1. Daty ramowe epoki

Młoda Polska – 1890 (debiut pisarzy młodopolskich) – 1918 (początek I wojny światowej)

2. Hasło asymilacji Żydów w „Mendlu Gdańskim”

„Mendel Gdański” autorstwa Marii Konopnickiej jest obrazkiem, udramatyzowaną scenką rodzajową ukazującą portret psychologiczny społeczeństwa w dobie szerzącego się antysemityzmu. Utwór ten propaguje poglądy pozytywistów warszawskich, szerzących hasła organicyzmu. Praca organiczna powinna być siłą napędową społeczeństwa rozumianego jako jeden wielki organizm, natomiast wzmacniającym elementem składowym tej „maszyny” powinni być Żydzi, na równi z innymi warstwami. 

3. Nowe tendencje filozoficzne i prądy artystyczne na przełomie XIX i XX wieku

FILOZOFIA:

- Schopenhaueryzm – twierdzenie, że życie ludzkie nie ma sensu. Filozofia skrajnie pesymistyczna. Życie ludzkie składa się z nieustannych pragnień, których nigdy nie można zaspokoić. Ciągłe poczucie niedosytu i niezadowolenia.

Istnieją 4 sposoby oderwania się od popędów:

• Tworzenie sztuki

• Kontemplacja sztuki

• Pomoc innym cierpiącym

• Rozpłynięcie się w Nirwanie (wyższa świadomość, stan między życiem a śmiercią)

- Nietzcheanizm – wprowadzenie pojęcia nadczłowieka (artysty) i podludzi (wszyscy pozostali). Z tej filozofii korzystał Hitler. Artysta działa poza dobrem i złem, może czuć się bezkarny. Powstał podział sztuki na apollińską (nawiązującą do antyku) i dionizyjską (spontaniczną). Wprowadzono kult tężyzny fizycznej

- Bergsonizm – wprowadzenie intuicjonizmu, czyli przekonania że ogromne znaczenie w życiu ludzkim ma intuicja. Elan vitale – siła życiowa, rządzi wszystkimi istotami żywymi na świecie.

NURTY ARTYSTYCZNE:

• Impresjonizm

  • plamki barwne, brak barwy czarnej, barwy pastelowe

  • Utrwalenie subiektywnych wrażeń (malarstwo pejzażowe)

• Ekspresjonizm

  • Dominacja barwy czarnej, czerwonej i innych barw nasyconych

  • Deformacja postaci ludzkiej, karykatury

  • Obraz, dzieło miało wywołać negatywne odczucie

• Symbolizm

  • Za pomocą wieloznacznych symboli próbowano oddać świat idei i wartości

  • Symbol był wieloznaczny

• Secesja

  • Umiłowanie linii falistej, motywów kwiatów i roślinnych

  • Postacie z konturami czarnymi

  • Architektura, sztuka użytkowa

• Naturalizm

  • Skrajny obiektywizm

  • Nagromadzenie szczegółów

  • Dokumentalizm

  • Determinizm

  • Ukazywanie śmierci

  • Biologizm (człowiek, to zwierze)

4. Przejawy dekadentyzmu w poezji Przerwy-Tetmajera - „Hymn do Nirwany”

Wiersz ten ma charakter modlitwy, a nawet litanii. W utworze tym opisani są ludzie, którzy sami siebie niszczą poprzez brak szacunku, upokorzenia oraz cierpienia. Świat to niedola, pełna męki, z której nie można się wyrwać. Podmiot liryczny nie chce tak żyć, ten świat go przytłacza. Uważa, iż droga oddzielająca świat od Nirwany jest drogą praktycznie nie do przebycia, ponieważ jest ona wypełniona klęskami, ogromem bólu, a dusza ludzka nie jest tu w stanie normalnie egzystować. Bohater nie chce pamiętać o swoim życiu, w którym to ludzie łatwo ulegają otaczającemu złu. Autor szuka sensu bytu, sensu istnienia, którego niestety nie odnajduje. Jest on tym faktem załamany i nie chce dalej żyć. Zdaje sobie sprawę z tego, że istnienie to wieczna udręka.

5. Naturalizm i symbolizm w poezji Kasprowicza

Pierwszy etap twórczości Kasprowicza ma charakter naturalistyczny, powstało wtedy około 30 sonetów „Z chałupy”.

• „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”:

  • Opis miejsca, lasy w którym rośnie róża. Występują nawiązania do ekspresjonizmu, róża ma kolor czerwieni nasyconej krwią, co odróżnia ją od szarości okolicy.

