PROCESY 2014- pytania na egzamin z MAKROEKONOMII

1. Gospodarka światowa – zakres pojęcia

GOSPODARKA ŚWIATOWA- sieć sprzężeń pomiędzy podmiotami gospodarczymi ( nie oddaje siły i istoty sprzężeń). Nie zawsze korzyści z gospodarki światowej są równo podzielone. Dzięki zależnościom gospodarka ewoluuje.

Nie ma zgodności co do momentu powstania gospodarki światowej. Powstała w 70. latach XX wieku- przyśpieszone łączenie gospodarek, większe ich otwarcie.

• W wyniku kryzysu naftowego – wycofanie z parytetu złotego ( pieniądz przestaje mieć pokrycie w złocie).

• Zaciąganie długów- zacieśnienie więzi między gospodarkami, rozwój korporacji transnarodowych.

GOSPODARKA ŚWIATOWA- system sprzężonych wzajemnie ze sobą sieci różnorodnych powiązań gospodarek krajowych i podmiotów pochodzących z różnych krajów:

• Historycznie ukształtowany,

• Zmieniający się w czasie i w przestrzeni,

• W którym bezustannie pojawiają się nowe zjawiska i tendencje.

ETAPY GLOBALIZACJI

1. PRODUKCJA I WYMIANA

2. PRZEPŁYWY KAPITAŁOWE I FINANSOWE

3. HARMONIZACJA INSTYTUCJI ( reguł, zasad, jednolitość regulacji, organizacje ponadnarodowe).

Wychodzenie za granicę zaczęło opłacać się po zmniejszeniu kosztów transportu. Zaczęto kłaść nacisk na regulacje prawne wymiany zagranicznej.

Integracji towarzyszyły procesy dezintegracji, izolacji gospodarek. Ochrona pojęć kulturalnych, wyrobów lokalnych

Po latach 70.- nasilenie ruchów separystycznych, podkreślano swoją odmienność, odrębność.

Standaryzacja i uniformizacja produktów ( często kosztem produktów lokalnych).

Gospodarka światowa nie ma granic.

KOSZTY KOMPARATYWNE- specjalizacja krajów minimalizuje koszty komparatywne.

Specjalizacja wewnątrzproduktowa ( modułowa)- jeden produkt wytwarzany w różnych częściach na świecie.

Konsekwencje: zapaść gospodarcza odbija się na pozostałych państwach.

Duży wzrost obrotów kapitałowych- inwestycje bezpośrednie i portfelowe ( charakter spekulacyjny), łatwe doprowadzanie do zadłużania gospodarek.

Wzrost regulacji międzynarodowych stosunków gospodarczych o ograniczonym stopniu egzekucji. Trudna w przypadku korporacji transnarodowych.

1. Gospodarka światowa – podmioty uczestniczące

Podmioty te i ich wzajemne powiązania:

• Wyznaczają kierunki ewolucji systemu jako całości,

• Oddziałują na siebie.

Podmioty gospodarki światowej

GOSPODARSTWA DOMOWE	KONSUMENCI DÓBR I USŁUG
Krajowe/ narodowe/ organizacje gospodarcze Krajowe/ narodowe zrzeszenia producentów	Przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, banki, kartele i konglomeraty, organizacje chroniące prawa pewnych grup podmiotów0- w tym prawa konsumentów
Krajowe/ narodowe władze gospodarcze	Instytucje odpowiadające za rozwój gospodarki narodowej i jej zewnętrznych powiązań
Organy i instytucje regionalnych ugrupowań integracyjnych	Instytucje międzynarodowe związane z regionami
Międzynarodowe organizacje gospodarcze i ich wyspecjalizowane instytucje	ONZ, MFW, Organizacja Światowa Handlu
wielkie korporacje transnarodowe	Przedsiębiorstwa działające w co najmniej dwóch krajach

1. Gospodarka światowa – cechy

• Powiązania pomiędzy podmiotami mają wymiar globalny,

• Integracji globalnej towarzyszy integracja regionalna,

• Wzrost współzależności między krajami,

• Wzrost regulacji międzynarodowych w zakresie stosunków gospodarczych,

• Specjalizacja o charakterze wewnątrzproduktowym.

1. Gospodarka światowa – czynniki sprzyjające postaniu.
   

1. Likwidacja barier celnych, ograniczeń przepływu kapitału

2. Standaryzacja norm prawnych i reguł polityki gospodarczej poszczególnych państw,

3. Kompatobilność reguł postępowania,

4. Odpowiednio dostosowana do działań biznesowych infrastruktura ( komunikacja, bankowość),

5. Powstanie instytucji o charakterze międzynarodowym ( MFW- 1945, Bank Światowy- 1945, GATT- 1947, RWPG- 1949, EWG- 1958, EFTA- 1959, OECD- 1961).

1. Wymiary/płaszczyzny umiędzynarodowienia gospodarki i jej skutków.

Wymiary umiędzynarodowienia:

• Internacjonalizacji instytucji formalnych:

Umiędzynarodowienie instytucji regulacyjnych, instytucji obsługujących obrót towarowy, powstanie instytucji międzynarodowych, grup nacisku,

• Internacjonalizacja rynków

• Obrót towarami i usługami,

• Przepływ czynników wytwórczych ( zagraniczne inwestycje bezpośrednie, kapitał pożyczkowy, praca)

• Przepływy informacji i wiedzy technicznej

• Internacjonalizacja kosztów zewnętrznych:

- wyczerpanie się zasobów,

- zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

- Przenoszenie się obcych wzorów kulturowych.

