Pogranicze romańsko – germańskie
pomiędzy kultura a polityką
Wykłady
Wykład 1
Od północnego zachodu:
Pełne napięć stosunki interetniczne w Belgii, konflikty miedzy flamandami i Walonami, czasem stawiające pod znakiem zapytania dalsze istnienie tego państwa.
Bardzo interesujące rozwiązania w zakresie spraw językowych w maleńkim Wielkim Księstwie Luksemburga
Na wschodzie Francji i Alzacji i części Lotaryngii mieszka mniejszość germańskojęzyczna mówiąca własnymi dialektami. Alzacja i Lotaryngia to najbardziej znane sporne terytorium pograniczne w Europie zachodniej, w ostatnich dwóch wiekach ich przynależność państwowa zmieniała się wielokrotnie i mniejszość ulegała francyzacji i germanizacji.
Szwajcaria – 4 języki, 4 grupy etniczno językowe tworzą szwajcarski naród polityczny
Pogranicze austryjacko-włoskie – problem niemieckojęzycznej ludności, w Tyrolu południowym a także grup tzw. ladyńskich w Dolomitach oraz na terenie Wenecji Julijskiej
Podział Europy Zachodniej:
Etnokulturowo: romańska i germańska: od morza północnego przez Benelux, równolegle do linii Renu i przez Alpy; CH (Szwajcaria) i Włochy
Na kresach obszaru narody nie nalezą do żadnej z grup
Pn-wsch: Finowie, Lapończycy (Ugrofini)
Wsch: Łużyczanie i Słoweńcy- Słowianie
Od wsch. grecy
Zach: Baskowie, potomkowie Celtów: kontynentalni Bretończycy
Pogranicze: za G. Babińskim – obszar na którym przenikają się dwie (lub więcej) grupy etniczno-kulturowe, czyli narodowe. Pojęcie granicy pojawia się w źródłach na Zach Europy ok. 1315 r. Bernard Guenee pisał, ze granice w państwie feudalnym nie miały większego prawnego znaczenia niż jakiekolwiek inne feudalne granice wewnętrzne.
W Polsce nie było pojęcia granicy (linii granicznej). Mówiono o rubieżach, potem o pasie granicznym, dopiero z upływem czasu wytwarza się granica linearna w dzisiejszym rozumieniu.
Granica się konkretyzowała w miarę postępowania przepisów zawłaszczania. Dotyczyło to zarówno granic wewnętrznych między posiadłościami, jak i granic między państwami.
Geneza podziału
Językowy -> konsekwencja przemian po upadku Cesarstwa Rzymskiego
W dużym uproszczeniu koresponduje ona z granica Cesarstwa tzw. limesu: Ren, Dunaj
Przed podbojem rzymskim mieszkały tam plemiona celtyckie: na terenie Belgii mieszkali Belgowie, których Juliusz Cezar w De Bello Galico uznał za najwaleczniejszych, a na terenie Szwajcarii – Helweci, stąd dzisiejsza nazwa konfederacja Helwecka (CH)
Długie panowanie rzymian zromanizowało te ziemie, dominują języki romańskie.
Limes Rzymski: Ren i Dunaj
Obszarem na pn-wsch od rzymskiego limesu zawładnęły różne plemiona germańskie. Toczyły one wojnę z Rzymem, ale też utrzymywały stosunki handlowe i politycznie, a nawet w imieniu Rzymu zwalczały germańskich pobratymców i ich świadomość wspólnoty ograniczała się do konkretnych plemion.
W 358r cesarz Julian apostata, pokonawszy jedno z plemion Franków Saliskich, nie wysłał ich za limes i zezwolił […]
Zimą 406r przez zamarznięty Ren wdarły się w obszar imperium kolejne plemiona m in wandalów; ta część granicy imperium załamała się. Ci podażyli na półwysep Iberyjski i dalej do Afryki, później do Akwitanii, a w VII w utworzyli państwo na terenie Półwyspu Iberyjskiego.
Inne plemię, Burgundowie, dostali się w połowie V w prowincję Sapaudia (Sabudia) koło Germanii i na północ od Lemanu. Plemiona germańskie osiedlono na Zasanie kwaterunku wojskowego; za nadział ziemi, osadnik był zobowiązany do służby wojskowej.
Plemiona germańskie w Galii uległy romanizacji w różnym rytmie i w sposób zróżnicowany na różnych terytoriach […]
Przypadek Franków: od połowy VIw na terenie Bretanii i Brabancji powstało stosunkowo gęste osadnictwo franków Salickich, które w I poł. Vw sięgnęło po Sommę. O jego zasięgu świadczą m.in. nazwy miejscowe z germańskimi końcówkami patronimicznymi, które występują na obszarze aż po Loarę. Natomiast Frankowie Rypuarscy zasiedlając teren w kierunku Mozeli pozostawili w nadreńskich duże grupy ludności gallo-rzymskiej. Skutek – wysepki romańszczyzny.
Przywódca Franków – Chlodwig – 496r chrzest […]
Między Loarą a Renem – ludność mieszana, germańsko – romańska z przewagą germańskiej na północy i wschodzie, ludność galloromanska na południowym zachodzie.
„dopiero długotrwałe współżycie doprowadziło do romanizacji mniejszości germańskiej na południowym zachodzie i germanizacji ludności romańskiej na wschodzie[…]
Cesarstwo Karola wielkiego
Po Merowingach z pomocą papiestwa władzę przejęli Karolingowie, po zwycięstwie nad Longobardami, pepin stworzył z bizantyjskiej posiadłości w środku Italii państwo kościelne
Karol Wielki dokonał zjednoczenia przeważającej większości obszaru Europy zachodniej
Frankowie: Charlemagne, germanie: Karl der grosse. „Tota Occidentalis Europa” – nazwa państwa
Śmierć Karola w 814r -> walka o władzę
817r -> podział, traktat Divisio Imperii. Ostateczny etap w latach 40. Między trzema braćmi: Karolem, Ludwikiem przeciw Lotarowi
Przysięgi strasburskie 842r: pierwsze pisane źródło na temat pogranicza
Les Sementes de Strasburg / Treuschwer. Rota przysięgi w dwóch językach: lingua teudisca i lingua Romana.