• Sonet II

  • Opis potoku płynącego przez las. Nawiązanie do impresjonizmu. Barwy jasne i pastelowe.

• Sonet III

  • Pojawiają się zwierzęta oraz wrażenia słuchowe podmiotu lirycznego

• Sonet IV

  • Podmiot opisuje docierające do niego zapachy i dźwięki. Dokładne opisy trawi i rosy.

Ewidentnie widać że wyżej wymienione utwory mają charakter naturalistyczny (oddają dokładnie to co dzieje się w przyrodzie). W dziele dominuje symbolizm, wieloznaczny symbolizm. Symbolem twórcy starali się oddać to co niewyrażalne, jak np. wartości czy zjawiska.

6. Symbolizm, franciszkanizm, klasycyzm w twórczości Staffa

„Deszcz jesienny”, dzieli się na trzy „obrazy”. W każdym z nich dominują symbole (wędrówki, śmierci, pożaru). Utwór ten jest przykładem psychizacji krajobrazu. Opisywany krajobraz symbolizuje stan psychiczny bohatera lirycznego.

7. Katastrofizm, prometeizm, franciszkanizm w wierszach Kasprowicza „Dies irae”

Katastrofizm – ludzkość przedstawiona jako grzeszna, niegodziwa i cierpiąca. W jej imieniu podmiot liryczny podejmuje spór z Bogiem. Przepowiada koniec świata. Zwraca się do Boga z błaganiem o litość. Te błagania, jęki i modlitwy wyolbrzymiają nadejście Sądu Ostatecznego, katastrofy ludzkości. Prometeizm – postawa człowieka, który „wadzi się z Bogiem”. Spór ten toczy samotna jednostka, w imieniu całej zbiorowości (podobnie jak Konrad w Wielkiej Improwizacji III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza). „DIES IRAE” Dzień Sądu Ostatecznego zapowie dźwięk trąby, zapadnie ciemność, wszystko obróci się w proch. Przyjdzie Sędzia a człowiek zostanie ukarany za swoje grzechy. Podmiot liryczny błaga Chrystusa, aby spojrzał na ludzi, ulitował się nad nimi, by był ich obrońcą. Często pojawia się zwrot „Kyrie eleyson”, którym podmiot liryczny błaga Boga o zmiłowanie i łaskę. Pierwszym człowiekiem, który popełnił grzech, była Ewa. I to ją podmiot liryczny oskarża, nazywając przyczyną grzechu. W tle ukazuje się obraz przyrody, która jest zniszczona i straszna. Pojawia się Adam, który ofiarnie bierze na swe barki wszystkie winy. W kolejnym obrazie widać miliardy krzyży, które wyrastają jak las. I znowu pojawia się twarz Chrystusa, owinięta cierniową koroną. Z jego ran płynie rzeka krwi. Ukazuje się zasłona, rozdzierająca się na pół, pękająca skała, zakrzepła krew. Ta i kolejne sceny są bardzo dramatyczne i katastroficzne. Ważnym elementem tego utworu, jest prometejska postawa podmiotu lirycznego, który toczy spór z Bogiem. Człowiek stawia bluźniercze zarzuty Bogu. Twierdzi, iż jest on przyczyną i źródłem zdrady, jest lodowaty. Człowiek czuje się zraniony. Jest osaczony przez grzech, cierpi i męczy się.

8. Geneza „Wesela” Wyspiańskiego

20 listopada 1900 roku odbył się w Kościele Mariackim w Krakowie sławny ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Po ślubie orszak weselny udał się do podkrakowskiej wsi Bronowice, do domu Włodzimierza Tetmajera. Stanisław Wyspiański, który już wtedy był znanym krakowskim artystą, został na to wesele zaproszony. Na kanwie tegoż wydarzenia powstało Wesele, którego premiera odbyła się w 1901 roku w teatrze krakowskim im. Juliusza Słowackiego. Innym sławnym gościem był Tadeusz Boy-Żeleński, który w kilkanaście lat po wystawieniu dramatu wygłosił w Teatrze Polskim w Warszawie sławną dziś Plotkę o Weselu, a następnie wydał ją drukiem. Tekst miał być komentarzem do wydarzeń i jednocześnie stanowił pewną „mapę” Wesela, ponieważ tłumaczył, jacy autentyczni artyści, inteligenci, chłopi kryją się pod postaciami fikcyjnymi.

9. Realistyczny charakter aktu I „Wesela”

Realizm aktu I polega na tym, że przedstawieni są w nim odpowiednicy rzeczywistych postaci.

