Romantyzm
a) EUROPA - I poł. XIX w.; za datę graniczną końca romantyzmu przyjmuje się rok 1848 (Wiosna Ludów na Węgrzech), najwcześniej rozwinęła się w Niemczech;
b) POLSKA - za początek epoki przyjmujemy rok 1822 (kiedy to Mickiewicz wydał I tom poezji), koniec kojarzony jest z rokiem 1863 (wybuch powstania styczniowego), datą ważną dla Polski był rok 1830 (wybuch powstania listopadowego).
Ramy polskiego romantyzmu wyznacza przede wszystkim sytuacja polityczna kraju; zniewolony naród od samego początku protestuje przeciwko zaborom, niewoli, walcząc u boku Napoleona w kampanii napoleońskiej, a potem organizując powstania narodowowyzwoleńcze.

Adam Mickiewicz urodził się w Zaosiu 24. XII. 1798. Studia filologii klasycznej, literatury polskiej i historii odbywał w Wilnie (15 - 19). Później był nauczycielem w szkole w Kownie. Za uczestnictwo w Towarzystwie filomatów został zesłany do Rosji, skąd powrócił w 1829 r.
Na wiadomość o wybuchu powstania udał się do Wielkopolski, lecz musiał wrócić do Paryża. Tam poślubił Celinę Szymanowską. W 1839 r wyjechał, aby objąć na uniwersytecie Lozańskim Katedrę literatury Rzymskiej. Wrócił jednak do Paryża. W czasie Wiosny Ludów stworzył we Włoszech (48) ochotniczy legion polski.
Założył i był redaktorem pisma "Trybuna Ludów". W 1855 r. W czasie wojny turecko - rosyjskiej organizował w turcji oddziały polskie. Tam zmarł na cholerę w Konstantynopolu.
Oddziaływanie dorobku twórczego Mickiewicza wykroczyło poza sferę czysto poetycką. Wraz ze słowackim i Krasickim był uważany za wieszcza narodowego. Jasność odrazy poetyckiego oraz prostota języka czyniły jego dzieła dostępne dla ogółu czytelników. Klimat jego twórczości jest jednym z ogniw polskiej świadomości narodowej.
C.K Norwid - Urodził się 24 IX 1821r, zmarł 22/23 maja 1883r. Urodził się we wsi Laskowo-Głuchy pod Radzyminem. Był prozaikiem, poetą, dramaturgiem, malarzem, grafikiem, myślicielem, wypowiadał się na tematy różnych dziedzin nawet na tematy filologii. Jego ojciec zmarł w więzieniu. Norwid przebywał u swojej babci Hilarii ze swoim starszym bratem.

Kiedy miał 16 lat był uczniem klasy piątej, porzuca wtedy warszawskie gimnazjum i wstępuje do prywatnej szkoły dla artystów malarzy. Skończył studia artystyczne.

W 1840 roku, a więc kiedy ma 19 lat debiutuje na łamach „PRASY WARSZAWSKIEJ”

W 1841 roku wyruszył w podróż z Władysławem Wężykiem po Królestwie kongresowym,

W 1842 roku wyjechał z kraju i już nigdy nie powrócił do Polski. Podróżował po Europie: Drezno, Monachium, Werona, Ferrara, Florencja (wolny słuchacz Akademii Sztuk Pięknych), Norymbergia, Neapol, Rzym.

W 1845r. w Rzymie przyjął bierzmowanie ( jako 2 imię przyjął imię Kamil).

Kiedy miał 24 lata zapałał miłością do Marii Kalergis, była ona uważana za jedną z najmodniejszych kobiet Europy. Norwid poznał jej damą do towarzystwa była to Maria Trębnicka. W trójkę zwiedzili Włochy.

W 1846 roku zostaje aresztowany w Berlinie. .Następnie wrócił do Rzymu i tam poznała Adama Mickiewicza i zaprzyjaźnił się z Zygmuntem Krasińskim.

W 1848 roku miał audięcje u papieża PIUSA IX.

Kiedy miał 28 lat poznał w Paryżu Słowackiego, Chopina, Zaleskiego. Musiał korzystać z zasiłków swojego przyjaciela Krasińskiego oraz Augusta Cieszkowskiego.

W 1851 roku Krasiński i Norwid pokłócili się, dlatego Cyprian odesłał wszystkie listy które otrzymał od Krasińskiego.

