Europejska Karta Społeczna

W dniu 18 października 1961 r. w Turynie została sporządzona Europejska Karta Społeczna, weszła w życie w 1965 roku. Zmieniona Protokołem zmieniającym Europejską Kartę Społeczną, sporządzonym w Turynie dnia 21 października 1991 r.

Europejska Karta Społeczna składa się z preambuły, pięciu części i załącznika.

Preambuła Karty podaje ogólną definicję jej celów. Są one następujące: zapewnienie korzystania z praw społecznych bez dyskryminacji; poprawa poziomu życia i popieranie społecznego dobrobytu ludności państw-stron. Preambuła stanowi niezwykle ważną wskazówkę interpretacji postanowień Karty.

Przedstawię pokrótce treść pięciu części Karty.

I część Karty zawiera dziewiętnaście skrótowo ujętych praw, określonych szczegółowo w części II Karty. Stanowią one podstawowe zasady ujęte w Karcie i są wiążące dla stron w taki sposób, że nie mogą one wydać przepisów, ani podjąć jakichkolwiek działań administracyjnych sprzecznych z tymi zasadami. 

II część Karty zawiera dziewiętnaście artykułów, określających katalog praw społecznych oraz sposoby ich realizacji. Można je pogrupować na prawa związane z pracą, prawa związków zawodowych, prawa dotyczące ochrony pracowników i innych osób, prawa dotyczące szkolenia zawodowego oraz prawa związane z przepływem pracowników.

III część Karty określa sposób ratyfikacji postanowień Karty. Zgodnie z jej preambułą, Kartę mogą ratyfikować jedynie państwa członkowskie Rady Europy (Polska jest w Radzie Europy od 1991 r.), jest więc ona aktem zamkniętym. Państwo ratyfikujące nie musi zobowiązywać się do realizacji wszystkich zawartych w niej praw. W art. 20 określono minimum ratyfikacyjne, czyli minimalny zakres zobowiązań. Przede wszystkim zobowiązanie dotyczy uznania części I za deklarację celów, następnie, spośród siedmiu artykułów części II,  w których zawarto prawa o podstawowym znaczeniu (tzw. hard core), państwo może wybrać pięć, które zobowiązuje się realizować. Ponadto państwo musi być związane innymi wybranymi przez siebie postanowieniami, tak aby ogólna liczba artykułów lub numerowanych ustępów, którymi się wiąże, nie była mniejsza niż 10 artykułów lub 45 numerowanych ustępów (ogółem w części II zawarte są 72 ustępy).

IV część Karty dotyczy systemu kontroli stosowania Karty. System ten przewiduje obowiązek przedkładania Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, przez każde państwo-stronę, raportu przedstawiającego metody realizacji postanowień, którymi się związało. Raport należy składać co dwa lata.

V część Karty zawiera postanowienia końcowe.

Polska przystępując do Rady Europy w 1991 r. podpisała Europejską Kartę Społeczną (ratyfikowała również Protokół zmieniający Europejską Kartę Społeczną z tego roku).
Dała tym samym wyraz woli i możliwości ratyfikowania Karty w niedalekiej przyszłości. Prace przygotowawcze podjęte zostały w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej wkrótce po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Radzie Europy. Doprowadziły one do ratyfikacji przez Polskę Karty w czerwcu 1997 r. W kacie ratyfikacyjnym Polska związała się następującymi postanowieniami Karty:

-         art. 1

-         art. 2 ust. 1, 3, 4, 5

-         art. 3

-         art. 4 ust. 2, 3, 4, 5

-         art. 5

-         art. 6 ust. 1, 2, 3

-         art. 7 ust. 2, 4, 6, 7, 8, 9, 10

-         art. 8

-         art. 9

-         art. 10 ust. 1, 2

-         art. 11

-         art. 12

-         art. 13 ust. 2, 3

-         art. 14 ust. 1

-         art. 15

-         art. 16

-         art. 17

-         art. 18 ust. 4

-         art. 19.