• Scena I (Błażej Czepiec - Czepiec i Rudolf Starzewski – Dziennikarz)

  • Czepiec (chłop) nie ma kompleksów na tle swojego pochodzenia i statusu społecznego. Dziennikarz natomiast traktuje go z wyższością, uważa że chłop powinien interesować się tylko swoją spokojną, sielankową wsią. Czepiec zauważa jednak, że chłopi powinni również udzielać się na szczeblach wyższych. Rekrutowano ich na przykład do wojska nawet w Japonii.

• Scena IV, VII (Antonina Domańska – Radczyni, Klimina – przedstawicielka chłopstwa)

  • Obie kobiety szukają wspólnego tematu, jednak nie mogą go znaleźć. Klimina próbuje wyswatać swoich synów, Radczyni jednak odpowiada „każdy sobie rzepkę skrobie”.

• Scena XXX (Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer i Pan Młody – Lucjan Rydel)

  • Żonami obu mężczyzn są chłopki, bardzo sobie to chwalą. Podobnie jak zadowoleni są z życia na wsi i podziwiają temperament chłopów.

10. Pierwowzory postaci w akcie I „Wesela”

• Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer – inteligent, malarz, ożenił się wbrew rodzinie i znajomym z chłopką, osiedlili się w Bronowicach wiedli spokojne i udane życie

• Pan Młody – Lucjan Rydel – poeta i dramatopisarz. W „Weselu” bierze ślub z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, prawdopodobnie tylko z powodu panującej mody

• Dziennikarz – Rudolf Starzewski – redaktor krakowskiego czasopisma „Czas”. Przedstawiciel inteligencji

• Poeta – Kazimierz Przerwa Tetmajer – poeta, nowelista, powieściopisarz, przedstawiciel Młodej Polski. Brat Włodzimierza Tetmajera. Zmarł po chorobie umysłowej, która była następstwem kiły.

• Radczyni – Domańska – Żona profesora, przedstawicielka inteligencji, ciotka Lucjana Rydla

• Haneczka – Anna Rydlówna – siostra Pana Młodego

• Rachela – Pepa Singer – wykształcona, tajemnicza, kolezanka sióstr Mikołajczykówien z lat szkolnych. Wdowa po wójcie

• Klimina – gospodyni z Bronowic Małych, postać autentyczna

• Czepiec – Błażej Czepiec – krewny Mikołajczyków, chłop, na weselu pełni rolę starosty. Wuj Panny Młodej

• Nos – Tadeusz Nosowski – malarz, reprezentant krakowskiej cyganerii artystycznej

11. Problematyka narodowa w „Weselu” (postacie rzeczywiste i zjawy)

• Pan Młody i Hetman (akt II scena 11,12), chór prosi Hetmana o finansowe wsparcie, ten chętnie go udziela. Poucza też Pana Młodego, że zdradził własną klasę biorąc ślub z chłopką. . Hetman, to duch Branieckiego, hetmana wielkiego koronnego, twórcy konfederacji targowickiej.

• Dziad i Upiór (akt II scena 15), Upiór, to Jakub Szela (chłop i gospodarz ze wsi), Dziad to reprezentant pokolenia chłopów pamiętających 1846 rok. Dziadowi ukazuje się Upiór we krwi. Rząda on kubka wody. Chce się obmyć i wyprać suknię by następnie bawić się na weselu. Wspomina on o rabacji galicyjskiej.

• Gospodarz i Wernyhora (akt II scena 24), Wernyhora, to XVIII-wieczny kozacki starzec, wieszcz przepowiadający losy Rzeczpospolitej. Zjawia się on by rozkazać Gospodarzowi rozesłanie wezwań na wojnę, wręcza mu też złoty róg, który ma przywołać ducha walki. Wspomina także zryw ukraińskich chłopów w 1768 roku.

!!!!!!!! Podstawowy nasuwający się wniosek: Postacie fantastyczne symbolizują marzenia, myśli i wyrzuty sumienia postaci realistycznych.

12. „Wesele” jako dramat symboliczno-poetycki

Cechy takiego dramatu:

• Luźna kompozycja

• Świat pełen zagadek metafizycznych

• Fantastyka

• Metafory

• Symbole

• Opisują: współczesność, historyczność, biblijność, mitologiczność, legendarność

"Wesele" charakteryzuje się właśnie nowatorską kompozycją, bogactwem semantycznym i złożoną symboliką. W dramacie występują postaci realistyczne, realizm (zwłaszcza w akcie I, podczas którego przedstawione są poszczególne postacie w sposób bardzo plastyczny) oraz fantastyczne, fantastyka (zaczyna dominować w akcie II, kiedy pojawia się cała galeria zjaw), warstwa obyczajowa oraz warstwa symboliczna, tragizm przeplata się z komizmem (rozsądek chłopów konfrontowany z inteligenckim patosem), sceny indywidualne ze zbiorowymi.

