JĘZYKOZNAWSTWO JAKO NAUKA

1. PRZEDNAUKOWE ZAINTERESOWANIE JĘZYKIEM.

• V-IV w.p.n.e. – gramatyka sanskrytu Paniniego (czyli języka starych ksiąg): koło napędowe rozwoju języka;

• IV w.p.n.e. – filologiczne analizy dzieł Homera, obejmujące również kwestie gramatyczne i filozoficzne. Filozofia grecka dominowała w myśleniu o języku;

• Arabowie zakładali ośrodki gramatyczne w celu prawidłowego odczytywania Koranu;

• Pierwszy gramatyk – Dionizy Thrax (autor gramatyki europejskiej)

• Tradycje starożytne kontynuowane były w Europie średniowiecznej i renesansowej. Ważne były przekłady Biblii na języki narodowe.

1. POCZĄTKI JĘZYKOZNAWSTWA NAUKOWEGO I PARADYGMAT HISTORYCZNO – PORÓWNAWCZY.

• XIX w. – początki językoznawstwa naukowego (ukształtowały się 4 zakresy badawcze językoznawstwa);

• pierwszy to językoznawstwo historyczno – porównawcze (paradygmat zaczerpnięty z biologii, m.in. kategorie rodziny, podrodziny, definicje języka jako organizmu)

• symbolicznym początkiem jest odkrycie i rozpropagowanie sanskrytu – uświadomiło to wspólne pochodzenie języków;

• zajmowano się historią danego języka i porównywano go z innymi (głównie młodogramatycy);

• przedstawiciele: Humboldt (język jest nowym światem), Schlegel (gram. porównawcza), Franz Bopp (pierwsza gramatyka języków indoeuropejskich), Jakob Grimm (językoznawstwo porównawcze).

1. STRUKTURALIZM JAKO KIERUNEK I METODA.

• XX w. – rozwój, mechaniczne spojrzenie na język;

• główna hipoteza: język jest systemem znaków, jest zjawiskiem społecznym, rozróżnienie sposobu badania języka (osobno należy badać aktualny stan i ewolucję języka);

• prekursorzy: Ferdinand de Saussure (twórca), Jan Bauduin de Gaurtenay, Mikołaj Kruszewski;

• założenia: język to byt abstrakcyjny, społeczny i trwały (system znaków, LANGUE), mowa to realizacja języka (konkretna, jednostkowa, momentalna, PAROLE);

• synchronia – to co się aktualnie dzieje w języku;

• diachronia – rozwój języka na przestrzeni lat;

• znak składa się z warstwy znaczącej (forma) i znaczonej (treść);

• SZKOŁA PRASKA = FUNKCJONALIZM PRASKI: Jakobson, Mavanek (lata 20. XX w.) – przejęli założenia de Saussare’a, ale badali język w aspekcie funkcjonalnym. Każdy system języka składa się z elementów mających określone funkcje. Tezy: odróżnienie języka mówionego i pisanego – język służy jakiemuś celowi.

• SZKOŁA KOPENHASKA (GLOSSEMANTYKA): Louis Hjemslev - byli najbliżsi teorii de Saussare’a. Badanie języka przede wszystkim w aspekcie synchronicznym. Język to proces – składa się z jednostek i relacji między jednostkami wobec całości. Zastąpił nazwy od de Saussure’a swoimi: Leng (schemat), Parole (tekst);

• DYSTRYBUCJONIZM AMERYKAŃSKI: Leonard Bloomfield – rozwija się w tym samym czasie co strukturalizm europejski. Strukturaliści amerykańscy zaczynali od opisu języków Indian. Ważne dla nich było językoznawstwo opisowe. W badaniach dominowała antropologia i etnografia oraz aspekt synchroniczny. Bloomfield wykorzystał pojęcie dystrybucji – uważał, że można opisywać języki tylko na podstawie samej formy tekstów w tym języku. Wprowadził do językoznawstwa pojęcie bodźców i reakcji.

1. GRAMATYKA GENERATYWNO – TRANSFORMACYJNA

• Noam Chomsky – twórca (lata 50.);

• zakłada ona, że język generuje zdanie, a następnie zdanie może ulegać przekształceniu za pomocą reguł;

• ten model języka uznaje, że język może wygenerować nieskończenie wiele zdań za pomocą skończonej liczby reguł;

• jest to gramatyka mocno sformalizowana i generatywna.

ZASADY BUDOWANIA MODELU GENERATYWNEGO

• model ten jest bardzo zmatematyzowany;

• Chomsky stworzył regułę przypisywania, którą można przedstawić za pomocą drzewek, gdzie każda litera ma swoje znaczenie;

• rekurencja = cykliczność – ten model jest cykliczny, bo ciągle można generować kolejne zdania;

• akomodacja – dostosowywanie form jednego leksemu do drugiego;

• subkategoryzacja – proces nie dopuszczający do generowania ciągów nieakcentowanych.

1. KOGNITYWIZM

• zakładał odtworzenie istniejącego w umysłach ludzkich obrazu świata na podstawie danych językowych;

• wg kognitywistów w językoznawstwie mogą funkcjonować równolegle różne metody;

• opis metaforyki języka naturalnego; odrzucenie kategorii językoznawczych bazujących na podziale logicznym i klasyfikacji – proponują kategorie typologiczne;

• poprzednim paradygmatom zarzucają – nadmierne modelowanie gramatyczne – w języku dostrzegają symboliczność;

METAFORY W JĘZYKU

• wg kognitywistów człowiek w życiu codziennym używa wyrażeń metaforycznych;

• te metafory przyczyniają się do postrzegania i ujmowania świata przez człowieka;

• zbitki słowne opisujące fragment rzeczywistości, człowiek przenosi na opis innych fragmentów;

• metafora to narzędzie człowieka pozwalające ująć w sposób konkretny pewne działania i treści abstrakcyjne;

TEORIA PROTOTYPÓW I ZBIORÓW ROZMYTYCH

• człowiek postrzega i kategoryzuje (uogólnia elementy rzeczywistości tworząc ich kategorię typologiczną);

• ustala kategorię prototypową i włącza do niej kolejne elementy. Elementy te mogą wiązać się z różnymi kategoriami prototypów, dlatego układają się w zbiory rozmyte (jeden element może być jednocześnie w wielu kategoriach);

JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA

• jest to zawarta w języku interpretacja rzeczywistości;

• rekonstruuje się go na podstawie frazeologizmów i kolokacji spotykanych w tekstach danego języka;

• jest to zbiór prawidłowości pokazujący swoiste, dla danego języka, sposoby widzenia poszczególnych składników świata;

• podstawy o istnieniu tego obrazu dał już Humboldt.