Układ krwionośny składa się z:

- Serca
- Naczyń włosowatych
- Naczyn tętniczych
- Naczyn żylnych

Rozwój

Serce formuje się i zaczyna pracować już między 3 a 8 tygodniem życia płodowego.
W ciągu życia płodowego serce powiększa się o 2000 razy, ale największe przeobrażenia następują, gdy dziecko przyjdzie na świat i zacznie oddychać.
Przy pierwszym wdechu naczynia włosowate rozprężają się i powiększa się ciśnienie płucne.

Komórki mięśnia sercowego przestają się dzielić na 3 miesiąc po narodzinach

Serce niemowlęcia przystosowuje się do otoczenia w ciągu roku życia. Dziecko rodzi się z sercem w kształcie kulistym a komory są tej samej wielkości. Jednak lewa komora bardziej się rozrasta w stosunku 2:1. A już po 15 roku życia lewa komora jest większa 15-krotnie a prawa 8-krotnie. Dzięki temu serce ma taki kształt jaki ma, czyli wydłużony.

Z wiekiem również maleje tętno i rośnie pojemność wyrzutowa i minutowa serca. U osób w wieku 60-80 lat objętość wyrzutowa zmniejsza się o ok. 23% a pojemność minutowa o ok. 24%

Układ krwionośny jest ściśle powiązany z układem oddechowym. Przez co u człowieka trenującego sporty zwiększa się objętość (wyrzutowa) serca i przepływa przez krew więcej tlenu. Jednak po przerwaniu treningów masa serca znów się zmniejsza.

Układ krwionośny składa się z dwóch obiegów: krwiobieg mały oraz krwiobieg duży.
Krwiobieg mały powoduje to, że krew zostaje utleniona a krwiobieg duży dostarcza utlenioną krew do drobnych tętnic i naczyń włosowatych w całym ciele.

Tętnice z wiekiem zwężają się, ale za to żyły powiększają się i w okresie dojrzałości żyły są dwukrotnie grubsze od tętnic. Naczynia włosowate u dzieci są szersze niż u dorosłych dzięki czemu przepływa przez nie więcej krwi, również elastyczna budowa ścian naczyń krwionośnych umożliwia lepsze krążenie. Następnie w okresie starości maleje liczba działających naczyń włosowatych, odkłada się cholesterol i krew przez to ma utrudniony przepływ.

Układ krwionośny

Układ krwionośny człowieka jest układem zamkniętym. Krew, wprowadzana w ruch dzięki skurczom serca, krąży w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych. Wyróżniamy trzy rodzaje naczyń krwionośnych:

» Tętnice – grube i elastyczne. Zbudowane są z trzech warstw: zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej. Są stale mocno napięte, ponieważ tłoczą krew pod dużym ciśnieniem z serca do tkanek (rys. 1.).

» Żyły – zbudowane są podobnie jak tętnice z trzech warstw, ale są cieńsze i mniej elastyczne. Odprowadzają krew z tkanek do serca. W ścianach żył występują zastawki zapobiegające cofaniu się krwi płynącej pod mniejszym ciśnieniem (rys. 1).

» Naczynia włosowate – bardzo cienkie i delikatne. Zbudowane są tylko z jednej warstwy komórek – śródbłonka.

U człowieka krew krąży dwoma obiegami (rys. 2.): małym (płucnym) i dużym (obwodowym).

Mały obieg krwi rozpoczyna się w prawej komorze serca. Krew uboga w tlen, a bogata w dwutlenek węgla, wyprowadzana jest z serca przez pień płucny. Płynie tętnicami płucnymi, prawą i lewą, do płuc. Tam w naczyniach włosowatych oplatających pęcherzyki płucne zachodzi wymiana gazowa. Krew oddaje dwutlenek węgla, a pobiera tlen. Bogata w tlen krew płynie dalej żyłami, aż w końcu 4 żyłami płucnymi wpływa do lewego przedsionka. Mały obieg krwi można przedstawić schematycznie:

Komora prawa -> pień płucny -> naczynia włosowate w płucach -> 4 żyły płucne -> przedsionek lewy

Zadaniem małego obiegu krwi jest doprowadzenie krwi do płuc w celu jej natlenienia.

Duży obieg krwi rozpoczyna się w lewej komorze serca najgrubszą tętnicą – aortą. Krew bogata w tlen rozprowadzana jest tętnicami do wszystkich tkanek.