1. Zmiany w strukturze rodzajowej gospodarki światowej.
   

• Deagraryzacja, (mniejsze, gorsze wykorzystanie ziemi w rolnictwie, nierówne wykorzystanie ziemi, nie jest dobrze i w pełni wykorzystana. Nadmiar produkcji w jednych krajach, niedobór w innych),

• Serwicyzacja ( tertiaryzacja), ( udział w gospodarce światowej rośnie, usługi nabierają stopniowo coraz większego znaczenia)

• Deindustralizacja w krajach rozwiniętych ( wycofywanie się z działalności produkcyjnej, eliminacja przemysłu na własnym terenie zwłaszcza przemysłu niszczącego, degradującego ziemię, wodę, zanieczyszczającego powietrze.,

• Industrializacja w krajach wchodzących.( dotyczy przemysłu w fazie schyłkowej, często dochodzi do upadku przedsiębiorstw ale nie na własne życzenie tylko związane z nieopłacalnością prowadzonej działalności).

1. Zmiany w strukturze globalnych zasobów pracy.
   

• Zmiany demograficzne i przekształcenia w światowych zasobach pracy,

• Zmiany struktury i jakości pracy,

• Migracja wysoko wykwalifikowanych specjalistów,

• Strukturalne zmiany na rynku pracy,

• Polaryzacja rynku pracy,

• Pojawienie się prekariatu( osób, które nie nadążają za zmianami technicznymi, komunikacyjnymi).

1. Zmiany w strukturze kapitału gospodarki światowej.

• Koncentracja kapitału rzeczowego i finansowego w korporacjach transnarodowych,

• Wzrost kapitału finansowego w krajach roponośnych, eksportujących ropę,

• Wirtualizacja rynków finansowych,( dominują transakcje spekulacyjne)

• Trwała, globalnie nierównowaga gospodarek narodowych- globalni wierzyciele i globalni dłużnicy.

1. Dysproporcje i konsekwencje rozwoju gospodarki światowej .

• Polaryzacja dochodów i bogactwa w świecie- zróżnicowanie, wyraźny podział na bogatych i biednych, dotyczy krajów, narodowości,

• Pogłębiające się zróżnicowanie i partycypacji krajów w efektach zglobalizowanego gospodarowania,

• Zmiana struktury popytu i konsumpcji, imitacja modelu konsumpcji krajów rozwiniętych w krajach wschodzących

1. Protekcjonizm a współpraca w stosunkach międzynarodowych.

Polit. wolnego handlu oznacza usuwanie wszelkich ograniczeń i przeszkód w stosunkach gosp. z zagranicą zwłaszcza w zakresie wymiany towarowej. Jest to koncepcja ukształtowana w ramach doktryny liberalizmu gosp. Oznacza to że zwolennicy wolnego handlu dążą do jak najmniejszego wpływu państwa na stosunki gosp. z zagranicą i uważają że państwo nie powinno świadczyć pomocy własnym przedsiębiorstwom w konkurowaniu z zagranicą. Polit. wolnego handlu w pełnym zakresie realizowano w Anglii XIX w.

1. Integracja i globalizacja.
   

• Od lat 90 XX w. gospodarce światowej dominują dwa równoległe procesy:

1. Regionalizacje ( regionalna integracja ekonomiczna, współpraca)- proces scalania na bazie porozumień między krajami o odmiennych strukturach do stanu, w którym nie ma przeszkód w przepływach towarów, usług, czynników produkcji.

Integracje rozumie się dwojako: zarówno jako stan jak i proces.

Integracja jako stan- w danym momencie państwa współpracując w dany sposób, ich relacje są uwarunkowane w konkretny sposób.

Integracja jako proces- sposób dochodzenia do sprzężeń między gospodarkami.

1. Globalizacja- proces spontaniczny, żywiołowy, jej głównymi aktorami są korporacje transnarodowe.

1. Integracja istota, kryteria klasyfikacji.

Integracja- jej istotą jest wyodrębnienie z całej gospodarki światowej grupy krajów i połączenie ich w jedną strukturę ekonomiczną.

W klasyfikacji integracji i analizie integracji przyjmuje się następujące kryteria:

• Zasięg przestrzenny ( jeden, dwa kraje lub cały region)

• Horyzont czasu

• Mechanizm integracji

• Poziom rozwoju integracji i osiąganych korzyści,

• Metody integracji ( de facto- funkcjonalna lub de jure- instytucjonalna).

1. Przesłanki integracji.

Wzrost gospodarczy i społeczny wszystkich stron relacji

• Ekonomiczne: efekty skali gospodarowania, duży rynek, zmniejszenie kosztów jednostkowych produkcji, specjalizacja produkcji i skoncentrowanie środków na rozwój o postęp, wyższa konkurencyjność na tle gospodarki światowej,

• Polityczne: umacnianie pozycji gospodarczej i politycznej całego ugrupowania i państw wchodzących w jego skład.

1. Czynniki warunkujące powodzenie/sprzyjające integracji.

• Porównywalny poziom rozwoju społeczno- gospodarczego, coraz częściej kwestionowany,

• Komplementarność struktur gospodarczych ,

• Położenie geograficzne- bliskość przestrzenna ( niskie koszty transakcyjne i transportu),

• Pointegracyjna polityka ekonomiczna, rozwinięta wymiana handlowa.

1. Podstawowe założenia integracji.

• Procesy scalania struktur poszczególnych państw są następstwem ich akcesu do integracji,

• Realizują je ponadnarodowe instytucje regionalne poprzez:

- informowanie,

- koordynowanie,

- harmonizację,

- unifikację,

- ujednolicenie polityk ekonomicznych.

