Mszaki to grupa roślin o prostej budowie powstała już w erze paleofitycznej. Nie posiadają korzeni, a zamiast nich mają wykształcone chwytniki pobierające wodę całą powierzchnią. Organizmy te zbudowane są z części zielonej nazywanej gametofitem oraz części, na której wykształcają się zarodniki nazywanej sporofitem. Budowa mszaków jest podstawą do ich podziału na niższe jednostki taksonomiczne.

Mszaki są roślinami, u których dominującym i zapewniającym im życie jest gametofit, który je odżywia i wytwarza zarodnie. Sporofit, na którym powstają puszki zarodnikowe, jest zupełnie zależny od gametofitu a jego rola sprowadza się wyłącznie do wytworzenia i rozsiania zarodników. Mszaki mają zróżnicowaną wielkość, od mniej niż 1 mm nawet do 50 cm wysokości. Najczęściej tworzą zwarte plechy lub darnie, ale można także spotkać pojedyncze łodyżki wplecione między inne gatunki mszaków lub też roślin naczyniowych. Mszaki to organizmy żyjące właściwie we wszystkich środowiskach. Można je spotkać w ostępach puszcz, na butwiejącym drewnie, w wodzie rzek i jezior, ale także w miastach – na murach, dachach i cmentarzach. Trudno jest wyliczyć wszystkie siedliska zamieszkane przez tę grupę roślin, chociaż oczywiście każdy z gatunków ma swoje wymagania względem siedliska i nie wszędzie może występować.

Jednym z gatunków mszaków są torfowce. Ich charakterystyczną cechą jest silne, stale rosnące rozgałęzienie w górnej części łodyżki oraz duży udział martwych, dużych i regularnie rozłożonych komórek w liściach i łodygach – komórki wodonośne. Komórki te nie zawierają chloroplastów, pozostają jasne, co nadaje torfowcom charakterystyczną bladozieloną barwę. Mimo , że preferują środowiska lądowe obfitujące w wodę, mogą zasiedlać miejsca suche lub czasowo wysychające, mają bowiem dużą odporność na wysychanie. Wyschnięte darnie łatwo uzyskują aktywność życiową po pojawieniu się wody, np. opadowej. Dzięki tej właściwości oraz niewielkim wymaganiom życiowym należą do roślin pionierskich, zasiedlających środowiska lądowe niedostępne innym roślinom - tworzą gleby, zapewniając roślinom wyższym odpowiednie podłoże – sukcesja pierwotna. Torfowce odgrywają ważną rolę w przyrodzie, formując torfowiska wysokie. Rosną stosunkowo szybko i tworzą pokłady torfu, który ma duże znaczenie gospodarcze.
Pełnią ważną funkcję w regulacji bilansu wodnego wielu zbiorowisk, szczególnie leśnych. Warstwa mszaków chroni glebę przed wysuszeniem, a podczas deszczów chłonie wodę i magazynuje ją.

Zróżnicowanie ciała na łodygę i liście oraz wytwarzanie zarodników jest wynikiem przystosowania się mchów do życia lądowego, w środowisku powietrznym, odmiennym i bardziej różnorodnym niż środowisko wodne. Fakt , że rosną w zwartych darniach lub murawkach powoduje ,że jest zatrzymywana woda i ograniczone parowanie. W glebie mszaki utrzymane są za pomocą drobnych wyrostków zwanych ryzoidami lub chwytnikami. Mchy, podobnie jak glony, są samożywnymi zielonymi roślinami i do życia potrzebują wody, soli mineralnych, dwutlenku węgla i światła. Wodę pobierają całą powierzchnią ciała, głównie za pośrednictwem liści, które chłoną wodę z wilgotnego powietrza albo z rosy czy deszczu. Pod tym względem mchy wykazują podobieństwo do glonów, które pobierają wodę całą powierzchnią ciała. Liście zwiększają bardzo powierzchnię rośliny, ponieważ są płaskie i jest ich dużo. Liście rosną na łodydze tak gęsto, że prawie przylegają do niej, dzięki czemu dłużej mogą zatrzymywać wodę z opadów lub rosy. W okresie suszy liście stulają się, ściśle przylegają do łodygi i wskutek tego mniej wyparowują wody. Dodatkowo liście nie posiadają skórki, wiązki przewodzącej, najczęściej zbudowane są z jednej warstwy komórek. Mszaki swoją uproszczoną budowę liści rekompensują zwiększeniem ich liczby i ich skrętoległym ułożeniem wokół łodyżki, tak aby pochłaniały jak najwięcej światła. Powierzchnia liścia nie jest gładka , lecz silnie pofałdowana.

