ZADANIA. Część II (str. 36-37).

1. Podaj przykłady zdań, w których jako podmiot występowałyby:

a) przymiotnik - Dobry jest miły.

b) czasownik - Biegać jest przyjemnie.

c) zaimek - On jest fajny.

d) liczebnik - Pierwszy jest zwycięzcą.

e) wyrażenie złożone zawierające czasownik w trybie oznajmującym - Mężczyzna, który zbiera monety jest moim bratem.

2. Przepisz, podkreślając nazwy abstrakcyjne, spośród następujących:

„płacz”, „łza”, „błękit nieba”, „błękit pruski” (barwnik), „sen”, „śpioch”, „kuźnia”, „kowal”, „zabójstwo”,

„wysokość”, „wysoki dom”, „przyjaźń”, „śmierć”, „chochlik”.

3. Czy nazwy Rejent, Sędzia, Podkomorzy, itd., użyte przez Mickiewicza w tekście Pana Tadeusza są nazwami generalnymi czy

indywidualnymi?

Są to nazwy indywidualne, ponieważ zostały nadane postaciom literackim przez Mickiewicza w drodze

arbitralnej decyzji. Mickiewicz nadając te nazwy nie brał pod uwagę cech tych postaci. Nazwy indywidualne

nadawane są przedmiotom bez względu na cechy, jakie te przedmioty posiadają.

4. Czy w zdaniu „co drugi rybak na Półwyspie Helskim to człowiek noszący nazwisko Budzisz - powiedział stary Kaszub” występują

nazwy indywidualne?

Jedyną nazwą indywidualną jest nazwa „Półwysep Helski”. Nazwy Budzisz i Kaszub są nazwami

generalnymi bo nadane są przedmiotom ze względu na ich cechy.

5. Podaj treść nazw - ograniczając się do cech konstytutywnych:

a) „wieczne pióro” - przyrząd do pisania, posiadający stalową końcówkę, do pisania używa atramentu

czerpanego z pojemniczka wewnątrz pióra.

b) „tramwaj” - stalowy pojazd szynowy, jeżdżący po torach po mieście, zasilany prądem.

c) „kajak” - mała łódka sportowa, zazwyczaj jedno lub dwu osobowa, wykonana z drewna, napędzana wiosłem

o dwóch łopatkach.

6. Wpisz możliwie najbardziej szczegółowo cechy, które przysługują każdemu desygnatowi nazwy „skuter”. Wskaż, jakie cechy można

wybrać jako konstytutywne, a jakie wypadnie uważać wtedy za konsekutywne. Czy można tu odpowiedzieć tylko w jeden sposób? Jaki

zestaw cech uważasz za treść leksykalną nazwy „skuter”?

7. Podaj przykład nazwy generalnej takiej, której Ty byłbyś jedynym desygnatem.

Najmłodszy syn Ireny S. (nie ma innych osób, które nazywają się Irena S.).

8. Podaj przykład zdania, w którym słowo student byłoby użyte:

a) w supozycji prostej - Bartosz S. to student.

b) w supozycji formalnej - Student zaczyna rok szkolny 1 października.

c) w supozycji materialnej - Wyraz „STUDENT” ma dwie literki „t”.

Nazwa „student” w trzech supozycjach oznacza ułożenie trzech zdań, w których nazwa „student” (bez

zmiany formy gramatycznej) raz będzie oznaczała wyraz, raz jednego studenta a raz wszystkich studentów.

9. W jakiej supozycji użyto wyróżnionej nazwy:

Zgniatacz - to nazwa urządzenia stosowanego w produkcji hutniczej. Supozycja materialna.

Fabryka samochodów zbudowana została na Żeraniu. Supozycja prosta.

Spychacz jest maszyną konieczną do szybkiego wykonywania prac ziemnych. Supozycja formalna.

Pilot jest osobą kierującą samolotem. Supozycja formalna.

Dźwig ustawiono na placu budowy tego gmachu. Supozycja prosta.

10. Wskaż nonsensy zawarte w wypowiedziach:

a) „treść nazwy to zespół cech tej nazwy”. Treść nazwy to zespół cech desygnatów nazwy! Cechami nazwy jest to,

że nazwa jest długa, krótka, jednowyrazowa, itp.

b) „zakres nazwy ‘jodła rosnąca w Górach Świętokrzyskich’ to puszcza jodłowa”. Zakres nazwy jodła rosnąca w Górach

Świętokrzyskich to klasa wszystkich jodeł rosnących w Górach Świętokrzyskich, tymczasem zakres nazwy

Puszcza Jodłowa to agregat, który jest Puszczą Jodłową. Puszcza Jodłowa to nazwa indywidualna - jej

desygnat w tym przypadku jest agregatem drzew rosnących w Puszczy Jodłowej przy czym niekoniecznie

muszą to być jodły.