Po pokonaniu Lotara traktat w Verdun 843r
- Francia occidentalis – Karol Łysy
- Francia orientalis – Ludwik Niemiecki
- Francia media – Lotar I
Traktat w Prum, 855r: po śmierci Lotara I podział dziedzictwa na
- Lotaryngie (Regnom Lothari) Lotar II
- Włochy północne + tytuł cesarza – Ludwik Niemiecki
Prowansję i Burgundię – Karol Łysy
Po śmierci Lotara II stryjowie znów podzielili się – traktat w Meersen, 870r, a potem przechodziła z rąk do rąk
Podział w 953r na Lotaryngię Dolną – Niderlandy (Benelux) i Górną Lotaryngię
Najazdy Normanów – upadek – konsekwencja -> dalsze rozdrobnienie Dolnej Lotaryngii – udzielne państewka – księstwa, hrabstwa…
Od końca XIw wzrost gospodarczy, powolny, ale coraz szybszy i w XIIw najbardziej zurbanizowane ziemie w Europie. Rozwój dzięki handlowi z Anglią i dzięki przywilejom panów feudalnych
Kariera Luksemburgów w Cesarstwie (1308-1437): Karol IV na tronie „cesarstwa niemieckiego” w Pradze
Filip dobry i pozyskanie Luxemburga od Elżbiety, córki Zygmunta, 1441r.
Karol Zuchwały: zakup Alzacji, 1469r; ale klęski pod Morat (Murten) 1476r i Nancy 1477r;
Jego córka Maria Burgundzka wniosła te ziemie Habsburgom (Maximilianowi Habsburgowi)
Próby scalania, inicjatywy książąt Burgundii w XIVw i XVw dotyczące zjednoczenia ziem „z tamtej strony”. Małżeństwa i wykupywanie zadłużonych terenów
Małżeństwo ich dzieci z dziećmi Izabelli i Ferdynanda hiszpańskich, królów katolickich.
Powstało cesarstwo Karola V w którym „słonce nie zachodzi”
Powiedzenie: „niech inni prowadzą wojny, a ty, szczęśliwa Austrio, żeń się (tu felix Austria nuba)
17 prowincji niderlandzkich, Lotaryngia Dolna (biskupstwo Leodium)
W poł XVIw podział schedy po Karolu V między linią austriacką i hiszpańską, Lotaryngia pod rządami Madrytu
Reformacja (dysputy religijne – wpływy Erazma i rewolta burżuazyjna (1566-1579r) oraz sprzeciw wobec obcego panowania. Hiszpania tu z św Inkwizycja i łupili kraj podatkami -> walki partyzanckie (tzw. gezów) o niepodległość prowincji
Od 1572r na czele zrewoltowanych prowincji stanął Wilhelm Orański, zwany gubernatorem Holandii, Zelandii, Fryzji i opiekunem całych Niderlandów. Po nocy św. Bartłomieja 23/24 sierpnia 1572r nie mogąc liczyć na pomoc Hugenotów, Wilhelm Orańczyk wycofał się z południa Niderlandów, oddając je Hiszpanom, którzy krwawo rozprawili się z powstańcami, ale nie zdołali opanować północnych prowincji.
To zarysowało linię podziału na tereny dawnych 17 prowincji, z których południowe to Belgia o przewadze katolickiej, a północne to Holandia protestancka.
Państwo Północnych Niderlandów organizowało Si powoli, etapami. Zebrane w Hadze stany Generalne Pólnocy w 1581r ogłosiły uroczyście pozbawienie Filipa II praw suwerennych, bo jest tyranem, pozbawił wolności religijnej i prawa ludu. Akt detronizacji był początkiem Republiki Zjednoczonych Prowincji.
W połowie XVIIw dokonano też na zlecenie władz kodyfikacji języka niderlandzkiego (grupa Germanska) na bazie dolno-frankonskiej, synteza dialektu holenderskiego (prowincji Holandii) i gwar przybyszów z Flandrii i Brabancji.
Szlachta południowych Niderlandów wahała się między buntem przeciw Hiszpanii wspólnie z protestantami, a ulęgłością wobec króla w celu zachowania katolicyzmu. Odezwały się też różnice między szlachtą walońską, a miastami flamandzkimi.
Odmienna sytuacja językowa na terenie południowych Niderlandów, ich część na pograniczy z Francją była frankońska, zaś na terenach północnych cześć posługiwała się dialektami flamandzkimi. W XVII i XVIIIw nie było z tym problemu. Ten konflikt ujawnił się dopiero po powstaniu niepodległej Belgii i będzie się tlił aż do dziś.
Niderlandy południowe na początku XVIIIw dostały się z powrotem pod panowanie Habsburgów austriackich w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską !701-1714r prowadzonej ze zmiennym skutkiem przez Francję z przeciwnikami osadzenia Burbona w Madrycie i z Habsburską Anglią, Prusami i Holandią. W traktacie z 1714 i 1715r Niderlandy hiszpańskie, z niewielkimi modyfikacjami przypadły Habsburgom z Wiednia.
Nie wpłynęło to na sprawowanie władzy. Prowincje miały spoko autonomie, język nie był narzucany.
Reformy cesarzowej Marii Teresy i Józefa II – modernizacja państwa (pobór podatków, administracja, podporządkowanie kościoła państwu, zwiększenie władzy gubernatorów cesarstwa w Brukseli). Cesarz Józef jego incognito podróż do Niderlandów w 1781r. Wydał edykt o tolerancji, zrównanie praw katolików, protestantów, nawet Żydów.
Ograniczenie przywilejów kościoła zaczęło budzic w Belgii opór (Józef zniszczył klasztory, zakazał ogłaszania bulli papieskich bez jego zgody, regulowanie wyglądu procesji itp., te zmiany burzyły tradycję niderlandzkie, przyjmowano to jako objaw absolutyzmu).
O wybuchu rewolucji przesądziła sprawa podatków. Jesienią 1788r Stany Brabancji i Hainaut odmówiły ich uchwalenia mówiąc: „ możecie nas złamać, ale nie zmusicie nas nigdy”. Józef odpowiedział w czerwcu 1789r zniesieniem XIVwiecznego dokumentu I oyeuse entree, stwierdzając, że jest „niejasny, niezrozumiały” – dokument o respektowaniu praw autonomii, bardzo ważny dla Belgów.