Ponadto liście mszaków mają rynienkowaty kształt , który sprzyja utrzymaniu wody oraz pomaga pochłaniać wodę z wilgotnego powietrza. W łodydze znajdują się prymitywne tkanki spełniające określone role. Warstwa skrobionośna- gromadzi asymilaty, hydroidy transportują wodę. Za transportowanie produktów fotosyntezy odpowiedzialne są leptoidy a za funkcje ochronne – skórka. Kolejnym przykładem przystosowania się mszaków jest wyniesienie zarodni na szczyt sporofitu co umożliwia efektywne rozsiewanie zarodników. Ten rodzaj rozmnażania przez zarodniki odbywa się w suchym lądowym powietrzu a mechanizm otwierania zarodni jest uzależniony od zmian wilgotności powietrza.

Paprotniki to grupa roślin wyższych nazwanych organowcami bo wykształcają orany takie jak : korzeń, łodyga i liść oraz mają budowę tkankową. Są to rośliny naczyniowe , czyli wytwarzają tkanki przewodzące wodę i sole mineralne oraz produkty fotosyntezy. Rozmnażają się one za pomocą zarodników , a w przemianie pokoleń przeważa sporofit, zróżnicowany na łodygę, korzenie i liście. Do grupy paprotników zalicza się spośród roslin współczesnych : widłaki, skrzypy, psylotowe i paprocie.

Skrzypy to wieloletnie byliny o rozgałęzionych kłączach, zachwaszczające łąki i pola. Maja one budowę odmienną od pozostałych paprotników. Odznaczają się pozornie bezlistnymi, członowanymi pędami z zielonymi łodygami asymilującymi. W których wyróżnia się węzły i międzywęźla. Węzły otoczone są pochewkami ze zrosłych, błonkowatych liści, które umacniają nasadę międzywęźla, gdzie odbywa się wzrost interkalarny. Rurkowate zarodnie skrzypów umieszczone są na szczycie rośliny na tarczowatym kłosie zarodnionośnym. Skórka i tkanki mechaniczne wysycone są krzemionką, dlatego też skrzypy są kruche i szorstkie. Przedrośle skrzypów jest zielone, a w dodatku rozdzielnopłciowe, tworzą rozetki na powierzchni ziemi. Plemniki są orzęsione.

