SOCJOLOGIA OGÓLNA – ĆWICZENIA

GRUPY I ORGANIZACJE

Społeczeństwo – zbiorowość trwająca przez wiele pokoleń, zespolona wielorakimi systemami stosunków społecznych

Grupa społeczna (wg. Albiona Smalla, 1905r.) – wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami.

Diada – grupa składająca się z 2 osób

Triada – grupa składająca się z 3 osób

Zbiorowość (wg. Mertona) – ogół ludzi nie spełniających kryterium interakcji społecznej. Posiadają dzięki wspólnie wyznawanymi wartościami poczucie solidarności, któremu towarzyszy poczucie moralnego zobowiązania do wypełnienia oczekiwań związanych z ich rolą społeczną.

! WSZYSTKIE GRUPY SA ZBIOROWOŚCIAMI, LECZ ZBIOROWOŚCI, KTÓRE NIE SPOEŁNIAJĄ WARUNKÓW INTERAKCJI CZŁONKÓW, NIE SĄ GRUPAMI!

Mikrosocjologia strukturalistyczna (Szmatka, 1989)

struktury wewnątrzgrupowe:

1. struktura socjometryczna:

a) socjometria zajmuje się zachodzącymi we wszelakich grupach wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi

b) badania socjometryczna prowadzone są za pomocą kwestionariusza polegającego na pytaniu każdego członka badanej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakiejś czynności, a kogo nie.

- klika = podgrupa

c) test socjometryczny pozwala badać zarówno stosunki interpersonalne, jak i układ pozycji w grupie

2. struktura przywództwa:

a) styl autorytarny:

- w grupie pojawia się agresja

- prowadzenie do apatii

- zanika inicjatywa

- grupa istnieje tak długo, jak długo istnieje przywódca

- przywódca wydaje polecenia

b) styl demokratyczny

- przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia sposób postepowania

- pojawienie się skłonności do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy

- niski poziom agresji

- nieobecność przywódcy nie prowadzi do rozwiązania grupy

c) styl anarchiczny

- przywódca zachowuje „pełny luz”, nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą

- prowadzi do dezorientacji

- aktywność nie prowadzi do żadnych rezultatów

- rosnący poziom międzyosobniczej agresji

3. struktura komunikowania

a) badania nad strukturami komunikowania

Spójność grupy – grupa spójna to taka, którą spaja silna więź społeczna

Typy podstaw spójności grupy (Robert K. Merton):

1. kierowana kulturowo – wynikająca ze zinternalizowania przez członków grupy wspólnych norm i wartości

2. kreowana organizacyjnie – wynikająca z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy

3. kreowana strukturalnie – wynikająca z przeciwstawienia grup własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi grupami i tymi podobne.

! STOPIEŃ SPÓJNOŚCI GRUPY TO STOPIEŃ, W JAKIM GRUPA „TRZYMA SIĘ RAZEM”!

Różnice motywacji:

1. grupa ekspresyjna – grupa ludzi, którzy lubią być razem

2. grupa instrumentalna – grupa ludzi, którzy stowarzyszają się w celu prowadzenia działalności zarobkowej

Rodzaje grup:

1. grupa pierwotna:

a) wprowadzona przez Charlesa Hortona Cooleya

b) grupy odznaczające są ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face to face) i współpracę

c) cechy grupowe: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, względna zażyłość uczestników

d) członków łączą stosunki osobowe, a nie rzeczowe

stosunki osobowe – stosunki, w których druga osoba jest wartością autoteliczną, a relacje z nią są celem samym w sobie

stosunki rzeczowe – stosunki, w których druga osoba ma wartość instrumentalną, a relacje z nią prowadzą do osiągnięcia jakiegoś celu znajdującego się poza nią samą

e) pośredniczy w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego

grupa wtórna – grupa nie spełniająca warunków grupy pierwotnej

Grupa własna i obca:

1. wprowadzona przez Williama Grahama Summera

2. uczestników cechują: wzajemne stosunki pokoju, porządku prawa, rządu i gospodarności

3. wrogie stosunki do ludzi spoza grupy

4. zapamiętane są zachowania pozytywne, zaś w odniesieniu do grupy obcej – negatywne

Grupa odniesienia:

1. grupa, która jest dla jednostki źródłem norm i wartości; grupa, która jest dla jednostki tłem oceny

względne upośledzenie – postrzeganie własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach, czyli zależy od subiektywnej skali ich pozycji

2. mogą być zarówno negatywne co pozytywne

Organizacja (Kamiński, 1991) – odnosi się do względnie trwałego, celowego uporządkowania działań i zachowań ludzkich. Uporządkowanie działań polega na wprowadzeniu względnie trwałych zasad postępowania w określonych sytuacjach.