Symbolami w "Weselu" są: złoty róg (symbol myśli kierującej narodem, jego dźwięk ma porwać naród do walki o niepodległość), czapka z piór (symbol próżności narodowej, własności), złota podkowa zgubiona przez konia Wernyhory (symbol szczęścia w walce o wolność). Obok symbolicznych rekwizytów pojawia się symboliczna scena (taniec chocholi; symbol społeczeństwa niezdolnego do walki o wolność) oraz widma - "osoby dramatu".

13. Ocena mieszczaństwa w tragifarsie „Moralność pani Dulskiej”

Ocena mieszczaństwa w kontekście tej lektury nie wypada pozytywnie. Dulska usuwa ze swojej kamienicy lokatorkę, ponieważ ta "truła się i naraziła porządny dom na skandal", a jednocześnie ta sama strażniczka moralności chętnie przyjmuje czynsz od damy lekkich obyczajów i przymyka oko na romans syna ze służącą. Wychowuje ona swoje córki w atmosferze fałszu i zakłamania. Jest podporządkowana woli otoczenia i wymuszająca posłuszeństwo. I ze smutkiem przejmuje fakt, że podobnie przedstawia się obraz całej tej klasy społecznej.

14. „Moralność pani Dulskiej” jako dramat naturalistyczny

• bezlitosne zdemaskowanie obłudy i zakłamanej moralności mieszczańskiej, 

• nagromadzenie faktów i cech osobowości bohaterów egzemplifikujących demaskatorskie założenia dramatu,

• wierne odtworzenie ówczesnych realiów życia

• określenia znamienne dla tamtych czasów - w rodzinie Dulskich mówi się o: lumpach, knajpach, lampartach (tych, którzy prowadzą hulaszczy tryb życia), kokocicach, szansach (szansonistkach, śpiewaczkach kabaretowych), tinglach (pewien rodzaj kabaretu),

• umeblowanie salonu w domu burżuazyjnym: "Dywany, meble solidne, ( ) Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za szkłem. ( ) Lampa z abażurem, z bibuły, stoliki, a na nich fotografie"; meble Juliasiewiczowej są zaś określane jako secesyjne,

• taniec, postrzegany przez środowiska mieszczańskie jako szczyt wyuzdania: cake-walk,

• jeżdżące po ulicach miasta ogumione dorożki, tramwaje, a nawet automobile,

• prawdziwe nazwy odżywki dla niemowląt Nestle'a oraz plastra przeciw zaziębieniu rigolo

15. Postaci występujące w „Moralności pani Dulskiej”:

• Aniela Dulska – Głowna postać dramatu. Żona Felicjana, matka Hesi i Meli oraz Zbyszka. Postać przerysowana, wręcz karykaturalna. Obłudna, odmawia miejsca w swojej kamienicy niedoszłej samobójczyni, jednocześnie wynajmując mieszkanie prostytutce. Faworyzuje swojego syna Zbyszka, a córki traktuje jak małe dziewczynki. Terroryzuje cała rodzinę

• Felicjan Dulski – mąż Anieli. Urzędnik średniej rangi. Całkowicie podporządkowany żonie, nie bierze udziału w życiu rodziny, nic go nie interesuje. Cały czas milczy, często nie ma go w domu.

• Zbyszko Dulski – syn Anieli i Felicjana. Młody i inteligentny człowiek, sprzeciwiający się poglądom matki. Próbuje ożenić się z Hanką. „Lumpuje się”

• Hesia Dulska – córka Anieli i Felicjana. Charakterem zbliżona do matki. Młoda, energiczna. Tak jak Zbyszko, Hesia chciałaby chodzić do klubów, kawiarni i „lumpować się”

• Mela Dulska - Córka Dulskiej, pensjonarka; wrażliwa, delikatna, dobra, naiwna. Chciałby pomóc Hance w trudnej sytuacji. Jest w stanie zaakceptować ją jako członka rodziny, zaczyna zwracać się do niej: Aniu.