11. Treść nazwy „pilot czynny zawodowo w lotnictwie” uzupełniono wskazując cechę. Czy zakresy powstałych w tych przypadkach

nazw są różne od zakresu nazwy „pilot czynny zawodowo w lotnictwie”?

a) „przystojny”. Wprowadzenie przymiotnika przystojny zawęża ilość pilotów, którzy spełniają to kryterium.

W ten sposób wyklucza się z grona pilotów czynnych zawodowo w lotnictwie tych, którzy nie są przystojni.

b) „mający zdrowe serce”. Wprowadzenie zwrotu mający zdrowe serce nie zawęża ilości pilotów, którzy

spełniają to kryterium, ponieważ w treści nazwy „pilot czynny zawodowo w lotnictwie” mieści się to, że

musi on mieć zdrowe serce. Wprowadzenie tej cechy do treści nazwy nie zmieni zakresu tej nazwy.

12. Sformułuj takie zdanie, w którym słowo „dziecko” występowałoby jako nazwa, oraz takie, w którym słowo to występowałoby jako

funktor nazwotwórczy od argumentu nazwowego. Określ dwa znaczenia tego słowa.

13. Podaj przykład nazwy:

a) zarazem, prostej, zbiorowej i ogólnej (Logika nie zna liczby mnogiej!) - np. las, biblioteka.

b) zarazem złożonej zbiorowej i jednostkowej - Książnica Szczecińska.

c) zarazem złożonej, zbiorowej i pustej - Książnica Szczecińska na Marsie.

14. Czy nazwa „łańcuch żelazny” to nazwa - ze względu na znaczenie jakie jej przypisujesz - zbiorowa? Czy sądzisz, że na to pytanie

wszyscy odpowiedzą jednakowo?

Dla jednych nazwa ta będzie zbiorowa a dla innych niezbiorowa, zależy to od tego jak poszczególne osoby

pojmują nazwę łańcuch żelazny - czy jako coś złożone z ogniw, czy jako całość.

15. Podaj 3 przykłady nazw, które uważasz za nazwy wyraźne. Wykaż, że są to nazwy wyraźne. Czy któraś z tych nazw jest nazwą

z Twojego punktu widzenia intuicyjną?

16. Czy uważasz, że właściwie są zredagowane przepisy:

a) „Administratorzy dużych budynków mieszkalnych zobowiązani są zorganizować wywóz śmieci codziennie”.

b) „Sędzia powinien wymierzać surową karę za poważne naruszenie porządku na sali sądowej”.

Przepisy te są źle zredagowane. W pierwszym przypadku problem polega na tym, że nie określono

rozmiarów budynków, które kwalifikują się do określenia „duże”. Obowiązek nakładany przez ten przepis

nakłada na administratorów budynków dodatkowe koszty, dlatego większość z nich będzie próbowała

wykazać, że ich budynki nie są duże. Drugi przypadek również nie jest doprecyzowany. Problem polega na

tym co jest „poważnym naruszeniem porządku na sali sądowej”. Może to być zabranie głosu

w nieodpowiednim momencie, albo naubliżanie sędziemu - gdzie jest granica? Ponadto niedoprecyzowano co

to jest „surowa kara” - dla jednego surową karą będzie kara pieniężna w wysokości 10 zł, dla innego surową

karą będzie dopiero 100000zł. W obu przypadkach użyto nazw nieostrych (duży budynek, zorganizować,

surowa kara, poważne naruszenie porządku).

17. W Poznaniu kilkaset osób nosi imię i nazwisko Maria Kaczmarek. Czy wyrażenie „Maria Kaczmarek” to nazwa generalna?

Wyrażenie Maria Kaczmarek jest nazwą indywidualną o ile przyporządkowana będzie konkretnej osobie.

W innym przypadku będzie to nazwa generalna.

18. Czy wyrażenia: to nazwy? Jeśli są to nazwy, to jak scharakteryzowałbyś te nazwy i jakich wymagałoby to założeń?

a) „Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej”. Są dwa sposoby rozpatrywania tego problemu:

1. Traktujemy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jako osobę. Jest to nazwa złożona, konkretna,

generalna, jednostkowa, nie zbiorowa.

