„ O sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem oraz inne pisma i listy” – Zorian Dołęga Chodakowski
rozprawa
zawiera wstęp, teksty po rosyjsku i 104 listy, z ilustracjami
WSTĘP
Zorian Dołęga Chodakowski (prawdziwe imię i nazwisko: Adam Czarnocki). Badacz. Urodził się 4 kwietnia 1784r w Podhajnej na Białorusi w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. W wieku 8 lat stracił matkę a ojciec zostawił go (wyjechał do pracy na Mazowsze). Zajmował się nim brat zmarłej żony. W 1795 roku Zorian oddany zostaje pod opiekę krewnego, Ksaweremu Czarnockiemu. Tutaj pobiera nauki. Wtedy już wykazywał duże zainteresowanie obyczajami ludowymi. Uczył się w powiatowej szkole w Słucku w latach 1797-1801. Nie był dostatecznie zadowolony z poziomu nauczania. Od 1803 roku przygotowuje się do zawodu prawnika. Praktykę adwokacką odbywa najpierw w Nowogródku a później w Mińsku. W 1805r. dostał uprawnienia do wykonywania zawodu prawnika, ale nie interesowało go to zbytnio. Poświęcał się historii. W 1807r. objął posadę zastępcy plenipotenta dóbr hrabiego Józefa Niesiołowskiego a później przejął obowiązki pełnomocnika w tychże dobrach; dodatkowo zajmował się sprawami majątkowymi. Pisze list, w odpowiedzi na prośbę przyjaciela, krewnego hr. Niesiołowskiego, w którym pisze, że chce wstąpić do wojska polskiego. List zostaje przechwycony a Chodakowski aresztowany. Odsiadkę ma w Petersburgu. Traci szlachectwo i dożywotnio ma pracować w „sołdatach”. Przeznaczony do służby w dywizji generała Głazenapa. (1810)Przez pół roku wraz z innymi więźniami przemierzają drogę na Syberię. Z tej wędrówki powstaje „Bez chęci podróż moja” opisuję swoją tułaczkę, wspomina o napotkanych po drodze ludach, grupach etnicznych, ich zwyczajach, języku, zapisuje wiersze tatarskie. Pod koniec roku 1810 podczas przygotowań do walk z Napoleonem, udało się zbiec Chodakowskiemu. Uciekł do Księstwa Warszawskiego, a w dywizji rosyjskiej został uznany za zaginionego. Brał czynny udział w sprawach militarnych Ks. Warszawskiego. Przyłączył się do V pułku piechoty i tam przybrał pseudonim Zoryana Lubrańskiegopotem „przekształcił” się w Zoriana Dołęgę Chodakowskiego. (1813) Okres życia Zoriana po klęsce armii napoleońskiej jest całkowitą tajemnicą. W 1815 roku znajduje swoje miejsce w Porycku i Krzemieńcu. Tu ma przyjaciół, znajduje zrozumienie dla swojej pasji (badawczej). Jego best friendem był Ludwik Kropiński. W 1817r. Chodakowski dostaje wsparcie materialne od A. J. Czartoryskiego i wyrusza w wędrówkę po Polsce.
W marcu 1818r. podczas pobytu w Sieniawie pisze rozprawę „ O sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”. Napisał to, bo miał nadzieję na uzyskanie stałej dotacji z instytucji naukowej. Niestety z Uniwersytetu Wileńskiego nie dostał funduszy. Zwrócił się do Rosji. Jego rozprawa została opublikowana. Podczas podróży do Petersburga spotyka Polkę- Konstancję Fleming. Ich kilkudniowa znajomość została przypieczętowana związkiem małżeńskim. Jego podanie zostaje zatwierdzone, przyznano mu 3000 rubli rocznie na badania i wysłano go na 4 lata(1820-1824) Niestety pieniądze otrzymał tylko przez pierwszy rok. Podróż zakończyła się w roku 1821. W 1822r. pisze sprawozdanie „Doniesienije o pierwych uspiechach putieszestwija”. Rozpatrzone negatywnie. W międzyczasie umarła mu żona i syn Oleś. Zatrzymuje się w Moskwie i żyje w skrajnej nędzy. Ostatnią rozprawę pisze w 1824r. pt. „ Opyt izjasnienija słowa: kniaz”. Będąc w Moskwie żeni się po raz drugi i staje się jeszcze bardziej biedny…kobiety…;)
Interesował się etymologią nazwy Słowian (wywodził ją od s ł a w y), Rusi
W rozprawie „ O sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” (1818r.-publikacja) Chodakowski przedstawia swoje „idee sławiańskie”. Można do nich zaliczyć: postulat zwrotu do ludowości i przeszłości słowiańskiej. Uważał, że w folklorze tj. pieśniach, podaniach, zwyczajach zachowały się elementy prakultury słowiańskiej jeszcze z okresu przedchrześcijańskiego. Była to kultura nie skażona wpływami innych kultur, zwłaszcza tych jakie przyniosło za sobą chrześcijaństwo. Chodakowski wierzył, że uda się ocalić owe prasłowiańskie relikty. Kładł główny nacisk na plemienną odrębność Słowian przeciwstawiając jej ideę chrześcijańskiego uniwersalizmu- jako czegoś obcego duchowi słowiańskiemu. Ludowość wiąże się u niego ściśle z narodowością. To lud jest podstawowym trzonem narodu bo jest 100%nosicielem słowiańskich tradycji a nie szlachta, która wzoruje się na obcych kulturach. W liście do swojego protektora A. J. Czartoryskiego bardzo dobitnie wyrażał swoje radykalne poglądy, które ukształtowały się podczas obserwacji marnego życia chłopów, pozbawionych najbardziej elementarnych praw.
Zorian stal się sławny dopiero kilkanaście lat po śmierci. Interesowano się nie tylko jego badaniami, ale także jego osobą i ideami. Traktowane były za nie znane przedtem wartości kultury rodzimej. Kazimierz Wójcicki ośmielił się nawet porównać Chodakowskiego z Mickiewiczem. W polskiej kulturze jest on znany tylko z rozprawy „ O sławiańszcyźnie…”. Na sukces Chodakowskiego wpłynął zapewne czas, w którym się ta rozprawa pojawiła. Był to moment przełomu kulturalnego epoki, jaki niósł ze sobą świt romantyzmu. Na jego ideach oparło się wiele dzieł literackich. Idee: zwrot ku samorodnej twórczości ludu (zwłaszcza pieśni) oraz ku przeszłości słowiańskiej. W jego listach znajdziemy wiele neologizmów, archaizmów, dialektyzmów, ale też zapożyczeń z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego ;)