Cechy ogólne organizacji formalnych:

1. są powoływane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy

2. mają sformalizowaną strukturę

3. występuje w nich wyraźny, przejrzysty podział pracy

4. mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy

5. istnieje w nich wymiana personelu

6. dominują stosunki rzeczowe (organizacje sa zbiorami ról, a nie zbiorowościami osób)

! TYP IDEALNY NIE OZNACZA WZORU DOSKONAOŚCI, ALE ABSTRAKCYJNY MODEL, SKONSTRUOWANY Z CECH ISTOTNYCH JAKIEGOŚ ZJAWISKA! (MAX WEBER)

Biurokracja (weber) – legalna władza oparta na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm.

Biurokracja (w rozumieniu socjologii – Kamiński, 1998) – scentralizowany system organizacyjny, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem.

Rodzaje motywów działań (Weber):

1. działania emocjonalne – są rezultatem stanu jednostki w danym momencie

2. działania tradycyjne – wynikają ze zwyczaju, że „Zawsze tak było” , i podejmowane są w znacznej mierze bezrefleksyjnie jako coś oczywistego

3. działania racjonalne – charakteryzuje wyraźne określenie celu, a następnie przegląd środków pozwalających go osiągnąć i wybór najwłaściwszych

Cechy idealnego biurokratyzmu (Weber):

1. wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy prawne i przepisy

2. biurokracje mają strukturę hierarchiczną

3. wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy

4. urzędnicy są profesjonalistami

5. urzędnicy są pracownikami najemnymi

6. komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w formie pisanej przez przepływ dokumentów „drogą służbową”, którą określają przepisy

7. gromadzona jest dokumentacja pisana

Teorie zarządzania:

1. Zarządzanie naukowe:

a) klasykiem tego gatunku jest Frederick Winslow Taylor (1856 – 1915)

b) oznacza skupienie uwagi na usprawnieniu organizacji pracy człowieka na pojedynczym stanowisku pracy oraz usprawnianiu pracy małych zespołów wytwórczych i sposobów kierowania nimi.

c) wydajność pracy zależy od organizacji procesu pracy

d) należy wyuczyć się wykonywanych ruchów i obrać odpowiednie narzędzia zwiększające wydajność

2. stosunki międzyludzkie (human relations):

a) klasykiem jest Elton Mayo

b) na wydajność pracy ma ogromny wpływ atmosfera panująca z zakładzie

c) poczucie uczestnictwa w zespole i satysfakcja z udziału w jego osiągnięciach silniej motywują pracowników

d) zakwestionowanie atomistycznej koncepcji człowieka oraz poglądu, że kieruje się on wyłącznie motywem korzyści materialnych

3. kierunek administracyjny:

a) Max Weber jako klasyk

b) uwaga skupiona jest na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem i na centralnych funkcjach kierowniczych

c) przedmiotem zainteresowania jest usprawnienie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa

d) ograniczenie racjonalności działań biurokracji (patologia biurokracji)

„Patologie” modelu biurokracji (Weber)”

1. organizacje biurokratyczne, których zasadą działania jest zgodność z obowiązującymi przepisami, mają trudności w reagowaniu na sytuacje nietypowe

2. biurokracje mają trudności z wdrażaniem innowacji

3. pojawienie się dysharmonii między biurokratycznym a profesjonalnym wyborem organizacji formalnych