2. Traktujemy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jako urząd. Jest to nazwa złożona, konkretna,

indywidualna, jednostkowa, nie zbiorowa.

b) „senat Rzeczypospolitej Polskiej”. Senat Rzeczypospolitej Polskiej traktujemy jako urząd. Jest to nazwa

złożona, konkretna, indywidualna, jednostkowa, zbiorowa.

Są to nazwy w momencie, gdy są rozumiane jednoznacznie - tylko w jednym ze znaczeń.

ZADANIA. Część III (str. 42-43).

1. Podaj własne przykłady nazw, których zakresy pozostają w stosunku:

a) zamienności. Kartofel - ziemniak.

b) podrzędności pierwszego względem drugiego. Sierżant - oficer.

c) krzyżowania się. Człowiek - policjant.

d) wykluczania się (przeciwieństwa). Pies - kot.

2. Jaki zachodzi stosunek między zakresem nazw:

a) „linia kolejowa Warszawa-Berlin” i „linia kolejowa Wrocław-Gdynia”. Wykluczają się.

b) „makówka” i „ziarnko maku”. Stosunek wykluczania.

c) „płaszcz oddany do szatni” i „numerek na płaszcz oddany do szatni”. Stosunek wykluczania się.

3. Jaki zachodzi stosunek między zakresem nazw:

a) „porucznik WP” i „kapitan WP”. Wykluczają się.

b) „oficer WP” i „żołnierz WP”. Podrzędność pierwszego względem drugiego.

4. Jaki jest stosunek zakresów nazw: „osoba, która ukończyła 18 lat” i „osoba, która nie przekroczyła 50 roku życia”?

Stosunek krzyżowania!!!

5. Jaki zachodzi stosunek między zakresem nazw. Przedstaw to graficznie za pomocą wykresów.

a) „zwierzę” (s) i „nie-pies” (p). Stosunek krzyżowania.

s p

+ + +

b) „nie-piernik” (s) i „nie-wiatrak” (p). Stosunek krzyżowania.

s p

+ + +

c) „analfabeta” (s) i „nie-student” (p). Podrzędności pierwszego względem drugiego.

s p

- + +

d) „nie-ptak” (s) i „wróbel” (p). Wykluczają się na zasadzie przeciwieństwa.

s p

+ -

+

6. Jaki jest stosunek między zakresami nazw „zwierze nieparzystokopytne” (np. koń) i „coś, co nie jest zwierzęciem

parzystokopytnym”? Przedstaw to graficznie.

s - zwierze nieparzystokopytne, p - coś co nie jest zwierzęciem parzystokopytnym, z - zwierze

parzystokopytne.

S p

7. Jaki zachodzi stosunek między zakresami nazw:

a) „oko” i „siatkówka oka”. Stosunek wykluczania.

b) „nos” i „część twarzy”. Stosunek krzyżowania.

c) „fabryka” i „kierownik fabryki”. Stosunek wykluczania.

d) „spółka” i „wspólnik”. Stosunek wykluczania.

e) „kraina geograficzna należąca do europejskiego Pasa Wielkich Dolin” i „kraina geograficzna położona w granicach RP”.

Stosunek krzyżowania.

f) „całość obszaru Europy” i „całość obszaru Polski”. Stosunek wykluczania.

g) „całość obszaru Pasa Wielkich Dolin” i „całość obszaru RP”. Stosunek wykluczania.

8. Czy umiesz określić stosunek między zakresami nazw: „mężczyzna” i „syn bezdzietnej kobiety”? Wyjaśnij bliżej.

9. Jakie w ogóle mogą zachodzić stosunki:

a) między zakresami dwóch nazw jednostkowych. Wykluczające się na zasadzie przeciwieństwa i stosunek

zamienności.

b) między zakresem nazwy jednostkowej a zakresem nazwy ogólnej. Podrzędności jednej względem drugiej oraz stosunek

wykluczania.

10. Narysuj trzy koła tak położone względem siebie, by przedstawiały stosunek zakresów nazw:

a) „prawnik” (A), „prokurator” (B), „notariusz” (C).

b) „akt prawodawczy” (A), „ustawa” (B), „kodeks cywilny” (C).

c) „ptak” (A), „wróbel” (B), „istota żyjąca w Polsce” (C).

d) „zwierze żyjące w wodzie” (A), „wieloryb” (B), „ssak” (C).

e) „koń” (A), „osioł” (B), „muł” (C).