Na wieści z Paryża w 1790r Stany Generalne zwołane w Brukseli proklamowały powstanie Stanów Zjednoczonych Belgii. Nawiązując do Deklaracji Niepodległości tylko nazwą. Deklaracja belgijska chciała prowadzić do przeszłości, przywrócić dawne przywileje. Walki wewnętrzne wybuchły z inspiracji kościelnych. Po śmierci cesarza Józefa, Leopold II chciał wycofać się z reform brata i przywrócić niektóre przywileje, ale rewolucjoniści belgijscy nie przyjęli tego. Leopold wsparty przez Prusy, Anglię, Holandię rozpoczął walkę i w grudniu 1790r wkroczył do Brukseli. Przywódcy rewolucji uciekli do Francji.
Obok rewolucji w Brabancji i Hainaut wybuchła rewolucja w księstwie Liege skierowana przeciw władzy księcia biskupa, obalono go, wsparcia udzielił mu austriackie i niemieckie księstwa biskupie – wrócił na tron.
Przywódcy wybuchu założyli w Paryżu Komitet Belgów i Leodyjczyków w 1792r i powrócili do kraju wraz z armią francuską. Francuzi mieli Bronic go przed wojskami austriackimi, ale oni ani mieszkańcy Belgii, którzy entuzjastycznie ich witali w wrześniu 1792r nie wiedzieli, że wkroczenie wojsk francuskich oznacza utratę praw autonomicznych kraju. Wycofanie […]
Ale w 1794r Francuzi zwyciężyli i nie obiecując wolności wcielili do Francji i podzielili na departamenty w 1795r. Kontrybucja 80mln franków, czyli 6x tyle ile chcieli Austriacy bo chcieli tylko kasy)
Francuzi wprowadzili swoje prawa, no kodeks Napoleona, oficjalny język: francuski.
Konkordat z 1801r – kościół katolicki otrzymał pewne prawa, ale nie odzyskał dóbr skonfiskowanych na rzecz państwa, był odsunięty od edukacji i nadal pozostał podległy państwu. Podatki i pobór do wojska wpłynęły na wzrost niechęci do cesarstw. Opór był zwłaszcza środowiskach katolickich, buntowano się przeciw mianowaniu biskupa francuskiego. Belgowie nie mieli jednak siły alby przeciwstawić się Francji.
Klęska Napoleona -> kozacy wkraczający w 1814r witani byli z radością. Wraz z nimi oddziały Wilhelma Orańskiego. W ślad za tym w dziejach Belgii rozpoczął się nowy etap w postaci Królestwa Niderlandów.
Pogranicze francusko – niemieckie
Na pn-wsch Francji żyją grupy posługujące się dialektem germańskim: w Alzacji – niemiecki dialekt z grupy reńsko-frankońskiej Alsacien/Elsasserditsch.
We wsch. części Lotaryngii – dialekt germański z grupy frankońskiej francique/frankisch.
Alzacja znalazła się pod okupacją francuska podczas wojny trzydziestoletniej i pokój westfalski 1648 potwierdził jej władanie nad częścią terenów bez Strasburga. Ludwik XIV prowadził politykę tzw „poprawiania” granic na wsch. przez politykę pokojowych podbojów reuniony – aneksje bez wojny, tylko na podstawie orzeczenia francuskich izb sądowych o przynależności terenów przygranicznych tzw dependances.
Tak zawłaszczono Luxemburg, tereny Lotaryngii i 10 miast Alzacji w tym Strasburg w 1681r.
Na pn Francji w dzisiejszych departamentach Nord i Pas-de Calais częśc ludności używa języka flamandzkiego. Jest to konsekwencja wojen Ludwika XIV z Hiszpanią i ze Zjednoczonymi Prowincjami. Kończące je traktaty, a zwłaszcza ten z 1697r przyniosły Francji głębsze wdarcie się w Niderlandy (Ostateczne ustalenie granic - do dnia dzisiejszego). I Belgowie mówiący po flamandzku żyją na terenie Francji.
Wojna graniczna: Charleoi-Courtrai
Pd-wsch część Niderlandów hiszpańskich to Luxemburg, którego ziemie dzielono kilkakrotnie
W 15659r Francja zagarnęła jego południową część (dziś należąca do Lotaryngii) tzw. I dominacja francuska
W 1684r – Luxemburg ponownie zdobyty przez Francuzów, marszałek Sebastian Vauben zbudował tu ogromną twierdzę, jako punkt wyjścia w kierunku wschodu „ostroga”
W 1714r po śmierci Ludwika XIV Luxemburg wrócił do Niderlandów austriackich i dzielił z nimi losy reformatorskich przedsięwzięć cesarskich w XVIIIw.
Podczas rewolucji francuskiej w 1795r znowu włączony do Francji jako departament Forets.
Od 1814r w Królestwie Niderlandów, straty terytorialne 1815r.
Zmiany na pograniczu francusko-germańskim
Idąc dalej na południe pogranicza wchodzimy ponownie w obręb Francji i Lotaryngii, a dalej Alzacji.
Za Ludwika XIV liczne wojny także na wsch ale też tzw. Reuniony, przyłączanie ziem granicznych zw dependances.
Podobnie, choć wcześniej Alzacja znalazła się pod okupacją francuska podczas Wojny Trzydziestoletniej, a pokój Westfalski w 1648r potwierdził francuskie władanie nad częścią jej terenów bez Strasburga, który przyłączono w 1681r.
Wybito medal z tej okazji, zamknięcie germanom dostępu do Galii
Losy Lotaryngii:
Zmienne losy wojen hiszpańsko-francuskich w 1670r wycofanie się Francuzów z Lotaryngii, ale w 1700r znowu Układ Londyński oddał ją Francji.
Skutki tzw Wojny o sukcesję polska po śmierci Augusta II, król Stanisław Leszczyński, teść Ludwika XV i nieudana wyprawa francuska do Gdańska i ucieczka króla i jego abdykacja.
Francja zainteresowana Lotaryngią i Włochami. Pokój w 1738r: Lotaryngia jako dożywotnie księstw dla Stanisława, a Franciszek Lotarynski ożeniony z cesarzowa Marią Teresą (stąd dynastia lotaryńsko- habsburska), dostał Księstwo Toskanii.
Złoty okres Lotaryngii pod rządami Księcia Stanisława zwanego książę filozof i mecenas: w Nancy przyjmował Monteskiusza i Voltaire’a
W 1750r utworzył bibliotekę publiczną w Nancy: królewskie Towarzystwo Nauk i Literatury od 1850r Academie de Stanislas.