Zakres zobowiązań przyjętych przez Polskę jest, rzecz można, typowy. Okazuje się bowiem, że stosunkowo łatwo zaakceptowane i przestrzegane są prawa socjalne, natomiast prawa ekonomiczne są rzadziej przedmiotem zobowiązań państw, a w razie ich przyjęcia, częściej stwierdza się ich nieprzestrzeganie.

Kontynuacja prac nad zmianami treści Karty dotyczącej standardów społecznych doprowadziła do przyjęcia zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej i przedstawienia jej do podpisu i ratyfikacji przez państwa członkowskie Rady Europy w 1996 roku. W zrewidowanej Karcie ujęto dziewiętnaście praw zamieszczonych w Karcie z 1961 r., cztery prawa z protokołu dodatkowego z 1988 r. oraz siedem nowych praw. Są nimi:

-         prawo do ochrony w razie rozwiązania stosunku pracy,

-         prawo pracowników do ochrony ich roszczeń w razie niewypłacalności pracodawcy,

-         prawo do ochrony godności w pracy,

-         prawo pracowników mających obowiązki rodzinne do równych szans i równego traktowania,

-         prawo przedstawicieli pracowników do ochrony w przedsiębiorstwie i do ułatwień,

-         prawo do informacji i konsultacji w razie zwolnień grupowych,

-         prawo do ochrony przed ubóstwem i wyłączeniem społecznym,

-         prawo do mieszkania.

W zrewidowanej Karcie zamieszczono również art. E, który generalnie zakazuje dyskryminacji w korzystaniu z praw zawartych w Karcie, z powodu rasy, płci, języka, religii, przekonań politycznych lub innych, narodowości lub pochodzenia społecznego, stanu zdrowia, przynależności do mniejszości narodowej, urodzenia lub innego stanu.

Co to jest Karta Praw Socjalnych?

Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (Charte Communautaire des Droits Socieux Fondamentaux des Travaillers – zwana także – Strassbourg Charte) uchwalona została przez Radę Unii Europejskiej w dniach 8-9 grudnia 1989 r., w Strasburgu. Tekst dokumentu inspirowany był Europejską Kartą Społeczną oraz konwencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy i stał się podstawą tzw. "Społecznej Europy". Kartę przyjęło 11 państw członkowskich Wspólnoty (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii). Karta została zatwierdzona przez Komitet Społeczno-Ekonomiczny oraz przez Parlament Europejski. Karta ustaliła 12 zasad w zakresie podstawowych praw społecznych pracowników:

• Prawo do pracy w państwie Wspólnoty zgodnie z własnym wyborem, 

• Prawo do godziwego wynagrodzenia, 

• Prawo do poprawy warunków życia i pracy, 

• Prawo do ochrony socjalnej zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi, 

• Prawo do swobody zrzeszania się i rokowań zbiorowych, 

• Prawo do szkolenia zawodowego, 

• Prawo kobiet i mężczyzn do równego traktowania, 

• Prawo pracowników do informacji, konsultacji i uczestnictwa, 

• Prawo do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy, 

• Ochrona dzieci i młodzieży, 

• Zagwarantowanie osobom starszym minimalnego poziomu życia, 

• Poprawę społecznej i zawodowej integracji osób niepełnosprawnych,

Charakter wymienionych praw jest niewiążący i nie podlega zaskarżeniu.

Ustalenia Karty są więc raczej rodzajem politycznej deklaracji, a nie bezwzględnie obowiązującymi regulacjami. Mimo to stanowią pewnego rodzaju katalog fundamentalnych zasad i uprawnień pracowników i z tego właśnie względu powinny być brane pod uwagę przez pracodawców w Unii i poza nią. Karta Praw Socjalnych była także źródłem licznych dyrektyw unijnych dotyczących m.in. takich kwestii, jak organizowania zdrowotnie bezpiecznego miejsca pracy, ochrony pracy w aspekcie ilości i organizacji czasu pracy czy socjalnej ochrony pracy.