Procesy urbanizacji

Urbanizacja, Proces urbanizacyjny, Aglomeracja, Konurbacja, Miasto, Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych, przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczby ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.

Główną przyczyną urbanizacji jest coraz większe znaczenie pozarolniczych form aktywności gospodarczej. Proces industrializacji spowodował napływ ludności wiejskiej do ośrodków miejskich, które dawały możliwość zatrudnienia w usługach oraz przemyśle. Poza bardziej atrakcyjnym rynkiem pracy miasto oferuje różnorodny system usług i bogatszą ofertę kulturalną.Tak więc podstawową formą urbanizacji jest napływ ludności wiejskiej.

Mexico City - największe miasto świata >

Kolejną przyczyną urbanizacji są zmiany granic administracyjnych miast i włączanie w ich obręb terenów wiejskich. To zjawisko występuje coraz częściej, szczególnie za sprawą deglomeracji.

Przyrost naturalny w miastach jest znacznie mniejszy niż na terenach wiejskich, ale jest niewątpliwą przyczyną wzrostu liczby ludności w ośrodkach miejskich.

Skutki urbanizacji można rozmieścić w kilku płaszczyznach:

Można wyróżnić cztery rodzaje urbanizacji, są to fazy przez które przechodzi każde miasto. Jest to tak zwany cykl miejski.

1. Urbanizacja

2. Suburbanizacja - proces dekoncentracji i przenoszenia się ludności poza miasto. Obecnie w tej fazie znajdują się miasta państw południowej oraz południowo- wschodniej Azji

3. Dezurbanizacja - dalsza przestrzenna dekoncentracja miasta i przenoszenie się ludności i instytucji poza obszar regionu miejskiego do małych miast względnie nawet do wsi (Urban sprawl). Zjawisko to obserwowane jest obecnie w Europie.

4. Reurbanizacja - proces, w którym część ludności z powrotem zasiedla miasto centralne i wraca do centrum miasta. Proces ten zachodzi, kiedy widoczne są procesy rewitalizacji miasta centralnego. Dzielnice centralne są przekształcane w dzielnice o charakterze handlowo-usługowym.

Główne kryteria wydzielania miast to:

• kryterium prawno-administracyjne: miasto zostaje wydzielone w oparciu o status prawny (nadane są prawa miejskie), np. Polska

• kryterium ilościowe: na podstawie liczby mieszkańców, np. Francja, Chiny

• kryterium ilościowo-jakościowe: biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców oraz odsetek zatrudnionych poza rolnictwem, np. Indie, Holandia.

Widok na Tokio nocą >

Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:

• Urbanizacja geograficzna (statystyczna) oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich

• Urbanizacja demograficzna polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.

• Urbanizacja ekonomiczna odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.

• Urbanizacja społeczna uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.

• Urbanizacja przestrzenna przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze.

Urbanizacja prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis.

• aglomeracja jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. Aglomeracja Warszawy, Łodzi czy Londynu.

• konurbacja jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille-Roubaix-Tonrcoing.

• megalopolis. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA. Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston-Hartford-Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco-Los Angeles-Seatle-Tacoma-San Diego, a także w Japonii: Tokio-Jokohama i Kobe- Osaka-Kioto. Inne megalopolis to np. Okręg Przyjeziorny w USA i Kanadzie (Milkwaukee-Chicago-Gary-South Bend-Toledo-Detroit-Cleveland-Buffalo-Hamilton-Tronto), w Japonii (Jokohama, Osaka-Kioto-Kobe), w krajach Beneluksu (Bruksela- Antwerpia, Breda, Rotterdam- Utrecht- Amsterdam).

Wszystkie miasta wyróżniają się spełniając określone funkcje. Podstawowymi funkcjami miast są:

• administracyjna

• komunikacyjna

• handlowa

• kulturalna

• rolnicza

• turystyczna

• przemysłowa

Warszawa, największe miasto Polski >

Podstawowe konsekwencje procesu urbanizacji to: przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, co powoduje powiększanie się udziału ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności państwa, wzrost ilości miast, rozszerzanie się obszarów miejskich oraz tworzenie się rozległych obszarów zurbanizowanych, wzrost ilości ludności pracującej w zawodach pozarolniczych oraz przemyśle i usługach, przenikanie miejskich wzorów i stylu życia również na wieś.

Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:

• pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.

• szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych

• wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)

• nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności

• wzrost liczby bezdomnych

• przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)

• powstawanie dzielnic nędzy

• brak miejsc parkingowych

• wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym

• powstawanie "subkultur"

• gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem

• deficyt wody

Dodatnimi stronami urbanizacji są

• możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania

• urozmaicone oferty pracy

• możliwości edukacyjne- podwyższanie lub zmiana zawodu

• istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych

• szybkie komunikowanie się mieszkańców

• rozwój handlu

• lepszy dostęp do opieki medycznej

Średni wskaźnik urbanizacji w Polsce wynosi 62%, najwyższy wskaźnik urbanizacji występuje w województwach: śląskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim - powyżej 70%.

Najniższy wskaźnik urbanizacji obserwuje się w województwach: podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim - poniżej 50%.

Największe miasta Polski:

L.p.	Miasto	Powierzchnia [km^2]	Ludność [tys.]
1	Warszawa	494	1610
2	Łódź	294	793
3	Kraków	327	760
4	Wrocław	293	633
5	Poznań	261	583
6	Gdańsk	262	456
7	Szczecin	301	417
8	Bydgoszcz	174	390

Największe miasta świata:

L.p.	Miasto	Kraj	Ludność [mln.]
1	Meksyk	Meksyk	25
2	Tokio	Japonia	22
3	Sao Paulo	Brazylia	19
4	Nowy Jork	USA	16
5	Szanghaj	Chiny	15
6	Los Angeles	USA	14
7	Kalkuta	Indie	13
8	Buenos Aires	Argentyna	12