Po jego śmierci w 1766r Lotaryngia wróciła do Francji.
Mapa językowa Francji:
W Alzacji używa się dialektu należącego do grupy górno-niemieckiej – Oberdeutsch: alsacien/Elsasserditsch
We wschodniej części Lotaryngii używane są dialekty frankońskie Frankisch/lothringer Deitsch z zachodniej grupy srodkowo-niemieckiej Westmitteldeutsch
1. Francique mosellan/moselfrankisch
2.Francique Renan/Rheinfrankisch
3. Francique luxembourgois/Luxemburgisch.
Powstanie Szwajcarii – kraju pogranicza:
Zalążki państwowości – luźne związki kantonów powstawały na terenie niemieckojęzycznym srodkowej Szwajcarii od 1291r, gdy kantony Schwyz, Uri, Unterwalden zawarły alians na łączce (G)Rutli (ważny element szwajcarskiej pamięci zbiorowej)
Następne kantony rozszerzyły się na obszary romańskie
Francuskojęzyczny: domena biskupstwa bazylejskiego (1501r Jura)
Franko prowansalskie: akces dwujęzycznego Fryburga (FR) i w 1481r podbój kraju Vaud (VD) w 1536 przez Berno (BE)
Kolejny obszar romański w obrębie CH to włoskojęzyczne Ticino (TI) podbite na początku XVIw. Zarówno VD jak TI nie były kantonami, ale terytoriami zależnymi od kilku niemieckojęzycznych kantonów.
Te zaś były zależne od Cesarstwa Narodu Niemieckiego.
Na przełomie XV i XVI kantony szwajcarskie uwolniły się spod wpływu Cesarstwa po wojnie szwajcarskiej/szwabskiej w 1499r/1501r
Ostateczne formalne rozdzielenie nastąpiło w pokoju westfalskim w 1648r.
Stara Konfederacja i jej struktura:
Okres 1291-1798 – „stara konfederacja” – luźny związek 13 kantonów. W XIIIw było ich 3, XIV – 8, a w 1481 – 10, na początku XVIw 13 powiązanych siecią układów dwu i wielostronnych. Od XVIw Szwajcaria funkcjonowała jako związek 3 formacji politycznych, były to:
1. 13 kantonów, suwerennych i pół (?) pełnoprawnych
2. Księstwo biskupie Valais/Wallis w dolinie Rodanu
3. Związek Trzech Lig Retyckich na terytorium Gryzonii (GR), który sam w sobie był federacją.
Obok nich na obszarze dzisiejszej Szwajcarii oraz poza nią funkcjonowali sojusznicy GE, hrabstwo NE, Opactwo SG, czy alzacka Miluza
Trzeci element tej struktury quasi-państw to tereny zależne podlegające kantonom.
Terytorium „starej konfederacji” było większe od obecnej powierzchni państwa.
Przemiany szwajcarskie:
W 1798r ta struktura upadła pod ciosami francuskiej armii rewolucyjnych, a na jej miejscu powstała Republika Helwecka, scentralizowano na wzór francuski. Krótki okres pięciu lat to nie tylko francuskie wzory prawne i instytucjonalne ale i zmiana pozycji języka francuskiego. Choc nie wprowadzono jednojęzyczności na modłą francuską, ale z dumą podkreślono trójjęzyczność zagwarantowaną konstytucyjnie.
Kolejna zmiana w 1803r tzw. Akt Pośredniczący: Napoleon przywrócił strukturę kantonów i do godności kantonów podniósł 6 krajów sojuszniczych i zależnych: AG, GR, SG, TG, TI, VD
Ku państwu związkowemu:
Nowe 3 kantony 1814/15r: Genewa, NE, VS
Pakt 22 kantonów sierpień 1815r
Kongres wiedeński i proklamacja „wieczystej neutralności” Szwajcarii
Ustalenie granic 1815r i 1816r utrata dolin włoskojęzycznych: Bormia, Chiavenna i Valteline
Zaokrąglenie granic na zachodzie: tzw. Wolne strefy zone franche i neutralizacja Północnej Sabaudii.
Królestwo Niderlandów:
Układ londyński z czerwca 1814 ustalał najpełniejszy amalgamat dwóch krajów oparty na konstytucji holenderskiej.
Kongres Wiedeński co do granic Belgii (bez jej udziału):
Utrata wschodnich niemieckojęzycznych kantonów na rzecz Prus: Eupen, Malmedy/Malmund, Sankt With
Utworzenie Wielkiego Księstwa Luxemburga jako odszkodowanie dla Wilhelma I Oranskiego za utracone tereny w Niemczech
Wilhelm I Orański ogłosił się Królem Niderlandów zanim kongres się skończył
konwencjonalne małżeństwo bez miłości
Kulturowe i polityczne różnice w Królestwie Niderlandów:
Religijne: na północnej kalwinizm religią oficjalną, na południu katolicyzm
Językowe: prowincje północne – jednolity, standaryzowany język i silne poczucie narodowe; prowincje południowe zróżnicowane językowo z przewagą kultury i języka francuskiego, którym mówiła elita.
Obustronna wzajemna niechęć powodowana stereotypami i pamięcią odmiennych losów od XVI w.
Ku niezależnemu państwu belgijskiemu 1814/15 – 1830r.
Choć ekonomia dwóch części państwa uzupełniała się i Belgia miała surowce, dobre rolnictwo, a Holandia flotę handlową i kolonie, to do ściślejszego związku nie doszło.
Obok wyżej wymienionych różnic konfliktogenny był sposób rządzenia króla.
Spory wokół rozciągnięcia na Belgów oktrojowanej holenderskiej konstytucji Grondwet.
Szlo o reprezentacje dwóch części królestwa w Stanach Generalnych. Belgowie chcieli proporcjonalnej zasady, bo mieli liczbowa przewagę 3, 25 mln (a Holendrzy 2mln). Potem zgodzili się na równą liczbę deputowanych.
Nowa konstytucja wymagała zatwierdzenia przez holenderskie […]
Konflikt wokół konstytucji spowodował dystans Belgów wobec koronacyjnych uroczystości Wilhelma w brukselskim ratuszu we wrześniu 1815r.
