania psychicznego, niezbędne do efektywności jakiegoś działania, znajdują się w repertuarze dostępnym jednostce (np. czy dysponuje ona potrzebnym rodzajem operacji myślowych, czy potrafi dokonywać analizy spostrzeżeniowej, itp.).

Są, więc narzędziami, którymi człowiek może się posługiwać w działaniu (instrumentalnymi wyznacznikami sprawności człowieka).

Kryteria podziału (klasyfikacji) zdolności:

1. zakres (zdolności ogólne i specyficzne);

2. treść (np. zdolności plastyczne, muzyczne);

3. geneza (zdolności wrodzone i nabyte; zdolności specyficznie ludzkie i zdolności zwierzęce).

DEFINICJE INTELIGENCJI

Inteligencja to:

• ogólny, niezróżnicowany czynnik, na który składają się procesy wnioskowania i rozumowania (C. D. Spearman);

• specyficzna zdolność adaptacyjna właściwa zarówno człowiekowi, jak i zwierzętom (W. Stern);

• zdolność do uczenia się (behawioryści);

• względnie stała, charakterystyczna dla jednostki efektywność wykonywania zadań, głównie intelektualnych. Inteligencja = Zdolności (psychologowie radzieccy);

• zdolność rozwiązywania problemów (J. Piaget);

• zdolność przetwarzania informacji (E. Hunt);

• zjawisko, które mierzą testy inteligencji (E. G. Boring).

Inteligencja A

- potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany wyposażeniem genetycznym (D. O Hebb)

= wrodzone możliwości

Inteligencja B

- zdolności intelektualne przejawiające się w zachowaniu. Wynik interakcji inteligencji A i środowiska

(D. O. Hebb) = możliwości rzeczywiście rozwinięte

Inteligencja C (psychometryczna)

- zachowania, które ujawniają się w badaniach na podstawie testów inteligencji (P. E. Vernon)

Trzy grupy współczesnych definicji inteligencji

• Inteligencja = zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń

• Inteligencja = zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska

• Inteligencja = zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie we własnych procesach poznawczych i zdolności ich kontrolowania (refleksyjne używanie umysłu i intencjonalne sterowanie własnymi procesami poznawczymi)

TEORIE INTELIGENCJI:

1. Teorie strukturalne:

a) hierarchiczne:

- dwuczynnikowa teoria inteligencji Spearmana;

- koncepcja Vernona;

- teoria Cattella.

b) czynników równorzędnych:

- teoria „zdolności podstawowych” Thurstone'a;

- model struktury intelektu Guilforda.

2. Teorie rozwojowe:

- teoria Piageta

3. Teorie oparte na koncepcji działania:

- koncepcja Tiepłowa;

- koncepcja Leontiewa.

4. Teorie oparte na teorii informacji:

- triarchiczna teoria inteligencji Sternberga.

5. Biologiczne koncepcje inteligencji

Cechy charakterystyczne i podstawowe tezy teorii inteligencji

Strukturalne	mają charakter opisowy analiza czynnikowa jako podstawowa metoda inteligencja - względnie stała właściwość jednostki rozwój inteligencji ma charakter ilościowy (ilościowy wzrost zdolności umysłowych)
Rozwojowe	inteligencja - zjawisko dynamiczne rozwój inteligencji ma charakter jakościowy rozwój inteligencji polega na coraz lepszym przystosowaniu są 4 okresy rozwoju umysłowego: sensoryczno-motoryczny (do 2 roku życia) przedoperacyjny (od 2 do 7 lat) operacji konkretnych (od 7 do 11-12 lat) operacji formalnych (od 11-12 do 15 lat)
Oparte na koncepcji działania	nie używają pojęcia inteligencji zdolności są wynikiem rozwoju (nie są wrodzone i dziedziczne) (Tiepłow) zdolności są zdeterminowane przez warunki społeczno- historyczne (wszystkie - Tiepłow; specyficznie ludzkie - Leontiew) czynnik biologiczny nie jest istotny dla rozwoju specyficznie ludzkich zdolności (Leontiew)

Podstawowe pojęcia teorii inteligencji

• Teorie strukturalne :

Czynnik - pierwotna cecha wyodrębniona na podstawie analizy czynnikowej

Czynnik g - ogólna zdolność umysłowa

Czynnik s - specyficzna zdolność umysłowa

Edukcja relacji - ujmowanie stosunków między przedmiotami lub elementami

Edukcja korelatu - wydedukowanie, co jest brakującym elementem, do którego odnosi się relacja

Inteligencja płynna (g1)

Inteligencja skrystalizowana (g2)

Czynnik g i czynniki grupowe

Równoważne czynniki = czynniki niezależne

• Teorie rozwojowe

Aktywność - polegająca na kształtowaniu i przekształcaniu struktur poznawczych

Przystosowanie - równowaga między procesami asymilacji i akomodacji

Asymilacja - włączanie przez jednostkę świata zewnętrznego do już ukształtowanych struktur

poznawczych (interioryzacja)

Akomodacja - dostosowywanie się struktur poznawczych do przedmiotów asymilowanych

(modyfikacja struktur do wymagań środowiska)

Schematy - złożone struktury poznawcze powstające w wyniku procesów asymilacji i akomodacji

• Teorie oparte na koncepcji działania

Działalność - niezbędny warunek powstania zdolności (wszystkich - Tiepłow; specyficznie ludzkich -

Leontiew)

Zdolności wrodzone - właściwe zarówno człowiekowi, jak i zwierzętom, podlegające prawom natury

Zdolności specyficznie ludzkie - podlegające prawom społeczno-historycznym

Wady teorii inteligencji

Strukturalne	statyczność - ignorują zmiany rozwojowe, wewnątrzosobnicze jako opisowe nie pozwalają na wyjaśnianie w kategoriach przyczynowo-skutkowych nie wnikają w treść procesów poznawczych duża arbitralność, co do liczby i treści wyodrębnionych czynników przypisywanie czynnikom bytu realnego, podczas gdy są to jedynie konstrukty teoretyczne
Rozwojowe	mała koncentracja na różnicach indywidualnych (koncentracja wyłącznie na aspekcie rozwojowym)
Oparte na koncepcji działania	szkodliwa teza o nieograniczonych możliwościach czynnika środowiskowego (tzw. woluntaryzm) niedocenianie czynnika genetycznego w rozwoju zdolności

3

---