11. Co trzeba najpierw rozstrzygnąć, by móc ustalić stosunek między zakresami nazw: „zamek” i „przedmiot metalowy”, „chłopiec”

i „dziecko”?

Trzeba przyjąć jedno znaczenie dla wyrazu „zamek” oraz zaostrzyć zakres nazwy „chłopiec” i „dziecko”.

ZADANIA. Część IV (str. 54-55).

1. Czy z punktu widzenia współczesnego języka polskiego poniższe definicje są definicjami sprawozdawczymi, czy regulującymi, czy

konstrukcyjnymi:

a) „Podręcznik jest to książka zawierająca zbiór wiadomości z pewnej dziedziny wiedzy, ułożonych tak, by czytelnik mógł jak

najłatwiej wiadomości te opanować”. Na gruncie języka polskiego jest to definicja sprawozdawcza.

b) „«Włóczykij» to «taki student, któremu jego grupa powierzyła organizowanie wspólnych wycieczek»”. Na gruncie języka

polskiego jest to definicja projektująca konstrukcyjna.

c) „Wysoki człowiek to człowiek, który liczy więcej niż wzrostu”. Na gruncie języka polskiego jest to definicja

konstrukcyjna projektująca, bowiem nie liczy się z dotychczasowym znaczeniem wyrażenia „wysoki

człowiek”. Prawie wszyscy wysocy przestaliby być wysocy.

2. Podaj definicję sprawozdawczą dla nazw (przy pytaniu tak sformułowanym można podać definicje nieprawdziwe,

byle by spełniały warunki zadania): ……… Jeśli jest to definicja klasyczna, podkreśl linią podwójną rodzaj (genus

- wytłuszczenie), a pojedynczą - różnicę gatunkową (podkreślenie).

a) „prokurator”. Prokurator jest to osoba, która z urzędu zajmuje się oskarżaniem oraz przedstawianiem

dowodów winy oskarżonemu.

b) „budzik”. Budzik, jest to urządzenie służące do budzenia.

c) „organizacja”. Organizacja, jest to grupa osób zrzeszonych dla osiągnięcia wspólnych celi.

3. Podaj definicje regulujące dla nazw (przyjmując jako ustalone znaczenia słów „miasto” i „podróż”):

a) „duże miasto”. Duże miasto jest to miasto, które liczy więcej niż 50 tys. mieszkańców.

b) „długa podróż”. Długa podróż jest to podróż poza miejsce zamieszkania trwająca ponad 2 miesiące.

4. Scharakteryzuj co do budowy definicję: „Kopaliną jest węgiel, rudy metali, kamień wapienny, ropa naftowa i gaz ziemny”. Czy

z punktu widzenia potocznego języka polskiego definicja ta jest definicją sprawozdawczą?

Definiendum - kopaliną. Łącznik - jest. Definiens - węgiel, rudy metali, kamień wapienny, ropa naftowa

i gaz ziemny. Ta definicja jest równościowa i nieklasyczna. Z punktu widzenia języka potocznego nie jest to

definicja sprawozdawcza (ludzie w języku potocznym tak nie mówią, ponieważ nie zaliczają do kopalin gazu

i ropy ziemnej). Z punktu widzenia języka specjalistycznego jest to definicja sprawozdawcza.

5. Wypisz osobno definiendum, łącznik i definiens definicji: „Zwrotem «pomyślany zespół cech konstytutywnych» można zastępować

zwrot «treść konstytutywna»”.

Definiendum - zwrot «treść konstytutywna». Łącznik - można zastępować. Definiens - Zwrotem

«pomyślany zespół cech konstytutywnych».

6. Podkreśl definiendum w definicji: „Poręczycielem osoby A za dług B wobec osoby C jest taka osoba, która zobowiązała się uiścić

osobie C dług B w przypadku, gdyby osoba A długu w terminie nie uiściła”. Czy definicja ta zawiera błędne koło?

Ta definicja nie zawiera błędnego koła, bo definiendum nie powtórzono wprost w definiensie. Definiendum

to nie jest to samo co „zwrot definiowany”!!! Definiendum zawiera zwrot definiowany!!! Czasami jest tak, że

definiendum zawiera tylko zwrot definiowany ale nie zawsze tak jest!!! Nie można więc powiedzieć, że błąd

błędnego koła bezpośredniego polega na tym, że definiendum zostaje powtórzone w definiensie. To zwrot

definiowany zostaje powtórzony w definiensie.

