Zaburzenia koncentracji uwagi
Funkcjonowanie dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi
Koncentracja uwagi – zaburzenia
Kłopoty ze skupieniem uwagi przez dłuższy czas.
Trudności w skupieniu i utrzymaniu uwagi na określonym zadaniu od momentu jego rozpoczęcia aż do zakończenia.
Dziecko łatwo się rozprasza jakimkolwiek bodźcem (np. hałasem czy poruszeniem się).
Poważne zaburzenia koncentracji uwagi mogą prowadzić do zamyślania się w ciągu dnia i wyłączania się, co sprawia, że wydaje się, że dziecko „żyje we własnym świecie”.
Pamięć krótkotrwała - zaburzenia
Dzieci te mają szczególne trudności z zachowaniem
w pamięci informacji słuchowej (słownej).
W konsekwencji, gdy uczą się czegoś ponownie, nie dochodzi do wzmocnienia wcześniej zasłyszanych wiadomości, ponieważ nie mogą ich sobie przypomnieć.
Dzieci nawet po uważnym wysłuchaniu poleceń, nie zatrzymują ich w pamięci na tyle długo, by móc wykonać według nich zadanie.
Zaburzenia rozwoju mowy
Opóźnienie rozwoju mowy wyrazistej.
Dziecko w wieku 3-4 lat wymawia słowa już bez zniekształceń fonetycznych; jakkolwiek do 6.r.ż. dziecku może sprawiać trudność wymawianie wyrazów zawierających dwie i więcej spółgłosek występujących jedna po drugiej (trawa, skrypt, zgrzyt), co prowadzi często do opuszczania jednej z nich (np. trawa – tawa).
W pierwszym roku życia u tych dzieci mowa rozwija się prawidłowo, zahamowania następują dopiero wraz z pojawieniem się struktur zdaniowych.
W 2.r.ż. przeważają wypowiedzi, które nie mają jeszcze formy zdaniowej, a liczba zdań wzrasta wyraźnie między 18. a 30. miesiącem życia.
Dziecko mające takie problemy często mówi:
„kamaron” zamiast „makaron”;
„mlemoniada” zamiast „lemoniada”;
„piłka łapę” zamiast „łapię piłkę”.
Kłopoty z artykulacją, które powodują problemy językowe w szkole związane z mówieniem, czytaniem czy pisaniem.
koordynacja - zaburzenia
W zakresie motoryki małej: problemy z wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, budowaniem z klocków
i pisaniem.
W zakresie motoryki dużej: problemy ze skakaniem (na jednej nodze i skakance), kłopoty z nauką jazdy na rowerze.
W zakresie koordynacji oko-ręka: trudności w łapaniu piłki, posługiwaniu się rakietą tenisową i pisaniem.
W zakresie koordynacji stopa-ręka: trudności w kopaniu piłki.
Hiperaktywność
W porównaniu z rówieśnikami dziecko charakteryzuje wzmożona ruchliwość (widoczna już w okresie niemowlęcym, tj. w 1. roku życia).
Często jest niespokojne, nerwowe, nie może usiedzieć w miejscu przez dłuższą chwilę.
Dziecko nieustannie dotyka rozmaitych rzeczy, stale coś porusza, czymś manipuluje.
Dziecko ma problemy z dostosowaniem się do zajęć grupowych.
Impulsywność i popędliwość
Dziecko nie myśli o konsekwencjach i skutkach swoich działań.
Dziecko nie zastanawia się nad tym, co robi w danej chwili.
Dziecko nie potrafi myśleć systematycznie, planować
i organizować swoich codziennych zajęć.
Impulsywność i popędliwość mogą prowadzić do kłamstwa czy kradzieży, a nawet większych wykroczeń.
Nieustępliwość (nieelastyczność)
Dziecko jest nieustępliwe w swoim zachowaniu i nie akceptuje żadnych zmian w środowisku.
Wszelkie odstępstwa od rutyny mogą wywoływać wybuchy złości lub prowadzić do huśtawki nastrojów.
Dziecko ma trudności z dokonywaniem wyborów (słaba zdolność do podejmowania decyzji i trwania przy niej).
Inne cechy emocjonalne i behawioralne.