Kiedy miał 31 lat oświadcza się Marii trębickiej, ale dostaje „kosza”.

W 1852 roku pojechał do Londynu, a z Londynu żaglowcem do Nowego Jorku. Nie zrobił kariery w stanach, ale jako pierwszy polski romantyk widział Amerykę.

W 1854 roku wrócił do Paryża i został tam już do końca życia.

Kiedy miał 56 lat pozbawiony środków do życia, zostaje pensjonariuszem Domu Św. Kazimierza. (przytułek przytułek Ivry, na przedmieściach Paryża). Początkowo został pochowany na cmentarzu w ivry, 5 lat później na cmentarzu w Montmorency, a 15 lat później do zbiorowego grobu domowników Hotelu Lambert.

Juliusz Słowacki - Typowy romantyk. W młodości rozczytywał się w powieściach Waltera Scotta i poematach Byrona, uwielbiał Marię Malczewskiego i twórczość Mickiewicza. Stylizował się na smutnego, werterowskiego młodzieńca. W twórczości podejmował typowo romantyczne tematy: miłość, patriotyzm, mistykę. Kreował bohaterów skłóconych z rzeczywistością, nieprzystosowanych do życia a jednocześnie pałających wolą czynu (Kordian). Sięgał po typowo romantyczną, patetyczną stylistykę i najpopularniejsze wówczas gatunki literackie (dramat romantyczny, poemat dygresyjny, drobna wypowiedź liryczna). W życiu realizował topos pozbawionego ojczyzny poety pielgrzyma. Odbył wielką romantyczną podróż pełną niecodziennych wrażeń (samotne czuwanie przy grobie Chrystusa, zwiedzanie grobowca Agamemnona). W jego pamięci wciąż tkwiła młodzieńcza, nieszczęśliwa miłość do Ludwiki Śniadeckiej.

4 września 1809 - przyszedł na świat.

1829 - ukończył prawo i wyjechał do Warszawy (praca Komisji Skarbu).

1836 - wyjechał do Rzymu; stąd wyruszył w podróż po krajach basenu Morza Śródziemnego.

1849 - umarł w Paryżu.

Zygmunt Krasiński - Autor „Nie-Boskiej komedii” był nad wiek dojrzały umysłowo, zdał do najwyższej klasy liceum kierowanego przez Samuela Bogumiła Lindego, po roku, nie mając skończonych 16 lat, był już studentem prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Studiował tam na życzenie ojca w latach 1827 – 1829. Studia przerwał z powodu niemiłego dla niego incydentu: w marcu 1829 roku odbywał się głośny pogrzeb senatora Piotra Bielińskiego, który przerodził się w patriotyczną manifestację. Uczestniczyli w nim wszyscy studenci Uniwersytetu Warszawskiego z wyjątkiem Zygmunta, któremu ojciec zakazał udziału w pogrzebie. Napiętnowany następnego dnia przez kolegów Zygmunt Krasiński opuścił

Warszawę w poczuciu hańby. Studia kontynuował w Genewie. Po roku, gdy właśnie zwiedzał Rzym, dowiedział się o wybuchu zbrojnego powstania na ziemiach polskich (powstania listopadowego). Prosił ojca o pozwolenie na wzięcie udziału w powstaniu. Takiego jednak nie uzyskał. Po tych wydarzeniach ojciec przestał być dla młodego poety autorytetem niewzruszonym, jakim był do tej pory.

W rok po upadku powstania listopadowego Wincenty Krasiński zabrał syna do Petersburga, by przedstawić go Mikołajowi I i zapewnić mu karierę dyplomatyczną. Wtedy Zygmunt po raz pierwszy przeciwstawił się ojcu. Zasłaniając się chorobą oczu poprosił cara o zezwolenie na wyjazd do Europy Zachodniej. Od tamtej pory stał się emigrantem, od czasu do czasu odwiedzającym kraj.

Większość życia spędził za granicą: w Szwajcarii, we Włoszech i we Francji. Zmarł w 1859 roku w Paryżu. Został pochowany w Opinogórze koło Ciechanowa.