1. Formy międzynarodowych ugrupowań integracyjnych.

Stefa wolnego handlu, która jest najprostszym rozwiązaniem. Polega na likwidacji ceł i innych ograniczeń ilościowych oraz barier powstających w obrotach handlowych między krajami członkowskimi. Przykładem może być EFTA, CEFTA czy NAFTA.

Unia celna- kraje ze strefy wolnego handlu wprowadzają cła dla krajów trzecich z poza unii. Sprzyja ona rozwojowi handlu wewnątrz unii i ograniczeniu handlu z krajami trzecimi. Przykładem jest np. Pakt Andyjski obejmujący Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Peru i Wenezuelę.

Wspólny rynek-  oznacza on swobodę przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie ugrupowania integracyjnego. Przykładem jest wspólny rynek produktów rolnych Unii Europejskiej.

Unia Walutowa- W zakres tej koordynacji wchodzi ograniczanie wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych rezerw walutowych, wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej i bezwarunkowa pomoc kredytowa.

Unia ekonomiczna - O pełnej unii ekonomicznej można mówić wówczas gdy na obszarze integrujących się państw wszystkie ważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku dziedziny polityki gospodarczej zostałyby objęte wspólną lub skoordynowaną polityką, wprowadzona wspólną walutę, a władzę ekonomiczną w najważniejszych dziedzinach sprawowałyby organy ponadnarodowe.

Unia polityczna prócz wymienionych wyżej dodaje koordynację polityki zagranicznej i wewnętrznej, co jest bardzo trudne i stanowi ukoronowanie dążeń integracyjnych.

1. Instrumenty polityki handlowej a liberalizacja handlu.

Polityka handlowa, instrumenty:

• Cła importowe ( zwiększenie renty producenta, zmniejszenie renty konsumenta, dochody fiskalne),

• Subwencje produkcyjne,

• Subwencje eksportowe,

• Pozataryfowe instrumenty ( ograniczenia ilościowe,), kwoty importowe/ kontyngenty.

Perfekcyjne układy handlowe- liberalizacja handlu

• Strefa wolnego handlu ( SWH)

• Unia Celna ( UC),

1. Strefa wolnego handlu - istota, efekty w krótkim i długim horyzoncie.

Strefa wolnego handlu ( SWH):

• Zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy członkami ugrupowania- jednakowe traktowanie towarów wytworzonych na ich własnym terenie, ( np. EFTA czyli Europejska Strefa Wolnego Handlu, NAFTA- USA, Kanada, Meksyk);

• Państwa wchodzące do strefy zachowują autonomię co do polityki handlowej w stosunkach z krajami zewnętrznymi wobec strefy każdy kraj może stosować indywidualne stawki wobec państw trzecich ( świadectwa pochodzenia).

Efekty w krótkim okresie

HANDLOWE:

• Kreacja handlu- nowe transakcje związane w liberalizacją obrotów wzajemnych, wykorzystujące różnice kosztów produkcji, droższe bądź gorsze produkty są wypierane przez lepsze substytuty,

• Przesunięcia handlu/ zmiany kierunku- zastąpienie produktów importowanych spoza strefy importowanymi z krajów partnerskich,

• Zniekształcenie handlu- występuje gdy kraje strefy tworzą niekwestionowane bariery wobec produktów krajów trzecich- oznacza to import pośredni poprzez kraje strefy.

Efekty w długim okresie

Dotyczą wzrostu gospodarczego- przypisuje się je głónie dynamice tempa inwestycji i zatrudnienia oraz efektywności inwestycji i kapitału ludzkiego. ( następuje przeniesie inwestycji do krajów członkowskich i zwiększenie inwestycji ogółem.)

1. Strefa wolnego handlu- korzyści przedsiębiorstw.

Korzyści firm w strefie wolnego handlu:

Wewnętrzne- wzrost wielkości, łatwiejszy dostęp do czynników wytwórczych, wzrost efektywności ich wykorzystania, większe i lepiej wykorzystane środki na innowacyjność, wyższa konkurencyjność,

Zewnętrzne- wynikają z przenikania się różnych efektów ekonomicznych, efekt synergii, silny zewnętrzny wizerunek uczestników integracji.

1. Unia Celna – istota i efekty.

• Regulacje jak SWH ( likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu) poszerzone o ujednoliconą zewnętrzną politykę celną ( ujednolicone taryfy) i handlową wobec państw trzecich ( np. unia celna Szwajcaria, Lichtenstein, Grupa Andyjska- Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela); tworzenie takich samych warunków produkcji ( ochrona środowiska, warunki pracy)

• Efekty: kreacji handlu, przesunięcia handlu, w dłuższym: efekty skali, wzrost konkurencyjności, korzyści konsumentów ( poszerzony wybór).