Paprocie zbudowane są ze wszystkich zasadniczych elementów charakterystycznych dla roślin wyższych. U paproci łodygą jest kłącze bytujące pod ziemią, spełniające dodatkowo funkcję łodygi poziemnej magazynującej. Gromadzą się w niej produkty fotosyntezy: cukry, tłuszcze i białka. Liście , które wyrastają z kłącza są podzielone na mniejsze listeczki, początkowo zwinięte w kształt pastorału. Liście na spodniej stronie posiadają kupki zarodni z zarodnikami w środku. Zarodniki przechodzą mejozę, dojrzewają, zawijka która okrywa kupkę odchyla się i zarodniki się wysypują. Z haploidalnego zarodnika w ściółce leśnej wyrasta przedrośle w postaci zielonego listka w kształcie sercowatym wielkości paznokcia. Listek jest samożywny bo zawiera chlorofil, jest zielony i przeprowadza fotosyntezę. W sercowatym zagłębieniu powstaje rodnia z komórką jajową, na ostrym zakończeniu plemnia z plemnikami. Po deszczu w obecności wody zachodzi zapłodnienie, tworzy się zygota o 2n chromosomów, z której wyrasta ulistniona roślina czyli paproć. Przedrośle jest gametofitem, bo wytwarza gamety, zasadnicza roślina paproci sporofitem czyli pokoleniem bezpłciowym, bo produkuje spory czyli zarodniki. Przemiana pokoleń u paproci polega na następowaniu po sobie kolejno pokolenia płciowego czyli gametofitu i pokolenia bezpłciowego czyli sporofitu. U paproci dominujący jest sporofit czyli zasadnicza roślina a gametofit jest krótkotrwały tylko na czas wytworzenia sporofitu. U roślin wyższych zachodzi stopniowa redukcja gametofitu na rzecz sporofitu. Następuje uniezależnienie procesu zapłodnienia od wody i rośliny nasienne już wody do zapłodnienia nie potrzebują. Sporofit to pokolenie bezpłciowe diploidalne tzn. że ma 2n chromosomów, produkuje spory czyli zarodniki.

Ten rodzaj roślin przystosował się do środowiska życia poprzez wykształcenie korzeni, w przeciwieństwie do mszaków, które wyrastają ze skróconego pędu w postaci wiązki. Są to tak zwane korzenie przybyszowe, które są krótkie, cienkie, proste lub rozgałęzione. Dzięki wytworzonym korzeniom roślina jest utrzymana stabilnie w ziemi a dodatkowo korzenie stanowią dużą powierzchnie chłonną do pobierania wody i soli mineralnych. Kolejnym elementem jest łodyga, która ma różne formy i kształty w zależności od gatunku. Może być skrócona, podziemna, przybierać kształt strzelistych pni oraz formę płożących, niepozornych pędów. U skrzypów dodatkowo tworzą się oprócz podziemnych kłączy , wzniesione nad ziemię, puste w środku podzielone na węzły i międzywęźla. Zewnętrzna warstwę stanowi skórka wyposażona w aparaty szparkowe, a wnętrze wypełnione korą pierwotną i walec osiowy. U paprotników wiązki drzewne reprezentowane są przez prymitywne cewki, natomiast łyko przez komórki sitowe. Korę pierwotną i walec osiowy wypełniają komórki miękiszowe odpowiedzialne za magazynowanie asymilatów.

Liście podobnie jak łodyga , również przybierają różne formy i kształty. Najbardziej charakterystyczne są jednak duże , pierzaste liście , złożone z ogonków i głęboko powcinanych blaszek liściowych, a młode liście pastorałowato zwinięte. Wyrastają one bezpośrednio z łodygi tworząc pióropusz. Liście te spełniają dwupostaciową funkcję liści, ponieważ trofofile służą do odżywiania a sporofile do rozmnażania, z zarodnikami. Szczególną budowę mają liście paprotników wodnych ,są one bowiem wąskie , szydłowate i ostro zakończone u poryblinów, a u salwinii pływającej w więzach łodygi wyrastają trzy liście, z których dwa mają epileptyczne blaszki, które utrzymują się na powierzchni wody, natomiast trzebi złożony z kilku nitkowatych odcinków, zwisa w głąb i pełni rolę stabilizatora. Podczas rozmnażania sporofit może wegetatywnie się rozmnażać poprzez wytwarzanie pędów bocznych i przez korzenie przybyszowe oraz bezpłciowo przez zarodniki.

Bibliografia

1. Internetowa encyklopedia „Wiem”

2. Artykuł „Mszaki Pienin” – strona internetowa Pienińskiego Parku Narodowego

3. „ Anatomia roślin” – E. Malinowski

4. „ Rozmnażanie się roślin” – Z. Podbielkowski