Ważniejsze cechy emocjonalne i behawioralne dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi:
kłopoty ze snem (wczesne budzenie się, trudności z zaśnięciem, niespokojny sen);
zakłócenia apetytu (przejadanie się, wybredność, specyficzne gusta smakowe);
niski próg tolerancji na frustrację;
kłopoty w relacjach z rówieśnikami (zwłaszcza w przypadku chłopców);
mniejsze poszanowanie własnej godności.
Funkcjonowanie szkolne dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi
| W szkole podstawowej dziecko powinno nabyć następujące umiejętności: | Dziecko z zaburzeniem koncentracji uwagi ma trudności w zakresie: |
|---|---|
| czytania | koncentracji |
| pisania | odbioru informacji |
| umiejętności matematyczne | zapamiętywania |
| zdolność wypowiadania się | mowy |
| koordynacji |
Trudności w czytaniu
Dziecko opanowuje sztukę czytania, jeśli dwa procesy przebiegają prawidłowo:
musi odróżniać dźwięki nie znanych sobie słów
i dzielić je, a następnie składać w pełne słowa. Są to tzw. umiejętności foniczne.
potrzebna jest zdolność wyobrażenia sobie poszczególnych części słowa lub całego słowa jako takiego (umiejętność uczenia się metodą wzrokową). Bez prawidłowego funkcjonowania tego procesu dziecko nigdy nie nauczy się literować wyrazów.
U wszystkich uczniów szkoły podstawowej powinno się rozwijać zarówno zdolności foniczne, jak i umiejętności uczenia się metodą wzrokową.
Dopiero rozwinięcie obydwu systemów umożliwia prawidłowe literowanie wyrazów i płynne czytanie.
Dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi czytając popełniają wiele podstawowych błędów:
- z powodu osłabionej zdolności koncentracji, połączonej z impulsywnością, rozpoznają nieprawidłowo litery w słowie jako początkowe, środkowe lub końcowe dźwięki;
- nie zwracają uwagi na kolejność liter w wyrazie i często wypowiadają słowa inaczej, ponieważ złożyły litery w nieprawidłowym porządku;
- „połykają” początek lub koniec słowa, bo czytając, bardzo się spieszą;
- mają trudności z dzieleniem wyrazów na sylaby;
- po prawidłowym podziale wyrazu na kilka sylab mają problemy z ich zapamiętaniem i łączeniem (powodem są zaburzenia pamięci krótkotrwałej).
- dziecko musi wysondować, jakie litery wchodzą w skład danego słowa, następnie ustawić je w odpowiednim porządku i pamiętać na tyle długo, aby móc je po kolei zapisać (co utrudniają zaburzenia koncentracji uwagi oraz pamięci krótkotrwałej)
- pisząc musi zaangażować motorykę małą oraz koordynację oko-dłoń, z czym ma problemy;
- ponadto dzieci mają trudności w formułowaniu myśli i pamiętaniu ich na tyle długo, aby móc przelać je na papier.
Zdolności matematyczne a zaburzenia koncentracji uwagi
Dzieci, którym nauka matematyki przysparza najwięcej problemów stanowią 20% wszystkich dzieci mających trudności w uczeniu się.
Trudności z matematyką wynikają z nieumiejętności myślenia abstrakcyjnego oraz z kłopotów z utrzymywaniem informacji w pamięci krótkotrwałej.
Praca z dzieckiem z zaburzeniami koncentracji uwagi
Zasada „trzech R”:
Rutyna
Regularność
Repetycja
„3 R” w domu
dziecko powinno wykonywać różne czynności (nauka, zabawa, obowiązki domowe) o określonych porach każdego dnia;
dobrym pomysłem jest sporządzenie grafiku i podzielenie czasu na odcinki półgodzinne, o przyporządkowanych zajęciach;
należy zachęcać dziecko do jak najściślejszego przestrzegania grafiku;
zmiany w regulaminie domowym należy ograniczyć do minimum;
otoczenie dziecka powinno być stabilne i spokojne, w miarę możliwości bez hałasu.