1. Wspólny rynek.
   

• To unia celna, w której dodatkowo występuje swoboda przepływu kapitału, siły roboczej oraz usług ( główny cel: optymalna lokalizacja pracy i kapitału, w krajach członkowskich)

• wspólna polityka handlowa wobec państw trzecich, swoboda działalności gospodarczej państw- uczestników ( lepsze rozmieszenie kapitału- Europejska Wspólnota Węgla, która powstała w 1958 roku, była w założeniu wspólnym rynkiem);

• oznacza unię celną, w której wyeliminowano wszelkie bariery w przepływie towarów ( np. kontrole graniczne i zachowano możliwość odmiennych standardów technicznych)

1. Unia walutowa, istota, cele.
   

• unia monetarna- podstawą jest liberalizacja rynków kapitałowych ( swoboda przepływów kapitałowych), całkowita wymienialność walut ( możliwość realizacji tych przepływów) oraz usztywnienie kursów walut państw członkowskich ( eliminacja ryzyka zmiany kursów),

• główny cel: eliminacja ryzyka kursu walutowego ( wahania kursów powodują ryzyko w zawieraniu transakcji handlowych),

• członkowie integrują swą politykę pieniężną do utworzenia wspólnej waluty, zarządzanej przez wspólny bank centralny ( jedyny przykład unia gospodarcza i walutowa UE, powstała w 1999 roku).

1. Unia gospodarcza i polityczna.

UNIA GOSPODARCZA

• ekonomiczna unia gospodarcza łączy elementy wspólnego rynku, unii monetarnej i unifikację polityk gospodarczych ( fiskalnej, przemysłowej, transportowej, ochrony środowiska), a także ustawodawstwa gospodarczego; ta forma integracji istnieje w pełni państw federacyjnych.

INTEGRACJA POLITYCZNA

Pełna koordynacja lub unifikacja podstawowych polityk; wewnętrznej, zagranicznej, obronnej, powołanie organów ustawodawczych i wykonawczych o kompetencjach ponadnarodowych.

PEŁNA INTEGRACJA
Unia gospodarcza i polityczna/ pełna integracja. Wspólna polityka ponadnarodowa…

1. Organizacja międzynarodowa – kryteria klasyfikacji, formy organizacyjno-prawne

Organizacja międzynarodowa zrzeszająca państwa albo inne osoby prawne lub fizyczne z rożnych państw dla realizacji określonych celów.

Klasyfikacja:

Konwencjonalne organizacje rządowe i pozarządowe:

• federacje organizacji międzynarodowych [ONZ]

• organizacje o członkostwie uniwersalnym

• organizacje międzykontynentalne

• organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie [Rada Europy]

Pozostałe organizacje pozarządowe i rządowe:

• organizacje wydzielające się lub półautonomiczne

• organizacje specjalistyczne

• organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo

• organizacje nieaktywne lub rozwiązywane

Formy organizacyjno-prawne:

• Organizacje międzynarodowe międzyrządowe:

*powszechne [ONZ] lub grupowe [NAFTA]

*ogólne [UE] lub specjalne [OPEC]

• Organizacje międzynarodowe pozarządowe np. Czerwony krzyż.

1. Rola i funkcje organizacji międzynarodowych w gospodarce światowej
   

• funkcje regulacyjne, polegające na ustanawianiu norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, prawnym, mających odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych;

• funkcje kontrolne polegające na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych;

• funkcje operacyjne polegające na bezpośrednim świadczeniu przez organizację różnych usług na podstawie jej własnych decyzji, za pomocą jej zasobów.

Można wyodrębnić instytucje pełniące powyższe funkcje:

• Spoleczna i humanitarna - UNICEF, WHO,

• Rozwoj handlu – GATT [Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu] i
  WTO [Światowa Organizacja Handlu]

• Rozwoj technicznego, gospodarczego, związane z rozwojem rynku finansowego i działalnością kredytowa: Bank Światowy, Fundusz Walutowy.

1. Charakter członkostwa – przykłady istniejących organizacji

Międzyrządowe – państwa i/lub organizacje międzynarodowe. Umowa miedzy co najmniej 3 uczestnikami. Zdolność prawna i do czynności prawnych. Statut ma charakter umowy międzynarodowej

• ONZ,

• Wspólnota Europejska,

• Unia Afrykańska,

• Organizacja Państw Amerykańskich,

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO),

• Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF),

• Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO)

Pozarządowe – osoby fizyczne i prawne, zasady dobrowolnie przyjęte przez członków, non profit, otwarte członkostwo

• Liga Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża,

• Świat. Federacja Związków Zawodowych,

• Instytut Prawa Międzynarodowego,

• Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka

• Greenpeace

• Międzynarodowy Błękitny Krzyż

• OASIS

1. Uniwersalne i partykularne– przykłady istniejących organizacji

Uniwersalne – organizacje dotyczące całości problemów gospodarczych, obejmują wiele państw, nie ma regulacji dot. wstąpienia, szeroki zakres podmiotowy i przedmiotowy uczestników np. ONZ, Światowa Organizacja Meteorologiczna

Partykularne – sa nastawione na realizacje celów pewnych grup:

• Ugrupowania regionalne – Rada Europy, NATO, EFTA [ Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu], Unia Afrykańska, NAFTA,

• Etniczne – Liga Państw Arabskich, Unia Afrykańska, Organizacja Państw Amerykańskich w Ameryce Łacińskiej 

• Religijne - Organizacja Konferencji Islamskiej, Świadkowie Jehowy,

• Polityczne – NATO, Grupa Wyszechradzka, Wspólnota Niepodległych Państw

• Etyczne – Światowe Stowarzyszenie Lekarzy, UNWTO,

• Ustroju społeczno-gospodarczego - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD, Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową - OPEC

1. Charakter uczestnictwa– przykłady istniejących organizacji ogólne i wyspecjalizowane

Wyspecjalizowane:

• Światowy Związek Pocztowy, UPU

• Światowa Organizacja Meteorologiczna, WMO

• Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, WIPO

• Światowa Organizacja Turystyki, UNWTO

• Światowa Organizacja Zdrowia, WHO

Ogólne:

• ONZ,

• Unia Afrykańska,

• Liga Państw Arabskich,

• UE

1. Polityczne i niepolityczne– przykłady istniejących organizacji

Niepolityczne:
Światowa Organizacja Ruchu Skautowego
Światowe Stowarzyszenie Dziewcząt Przewodniczek i Dziewcząt Skautek
JADE [organizacja zrzeszająca konfederacje narodowe Junior Enterprise czyli usługi studentów dla firm]

Polityczne:
* NATO
* G-8
* Unia Afrykańska
* Organizacja Państw Amerykańskich
* Liga Państw Arabskich
* OIPC - Interpol

1. Korporacje transnarodowe – istota, cechy

Istota:

Firmy, które posiadają kilkuprocentowy udział w światowym rynku lub sektorze produkcji, działalność prowadzą przynajmniej na dwóch kontynentach a produkty wytwarzane przez nie, nie należą do grupy produktów niszowych.

Cechy:

• suwerenność – niezależność od interesów państw,

• złożoność – działalność prowadzona w posiadanym majątku produkcyjnym, jak i w niezależnych przedsiębiorstwach po zawarciu z nimi porozumień,

• rozproszenie geograficzne – otwieranie filii na całym świecie,

• specjalizacja – podejmowanie przez filie ściśle określonych działalności,

• zdolność arbitrażowania – dokonywanie transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych,

• elastyczność organizowania – zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz przesunięcia w rozdziale zadań i koordynacji ich realizacji,

• globalna efektywność – obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie,

• zdolność integrowania – oznacza ścisłe powierzanie i koordynowanie działalności organizacyjnych poprzez wzajemny przepływ informacji

1. Korporacje transnarodowe - znaczenie w gospodarce światowej

O zwiększającej się roli oraz znaczeniu korporacji transnarodowych we współczesnym świecie świadczy dynamicznie wzrastająca w ostatnich latach liczba tych podmiotów, ich geograficzny i przedmiotowy zasięg działania, potencjał finansowy, wysoki poziom innowacyjności oraz dominujący udział w wykorzystaniu kapitału intelektualnego i zdobyczy rewolucji informacyjnej. Wartość przychodów największych korporacji przewyższa PKB wielu państw, są także podmiotami, które cechuje najwyższy w skali światowej poziom prywatnych nakładów na badania i rozwój oraz udział w handlu technologiami.

W 2008 roku 300 największych KTN posiadało 25% światowych zasobów produkcyjnych, uczestniczyły one w 70% światowego handlu, wartość ich skumulowanych BIZ oceniano na 1,83 bln USD, zaś wartość sprzedaży na 31 bln USD. Ponad 78 tys. Macierzystych KTN posiadało blisko 927 tys. filii zagranicznych, w których zatrudniano łącznie 82 mln osób17. W 2012 roku firmy znajdujące się na liście Global 2000 (ranking największych firm na świecie opracowywany przez magazyn „Forbes”) zrealizowały obroty na kwotę 36 bilionów dolarów (wzrost w porównaniu do roku 2011 o 12%) oraz zyski na poziomie 2,64 biliona USD (wzrost o 11% w odniesieniu do roku 2011.

1. Korporacje transnarodowe - przyczyny tworzenia

• chęć wpływania na cenę,

• eliminowania konkurentów (dążenie do monopolizacji).

• poszukiwanie zasobów tanich i dobrych czynników produkcji,

• poszukiwanie nowych, chłonnych rynków zbytu

• poszukiwanie możliwości uzyskania za granicą wyższej stopy zysku od zaangażowanego kapitału.

• ominięcie istniejących barier utrudniających eksport

• nasilająca się konkurencja zarówno na rynkach lokalnych, jak i na rynku globalnym

1. Korporacje transnarodowe - udział w gospodarce, struktura

Udział w gospodarce: KTN są charakterystycznym elementem współczesnej gospodarki światowej. Mają największe zdolności dostosowania się do ery globalizacji i kształtowania tego procesu. Uchodzą w nim za głównych aktorów ekonomicznych. Są źródłem nowoczesnej techniki i technologii oraz ważnym kanałem jej przepływu do państw, w których tworzą swoje filie. Przez decyzje dotyczące lokalizacji produkcji w różnych miejscach, przyczyniają się do restrukturyzacji gospodarek i wzrostu współzależności między krajami. Ponadto dzięki nakładom na prace badawcze i naukowe powstaje wiele unikalnych rozwiązań technicznych.

Struktura: KTN składa się z przedsiębiorstwa macierzystego i jego filii zagranicznych. Ze względu na formę prawną filii występują przedsiębiorstwa zależne i powiązane posiadającą osobowość prawną oraz pozbawione osobowości prawnej oddziały. Różnica pomiędzy pierwszymi wynika z ilości posiadanych głosów akcjonariatu.

1. Korporacje transnarodowe - cechy i funkcje

Cechy:

• suwerenność – niezależność od interesów państw,

• złożoność – działalność prowadzona w posiadanym majątku produkcyjnym, jak i w niezależnych przedsiębiorstwach po zawarciu z nimi porozumień,

• rozproszenie geograficzne – otwieranie filii na całym świecie,

• specjalizacja – podejmowanie przez filie ściśle określonych działalności,

• zdolność arbitrażowania – dokonywanie transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych,

• elastyczność organizowania – zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz przesunięcia w rozdziale zadań i koordynacji ich realizacji,

• globalna efektywność – obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie,

• zdolność integrowania – oznacza ścisłe powierzanie i koordynowanie działalności organizacyjnych poprzez wzajemny przepływ informacji

Funkcje:

• dokonują przemieszczania zasobów i zdolności wytwórczych,

• pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą,

• przyczyniają się do restrukturalizacji sektorów i przedsiębiorstw,

• aktywizują konkurencję i lokalną przedsiębiorczość,

• transmitują nowe metody i wzorce gospodarowania

• umacniają międzynarodowe powiązania i współzależności.
  
