Postępowanie w aspekcie potrzeb i zadań procesu rewalidacji osób przewlekle chorych
W postępowaniu pedagogicznym ukierunkowanym na rewitalizację człowieka chorego zasadniczym momentem jest podjęcie przez niego czynności korektywnych, kompensacyjnych i usprawniających, które zmierzać będą do maksymalnego udziału w procesie leczenia, przezwyciężania ograniczeń w swym rozwoju i kształtowanie go zgodnie z wymaganiami wychowania.
W sprzyjających warunkach sama jednostka może i podejmuje ów proces, częściej jednaj jest on wynikiem odpowiednich zabiegów całego zespołu terapeutyczno – wychowawczego. W tym aspekcie rewalidacja rozumiana jako postępowanie pedagogiczne jest zamierzona działalnością naprawczą, która poprzez reorganizację warunków osobisto – społecznych danej jednostki, po przez stymulacje jej rozwoju i chęci wyzdrowienia, przez uaktywnianie społeczne i zawodowe zmierza włączenia jednostki możliwie optymalny sposób do życia społeczności terapeutyczno – wychowawczej zakładu leczniczego, a po jego opuszczeniu do życia normalnego społeczeństwa. W momencie opuszczenia zakładu leczniczego zostaje zakończony jeden z etapów procesu rewalidacji jednostki i rozpoczyna się następny jej etap. Poprzez właściwą readaptację dążymy do maksymalnej normalizacji życia jednostki w społeczeństwie.
Proces rewalidacji osób przewlekle chorych musi obejmować od strony pedagogicznej cały tok postępowania celowościowego. Aby pedagog mógł efektywnie włączyć się w kompleksowo prowadzona rewalidację chorego, nie wystarcza mu jedynie diagnozy innych specjalistów, które wprawdzie mają dla niego istotne znaczenie, ale nie uwzględniają pedagogicznego sposobu podejścia do analizy procesu rewalidacji i jego realizacji. Temu celowi służy jego własny warsztat czynności diagnostycznych.
Diagnostyka pedagogiczna jest wiedzą o sposobach oceny, zasadach, środkach i umiejętnościach organizacji czynności rozpoznawczych i ich realizacji - dotyczą prawidłowości rozwoju wychowawczo pożądanego, jego zaburzeń i prognozy, badanych jednostek, grup i środowisk oraz podjętego w aspekcie przedmiotowym i podmiotowym procesu wychowania(samowychowania) i nauczania(uczenia się) – zrelatywizowanych do przyjętych celów wychowania.
Pedagog wychodząc z pozycji tak definiowanej jednostki pedagogicznej będzie mógł rozpoznać trudności w rozwoju człowieka, ocenić wpływ konkretnych warunków leczenia, chorowania oraz skutków choroby na jego osobowość w świetle potrzeb wychowania. Jednocześnie będzie mógł uchwycić zaburzenia funkcjonowania nie tylko jednostki i grupy, ale wskazać zarazem kierunek oddziaływań środowiska społecznego zakładu leczniczego, środowiska rodzinnego i zakładu pracy ze względu na potrzeby rozwoju oraz zadania rewalidacji jej uwarunkowania. Diagnoza pedagogiczna umożliwia bardziej specyficzne ukierunkowanie pracy pedagoga i sprecyzowanie konkretnych, jednostkowych zadań terapii wychowawczej.
Najczęstsze zadania terapii wychowawczej i zadania procesu rewalidacji osób przewlekle chorych:
Stwarzanie warunków umożliwiających możliwie optymalną adaptację chorego do środowiska zakładu leczniczego i sytuacji choroby
Pomoc w zapobieganiu i przezwyciężaniu powstałych trudności adaptacyjnych
Organizowanie wychowawczych kontaktów z grupą współchorych
Wspomaganie aktywnego udziału i jego wyzwalanie u osób chorych w procesie leczenia
Zabezpieczanie niezbędnych warunków do pomyślności ich rozwoju
Zapobieganie niekorzystnym wpływom hospitalizacji i wyobcowania z naturalnego środowiska rodzinnego, szkolnego i zdrowotnego
Rewaloryzacja postaw tych środowisk w przypadku stwierdzonych nieprawidłowości w ustosunkowaniu się do chorego
Wykrywanie oraz zapobieganie niekorzystnym skutkom zaburzeń osobowości chorych które powstały podczas pobytów w zakładach leczniczych
Wyrównywanie opóźnień i braków szkolnych
Kształtowanie i rozwijanie zdolności do pokonywania trudności w samoobsłudze i w nawiązywaniu poprawnych kontaktów ze środowiskiem zakładu leczniczego
Wykrywanie nieprawidłowych ustosunkowań personelu do chorych
Zapobieganie i przezwyciężanie popełnionych błędów wychowawczych
Zapewnianie właściwych warunków psychicznych choremu w sytuacji szczególnego zagrożenia życia
Oraz zadania związane z readaptacją po powrocie chorego do swego środowiska.