Pojęcia : a) irracjonalizm - pogląd przeciwstawiający się myśleniu racjonalnemu; eksponujący to co nieracjonalne, wbrew logice, pojmowane poprzez wyobraźnię, imaginacje,
b) tajemniczość - romantycy uwielbiają aurę niezwykłości, niedopowiedzenia; akcja często dzieje się w niezwykłych okolicznościach, w aurze nocy, ciemności; ujawnienie bytów duchowych,
c) ludowość - szczególna fascynacja kulturą, podaniami i pieśniami ludowymi, wiara w przesądy, w życie pozagrobowe, widma i zjawy,
d) spirytualizm - przekonanie o możliwości nawiązania kontaktu z duchami zmarłych,
e) mistycyzm - przekonanie o możliwości nawiązania kontaktu z Bogiem, bóstwem,
f) mesjanizm - termin pochodzi od słowa Mesjasz - Zbawiciel; przypisywanie jednostce lub całemu narodowi roli zbawczej,
g) historyzm - romantycy szczególnie interesowali się historią średniowiecza, najbardziej odległą, tajemniczą, niezwykłą,
h) indywidualizm - podkreślenie ludzkiej wyjątkowości, geniuszu, wybitności; liczy się to co indywidualne, a nie zbiorowość.

Charakterystyka bohaterów:
a)Werter - istotą charakteru tego bohatera jest nadwrażliwość, nadmierna emocjonalność, skupienie na sobie które w końcu prowadzą do zachowań autodestrukcyjnych, do samobójstwa; typ romantycznego kochanka, który popełnia samobójstwo.
Albert - przeciwieństwo Wertera; wrażliwy ale nie nadwrażliwy, uczuciowy ale nie zatracający racji dyktowanych przez rozsądek rozumu; najważniejsze są dla niego wartości pozwalające godnie żyć.
Lotta - mądra, opiekuńcza, czuła; ideał kobiety; kobieta "anioł"; delikatna; wierna; zdolna do poświęceń.
b)"IV cz. Dziadów" została opublikowana w 1823 razem z cz. II; utwór powstał w okresie wileńsko-kowieńskim i jest echem miłości poety do Maryli Wereszczakówny; bohaterem dramatu jest Gustaw, nieszczęśliwy kochanek, który przybywa do domu Księdza, by opowiedzieć mu historię swojego nieszczęśliwego i tragicznego uczucia; Gustaw cierpi, bo jego ukochana odrzuciła jego miłość wychodząc za innego; zrozpaczony w akcie najwyższej determinacji miłosnej popełnia samobójstwo; Gustaw przypomina Wertera, który również nie pogodzony z utratą ukochanej zabija się (bohater Werterowski).

"III cz. Dziadów"- napisana w 1832 r. w Dreźnie, stąd nazwa "Dziady Drezdeńskie" czas i miejsce(scena więzienna): podziemia klasztoru Bazylianów w Wilnie przeznaczone przez władze carskie na więzienie, wieczór wigilijny 1823 r. geneza: niewątpliwie przyczyną powstania dramatu był upadek powstania listopadowego, choć treść wydarzeń powstańczych nie dotyczy; stworzona przez autora mesjanistyczna koncepcja narodu miała podnieść Polaków na duchu po upadku powstania; miała tez nadać sens cierpieniu narodu; Sam autor nie brał udziału w powstaniu, dlatego w dramacie przywołał wydarzenia wcześniejsze, w których osobiście uczestniczył; próba rehabilitowania się poety przed narodem.

c)"Konrad Wallenrod" - powieść poetycka napisana przez Mickiewicza w czasie pobytu na zesłaniu w Rosji; utwór wydany w Petersburgu w 1828; genezą utworu jest nieudane, krwawo stłumione powstanie dekabrystów; motto utworu poprzedza utwór, jest wprowadzeniem i objaśnia sens utworu; Mickiewicz zaczerpnął je z traktatu politycznego N. Machiavelliego "Książę" i brzmi ono: "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem" (walka lisia - to walka podstępna, niehonorowa, zdradziecka, przebiegła; walka lwia - walka otwarta, prowadzona honorowo). Machiavelli przekonywał, iż "cel uświęca środki" i w obronie ojczyzny można posunąć się do zdrady. Czas i miejsce: akcja rozgrywa się w średniowieczu (XIV w) - Litwa toczy liczne wojny z zakonem krzyżackim broniąc własnej suwerenności; miejscem jest Litwa oraz zamek krzyżacki w Malborku.
Charakterystyka Wallenroda: patriota, poświęci wszystko dla swojej ojczyzny, nawet honor rycerski; inteligentny; sprytny; przebiegły; samotny; odważny, mężny; wielki indywidualista; konsekwentnie dąży do wyznaczonego celu; mściwy; bohater tragiczny.
Tragizm - kategoria estetyczno-moralna, bohater znajduje się w sytuacji tragicznej, gdy musi dokonywa wyboru między wartościami moralnymi, wybór zawsze prowadzi go do katastrofy.