  

1. Korporacje transnarodowe - pozytywne i negatywne skutki dla krajów przyjmujących

Pozytywne	Negatywne
Uzyskanie dostępu do nowych technologii	Ograniczenia dostępu do rynku kraju dla rodzinnych firm
Wzrost jakości i wydajności działania	Wzrost bezrobocia w kraju
Poprawa kwalifikacji kadr kierowniczych	Przejmowanie firm państwowych przez zagranicznych inwestorów
Zwiększenie innowacyjności wyrobów	Restrukturyzacja państwowych firm
Poprawa dostępu do źródeł zaopatrzenia dla krajowych firm
Wzrost popytu na produkowane przez krajowe firmy połprodukty
Zapewnienie długofalowego zbytu swoich produktów przez krajowych dostawców dla korporacji

1. Podstawowe typy strategii ekspansji firm międzynarodowych.

• strategia wielonarodowa ( scentralizowana) zakłada zróżnicowanie rynków krajów pod względem:

  • potrzeb i preferencji odbiorców,

  • warunków konkurencji,

• strategia globalna zakłada, że rynki na których firma istnieje lub zamierza wejść są rynkami:

• homogenicznymi co do upodobań konsumentów,

• podobnymi bądź identycznymi co do formalnych i nieformalnych warunków działania.

1. Potencjalne zagrożenia wynikające z cech korporacji transnarodowych.

• Niemożność elastycznej i zintegrowanej koordynacji działań różnych filii i oddziałów,

• Rozproszenie odpowiedzialności wynikające z nadmiernej złożoności struktur,

• Możliwa nieelastyczność struktur oraz niemożność sprawnego organizowania działań, wynikająca ze scentralizowanych schematów i wytycznych niedostosowanych do warunków lokalnych.

1. Struktura korporacji transnarodowych i zasięg ich działania

Struktura: korporacje transnarodowe to przedsiębiorstwa złożone z firmy macierzystej oraz afiliowanych jednostek". Firma macierzysta definiowana jest jako "przedsiębiorstwo kontrolujące aktywa innych jednostek w państwach innych niż państwo pochodzenia, zazwyczaj przez posiadanie udziału w kapitale akcyjnym tych podmiotów".

Zasięg działania: korporacje transnarodowe jako przedsiębiorstwa złożone z jednostek rozlokowanych w co najmniej dwóch państwach, których działalność relatywnie swobodnie przekracza granice państw, oddziałując na ich politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz na stosunki międzynarodowe.

1. Korporacje transnarodowe - pozytywne oddziaływanie na otoczenie.
   

• Przemieszczanie zasobów i zdolności produkcyjno- handlowych,

• Pobudzanie wzrosty i efektywności gospodarczej,

• Stymulowanie restrukturyzacji,

• Stymulowanie lokalnych zasobów o konkurencji,

• Wprowadzanie nowych wzorów, metod i reguł zachowań,

• Wyrównywanie warunków działania.

1. Korporacje transnarodowe - negatywne oddziaływanie na otoczenie
   

• Bogacenie się kosztem biednych

• Łamanie praw człowieka

• Przenoszenie produkcji do krajów biedniejszych, gdzie ludzie są wyzyskiwani i pracują w bardzo złych warunkach

• Niszczenie lokalnych kultur

• Działanie tylko dla dobra swoich akcjonariuszy

• Nieodpowiedzialna działalność niszcząca środowisko naturalne

• Brak realizowania koncepcji zrównoważonego rozwoju

• Źródło większości toksycznych zanieczyszczeń

1. Ocena korporacji transnarodowych ( z punktu widzenia wybranego kryterium)

2. Rola państw narodowych w gospodarce światowej

3. Polityka gospodarcza państw narodowych (państwa rozwinięte , silnie zintegrowane z gospodarką światową)

4. Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWWiS (1952 - 2002) ,Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Euratom (1958) – cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Europejska Wspólnota Węgla i Stali.

Cele: wspieranie rozwoju gospodarczego, zwiększanie zatrudnienia i wzrost standardów życiowych w państwach członkowskich poprzez tworzenie i regulowanie wspólnego rynku wegla, stali, żelaza.

Zasięg terytorialny: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg,  RFN oraz Włochy

Głowni uczestnicy: Trybunał Sprawiedliwości, Zgromadzenie EWWiS, Rada Ministrów, Wysoka Władza.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Euratom

Cele: pokojowa współpraca w dziedzinie rozwoju technologii jądrowych,

• tworzenie i szybki rozwój przemysłu nuklearnego,

• przyczynianie się do poprawy standardów życia poprzez swobodny rozwój technik,

• przepływ specjalistów,

• zabezpieczenie transportu,

• rozwój badań naukowych,

Zasięg terytorialny: Unia Europejska

Głowni uczestnicy: wspólne organy trzech Wspólnot –Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska jako organ zarządzający, Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości.

1. Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (1958-1993), Unia Europejska, UE (1993) cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Europejska Wspólnota Gospodarcza

Cele: równomierny rozwój gospodarczy państw członkowskich, spójność ekonomiczna, wzrost stopy życiowej oraz zacieśnianie stosunków między krajami EWG.