„3 R” w szkole
dzieci muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje,
i zdawać sobie sprawę, że ich praca jest kontrolowana, poprawiana, a wszystkie poprawki wyjaśniane;
szkoła powinna mieć w miarę możliwości stały plan zajęć,
a praca powinna przebiegać w określonym porządku;
zanim dziecko zapamięta daną informację, należy mu ją kilkakrotnie powtórzyć;
wychowawcy i nauczyciele (a także wolontariusze) powinni skonsultować zasady i konsekwentnie je egzekwować.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne:
trudności ze słyszeniem:
Umiejętność słuchania przez dziecko poprawia się, jeśli nauczyciel wydaje polecenia, formułując krótkie zdania, zawierające tylko jedną myśl, a następnie prosi dzieci, aby powtórzyły to, co usłyszały.
Uprzedź dziecko, zanim wypowiesz polecenie, i zachęć je do uważnego słuchania.
Za każdym razem wydawaj tylko jedno polecenie.
Gdy to tylko możliwe, dostarczaj bodźców wzrokowych.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: trudności ze słyszeniem
Proste polecenia powinny stawać się coraz bardziej skomplikowane, np.: (a) idź do drzwi; (b) idź do drzwi i zapukaj w nie; (c) idź do drzwi, zapukaj w nie i naciśnij klamkę, itd.
Poproś dziecko aby zamknęło oczy. Weź znany mu przedmiot, który wydaje dźwięki, i poproś je, by rozpoznało go po wydawanym dźwięku.
Wręcz dziecku czystą kartkę papieru i kredki w różnych kolorach. Upewnij się, czy dziecko odróżnia kolory. Poproś aby narysowało, np.: (a) niebieskie kółko; (b) niebieskie kółko oraz czerwony krzyżyk; (c) niebieskie kółko oraz czerwony krzyżyk i połączyło figury brązową linią.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: trudności ze słyszeniem
Przeczytaj dziecku kilka razy krótką historyjkę. Za każdym razem uprzedź je, że zadasz mu pytanie lub wydasz polecenie odnośnie tej historyjki, a następnie to zrób.
Powiedz trzy słowa, z których dwa będą takie same. Dziecko powinno natychmiast zauważyć to inne słowo.
Poproś dziecko, aby wysłuchało zdania i użyło poprawnego słowa:
Myślę o słowie, które opisuje rzecz do jedzenia zupy.
rozróżnianie za pomocą słuchu:
Naśladowanie dźwięków. Poproś dziecko, aby naśladowało szczekanie psa, różnicując dźwięki; np. szczekanie psa wesołego lub przestraszonego.
Pokaż dziecku obrazek ze znanymi mu zwierzętami lub przedmiotami (np. kot, pies, samochód) i poproś je, aby wydało dźwięk charakterystyczny dla każdego z nich.
Zagraj długie lub krótkie dźwięki na fortepianie lub flecie. Dziecko powinno odróżnić długie dźwięki od krótkich i podnieść rękę, gdy rozpozna długi dźwięk.
Nagraj dźwięki wydawane przez znane dziecku przedmioty (np. odkurzacz, dzwonek szkolny, gwizdek czajnika). Zadaniem dziecka będzie zidentyfikowanie dźwięków.
pamięć słuchowa
Namów dziecko do robienia notatek podczas uczenia się materiału na pamięć, by wzrokowe i kinestetyczne sprzężenie zwrotne wzmocniły proces zapamiętywania.
Ćwicz z dzieckiem przypominanie ważnych sekwencji liczb, takich jak numery telefonów, adresy.
Zachęcaj dziecko, aby uczyło się na pamięć tekstów piosenek, opowieści, wierszyków itd.
Przeczytaj powoli kilkanaście słów. Dziecko musi zapisać każde słowo, kiedy tylko je usłyszy.
Wykonywanie prostych poleceń podczas zabawy: połóż czerwony klocek na żółtym, a zielony na niebieskim itp.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: pamięć słuchowa
Baw się z dzieckiem w „lecimy na księżyc”. Powiedz: „lecę na księżyc i zabieram moją rakietę”. Dziecko powtarza to zdanie i dodaje do niego jeden element.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne:
odbiór za pomocą wzroku
Odnajdywanie kształtów na obrazkach. Poproś dziecko, aby znalazło wszystkie okrągłe kształty lub wzory na obrazku, wszystkie przedmioty kwadratowe itp.
Układanie puzzli.