Charakterystyka Konrada: jest bohaterem o wyraźnych cechach prometejskich, buntuje się przeciwko Bogu, ponieważ uważa, że mógłby lepiej sprawować rządy nad własnym narodem i mógłby uczynić go szczęśliwym. Konrad deklaruje swoją miłość do narodu, jednoczy się z nim duchowo i przejmuje na siebie cierpienie całego narodu. Czuje się odpowiedzialny, staje się męczennikiem sprawy narodowej.
Tragizm Wallenroda:
a) musi dokonać wyboru pomiędzy szczęściem osobistym, a dobrem ojczyzny, porzuca żonę by móc walczy z wrogiem ojczyzny "Jam Miłość, jam szczęście, jam wszystko za młodu | Umiał porzucić dla sprawy narodu", "Szczęścia w domu nie znalazł, | Bo go nie było w ojczyźnie";
b) tragiczny jest moment wyboru metody walki; Konrad jest rycerzem średniowiecznym, honor to wartość najwyższa, a jednak rezygnuje z niego, bo wie że walka otwarta zakończyłaby się klęską;
c) prowadzi na śmierć tysiące rycerzy krzyżackich, którzy mu ufali, jako wielki mistrz powinien być za nich odpowiedzialny, jest krzywo przysiężcą;
d) popełniając samobójstwo bohater pozbawia się możliwości zbawienia.
Walenrodyzm - postawa bohatera romantycznego, który podejmuje walkę podstępną, skrytą, niehonorową i ratując ojczyznę dopuści się zdrady.

W balladzie "Romantyczność" zderzają się dwa światopoglądy, jeden z nich reprezentuje Karusia i prosty lud, jego wyznacznikiem staje się wiara w duchy, życie pozagrobowe. Drugi reprezentuje starzec, podstawową cechą jego myślenia jest racjonalizm. Poeta rozstrzyga spór na korzyść myślenia romantycznego.
Hasło romantyzmu: "Miej serce i patrzaj w serce", "Czucie i wiara silniej mówi do mnie | Niż mędrca szkiełko i oko" Adama Mickiewicz.
"Cierpienia Młodego Wertera" - to powieść epistolarna (epistoła -> list), autorem listów jest Werter piszący do swojego przyjaciela Wilhelma. List jest formą bardzo osobistą, narracja w takim wypadku staje się subiektywna, indywidualna, przesączona jakby przez pryzmat myślenia i odczuwania tego, który opowiada. Czas i miejsce: akcja toczy się od 4 maja 1771 do 20 grudnia 1772 (listy są datowane), miejscem są okolice miasteczka Wahlheim.

"Kordian" - dramat Juliusza Słowackiego napisany w Genewie w 1833, przyczyną napisania był upadek powstania listopadowego, do samego powstania odnosi się tylko "przygotowanie", po upadku powstania w szeregach emigrantów polskich rozgorzała wielka dyskusja na temat przyczyn upadku, dramat jest głosem w tej dyskusji. Czas i miejsce: noc sylwestrowa 1799, przełom wieku XVIII/XIX, góry karpackie, chata czarnoksiężnika Twardowskiego. Kordian jest typowym bohaterem romantycznym,
Charakterystyka Kordiana: Typowy bohater romantyczny. Jak większość bohaterów przezywa głęboką metamorfozę, początkowo zajmuje go nieszczęśliwa miłość do laury, odrzucony przez nią podejmuje próbę samobójczą(rys werterowski), potem jednak chce swemu życiu nadać sens, wędruje po Europie, poznaje ludzi i świat, coraz bardziej się rozczarowuje, ocaleniem jest idea poświęcenia się dla ojczyzny, z romantycznego kochanka rodzi się romantyczny bojownik o wolność swojego narodu, ma wielką ideę, jest odważny, zdeterminowany ale niestety zawodzi go własna psychika, niedojrzałość i słabość psychiczna staje się przyczyną klęski bohatera.

"Moja piosnka II" Cypriana Kamila Norwida - wiersz podobnie jak "Hymn" Słowackiego utrzymany jest w tonie elegijnym; podmiot liryczny wielokrotnie zwraca się do Boga ze słowami: "Tęskno mi, Panie"; głównym motywem wiersza jest wyznanie tęsknoty za ojczyzna; tęsknoty za polską tradycją, obyczajem.