Zasięg terytorialny: Liczy 15 państw członkowskich: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Niemcy, Włochy, Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Austria, Finlandia, Szwecja.

Głowni uczestnicy: Komisja, Rada Ministrów, Zgromadzenie, Trybunał Sprawiedliwości.

Unia Europejska

Cele:

- promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,

- dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli

- ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich,

- wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów,

- polepszenie standardów życia.

Zasięg: Europa, 28 panstw.

Głowni uczestnicy: Rada Europejska, Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości.

1. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, RWPG (1949-1991) Wspólnota Niepodległych Państw, WNP (1991) cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

Cele: wspieranie rozwoju gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji i zwiększenie  dobrobytu  państw członkowskich.

Zasięg terytorialny: Europa, Azja, Ameryka Środkowa.

Głowni uczestnicy: ZSRR, Polska, Rumunia, Węgry, Czechu, Słowacja, Bułgaria

Wspólnota Niepodległych Państw

Cele: prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw, stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości.

Zasięg terytorialny: Azja

Głowni uczestnicy:  trzy kraje (Białoruś, Rosja i Ukraina) Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan,Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Ukraina i Uzbekistan, Turkmenistan.

1. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową, OPEC (1960)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy.

Cele: kontrolowanie światowego wydobycia ropy naftowej, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych.

Zasięg terytorialny: Afryka, Ameryka Południowa, Azja

Głowni uczestnicy: Algieria, Angola, Arabia Saudyjska, Ekwador, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria , Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie.

1. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, OECD (1961)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cele: wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli.

Głowni uczestnicy: 20 państw założycielskich, 14 panstw członkowskich, 5 panstw kandydujących, 5 państw z którymi wzmożono współpracę.

Zasięg terytorialny: Azja, Australia, Ameryki N i S, Afryka, Europa,

1. Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, ASEAN (1967)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cele:

1. Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.

2. Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Zasięg terytorialny:  Brunei, Filipiny,  Indonezja,  Malezja,  Singapur, Tajlandia, Wietnam, USA, UE, Rosja

Główni uczestnicy:  Malezja, Filipiny i Tajlandia

1. Forum Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku, APEC (1989)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cele:

• znoszenie barier celnych

• współpraca technologiczna

• dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej

• popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju

Zasięg terytorialny: 21 państw, Ameryka N i S, Azja, Australia

Główni uczestnicy: 6 państw ASEAN i Australia, Nowa Zelandia, Kanada, USA, Japonia i Korea Południowa

1. Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu, NAFTA (1994)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cele:

• osiągnięcie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich

• dogodny klimat do inwestycji prywatnych

• stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego

• ustalenie cen ropy naftowej

Zasięg terytorialny: Ameryka N

Główni uczestnicy: Meksyk, Kanada, USA

1. Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, CEFTA (1993)- cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cele: zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi. 

Zasięg terytorialny: UE, państwa włączone do UE wykluczano z CEFTA

Główni uczestnicy: na 2013 rok – Albania, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Czarnogóra, Serbia, Kosowo,

1. MFW cele, zasięg terytorialny, instrumenty, struktura, zadania

Cele:

• popieranie międzynarodowej współpracy walutowej

• ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia

• popieranie stabilizacji kursów, 

Zasięg terytorialny: Cały świat – 187 państw

Instrumenty: finansowanie wyrównawcze, pomoc nadzwyczajna, rezerwa uzupełnieniowa,

Zadania: reguluje, kontroluje, konsultuje, kredytuje,

Struktura: Rada Wykonawcza, Departamenty Regionalne, Rada Gubernatorów, Dyrektor Generalny

1. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - cele, zasięg terytorialny, głowni uczestnicy

Cel: wspieranie przemian gospodarczych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej (także w państwach byłego ZSRR), przez udzielanie kredytów i gwarancji, inwestycji kapitałowych oraz współpracę techniczną. Warunkiem udzielenia pomocy jest rozwój demokracji i poszanowanie praw człowieka w tych państwach.

Zasięg terytorialny: 66 członków (64 państwa, Europejski Bank Inwestycyjny i Unia Europejska). Każdy członek jest kredytodawcą, a 34 państwa członkowskie są również kredytobiorcami.

Główni uczestnicy:  Rosja, Turcja, Polska, Ukraina, Rumunia, Bułgaria, Kazachstan, Mongolia

1. Bank Światowy- instrumenty, struktura, zadania

Instrument: udziela państwom pożyczek, które mogą być spożytkowane albo na inwestycje, albo na  pokrycie kosztów restrukturyzacji gospodarki lub jej poszczególnych sektorów.

Struktura:

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

• Międzynarodowa Korporacja Finansowa

• Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji

• Międzynarodowe Centrum Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych

Zadania:

• eliminacja ubóstwa i głodu

• działania na rzecz powszechnego dostępu do edukacji

• promowanie równości praw kobiet i mężczyzn

• redukcja śmiertelności wśród dzieci

• poprawa materialnych warunków życia

• walka z HIV/AIDS, malarią i innymi chorobami

• promowanie zrównoważonego rozwoju

• działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego.