• Julasiewiczowa - Kuzynka; osoba cyniczna, przebiegła, pozbawiona jakichkolwiek skrupułów moralnych. Uważa się za nowoczesną i wyzwoloną, jej wyzwolenie ogranicza się jednak do swobody seksualnej i wygodnego życia. Pomaga Dulskiej w rozwiązaniu problemu małżeństwa Hanki i Zbyszka 

• Lokatorka - Z powodu zdrady męża chciała popełnić samobójstwo i przez to ściągnęła skandal na kamienicę Dulskiej. Odratowana, musi się wyprowadzić - tak nakazuje jej Dulska, choć wie, że sytuacja emocjonalna i materialna Lokatorki nie jest najlepsza.

• Hanka - Służąca; naiwna, lecz dumna dziewczyna ze wsi, która zachodzi w ciążę z paniczem Zbyszkiem. Zbyszko się jej podoba, ale gdy dowiaduje się, że wycofał się z obietnicy małżeństwa, dumna mówi: „A nich go pokręci z jego żenienim! Co mi tam po takim ożenku”. Nie chce być poniewierana. Zmusza Dulską do zapłacenia dużej sumy pieniędzy, grożąc sądami i alimentami.

• Tadrachowa - Matka chrzestna Hanki. Pojawia się pod koniec komedii, pilnując, by Hanka za wyrządzoną jej przez Zbyszka krzywdę dostała od Dulskiej wystarczającą sumę pieniędzy.

16. Bogactwo typów ludzkich w „Chłopach” Władysława Reymonta

W epoce Młodej Polski, w której tworzył między innymi Władysław Stanisław Reymont wielu pisarzy skupiało swą uwagę na społecznościach wiejskich. Zjawisko to zostało nazwane chłopomanią. Tematem tym zainteresował się również sam Reymont, który w swym dziele pt. „Chłopi” ukazał losy gromady oraz jej stosunki z dworem i kościołem. Choć gromada traktowana jest jako scalona społeczność, to jednak pozostaje zróżnicowana wewnętrznie, od najbogatszego chłopa po biednego żebraka. Na czoło utworu wysuwają się przede wszystkim postaci Macieja Boryny, jego syna Antka oraz drugiej żony Jagny, uwikłanych w klasyczny dla powieści trójkąt miłosny. Ja chciałbym w tej pracy skupić się zarówno nad głównymi jak i pozostałymi bohaterami powieści analizując ich osobowości pod kątem wątku miłosnego, pozycji w społeczeństwie oraz konfliktów wewnętrznych, które są przedstawione w utworze.

17. Wszechstronny obraz życia chłopów w powieści Władysława Reymonta.

Poznajemy życie chłopskiej gromady w czasie pracy, zabawy, nauki, narodzin, śmierci, kłótni, świąt itd.

18. Postaci występujące w „Chłopach”

• Maciej Boryna – Najbogatszy chłop w Lipcach. Dwukrotny wdowiec, ojciec czwórki dzieci, mąż Jagny. Z obawy, że mógłby zostać wypędzony przez syna Antka, nie chce przepisać na niego gospodarstwa. Stanowi to główną przyczynę napięć między nimi. W ostateczności Maciej sam wypędza Antka z domu. W powieści jest to sygnałem powszechnych na wsi konfliktów pokoleniowych. Nienawiść do syna potęguje jeszcze wieść o związku młodej żony Boryny z Antkiem.

• Antek Boryna to najstarszy syn Macieja. Mieszka w ojcowskiej chałupie wraz z żoną Hanką i dwojgiem małych dzieci. Czuje się jak parobek, a nie gospodarski syn; z trudem znosi to, że - choć przecież pracuje tak ciężko - ojciec nie chce przepisać na niego przepisać gruntu.

• Jagna Paczesiówna - Pochodzi ze średniozamożnej rodziny chłopskiej. Jest najbardziej urodziwą dziewczyną we wsi, świadomą własnej urody. Ubiera się strojnie i nosi dumnie. Jej pasiasty wełniak jest suto marszczony, czarne trzewiki - wysoko zasznurowane czerwonymi sznurowadłami. Ma na sobie gorset z zielonego aksamitu, a jej szyję otaczają sznury korali. Do Jagny wzdychają wszyscy mężczyźni, od parobka po wójta. Nic dziwnego, że inne kobiety patrzą na nią z zazdrością.

• Hanka - Synowa Macieja Boryny. Pochodzi z biednej rodziny chłopskiej; jej ojciec, stary Bylina, kończy jako żebrak. Życie Hanki wypełniają praca, dom, dzieci oraz mąż dostarczający wielu łez upokorzenia. Hanka jest jednak bardzo dzielną kobietą. Nie poddaje się przeciwnościom losu.