Niezadowolenie katolików belgijskich
Bp Gandawy Maurice de Broglie uznał konstytucje za akt zdrady interesów katolików, bo w jej artykule 190-193 znalazło się uznanie równości wszystkich religii i równości praw ich wyznawców do godności i urzedów.
Do konfliktu dolaczyli się ksieza odmawiający rozgrzeszenia burmistrzom, który składali przysiege na […]
Walka o oświatę
Ale de Broglie zaognił konflikt, zabraniał odmawiac modlitwy za rodzinę królewska, bo jest protestancka i mianował bez aprobaty króla dostojników kościelnych: oskarżony o działalność antypanstwowa zbiegł do Francji i tam zmarł
Niechęć też przez walkę z analfabetyzmem. Wilhelm I chciał reformy oświaty i założenia 1,5 tys nowych szkół, 2 tys nowych nauczycieli, nowe szkoły średnie […]
Opozycja belgijska
System rządów Wilhelma I wywołał w Belgii opozycje podzieloną na dwa nurty: liberalny i katolicki.
Liberałowie – państwo scentralizowane, laickie, ale z systemem parlamentarnym i trójpodziałem władz, przez kilka lat byli za królem, popierali walki o szkoły świeckie, zmniejszenie wpływu kleru
Katolicy – silny w środowiskach wiejskich, na czele kler, też szlachta i mieszczanie, […]
Wolność prasy w konstytucji, ale nie respektowana na południu
Dezaprobata wobec wprowadzania języka niderlandzkiego w wojsku, administracji, sądownictwie, w 1825r oburzenie przeciw holenderyzacji Belgii w środowisku burżuazji flamandzkiej, od czasów austriackich mówiła po francusku.
Koncepcje niepodległościowe rodziły się w środowiskach dziennikarskich, zwłaszcza w redakcji Le Courier de Pays-Bas, Le Spectaeur Belge, Le catolic Pays-Bas, stad późniejsi przywódcy walki o niepodległość i politycy np. Louis Potter, bracia Rogier, chcieli gwarancji konstytucyjnych dla Belgów […]
Do 1828r nastąpiło zjednocznie dwóch nurtów belgijskich opozycji (artykuł Pottera „ po co walczyć osobno”)
Areszty dziennikarzy -> silna opozycja
Kampania petycji do króla w sprawie wolności prasy
Król groził, na to uwięziony L. Potter wysłał „List przyjaciela Ludu do króla”, w którym domagał Asię podziału państwa pod jedną koroną.
Król był uparty, a w Stanach Generalnych dyskusja na ten temat.
Impuls – rewolucja francuska
Rewolucja belgijska sierpień 1830r: Les Trois Glorieuses
Jeszcze 24 sierpnia 1830 r urodziny króla, 25 sierpnia wybuch – antyholenderskie przedstawienie opery Niema z Portici Daniela Aubera; przypomnienie powstania w Neapolu w 1647 i niektóre arie operowe -> wielki aplauz publiczności i ruszenie na redakcję dziennika rządowego Le national, brak reakcji policji.
26 sierpnia burżuazja przeciwna, nie chciała podziału z uwagi na holenderską flotę i kolonie
-> rząd tymczasowy – zwycięstwo Brukseli wywołało szybkie postępy w rewolucji w innych prowincjach
Wszędzie powstańcy zwyciężali, walkę traktowali jako rewolucję narodową przeciw holendrom. Używali pojęcia Belgowie, nie Flamandowie, czy Walonowie, dopiero z czasem zaczął się krystalizować.
Mit założycielski ( -> wspólna walka) Królestwo Belgii
Rząd tymczasowy 9młodzi ludzie) 4 października 1830r
Przygotowano konstytucję którą miał zatwierdzić Kongres Narodowy i wybory 3 października 1830r, potem proklamacja niepodległości Belgii -> monarchia konstytucyjna
Wilhelm I odwołał się do Świętego Przymierza i uzyskał od Cara Mikołaja I obietnice interwencji, ale Powstanie Listopadowe zatrzymało wojsko
Ustalenia konferencji londyńskiej - styczeń 1831r „podstawy separacji i gwarancja niepodległości Belgii” i linia graniczna z 1790r. Niechęć Belgów wobec tych ustaleń z powodu długów po rozpadzie państwa.
Formowanie państwa
Konstytucja – 7 lutego 1831r Belgia – państwo scentralizowane, dziedziczny monarcha, parlament dwuizbowy, kompetencje monarchy ograniczone – kontrasygnata ministerstwa -> dwa miesiące i obrona -> wzór dla innych
Belgia niepewna, bo nie wiadomo co na to inne państwa i króla szukają -> warunki mocarstw i wahania księcia Leopolda z niemieckiej dynastii sasko-koburskiej (Saxo-Koburg-Gotha)
Leopold i zaprzysiągł konstytucję 21 VII 1831r objął tron, panował do 1865r
W szczegółach trzeba było negocjacji i w czerwcu 1831r przyjęto warunki pokoju z Holandią w tzw „Osiemnastu artykułach”
Granice – linia graniczna z 1790r, - nie podobała się i negocjacje
Choć „osiemnaście artykułów” zatwierdzone w czerwcu 1831r przyjął Kongres Narodowy to Holandia się sprzeciwiała, napadła na Belgię i „kampania 10 dni”, przegrana Belgii. Niepodległość Belgii utrzymana dzięki Anglii i Francji.
„24 artykuły”, konferencja londyńska w październiku 1831r: Belgia okrojona np. Maastricht i niemieckojęzyczna część Luxemburga – ta część jako Wielkie księstwo Luxemburga dla Wilhelma I. podpisał dokument dopiero w kwietniu 1839r (uparty).
Po klęsce armii zaproszono oficerów polskich do jej szkolenia (gen. Chrzanowskiego i Skrzyneckiego). To opóźniało uznanie Belgii przez Rosję, a nastąpiło dopiero w 1853r, gdy ostatni polski oficer poszedł na emeryturę.
Unionizm – zgoda narodowa miedzy obozami liberałów i katolików -> warunek sine qua non przetrwania państwa. Stan ten zburzony przez Grzegorza XVI przez encyklikę 1832 Mirari vos, zwróconą przeciw wolności sumienia i prasy […]
Episkopat otworzył wtedy uniwersytet katolicki w 1834r w Louvain. Kilka miesięcy później liberałowie otworzyli w Brukseli Wolny Uniwersytet.