1. Grupa BRIC – znaczenie w gospodarce światowej

BRIC= Brazylia, Rosja, Indie, Chiny. Wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego kraje te w 2010r. dostarczały łącznie 25% światowego PKB. Udział tej grupy w światowym exporcie dóbr i usług był mniejszy i wynosił łącznie 14,8%. [Najwięcej Chiny 9,3%]

1. Przyczyny przemian w gospodarce światowej

Za kluczowe przyczyny przemian we współczesnej gospodarce światowej można uznać 4 procesy:

1. specyficzny charakter obecnej schumpeterowskiej fali innowacyjnej,
   wprowadzenie nowych produktów poprzez innowacje horyzontalne, czyli wytwarzanie nowych dóbr obok już istniejących, oraz innowacje wertykalne poprawiające jakość istniejących dóbr, co prowadzi do wycofywania starych dóbr z rynku,

• wprowadzenie nowych metod produkcji,

• otwarcie nowych rynków zbytu,

• odkrycie nowych źródeł dostaw surowców lub innych zasobów,

• powstanie nowych struktur rynkowych w ramach danego rodzaju działalności.

b) sekwencyjny rozwój fal uprzemysłowienia,

c) rewolucje systemowe w Europie i Azji,

d) akceptację integracji regionalnej jako formy współzależności komplementarnej do globalizacji, a nie ją ograniczającej.

1. Otwarcie gospodarek narodowych- problemy pomiaru

2. G-7, G-8 –współpraca czy konfrontacja?

Kraje wchodzące w skład grupy G8 stanowią zaledwie 14% ludności świata, ale dysponują jednocześnie 65% bogactwa świata. Mając pieniądze, kraje te mogą wywierać znaczący wpływ na gospodarkę i politykę światową. Grupa G8 wyznacza kierunek polityki takich instytucji globalnych, jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Światowa Organizacja Handlu (WTO).

W ostatnich latach przy okazji szczytów G8 odbywają się protesty społeczne. Po raz pierwszy protesty na dużą skalę odbyły się w Genui w 2001 roku, kiedy jeden z demonstrantów, działacz anarchistyczny Carlo Giuliani, został zastrzelony przez policjanta. Duże protesty także odbyły się podczas szczytu G8 w 2005 roku w Szkocji.

Jednym z argumentów wysuwanych przez krytyków G8 jest jej niedemokratyczność. Grupa nie jest odpowiedzialna przed żadną międzynarodową organizacją i nie posiada formalnego statutu. Grupa, zdaniem krytyków, podejmuje jednostronnie decyzje, które mają globalne skutki dla wszystkich. Pozostała krytyka dotyczy odpowiedzialności za problemy związane z globalizacją ekonomiczną - biedę krajów globalnego Południa przez kraje Północy, które są zdaniem krytyków, odpowiedzialne za biedę i kryzys zadłużenia krajów południa, problemy ekologiczne, koncentrację kapitału w rękach korporacji i pojedynczych osób.

1. Ryzyko „Europy dwóch prędkości”?

Europa dwóch prędkości już istnieje. Dla krajów spoza strefy euro podstawy dylemat, jaki przynosi nam manifest, dotyczy „Europy dwóch prędkości”.

Jego autorzy w domyśle zakładają konieczność zróżnicowania tempa i zakresu integracji dla różnych państw (nadmieniają, że Izba Europejska powinna być otwarta „na przyjęcie wszystkich krajów UE, które zgadzają się na pójście tą drogą”, ale nie precyzują, czy miałyby one jakieś prawo głosu, zanim się znajdą w strefie zacieśnionej integracji). Prawdopodobnie słusznie – różnice gospodarcze między krajami UE sugerują co najmniej rozłożenie pełnej integracji polityczno-gospodarczej w czasie; nastroje społeczne i tradycje polityczne nie dają gwarancji, że wszystkie kraje Unii kiedykolwiek zdecydują się na pełne włączenie do zintegrowanych struktur.

Dyskusja o zagrożeniu „Europą dwóch (a może więcej) prędkości” jest o tyle bezprzedmiotowa, że ona już od dawna istnieje. Nie tylko ze względu na przynależność do strefy euro bądź nie, ale także na sytuację budżetową, o pozycji w globalnym podziale pracy (centrum-peryferie) nie wspominając. Z punktu widzenia tych, którzy pozostaną na zewnątrz unii politycznej strefy euro, kluczowe byłoby zagwarantowanie „otwartych drzwi”, a być może także wynegocjowanie siatki zabezpieczającej przed atakami spekulacyjnymi, jakie groziłyby obligacjom słabszych państw spoza strefy euro.

Czy Polska powinna wejść do takiej strefy euro, jaką wyobrażają sobie w przyszłości Piketty, Rosanvallon i inni francuscy intelektualiści? Na pewno byłaby ona lepsza od tej dzisiejszej, niektórych problemów projektowane instytucje same nie zdołałyby jednak rozwiązać. Sam fundusz oddłużeniowy czyniłby członków strefy euro bezpieczniejszymi, harmonizacja podatków byłaby sprawiedliwsza i podnosiłaby jakość rozwoju poszczególnych państw. Demokratyzacja w tej czy innej formie przybliżałaby UE obywatelom i pozwoliłaby lepiej reprezentować interesy większości obywateli – także jako pracowników, konsumentów czy beneficjentów świadczeń socjalnych.

Różnice w produktywności i poziomie życia w Europie nie wynikają bowiem z istnienia wspólnej waluty, jej wadliwa konstrukcja jedynie je zaostrzyła i unaoczniła nam wszystkim. To pośrednia odpowiedź na pytanie o naszą akcesję: na gruncie czysto ekonomicznym warunkiem sensowności takiego kroku byłaby nasza zdolność konkurowania inaczej niż „kosztowo”. Inna sprawa, czy to właśnie ekonomia decydować będzie w najbliższych latach.