Rozwój emocjonalny dzieci
Czynniki wywołujące emocje:
czynniki neuronalne (hormony i neuroprzekaźniki);
stymulacja sensomotoryczna – przez dotykanie, głaskanie, kołysanie;
stymulacja hedonistyczna – słodkie lub kwaśne substancje;
systemy motywacyjne – cele i dążenia;
procesy poznawcze;
Rozwój emocji (uwagi ogólne):
kierowanie emocjami,
poznawanie własnych emocji ze wzrostem wiedzy
od określania emocji prostych do emocji złożonych
konstruowanie skryptów, schematów emocji
Poziomy rozumienia emocji wg Hartera:
poziom 0 (5 lat) – zaprzeczanie istnienia dwóch różnych uczuć;
poziom 1 (7 lat) – dopuszczenie występowania w tym samym czasie dwóch emocji o tej samej wartości wobec tego samego celu;
poziom 2 (8 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie emocji o tej samej wartości wobec różnych celów;
poziom 3 (10 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie dwóch emocji o przeciwstawnych wartościach wobec różnych celów;
poziom 4 (11 lat) - umiejętność wyrażania w tym samym czasie dwóch emocji o różnych wartościach wobec tego samego celu;
Regulacja emocji w dorosłości:
poziom przedsystemowy – kontrola to pozbywanie się uczuć przez impulsywne myśli i działania, pośrednictwo wszechmocnych osób, proste odwrócenie sytuacji;
poziom intrasystemowy – kontrola to: zapominanie, ignorowanie, ukrywanie znaczenia wydarzenia; identyfikacja emocjonalna przy wsparciu innych;
poziom intersystemowy – kontrola to włączanie emocji w złożone negocjowanie z samym sobą i analizowanie jej skutków dla Ja i związków z innymi;
poziom regulacji autonomicznych – kontrola to włączenie i integracja dialektycznego napięcia pomiędzy wieloma możliwościami;
ROZWÓJ EMOCJONALNY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym w stosunku do wcześniejszych faz rozwojowych, cechuje się wzbogaceniem i zróżnicowaniem życia uczuciowego.
Związane jest to zarówno z dojrzewaniem układu nerwowego, jak i z wpływem oddziaływań środowiskowych.
W okresach poprzednich można zaobserwować wyodrębnienie pierwszych uczuć dziecka, to jednak prawdziwy rozkwit uczuć ich bogactwo przypada na okres przedszkolny.
W tym wieku dziecko przeżywa takie uczucia jak zazdrość, gniew, strach, lęk, radość, przyjemność, sympatię, zmartwienie, ciekawość.
Zaczynają także kształtować się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne.
M. Przetacznik-Gierowska pisze, iż osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość tę osiąga.
Jeśli rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego prawidłowego kształtowania się uczuć. Natomiast wszelkie zagrożenia rozwoju emocjonalnego we wczesnym dzieciństwie utrudniają, a niekiedy uniemożliwiają osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej.
Do 6 roku życia uczucia dzieci cechuje afektywność i impulsywność.
Emocje są silne, gwałtowne i pomimo, że są krótkotrwałe to łatwo powstają, a ich wybuch skierowany jest na zewnątrz. Reakcje przy tym mogą być niewspółmierne do siły bodźca, a powstające uczucia są zmienne i nietrwałe (labilność uczuciowa).
Nadal zauważalny jest silny związek uczuć z funkcjami organizmu dziecka.
Znane już we wcześniejszym okresie rozwojowym uczucia takie jak: gniew, strach, radość, zazdrość itd., które do tej pory były często niewyraźne, a także niejednoznaczne, w wieku przedszkolnym nabierają wyrazistości.
Cecha charakterystyczną jest to, iż dziecko nie potrafi maskować i tłumić swoich przeżyć emocjonalnych, co widać w jego zachowaniu, ruchach, gestach, w słowach.
Emocja strachu jest jedną z tych, które krystalizują się w swej specyficznej formie najwcześniej.
Źródła jej tkwią w aktualnym stanie organizmu. Nagła utrata równowagi, krzyk czy tez inny silnie działający bodziec wywołują przykre stany emocjonalne.
Można zaobserwować w pierwszej fazie strachu napięcie i znieruchomienie, w drugiej zaś wyładowanie przez krzyk, płacz czy też rozproszone ruchy całego ciała.
Tę dwufazowa formę reakcji strachu spotykamy we wczesnym okresie życia, gdy niemowlę nie reaguje jeszcze na nowe bodźce odruchem orientacyjnym.
W okresie, w którym dziecko nabywa już pewnej ilości doświadczeń indywidualnych, nie każdy nowy bodziec traktowany jest jako źródło zagrożenia. Gdy zatem działa jakiś bodziec, dziecko reaguje nań odruchem orientacyjno – badawczym. W zależności od oceny sytuacji następuje albo eksploracja bodźca bądź też brak dalszego zainteresowania nim.
Strach u dzieci wywołują najczęściej bodźce działające nagle i niespodziewanie.
Zachowania emocjonalne związane ze strachem przejawiają się jako:
Nieśmiałość
Zakłopotanie
Zmartwienie
Lęk
GniewNieśmiałość w pierwszej fazie wiąże się ze strachem przed obcymi osobami. Dziecko nieśmiałe lęka się, jaka będzie reakcja otoczenia na nie, jest niespokojne, zagubione.
Zakłopotanie jest związane z niepewnością jak się zostanie ocenionym przez otoczenie. Wspomnienia porażek i przeżytych niepowodzeń wpływają na formowanie się negatywnej samooceny i wzmagają zakłopotanie. Dzieci zakłopotane na ogół pragną wyjaśnić i usprawiedliwić swoje zachowanie.