Językiem wykładowym tam był francuski, bo już w listopadzie 1830r Rząd tymczasowy wprowadził go jako język narodowy.
Wprowadzono francuski, choć był językiem mniejszości, wiecej Flamandów germanofobskich – 57% w 1846r.
Konstytucja -> swoboda języka, artykuł 70. Konstytucji stanowi tak do dziś.
Twórcy państwa uznali, że używanie języka francuskiego stworzy podwaliny pod jedność państwa, przyczyni się do wzmocnienia francusko-belgijskiej elity politycznej. Język flamandzki i niemiecki – dialekty zróżnicowane.
Podjęto próby standaryzacji dialektów flamandzkich, żeby mieć oficjalny status języka, ale niechęć Belgów i holendrów nie pozwalała na wprowadzenie języka holenderskiego
Ogłoszony w Belgii w 1836r konkurs na temat ”Podstawy i srodki reformowania ortografii i ujednolicenia języka flamandzkiego” ->punkt zapalny i „woja ortograficzna” – jedni chcieli holenderski (niderlandzki) inni woleli skodyfikować istniejące dialekty, by pokazać odrębność kulturową (to stanowisko popierał kościół, bo byłaby to bariera przed francuskimi rewolucjami noszonymi w języku, a holenderski to język protestantów – lepiej mówić po swojemu)
W 1864r dekret o jedności językowej miedzy Flandrią i Holandią. Holandia uznała odrębności kulturowe Flandrii. Ale wprowadzenie językowych standardów niderlandzkiego na terenie północnej Belgii nie oznaczało zaniku dialektów flamandzkich. Dopiero we wrześniu 1980r Belgia i Holandia podpisały Unie Języka Niderlandzkiego w celu […]
30 października – brak notatek!!! (OKRES MIĘDZYWOJENNY DO LAT 30.)
Sytuacja Belgii w latach 30.
Podczas wielkiego kryzysu w Belgii pojawiły się ruchy faszystowskie. W Waloni – reksiści od wydawnictwa „Rex” na czele Leon Degrelle z A. de la… Jego publikacje miały na celu „przygotowanie panowania Chrystusa Króla”. De… i jego ugrupowanie najpierw prowadzili kampanię na rzecz walki z korupcją, uzdrowienia obyczajów, czym pozyskali opinię publiczną i na tej fali w 1936r weszli od parlamentu – 21 miejsc. […]
Po stronie flamandzkiej skrajnie prawicowe ugrupowania. Narodowy Związek Flamandzki Vlams National Verbond (VNV) na czele stał Staaf De Clerque. Grupa ta głosiła hasła niepodległościowe Flandrii, Wielkiego P. Niderlandzkiego, federalizacji Belgii.
VNV zyskiwał gdy reksiści tracili. VNV zdobyła w 1936r 16 miejsc w parlamencie.
Działania osłabły wobec zagrożenia wojną, ale podczas wojny wróciły.
10 maja 1940r Niemcy napadły na Belgie – panika Belgów, ucieklo 2mln. Kampania belgijska trwała 18 dni i 28 maja kapitulacja. Belgia pod okupacją i okręgi Eupen-Malmedy włączone do Rzeszy, do okręgu NSDAP Mozela, bo władze niemieckie uznały wyniki plebiscytu z 1920r za fałszywe. Reszta kraju poddana okupacji wojskowej obejmujących Belgię i północną Francję, generał Alex von Fallenhausen.
Rząd belgijski na emigracji, namawiał też do tego króla Leopolda III, ale pozostał w kraju wzorem ojca Alberta I
Wkrótce rozdźwięk między rządem a królem i społeczeństwem. Rzad przebywał na w Limoges, ministrów zwano limogeardes, czyli pozbawiony funkcji.
Te nastroje i rozdźwięki zmieniły się po klęsce Francji 18 czerwca 1940r, rząd wyjechał do Londynu, by prowadzić wojnę o wyzwolenie kraju i króla
Pod koniec 1940r Niemcy wprowadzili na urzędy kolaborantów rekrutujących się z reksistów i VNV.
Podczas wojny postawy kolaboranckie wróciły i występowały w obu grupach etnicznych – flamandzkiej i walońskiej.
Również z jednej jak i z drugiej strony rekrutowały się oddziały militarne i paramilitarne podporządkowane Gestapo i SS np. Czarne Brygady, Legion Flamandzki, Legion Walonii, Straż Walońska.
W sumie pod niemieckim instruktażem było 30 tys członków.
Po wojnie wyzwolenie Belgii w 1944r, powrót Rządu we wrześniu 1944r. doszło do zaognienia tzw kwestii królewskiej. Opinia publiczna miała za złe, że podczas wojny król ozenił się powtórnie z Marie-Liliane Baels, z córka znanego przemysłowca robiącego interesy z Niemcami. Jego pierwsza zona Szwedka Astrid zginęła w wypadku samochodowym w 1935r – 3 dzieci, małżeństwo to podkopał związek między królem i Belgami, zaczeto króla oskarżać o zdradę państwa, zwłaszcza, ze pod koniec wojny zgodził się na deportację do Niemiec.
Parlament ogłosił jego brata Karola regentem. Po zakończeniu II Wojny Światowej król był w Austrii. Flandria katolicka i konserwatywna popierała króla w przeciwieństwie do Walonii, gdzie go krytykowano.
Pośród Belgów francuskojęzycznych było przekonanie, że podczas I Wojny Światowej kolaboranci to Flamandowie, a tymczasem: 0,73% Flamandowie, 0,52% Walonowie. Zaognione stosunki interetniczne.
W marcu 1950r referendum = 57,6% król może wracac. TAK 72% Flamandowie, 42% Walonowie, 48% Bruksela. Z jednej strony kwiaty, oklaski w Laeken, z drugiej strajki, protesty (Waloni) -> abdykacja na rzecz syna Baudovin/ Baldwin
Nowy monarcha – nacisk na jedność narodowa, łagodzenie sporów między wspólnotami językowymi.
Po wyciszeniu kwestii królewskiej konflikty dotyczące finansowania szkolnictwa prywatnego (katolickiego). Sprzeciw socjalistów i liberałów. Koniec w 1958r tzw „Pakt Szkolny”. 3 partie i bezpłatność nauczania, swoboda wyboru. 50/60 lata w skutek dekolonizacji Konga (czerwiec 1960) strata dla gospodarki belgijskiej i utrata poczucia misji cywilizacyjnej.