Po ustaleniu szczegółowych zadań akcji rewalidacyjnej danej jednostki projektujemy plan działań i podejmujemy jego realizację kierując się odpowiednimi zasadami w wyborze metod i środków pracy. Uwzględniamy tu zasady znane na gruncie teorii nauczania i wychowania, stosując zarazem zasady pedagogiki leczniczej. Najważniejsze zasady:
Dostosowanie obarczeń informacyjnych, jakie niesie ze sobą dane środowisko, do aktualnego poziomu wydolności wysiłkowej
Kompleksowe i ukierunkowane ze względu na potrzeby indywidualne planu leczenia i rewalidacji oddziaływania środowiska
Stosowanie naprzemienności obciążeń i odciążeń psychicznych w procesie wydatkowania wysiłku przez chorego
Przestrzeganie plastyczności w doborze form, metod i technik oraz środków realizacji procesu rewitalizacji
Kształtowanie prawidłowych więzi z normalnym środowiskiem i reorganizacja wzajemnych układów społecznych w celu zapewnienia optymalnej integracji ze społeczeństwem
Zgodnie z teorią J. Doroszewskiej cele te można osiągnąć w postaci 2 zasadniczych dróg oddziaływań pedagogicznych:
Oszczędzanie zbytecznego wysiłku ustroju i zachowanie wszystkich możliwych jego rezerw energetycznych, które muszą być spożytkowane w walce z chorobą i jej skutkami
Wzmaganie dynamizmu ustroju, jego zasobów energetycznych i pomnażanie ich przez usprawnianie fizyczne, psychiczne i społeczne oraz przezwyciężanie przez chorego powstałych zaburzeń w jego rozwoju
Zgodnie z powyższym zostały przez J. Doroszewska wyodrębnione 2 podstawowe rodzaje terapii wychowawczej(szczegółowe formy pracy):
Terapia odciążeniowa (spoczynkowa)
Terapia za pomocą hamowania podzakresowego (sen i półsen), a więc organizacji ku temu odpowiednich warunków
Terapia najniższego poziomu czynnościowego
Terapia zmniejszonych obciążeń
Terapia za pomocą zmiany bodźców uprzednio obciążających na inne
Terapia odciążeniowa za pomocą uchylenia przykrych skojarzeń
Za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań
Terapia obciążeniowa(uczynniająca)
Terapia ruchowa
Terapia rozrywkowa (zabawa)
Terapia zajęciowa ogólna i specjalna
Terapia pracą
Pierwszy rodzaj terapii dotyczy ciężej chorych, a drugi lżej chorych i rekonwalescentów.
Jeżeli pacjent opuszcza zakład leczniczy, a proces jego rewalidacji nie jest jeszcze zakończony, podejmujemy dalszy etap postępowania rewalidacyjnego, a mianowicie rewalidację środowiskową. Terapia pracą, która częściowo została zapoczątkowana w zakładzie leczniczym, jest elementem wiodącym ze względu na dalsze usprawniania fizyczne oraz zabezpieczenia socjalno – bytowe.
Zgodnie z założeniami koncepcji rehabilitacji osób trwale poszkodowanych na zdrowiu opracowanej przez A. Hulka(1969) dążymy do maksymalnego zniesienia zaistniałych ograniczeń w życiu tych osób i zapewnienia ich warunków do możliwe pełnego usamodzielnienia się zawodowego. Sa to czynniki niezbędne dla normalizacji ich w sytuacji w społeczeństwie ludzi zdrowych.