Zmartwienie dziecka na ogół nie jest wywołane bezpośrednim bodźcem, stanowi wytwór wyobraźni dziecka. Dziecko na przykład martwi się tym, że matka może zachorować lub, że ojciec będzie się na nie gniewał. Im dziecko bardziej zahamowane czy nieakceptowane, tym bardziej jest skłonne do przeżywania zmartwień i wyolbrzymiania ich.
Lęk dziecka jest stanem napięcia psychicznego związanego z zagrażającą lub przewidywaną przykrością. Lęk spowodowany jest często przyczynami wyobrażonymi, czasem ma związek ogólna sytuacją szkolna dziecka. Lęk bywa ukrywany. Dzieci lękliwe zachowują się niekiedy hałaśliwie, popisują się przed innymi, bywają okrutne i brutalne, reagują nieadekwatnie do siły bodźca. O lęku przeżywanym przez dziecko może świadczyć jego skłonność do ucieczki przed bodźcami wywołującymi go; dziecka spędza wówczas wiele godzin przed telewizorem czy tez objada się słodyczami. Opisane wyżej zachowania nie są przez dzieci uświadamiane jako reakcja na ich stany lękowe.
Gniew jest reakcją występującą już w okresie wczesnoniemowlęcym w wyniku pojawiania się przeszkody utrudniającej poruszanie się, a w dalszych okresach życia – działanie. Dzieci przedszkolne złoszczą się, gdy nauczycielka wydaje im polecenie, którego spełnienie związane jest z przerwaniem zabawy, gdy rówieśnicy zabierają im zabawkę. Dzieci w najstarszej grupie przedszkolnej, a także i te, które już uczęszczają do szkoły, ulęgają emocji gniewu, gdy są przez kogoś oszukane, gdy ktoś odnosi się do nich niesprawiedliwie, gdy są bite czy też karcone za przewinienia, których nie popełniły. Niekiedy dzieci złoszczą się, gdy nie rozumieją zadanej lekcji, gdy nie potrafią dorównać rówieśnikom w zabawach ruchowych, gdy są pozbawione przyjemności, które są udziałem ich kolegów.
Emocje radości i zadowolenia w okresie niemowlęcym wynikają z dobrego samopoczucia fizycznego. Towarzyszy im śmiech i ogólna reakcja radosnego ożywienia. Reakcje tę można zaobserwować już u 3- miesięcznego dziecka. Jest ona niezwykle ważna dla dalszego rozwoju uczuć o charakterze społecznym, a także dla rozwoju aktywności poznawczej.
Dzieci nieco starsze doznają radości i zadowolenia podczas kontaktów zabawowych z rówieśnikami i dorosłymi. Cieszy je pokonywanie trudności. Zadowolenie sprawiają im takie sytuacje, w których aktywność ich uwieńczona jest sukcesem. Dzieci bardzo cieszą się, gdy wygrywają w grach sportowych czy tez planszowych. Śmieją się i cieszą obserwując czy tez same przeżywając różnego rodzaju sytuacje wesołe i komiczne; podobnie reagują na opowiadania i wierszyki zawierające zabawne sceny.
Miłość związana jest z serdecznym stosunkiem i życzliwością do obiektu uczuć oraz chęcią przebywania w jego towarzystwie. Dzieci obdarzają serdecznymi uczuciami te osoby, które są im życzliwe i otaczają je miłością.
Aby miłość stanowiła wartość pozytywną, musi być odwzajemniana. Dlatego zdarza się, iż dzieci nieznajdujące akceptacji u ludzi przelewają swe uczucia na ukochana zabawkę lub zwierze.
Im młodsze dziecko, tym bardziej ekspresywnie wyraża swoją miłość.
Dzieci starsze staja się bardziej powściągliwe. Sądzą, że tulenie się do rodziców czy publiczne pieszczoty są czymś dziecinnym i krępującym
Emocje dziecka różnią się zasadniczo od emocji człowieka dorosłego. W związku z niedojrzałością układu nerwowego przeżycia dziecka są krótkotrwałe: trwają tylko kilka minut, nagle powstają i nagle szybko się kończą. Emocje mają także charakter przejściowy. Dziecko bardzo łatwo przechodzi z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwile śmieje się i cieszy.
Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu i płaczu, w żywych gestach, ruchach, słowach, w którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednia informację. Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego tez nawet słabe bodźce mogą wywoływać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne.
Do prawidłowego rozwoju emocjonalnego człowieka niezbędna jest równowaga między emocjami pozytywnymi i negatywnymi. Małe dziecko wychowane w kochającej je rodzinie doznaje znacznie więcej emocji pozytywnych niż negatywnych, ponieważ dorośli chronią je przed przykrymi przeżyciami. Im jednak staje się starsze i bardziej samodzielne, tym bardziej wzrasta możliwość zetknięcia się z różnymi sytuacjami niosącymi w sobie zagrożenie, z nie zawsze życzliwymi ludźmi, z trudnymi, a niekiedy niewykonalnymi zadaniami. Dziecko musi uczyć się radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Nadmiar miłości, którym darzą dziecko rodzice, wiążący się z usuwaniem z jego drogi wszelkich sytuacji mogących doprowadzić do przykrych przeżyć, powoduje skupienie miłości nie na innych ludziach, a na sobie samym. Powoduje to egoizm, nieumiejętność współbrzmienia emocjonalnego z otoczeniem i wczuwania się w przeżycia innych osób.
Nadmiar emocji negatywnych utrudnia dziecku przystosowanie się społeczne. Dziecko odbiera cały otaczający świat jako zagrażający jego poczuciu bezpieczeństwa. Staje się nieśmiałe, bojaźliwe, przejawia tendencje do niskiej samooceny.