Rząd – nowe podatki, ciecia finansowe, kłopoty od połowy lat 50tych przemysł ciężki w Walonii – napięcia społeczne i strajki w grudniu 1960r.
We Flandrii pierwsze chrześcijańskie związki zawodowe, które nie strajkowały. Po tym Walonowie oskarżali Flamandów o klęskę w strajkach. Hasła o konieczności federalizacji państwa.
Konflikt społeczny nabrał barwy wspólnotowej. Federalizacja państwa po stronie walońskiej, ale Chrześćijańska Flamandzka Unia Ludowa (CVVU) powstała w 1954 też chciała federalizacji – strona kulturowa, Walonowie – sprawy gospodarcze.
Zmiana pozycji gospodarczej. Początkowo Belgia uczestniczyła w odbudowie Europy, po wojennych zniszczeniach miała ogromny rynek zbytu i nie modernizowała swego przemysłu. Wskutek konkurencji importu węgla (USA, PL) upadły kopalnie walońskie.
Cud flamandzki (lata 60 XXw)
Paradoks Flamandzki – choć rośli w siłę, czuli się dyskryminowani.
W marcu 1961 flamandzki Marsz na Brukselę – protest przeciwko sfrancuzieniu. Od lat 60tych politycy używali określenia „plama olejna” olevlak = osadnictwo frankofonów wokół Brukseli – rozwój miasta i jego funkcje międzynarodowe, zagraniczni urzędnicy znali francuski, a nie niderlandzki.
Konsekwencje: 2 ustawy:
- lipiec 1961r – zakaz pytań o używany język w spisie powszechnym
- listopad 1962r – odgórne ustalenie granic gmin i kantonów – rozgraniczenie między grupami językowymi. Pozostawiono jej władzom nadzór nad pewnymi gminami, które znajduja się na obszarze tej wspólnoty, np. gminy francuskie na terenie Flandrii są pod władzą prowincji południowych.
Bruksela – konflikty interetniczne.
19 gmin niderlandzkojezykowych w aglomeracji brukselskiej przeszło pod władze obwodu dwujęzycznego. Natomiast dwie gminy o przewadze frankonskiej w terenie zachodniej Flandrii znalazło się pod władzą walońskiej prowincji Hainaut, a jedna gmina o przewadze niderlandzkojęzycznej połozona w walońskiej prowincji Liege przeszła pod władze prowincji Limburgia
Gminy z ułatwieniami
Obydwie wspólnoty stały się […]
Walonowie, Flamandowie – niezadowoleni
Zbyt duże ustępstwa (Walonowie), za mało ustępstw (Flamandowie)
Frasnkofońscy Brukselczycy uważali, że są manipulowani -> front Democratique des Bruxellois Francophones (FDF)
1964 – premier Theodore Lefevre zwołał okrągły stół, alby przygotować nowelizacje konstytucji, która miał przyznać wspólnotom […]
Kolejne kryzysy miedzy dwiema wspólnotami etnicznymi – wydarzenia na Katolickim Uniwersytecie w Louvain/Leuven.
Wbrew zasadom jednojęzyczności na terenie wspólnoty niderlandzkojęzycznej w Louvain można było studiować po francusku
1962r – organizacje studenckie chciały zniesienia wykładów francuskojęzycznych. Episkopat w 1966r podjął decyzję o nienaruszaniu statutu KUL.
1968r strajk „precz z Walonami” -> podział KUL na dwie części: na starym miejscu został Katolieke Universteit van Leuven, a nowy KUL Universite catholique Louvain – le Neuve – na nowym miejscu w walońskiej części Brabancji.
W ślad za tym podzielony wolny Uniwersytet w Brukseli na dwie uczelnie – francuskojęzyczną i niderlandzkojęzyczną […]
Podział Uniwersytetów – nowa faza, praca nad nowelizacją konstytucji. Zmiana w 1970r – 3 wspólnoty: niderlandzkojęzyczna, francuskojęzyczna, niemieckojęzyczna, 3 regiony: flamandzki, waloński, brukselski.
Wspólnota definicja – przynależność kulturowa.
Regiony według kryteriów terytorialnych.
Lata 70/80te autonomia regionów była stale rozszerzana w kolejnych nowelizacjach konstytucji
1993r – następny krok
1994r – konstytucja weszła w życie
Administracja to 10% ludności […]
Region Flamandzki – pokrywa się z obszarem wspólnoty niderlandzkojęzycznej – 5,9mln – 57,6% Belgii
Region Walonii – wspólnota francuskojęzyczna 3,3mln – 32,4% Belgii + wspólnota niemieckojęzyczna, ponad 70tys mieszkańców wschodnich kresów Belgii – 0,6% Belgów -> tzw. Nowa Belgia, kantony: Eupen i Sankt With, przyłączone w 1920r.
Ale do wspólnoty niemieckojęzycznej nie nalezą mieszkańcy germanofobskich terenów tzw. Starej Belgii od 1890r. nie mają ani ułatwień językowych – mówią w luksemburskim, uznanym w Belgii za gwarę. Ale mieszkańcy Malmedy/Malmund mają ograniczone ułatwienia językowe. Łącznie w Belgii jest […]
Każda wspólnota ma własne znaki, własne święta narodowe:
Walonowie 27 IX: dwa wyjaśnienia:
pamiątka wprowadzenia tzw. Charte de la Joyeuse Entree z 1312r
dzień odstąpienia wojsk holenderskich do bram Brukseli w 1830r.
Flamandowie: 11 VII – pamiątka bitwy Zlotych Ostróg w 1302r
Region Bruksela – stolica jest prawnie dwujęzyczna: liczy ponad 960tys = 9,3%. Jest ona w 70% frankofońska, w 10% niderlandzkojęzyczna, 20% to inne języki (imigranci)
Bruksela – poczwórna stolica: Wspólnoty frankofońskiej, wspólnoty niderlandzkojęzycznej, stolica Belgii, Stolica UE.
Obecnie monarcha to główne spoiwo kraju, a Ommegang to święto wspólnie obchodzone.
Problemy turystów z drogowskazami, np. Mons/Bergen.