"Pan Tadeusz" - Adama Mickiewicz napisał go w czasie krótkiego pobytu w Wielkopolsce w 1832 r., początkowo miał to być utwór pisany na wzór sielanki Goethego, w trakcie pisania dodawał jednak kolejne wątki; ostatecznie otrzymał formę eposu składającego się z 12 ksiąg, przyczyny wyjawia w Inwokacji (uroczy zwrot, apostrofa do muzy, Boga, tutaj do Litwy i Matki Boskiej; tęsknota za ojczyzną)
"Dziś piękność Twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie"
i Epilogu (oprócz tęsknoty wskazuje np. na chęć powodzenia skłóconej, wzajemnie oskarżającej się o upadek powstania emigracji).
"Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości,
W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka:
Kraj lat dziecinnych ! On zawsze zostanie
święty i czysty jak pierwsze kochanie".
Kierowała nim chęć napisania dzieła, które czytać będą wszystkie następne pokolenia Polaków. Tytuł wskazuje na jednego z bohaterów eposu tzn. Tadeusza, którego imię nazwane zostało na cześć Kościuszki, podtytuł wskazuje na czas i miejsce akcji.

Cechy eposu (na podstawie "Pana Tadeusza"):
a) Utwór rozpoczyna się inwokacją.
e) Utwór pisany specyficzną miarą wierszową - heksametrem.
f) Liczba pieśni jest podzielna przez 6.
g) Utwór epicki podzielony na 12 ksiąg.
h) Epopeja opisuje ważny moment historyczny, doniosłe momenty dziejowe w życiu danego narodu (historię szlachecką która odchodzi w przeszłość).
i) Bohater zbiorowy (szlachta litewska).
j) Bohaterowie przedstawieni są na bardzo szerokim tle społeczno-obyczajowym.
k) Występują porównania homeryckie.

Dzieje Jacka Soplicy dzielą się wyraźnie na dwa etapy; w drugim etapie występuje on jako ksiądz Robak. Przyjęcie nowego imienia, a także wstąpienie do zakonu Bernardynów miało dla bohatera znaczenie przełomowe, bowiem dokonuje się w nim wielka wewnętrzna przemiana. Charakterystyka bohatera: Jacek Soplica nie jest typowym bohaterem romantycznym. Posiada wiele cech, które wpisują go jakby w nowe czasy. Wprawdzie tak jak inni bohaterowie romantyczni przeżywa metamorfozę czego znakiem jest zmiana imienia, ale po tej przemianie przestaje być niejako bohaterem romantycznym.

"Testament mój" Juliusza Słowackiego: wiersz ma formę testamentu poetyckiego. W pierwszych zwrotkach dokonuje summy życiowej, ubolewa iż nie pozostawia po sobie żadnego dziedzica, podkreśla swój wielki patriotyzm; kreuje się na przywódcę duchowego narodu. Poeta przekazuje wskazówkę dotyczącą jego pochówku m. in. Nakazuje przekazanie matce spalonego w aloesie własnego serca. Zwraca się do całego narodu z ważnym przesłaniem, nakazuje wiarę w możliwość odzyskania niepodległości, a w razie walki całkowite poświęcenie. W ostatniej zwrotce pojawia się motyw exegi monumentum (pomnika poetyckiego); poeta świadomy, iż jego twórczość nie jest zrozumiana i doceniona przez współczesnych, wyraża przekonanie, iż zwycięży w przyszłości, zwykłych "zjadaczy chleba w aniołów" przerobi.
"Grób Agamemnona" to fragment poematu napisanego w 1839 r. "Podróż z Ziemi Świętej do Neapolu", utwór związany z biografią poety. W wierszu pojawia się wiele symboli związanych z kulturą starożytnej Grecji. Poeta konfrontuje postać polskiego szlachcica w czerwonym kontuszu i złotym pasie z nagim trupem Leonidasa. O wartości człowieka nie decydują godności i świetny ubiór lecz jego czyny. Słowacki ostro krytykuje szlachtę, która doprowadziła do upadku ojczyzny. Pojawia się refleksja bardzo osobista, poeta daje wyraz poczuciu własnej winy. "Mówię - bom smutny - i sam pełen winy".