W najdrobniejszych naczyniach włosowatych oplatających tkanki zachodzi wymiana gazowa. Krew oddaje tlen, a pobiera od komórek dwutlenek węgla. Po tym procesie krew zawierająca dużo dwutlenku węgla wraca dwoma żyłami głównymi: górną i dolną do prawego przedsionka. Duży obieg krwi przedstawia schemat (kolory jak wyżej):

Komora lewa -> aorta -> naczynia włosowate w tkankach -> żyły główne górna i dolna -> przedsionek prawy.

Zadaniem dużego obiegu krwi jest rozprowadzenie tlenu do wszystkich komórek organizmu.

W obrębie dużego obiegu krwi występuje tzw. krążenie wrotne (rys. 3.).

Krążenie wrotne zbiera krew płynącą z kosmków jelitowych i, tzw. żyłą wrotną, doprowadza ją do wątroby. Tam oddaje transportowane składniki odżywcze i płynie dalej żyłą wątrobową do żyły głównej dolnej. W wątrobie składniki te są przetwarzane i magazynowane.

Serce (rys. 4.)

Serce zbudowane jest z mięśnia poprzecznie prążkowanego. Leży w śródpiersiu w worku osierdziowym wypełnionym niewielką ilością płynu. Jest oplecione siecią tętnic wieńcowych. Składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór (na rysunkach schematycznych strony serca oznaczamy odwrotnie, tak jakbyśmy stali tyłem do rysunku). Pomiędzy przedsionkami a komorami w sercu występują zastawki przedsionkowo-komorowe zapobiegające cofaniu się krwi. Zastawki znajdują się również przy ujściu tętnic z serca.

W pracy serca, polegającej na naprzemiennym kurczeniu i rozkurczaniu się przedsionków i komór, wyróżniamy trzy fazy:

» skurcz – kurczą się komory, a rozkurczają przedsionki (trwa około 0,3 sekundy),

» rozkurcz – rozkurczają się komory, a kurczą przedsionki,

» pauza – chwilowy odpoczynek serca (rozkurcz i pauza trwają około 0,5 sekundy).

Skurcz i rozkurcz serca powoduje zmiany w ciśnieniu krwi. Krew wyciskana na duży obieg krwi powoduje rytmiczne rozciąganie się ścian naczyń krwionośnych, co wyczuwalne jest jako tętno, inaczej puls. Tętno u zdrowego dorosłego człowieka wynosi około 70 uderzeń na minutę. Badamy je najczęściej na tętnicy promieniowej lub szyjnej (zawsze za pomocą palca środkowego, a nie kciuka, ponieważ w kciuku możemy wyczuć własny puls).

Krew wywiera również na naczynia krwionośne ciśnienie hydrostatyczne, które mierzymy za pomocą ciśnieniomierza najczęściej na tętnicy ramieniowej. Prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego człowieka w wieku około 20 lat wynosi 120/70 mm Hg (120 – ciśnienie skurczowe, 70 – ciśnienie rozkurczowe). Ciśnienie krwi człowieka wzrasta wraz z jego wiekiem, ale nie powinno przekroczyć wartości 140/90 mm Hg.

 

Układ limfatyczny (rys. 5.)

Układ limfatyczny jest układem otwartym rozpoczynającym się w przestrzeniach międzykomórkowych. Zbudowany jest z naczyń limfatycznych (chłonnych), podobnych w budowie do żył, oraz węzłów chłonnych.

W naczyniach tych płynie limfa (chłonka) przypominająca składem chemicznym osocze krwi. Limfa nie zawiera erytrocytów, tylko duże ilości białych ciałek (leukocytów), oraz wodę, sole mineralne, białka i tłuszcze. Układ limfatyczny pełni funkcję obronną i oczyszczającą organizm.

Naczynia limfatyczne tworzą w organizmie człowieka dwa przewody limfatyczne – przewód piersiowy i przewód limfatyczny prawy. Przewody limfatyczne zbierają chłonkę z mniejszych naczyń limfatycznych i doprowadzają ją po oczyszczeniu do układu krwionośnego. Oczyszczanie limfy odbywa się w węzłach chłonnych rozmieszczonych na linii przebiegu naczyń limfatycznych. Największe węzły chłonne to: przyuszne, podżuchwowe, pachowe i pachwinowe.