• Dominikowa - Od wielu lat wdowa, matka trójki dzieci: Jagny, Szymka i Jędrzeja. Kobieta stanowcza, krótko trzymająca swe dorosłe już dzieci, przebiegła, sprytna. Pragnie bogactwa dla siebie i córki - to było jedynym motorem jej starań o ślub z Boryną. Wieś i ją upokorzyła - uważana była za znachorkę, nawet czarownicę, otaczana powszechną niechęcią.

• Jagustynka - Starsza, biedna kobieta. Dom i ziemię zapisała dzieciom, te zaś wygoniły ją na poniewierkę. By jakoś przeżyć, Jagustynka pomieszkuje u różnych ludzi, wynajmuje się do prac u innych gospodarzy. Złorzeczy swoim dzieciom. Jest złośliwa, snuje intrygi, obawy budzi jej cięty język. Wie o wszystkim, co działo się we wsi. Nie żywi szacunku do nikogo i niczego, co jest wynikiem krzywdy, jaką wyrządziły jej dzieci.

• Ksiądz - Nie zawsze był dobrym kapłanem. Jest człowiekiem zamożnym, chciwym materialistą. Nie odmawia sobie przyjemności życia doczesnego, niekiedy nawet przedkłada własne problemy ponad problemy wsi. Wielu uważa, że reprezentuje interesy bogatych. Cieszy się jednak autorytetem i uprzywilejowaną pozycją we wsi, bo głosi Słowo Boże. Ma ogromny wpływ na ludzi i ich postępowanie.

• Szymek i Jędrnych - Synowie Dominikowej. Szymek jest podporządkowany matce, boi się jej. Ze względu na specjalne traktowanie Jagny przez matkę, wraz z bratem musi wykonywać kobiece prace, co jest dla niego upokarzające. W końcu, gdy poznaje Nastkę, buntuje się przeciw takiemu traktowaniu. Matka jest przeciwna ślubowi: Nastka nie ma wiana, Dominikowa straciłaby parobka. Po kłótni z matką Szymek zostaje wygnany z domu. Kupuje niewielki skrawek nieurodzajnej ziemi od dziedzica, buduje dom. Jego upór i samozaparcie sprawiają, że inni pomagają mu w wyrazie uznania dla jego pracy. Sam Szymek jest dumny i nie prosi nikogo o pomoc. Wyraźna jest metamorfoza bohatera: z podporządkowanego matce popychadła pod wpływem uczucia zmienia się w dobrego gospodarza.

• Kuba Socha - Parobek Boryny, w przeszłości brał udział w powstaniu styczniowym. Jest pracowity i uczciwy.

• Roch - Żebrak, brał udział w powstaniu styczniowym. Jest religijny i wykształcony, uczy pisać i czytać dzieci wiejskie. Czasami przychodzi do wsi Lipce.

• Kowal - Bogaty zięć Macieja Boryny, mąż Magdy. Chytry, przebiegły, chciwy - niecierpliwie czeka na spadek po teściu, pragnie być jeszcze zamożniejszy. Intrygant i złodziej, wyobcowany z gromady wiejskiej, nie pracuje na roli.

• Wójt - Piotr Rakoski - Reprezentuje władzę, nie dba o interesy chłopów. Jest arogancki, zdolny do kradzieży, pozbawiony wszelkich zasad moralnych. Wraz z Jagną, której jest kochankiem, pije alkohol i włóczy się po wsi.

• Agata - Stara kobieta. Przed zimą, wypędzona z domu przez swych krewnych, musi udać się na żebry do miasta. Sytuacja ta powtarza się co roku, ponieważ w tym okresie rodzina nie może znaleźć dla niej pracy. Kobieta nie narzeka, a nawet stara się usprawiedliwiać swoich krewnych.

19. Tragizm pokolenia powstania styczniowego – „Rozdziobią nas kruki i wrony…”

Akcja opowiadania toczy się u schyłku powstania styczniowego w jesienne popołudnie. Na leśną drogą porusza się człowiek z wozem. Jest to Andrzej Borycki – ukrywający swoją tożsamość pod pseudonimem Szymon Winrych -  powstaniec, który pod stertą siana i chrustu wiezie karabiny. 

Mężczyzna podróżuje tak już od kilku dni, próbując uniknąć kozackich oddziałów dobijających powstańców. Wiezie on z Muławy do Nabielska transport broni dla powstańców. W drodze rozmyśla nad klęską powstania. 