Belgia – La Belgique/ Belgie/ Belgien
Wielkie Księstwo Luksemburg / luks. Lëtzebuerg, Grousherzogdem Lëtzebuerg/ niem. Luxemburg, Großherzogtum Luxemburg/ fr. Luxembourg, Grand-Duché de Luxembourg
Przełom XVIII/XIX w
1795 wcielenie Luxemburga do Francji, departament Forets
Próba wprowadzenia do władz miejscowych funkcjonariusz zamiast funkcjonariuszy francuskich i jej konsekwencje (?)
Znaczenie języka francuskiego i marginalizowanie niemieckich dialektów
Najważniejszy skutek wpływu – rozwój i bogacenie się burżuazji luxemburskiej i in poprzez wykupywanie dóbr, które nalezały do władzy absolutnej.
Niezadowolenie z francuskich rządów – spontaniczna rewolta z 1798r kleppelkrich
obowiązkowa służba wojskowa w armii francuskiej
antyreligijna polityka rewolucji i ludność przywiązana do katolicyzmu
Pierwsza manifestacja poczucia wspólnoty u Luxemburczykow.
Brak przywództwa politycznego i wojskowego, szybka klęska i represje ze strony francuskiej (200-300 zabitych). Odtad rola kościoła katolickiego w formowaniu tożsamości luksemburskiej.
Konsehwencje Kongresu wiedeńskiego 1815r
Art. 67 do domu Oranskiego (dynastia holenderska) nalezą dwie odrębne jednostki państwowe:
Królestwo Niderlandów
Wielkie księstwo Luksemburg
Równocześnie WXL jako niezależne i suwerenne państwo – członek Zwiazku niemieckiego -> Prusy chciały zachować kontrolę nad fortecą Luxemburg
Pamiętać trzeba, że cześć Luxemburga na prawym brzegu Mozeli i Ourthe wcielona do Niemiec.
Wilhelm I włączył Luxemburg w skład swego królestwa jako 18stą prowincję, wprowadził konstytucje holenderską Grondwert – język holenderski dla administracji.
Bierna postawa większość Luxemburczyków, ludność wiejska tradycyjnie respektowała obcych suwerenów rządzącym księstwem od dawna. A notable luxemburscy – bogaci właściciele ziemscy, którzy wzmocnili swa pozycje za czasów napoleońskich, opowiedzieli się po stronie Wilhelma I, mimo, ze jego polityki zmierzającej do centralizacji państwa i ściślejszego podporządkowania Hadze, bo pozyskał ich poparcie koneksjami i przywilejami.
Stan zawieszenia po 1830r.
Podczas rewolucji Belgijskiej 1830r wierni Wilhelmowi tylko najbogatsi notable luxemburscy. Burżuje drobni i średni opowiedzieli się za nowym państwem belgijskim.
Hasłem naczelnym słowo places (miejsca) – nabór młodych Luxemburczykow na miejsca w administracji i sądownictwie kuxemburskim i belgijskim opóźniony przez holendrów. Szczególnie w Arlon/Arel (siedziba zarządu prowincjonalnego).
Luxemburczycy chcieli zostac Belgiami z którymi łączył ich katolicyzm, niechęć do wyzyskujących ich wysokimi podatkami Holendrów oraz interes ekonomiczny, którego gwarancją mogło być liberalne panstwo Belgijskie
Ale przed 1815r Luxemburga nie traktowano jak Belgów, za czasów Habsburskich te ziemie nazywano Belgia i Kraj Luxemburga.
16 października 1830r nowe władze belgijskie wcieliły Luxemburg do Belgii, a konferencja londyńska określała status Belgii w 24 artykułach z października 1831r. Przyznała jej zachodnią cześć Luxemburga, o przewadze dialektów walońskich. Część wschodnią pozostawiono w Holandii, jako WXL z wyjątkiem prowincji Arel, przyłączonej do Belgii.
Wilhelm I długo nie godził się na traktat 24 artykułów i stan przejściowy trwał kilka lat, a obie strony probowały to wykorzystać, próbując zrewoltować WXL.
Wrteszcie Wilhelm I podpisał warunki londyńskie i określił obszar kraju 19 kwietnia 1839. Luksemburg stracił prawie połowę ludności, tzn 160tys, a jego historyczne terytorium zmniejszono o 2/3, o około 4300 km2, pozostao 2586 km2, 170 tys ludności.
Luxemburg liczy swe powstanie od 1839r, czyli od rozbioru.
Luxemburczycy źle znosili oddzielenie od Belgii. Zerwanie więzi ekonomicznej, politycznej, rodzinnej. Parlament uchwalił prawo o redukcji taryf celnych między WXL a Belgią („ustawa uprzywilejowania”), ale WXL nazwał ją „ustawą kondolencyjną”, bo choć traktat londyński potwierdzał autonomię czuli się marginalizowani.
Luxemburczycy musieli podpisać deklarację o narodowości Luksemburskiej (Wilhelm I kazał)
Obawy przed germanizacją, gubernator Hassenpflug – Niemiec.
Pierre Dams, dawny zwolennik przemian belgijskich, akceptując sytuację WXL w liście do króla: nie jesteśmy Niemcami, jesteśmy luksemburczykami.
Język holenderski stopniowo tracił, tez język francuski, który przez wieki był językiem WXL i był językiem klasy politycznej.
Wilhelm I abdykował w 1840r na rzecz syna Wilhelma II i gubernator tez odszedł.
Oktrojowano nową konstytucję w 1841r, w 1840 na teren WXL – wikariat apostolski – kościół niezależny od obcych arcybiskupstw. Jednak biskup Laurent zwolennik ultramontanizmu konfliktował się z władzą polityczną, też był germanofilem, a związane z nim pismo „Luxemburger Wort” pisało, ze lud luksemburski jest ludem niemieckim, 1848r, współbrzmiało z konfederacyjnymi tendencjami Zgromadzenia Narodowego we Frankfurcie.
Ale też podczas Wiosny Ludów Luxemburczycy sami opracowali konstytucje wzorowaną na belgijskiej, z tym, ze wprowadzała jednoizbowy parlament i oddawała oświatę w ręce państwa.
Za czasów Wilhelma III od 1849r podejmowano próby wzmocnienia władzy w stylu jego dziadka Wilhelma I m in po kilku kryzysach politycznych narzucił on nową konstytucję w 1856r.
Oczywiście to nie całość wykładów, a około połowy. Może kiedyś przepiszę całość. Enjoy