7. Czym różnią się co do formy definicje:

a) „Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności”. Współcześnie ludzie nie

mówią o nieruchomości jako o części powierzchni ziemskiej stanowiącej odrębny przedmiot własności,

dlatego na gruncie języka potocznego nie jest to definicja sprawozdawcza, lecz definicja konstrukcyjna,

równościowa, klasyczna w stylizacji przedmiotowej. Na gruncie języka prawniczego jest to definicja

sprawozdawcza, równościowa, klasyczna w stylizacji przedmiotowej.

b) „Przez używane w rozporządzeniu niniejszym określenie «przedsiębiorstwo złotnicze» należy rozumieć przedsiębiorstwo

trudniące się zawodowo wytwarzaniem, przeróbką, naprawą lub handlem przedmiotami z metali szlachetnych we wszelkiej

postaci”. Definicja regulująca, równościowa, klasyczna w stylizacji semantycznej.

c) „Słowo «dokument» znaczy tyle, co każdy przedmiot stanowiący dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć

znaczenie prawne”. Na gruncie języka prawniczego jest to definicja sprawozdawcza, równościowa, klasyczna

w stylizacji semantycznej.

8. Podaj przykład definicji przez postulaty, sprawozdawczej albo konstrukcyjnej.

„Bibi” jest zielone. „Bibi” rośnie na łące. „Bibi” jedzą krowy. Czterolistne „Bibi” przynosi szczęście.

9. Co ze swego punktu widzenia masz do zarzucenia definicji: „Stałymi logicznymi nazywamy 1) funktory prawdziwościowe, 2)

kwantyfikatory, 3) «jest» w sensie ««przynależy» oraz 4) wyrażenia dające się zdefiniować za pomocą wyrażeń wymienionych pod

1 ? Czy jest to definicja klasyczna? Czy jest to definicja równościowa?

Definicja ta jest równościowa i nieklasyczna. Zawiera błąd nieznane przez nieznane.

10. Co masz do zarzucenia definicji: „Rzeka jest to naturalny ciek słodkowodny, stały lub okresowy, większy od strugi, strumienia

i potoku”?

Jest to definicja zawierająca błąd nieznane przez nieznane. Dla zrozumienia tej definicji należy zdefiniować

również słowa „struga”, „potok”, „strumień”.

11. Co masz do zarzucenia poniższym dwóm definicjom łącznie: „Metal jest to substancja, która może zastępować jony wodorowe

w kwasach”, „Kwas jest to substancja zawierająca jony wodorowe, które mogą być zastępowane przez metal”?

Jest to definicja zawierająca błędne koło pośrednie.

12. Co masz do zarzucenia definicji: „Notariusz jest to osoba pełniąca funkcje notariusza”?

Ta definicja zawiera błąd to samo przez to samo.

13. Jaki błąd popełniono w definicji jakoby sprawozdawczej: „Zdanie o budowie: «jeżeli p, to q» nazywa się wynikaniem”?

Błąd przesunięcia kategorialnego (zdanie jest rzeczą, a wynikanie stosunkiem).

14. Co masz do zarzucenia definicji: „Wybuch jest to cecha charakterystyczna materiałów, które ulegają gwałtownym reakcjom

chemicznym”?

Definicja ta zawiera błąd przesunięcia kategorialnego.

15. Co masz do zarzucenia następującym definicjom sprawozdawczym:

a) „Metro (miejska kolej podziemna) - to środek komunikacji miejskiej poruszany siłą elektryczności”. Definicja jest za

szeroka (również tramwaj poruszany jest siłą elektryczną).

b) „Atrament to niebieski płyn, którego używa się pisząc piórem”. Definicja za wąska (może być i czarny).

c) „Człowiek leniwy - to taki człowiek, który nie bierze udziału w produkcji”. Błąd krzyżowania się zakresów.

d) „Metal szlachetny - to platyna albo srebro”. Definicja za wąska (wyklucza inne metale szlachetne - złoto).

16. Jaki błąd popełnia definicja: „Obowiązująca norma prawna jest to fakt prawnego obowiązywania normy”?

Jest to błąd przesunięcia kategorialnego - norma to rzecz, a obowiązywanie jest faktem.

17. Jakiego rodzaju definicje występują w encyklopediach, a jakie w słownikach danego języka?

W encyklopediach występują definicje realne, a w słownikach definicje nominalne.