Niespodziewanie z lasu wyłaniają się Rosjanie. Mężczyzna próbuje uciekać, ale zostaje schwytany. Kiedy Moskale orientują się, z kim mają do czynienia, zadają mu ciosy bagnetami i strzelają w głowę, a także zabijają jednego konia. Przeszukują go również w poszukiwaniu wódki. Powstaniec odzyskuje na chwilę przytomność i umiera ze słowami modlitwy na ustach. Drugi koń próbuje uciec, ale zaplątuje łamie nogę, która więźnie w szprychach koła u wozu. 

Tymczasem nad trupami powstańca i konia zjawiają się kruki i wrony, które zaczynają pożerać martwe zwierzę, a jedna z nich rozłupuje czaszkę powstańca i wyżera jego mózg. 

Wkrótce zwłoki Winrycha znajduje chłop z okolicznej wioski. Okrada jego ciało, zabiera pozostawione karabiny i spokojnie wraca do wsi. Po jakimś czasie powraca jednak z końmi, chcąc dobić zdychającego konia, ale nie udaje się mu to. Kiedy zjawia się kolejny raz i zdziera skórę z martwego zwierzęcia. Zakopuje też zwłoki powstańca i konia w dole kartoflanym. Nad grobem pojawiają się kruki i wrony. 

20. Ocena Tomasza Judyma – cechy romantyczne i pozytywistyczne

CECHY ROMANTYCZNE
-rozdarcie wewnętrzne
-poczucie obcości
-wielki indywidualizm
-jest wrażliwy
-rezygnuje z własnego szczęścia by pomoc innym
-bierze odpowiedzialność za losy innych
-walczy samotnie by mu nikt nie przeszkodził
- nie potrafi sie pogodzić z krzywdą społeczną
-egoizm
-porywczość

CECHY POZYTYWISTY
-chęć poświecenia się dla ludzi
-altruizm
-wiara w ideę pracy organicznej i pracy u podstaw
-empatia

21. Różne rodzaje bezdomności w „Ludziach bezdomnych”

Tomasz Judym - samotnik z wyboru, rezygnuje z możliwości posiadania własnej rodziny i domu, uważa, że tylko jako człowiek samotny może realizować swoje posłannictwo.

Joasia Podborska - nigdy nie zaznała ciepła domowego ogniska. Utraciła rodziców, rodzinny majątek, także dom wujostwa nie zaspokoił jej potrzeby ciepła i miłości.

Wiktor Judym - ścigany za konspiracyjną działalność musi opuścić kraj. Wraz z rodziną emigruje z Ameryki, licząc na lepszą sytuację ekonomiczną. W świecie szuka miejsca dla siebie i swoich bliskich.

Les - Leszczykowski - staje się bezdomnym po upadku powstania styczniowego, przed represjami musi uciekać z ojczyzny. Nigdy już do niej nie powróci.

Wacław Podborski - brat Joasi, skazany na zesłanie przebywa w głębi Rosji, tam też umiera.

Korzecki - człowiek bezdomny, jego bezdomność wynika z zagubienia i poczucia obcości. Wybiera samobójstwo, uciekając od problemów rzeczywistości.

22. „Ludzie bezdomni” jako powieść modernistyczna

O modernizmie "Ludzi bezdomnych" świadczy:
1. Nowoczesny typ narracji:
-opowiadanie w trzeciej osobie, ale przybierające formę nacechowaną personalnie, czyli eksponującą przeżycia głównego bohatera, to z jego perspektywy oglądamy: Paryż, Warszawę, Cisy, Zagłębie;
-stan psychiczny Judyma wpływa na opis rzeczywistości;
-występowanie narracji w pierwszej osobie, w pamiętniku Joanny Podborskiej.
2. Nasycenie narracji elementami liryczno-nastrojowymi, np. w rozdziale "Przyjdź" i "Kwiat tuberozy".
3. Używanie techniki impresjonistycznej, głównie we fragmentach, kiedy pokazywana jest wrażliwość Judyma na piękno przyrody.
4. Zastosowanie techniki ekspresjonistycznej we fragmentach, które opisują napięcie emocjonalne bohatera oraz kiedy opisywane są dzielnice nędzy.
5. Zastosowanie konwencji symbolicznej- pejzaże i obrazy, które działają na wyobraźnię Judyma są ekwiwalentami jego stanów wewnętrznych. Pojawiają się symbole: rozdarta sosna, "Wenus z Milo", "Rybak".
6. Powieść posiada luźną kompozycję- występują rozdziały, które nie posuwają akcji, można by je potraktować jako oddzielne teksty- "Swawolny Dyzio", "Przyjdź".