Klasyfikacja. Poproś dziecko, aby ułożyło figury geometryczne, grupując je ze względu na rozmiary lub kolory.
Poproś dziecko aby skopiowało figury geometryczne za pomocą kolorowej gumki rozpiętej między gwoździkami wbitymi w deskę.
Kostki domina. Zabawa polega na dobieraniu kostek o takiej samej liczbie kropek.
rozróżnianie za pomocą wzroku
Poproś dziecko o odnalezienie ukrytych przedmiotów, liter, słów oraz cyfr na obrazkach.
Wybierz jakiś artykuł z gazety lub magazynu i poproś dziecko aby wskazało w nim wszystkie „a” lub inne samogłoski lub spółgłoski.
Poproś dziecko o odnalezienie różnic między dwoma podobnymi rysunkami.
pamięć wzrokowa
Poproś ucznia, aby wyjrzał przez okno i patrzył przez jedną minutę. Następnie poleć mu, aby zapisał nazwy trzech przedmiotów zauważonych za oknem. Następnym razem poproś o zapisanie większej liczby przedmiotów.
Pokaż dziecku zestaw przedmiotów. Zakryj i usuń jeden z nich. Pokaż zestaw jeszcze raz i poproś dziecko, aby powiedziało, czego brakuje.
Pokaż dziecku rysunek geometryczny, sekwencje liter lub słów. Poproś je o odtworzenie pokazanego rysunku, liter bądź słów.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne:
koordynacja motoryki dużej
Chodzenie do tyłu, do przodu i na boki, a także po prostych lub wijących się ścieżkach narysowanych na podłożu.
Naśladowanie poruszania się różnych zwierząt.
Chodzenie po drabinie. Połóż drabinę na ziemi. Poproś dziecko, aby chodziło między szczeblami.
„Anioły w śniegu”. Poproś dziecko aby położyło się na plecach na podłodze i poruszało rękami i nogami na komendę.
Pajacyki, skakanie przez skakankę, jazda na deskorolce.
koordynacja motoryki małej
Kalkowanie. Poproś dziecko o kalkowanie linii, obrazków, liter.
Kontrolowanie wody. Poproś dziecko, aby przelewało wodę
z dzbanków do wiader z podziałką, osiągając określony poziom.
Cięcie za pomocą nożyczek.
Sznurowanie i wiązanie węzłów.
Ustawianie klocków oraz dopasowywanie elementów.
Kopiowanie figur.
Gra w warcaby.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: wizerunek ciała
Wskazywanie części ciała. Poproś dziecko, aby wskazało różne części ciała: nos, prawy łokieć, lewą kostkę itd. Ćwiczenie to jest trudniejsze, gdy dziecko ma zamknięte oczy.
Poproś dziecko aby ćwiczyło poruszanie i dotykanie różnych części ciała stojąc przed dużym lustrem.
Pantomima. Poproś dzieci o naśladowanie czynności charakterystycznych dla określonych zawodów (np. kierowcy, kucharza itp.).
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: problemy z położeniem w przestrzeni
Poproś dziecko, by określiło kierunek położenia przedmiotów w stosunku do położenia własnego ciała.
Poproś dziecko, aby odnajdywało przedmioty na podstawie wskazówek przekazywanych ustnie lub pisemnie.
Poproś dziecko, aby ułożyło przedmioty według ściśle określonych instrukcji: połóż piłkę pod krzesłem, włóż gumkę do górnej szuflady, itp.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: rozpraszanie się, krótki czas koncentracji uwagi oraz nadpobudliwość
Postaraj się zlikwidować hałasy z otoczenia, tablice informacyjne, wystawy i inne źródła wzrokowych i słuchowych bodźców.
Usuń z biurka dziecka wszystkie przedmioty niepotrzebne przy wykonywaniu zadania lub odrabianiu lekcji.
Stosuj kartkę z wyciętym okienkiem lub ramkę, aby pomóc dziecku skupić uwagę na określonym tekście.
Ułóż program dnia w taki sposób, aby po zadaniach wymagających skupienia występowały zadania ruchowe.
Wskazówki praktyczne oraz zabiegi terapeutyczne: poszanowanie własnej godności
Unikaj etykietowania dziecka.
Podkreślaj jego sukcesy.
Wzmacniaj poczucie sprawstwa.