23. Pojęcia, kim byli:

• Powieść modernistyczna – cechuje się:

  • luźną kompozycją,

  • Indywidualizacją języka (każda postać wypowiada się w swój oryginalny sposób)

  • Wielogłosowa narracja

  • Psychizacja pejzażu (natura oddaje uczucia bohaterów)

  • Otwarta kompozycja (brak wyraźnego zakończenia, nie znamy dalszych losów bohaterów)

  • Różnorodność form podawczych (występowanie listów, pamiętników, opowiadań, opisów i cytatów)

• Dekadentyzm – postawa wynikająca z przekonania o schyłku kultury europejskiej. Skrajny pesymizm

• Cyganeria artystyczna - nazwa środowiska artystycznego, którego członkowie spędzają czas na wspólnych zabawach i tworzeniu, demonstrując pogardę dla konwenansów, norm społecznych i materializmu. Działalność cyganerii artystycznej wzbudza kontrowersje ze względów obyczajowych i ze względu na awangardowe podejście do sztuki.

• Chłopomania – fascynacja kulturą chłopską, obyczajowością, prostotą, gwarą, życiem w zgodzie z naturą, muzyką ludową. Zainteresowanie było jednak bardzo powierzchowne.

• Kazimierz Przerwa Tetmajer – (1865-1940) polski poeta, nowelista, powieściopisarz, przedstawiciel Młodej Polski. Studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zmarł po chorobie umysłowej, będącej następstwem kiły.

• Charles Baudelaire – (1821-1867) związany ze środowiskiem paryskiej cyganerii artystycznej. Poeta. Napisał m.in. „Padlinę”.

• Eviva larte – hasło popularne w Młodej Polsce, dosłownie: niech żyje sztuka

• Stanisław Wyspiański – (1869-1907) artysta wszechstronny, dramaturg, poeta, grafik, malarz, rzeźbiarz. Student krakowskiej ASP. W 1890 udał się w podróż po Europie. W 1900 roku ożenił się z chłopką. Przez ostatnie lata życia zmagał się z kiłą.

• Dlaczego „Wesele” przypomina jasełka?

  • Akcja rozgrywa się w Sali, przy izbie tanecznej. Pojawiają się tam by odpocząć grupki ludzi rozmawiając ze sobą.

• Jan Kasprowicz – (1860-1926) urodził się w ubogiej chłopskiej rodzinie na Kujawach. Ukończył studia na wydziale filozofii. Doktoryzował się na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie później wykładał. Napisał m.in. „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”.

• Stoicyzm – modelem człowieka jest mędrzec, żyjący w zgodzie z naturą, kierujący się rozumem

• Franciszkanizm – założenie że miłosierdzie, ubóstwo i braterstwo, to podstawowy przekaz ewangelicki, za którym powinniśmy podążać. Inspiratorem poglądu był św. Franciszek

• Szymon Winrych – bohater „Rozdziobią nas kruki i wrony” Stefana Żeromskiego. Przewozi zaopatrzenie dla grup powstańczych. Zostaje zastrzelony przez żołnierzy rosyjskich, po czym w naturalistyczny sposób ukazane jest co ptactwo robi z jego ciałem.

24. Ramy czasowe epok:

• Antyk -> IV/III w p.n.e. (wynalezienie pisma) – 476 (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego)

• Średniowiecze -> 476 (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego) – 1450 (wynalezienie druku), 1453 (upadek cesarstwa wschodniorzymskiego), 1492 (odkrycie Ameryki), 1517 (reformacja)

• Renesans -> XVI wiek

Inne daty ważne:

• Biblia -> VII wiek p.n.e. (Stary Testament) oraz I wiek n.e. (Nowy Testament)

25. Dzieła jakie MOGĄ się pojawić (do podanego dzieła, należy dopisać autora, epokę (lub biblia) i jej daty ramowe):

• Mit (jakikolwiek) – autor nieznany – antyk

• „Bogurodzica” – autor nieznany – średniowiecze

• „Lament świętokrzyski” – autor nieznany – średniowiecze

• „Makbet” – William Shakespeare – renesans

• Fraszki, treny (jakieś) – Jan Kochanowski – renesans

• „Żywot człowieka poczciwego”, „Sonet V” – Mikołaj Sęp-Szarzyński – renesans

• „Moralność pani Dulaskiej” – Gabriela Zapolska – Młoda Polska

• „Chłopi” – Władysław Reymont – Młoda Polska

• „Wesele” – Stanisław Wyspiański – Młoda Polska

• „Rozdziobią nas kruki, wrony” – Stefan Żeromski – Młoda Polska

• „Ludzie bezdomni” – Stefan Żeromski – Młoda Polska