4. Przemieszczanie celów:

a) przestrzeganie przepisów przestaje mieć wartość instrumentalną i staje się celem samym w sobie

b) zaabsorbowanie organizacji biurokratycznej własnym funkcjonowaniem

c) trwałość zaprzestania działalności przez organizację

5. biurokracja na podobieństwo bezosobowej maszyny z trybami w postaci personelu

Instytucja totalna (Erving Goffman) – organizacje, które dla pewnej liczby osób są miejscem długotrwałego pobytu w izolacji od szerszego społeczeństwa i pełnego podporządkowania rygorom administracyjnym regulującym ich wszystkie czynności życiowe

Poziomy analizy problematyki organizacji (Morawski, 1979):

1. poziom jednostek i małych grup

a) problematyka badawcza jest inspirowana interakcjonistycznym sposobem widzenia rzeczywistości społecznej

2. poziom pojedynczych organizacji

a) problematyka jest najczęstszym przedmiotem zainteresować

b) podejmowane są problemy ogólne, dotyczące nowych form organizacji działań zbiorowych

c) duża część siły roboczej tych przedsiębiorstw stanowią pracownicy niewykwalifikowani bądź o niskich kwalifikacjach

d) wysiłek fizyczny ustępuje wysiłkowi umysłowemu

e) nowy model zarządzania (Tom Burns i G.M. Stalker, 1960)

model organistyczny:

- znikają sztywne hierarchie i podziały pracy

- wykorzystywanie własnych zdolności do realizacji celów organizacji

- komunikacja między ludźmi polega na konsultacjach

- skuteczność zależy od zaangażowania pracowników w sprawy firmy i utożsamia się przez nich z jej celami

3. poziom makrospołeczny:

a) istnieją własne, specyficzne mechanizmy regulujące działania zbiorowe

a) analizy makrospołecznych systemów organizacyjnych „prowadzone są” pod wieloma szyldami. W różnych pracach pojawiają się jako centralne takie pojęcia jak: porządek, sterowanie, kontrola lub regulacja (Kamiński, 1979)

c) problem relacji między organizacjami formalnymi a demokracją

Organizacja – duży zespół ludzi powiązanych bezosobowymi zależnościami, stworzony dla realizacji określonych celów.

Cechy organizacji biurokratycznej (Weber):

1. istnieje wyraźna hierarchia władzy

2. urzędnicy na każdym poziomie organizacji działają wg. skodyfikowanych reguł postępowania

3. urzędnicy pracują w pełnym wymiarze godzin i otrzymują stałe wynagrodzenie

4. praca urzędnika w organizacji jest oddzielona od jego życia poza organizacją

5. żaden członek organizacji nie jest właścicielem środków materialnych, z których korzysta

stosunki formalne – relacje odpowiadające skodyfikowanym regułom organizacji

stosunki nieformalne (Peter Blau) – stosunki w ramach grup i organizacji oparte na więzach osobistych; sposoby załatwienia spraw i wypełniania zadań niezgodne z oficjalnie przyjętymi procedurami

! PRACE MICHELA FOUCAULTA POKAZUJĄ, ŻE ARCHITEKTURA ORGANIZACJI ODZWIERCIEDLA JEJ SKŁAD SPOŁECZNY I SYSTEM SPRAWOWANIA WŁADZY !

! PLANOWANIE CZASU REGULUJE CZYNNOŚCI W CZASIE I PRZESTRZENI. JEST ONO WARUNKIEM DYSCYPLINY ORGANIZACYJNEJ, POZWALA ZSYNCHRONIZOWAĆ CZYNNOŚCI DUŻEJ LICZBY OSÓB!

Formy nadzoru:

1. bezpośrednie nadzorowanie pracy podwładnych przez przełożonych

2. zbieranie aktów, dokumentów i historii przypadków jednostek

organizacje karceralne – pojęcie wywodzące się z prac Michela Foucaulta i odnosi się do takich organizacji, jak więzienia i domy dla obłąkanych, które służą fizycznemu oddzieleniu znajdujących się tam jednostek i „ukrywaniu” ich przed światem zewnętrznym przez dłuższy czas

Biurokrację cechuje:

2. zawodowa segregacja płciowa

2. idea męskiej kariery, w której kobieta odgrywała ważną rolę pomocniczą

feminizm liberalny – teorie feministyczne, wg. których przyczyną nierówności płci jest ograniczenie praw cywilnych kobiet i dziewcząt oraz ograniczanie im dostępu do pewnych korzyści społecznych, jak edukacja i zatrudnienie. Poszukuje on rozwiązań poprzez zmianę prawodawstwa, które zapewni ochronę praw jednostek.

feminizm radykalny – odmiana teorii feministycznych, zgodnie z którymi kulturowe nierówności płci są wynikiem dominacji we wszystkich aspektach zycia społecznego i gospodarczego

model japoński:

1. proces decyzyjny przebiega od dołu do góry

2. mniejsza specjalizacja

3. bezpieczeństwo pracy

4. praca zespołowa

5. połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym

Nowe techniki zarządzania:

1. zarządzanie zasobami ludzkimi – styl oparty na założeniu, że pracownicy firmy decydują o jej konkurencyjności

2. kultura korporacyjna – ściśle związana z zarządzaniem zasobami ludzkim. Kierownictwo firmy tworzy kulturę wspólnie z pracownikami, budując lojalność wobec firmy i dumę z niej

debiurokratyzacja – zmniejszanie się roli biurokracji, w postaci opisanej przez Webera, jako dominującego typu organizacji społecznej.

adhokracja (Henry Mintzberg) – współpraca małych zespołów różnego typu profesjonalistów, którzy wspólnie realizują osobne zadania lub pracują nad rozwiązaniem konkretnych problemów. Jest płynna i elastyczna, dzięki czemu może być innowacyjna.

Cechy organizacji ponowoczesnej (Sturat Clegg):

1. kulturowe uwarunkowanie rozwoju organizacji – daną kulturę cechują wartości i style życia wywierające wpływ na sposób funkcjonowania organizacji i mogą stanowić przeszkodę w ich przekształceniu się w wielkie struktury biurokratyczne

2. dedyferencja – odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz poszerzanie zakresu i różnorodności funkcji

Makdonaldyzacja (George Ritzer) – proces, w którym zasady, na jakich opiera się funkcjonowanie restauracji fast food, zaczynają obowiązywać również w wielu innych aspektach funkcjonowania społeczeństwa amerykańskiego i reszty świata.

Naczelnie zasady funkcjonowania makdonaldyzacji:

1. wydajność

2. niezawodność

3. uniformizacja

4. automatyzacja kontroli

KONTROLA SPOŁECZNA

Socjalizacja i kontrola społeczna

Zmienność społeczeństwa

Społeczeństwo nie tyle istnieje, co dzieje się, staje się, przekształca.

Geneza ludzkiego sposobu życia

Problem socjalizacji pojawia się wtedy, kiedy zastanawiamy się, skąd ludzie uzyskują wiedzę, przekonania, umiejętności, reguły, normy, wartości, które później realizują w swoich działaniach.

skąd się biorą problemy socjalizacyjne:

1. sprawa biologii i genetyki. Ludzie dziedziczą pewne ludzkie impulsy, repertuary zachować, sposoby postępowania, schematy myślenia, które właściwe są całemu gatunkowi.

2. wszystkie swoiście ludzkie sposoby życia nie są efektem dziedziczenia biologicznego, lecz ludzie nabywają je od społeczeństwa, w którym się urodzili i w którym dorastają.

Socjalizacja – proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.

Trudno zaprzeczyć roli biologii, genetycznie przekazywanych i zapewne ewolucyjnie ukształtowanych właściwości, które wyróżniają gatunek ludzki od innych.

Biologia dostarcza pewnych predyspozycji, potencji dla stania się człowiekiem w pełnym sensie tego słowa. To, czy rozwiną się one w pełne, funkcjonujące mechanizmy psychiczne (np. zdolności uczenia się, komunikowania przy pomocy języka itp.) i jakie ukształtują się za ich pomocą konkretne sposoby życia – czego dzieci się nauczą, jakim językiem będą się porozumiewać – jest już sprawą oddziaływania społeczeństwa.

Socjalizacja: wchodzenie do społeczeństwa

Socjalizacja – procesy, za pośrednictwem których jednostka staj się pełnowartościowym członkiem zbiorowości społecznych.

Na niższym poziomie – wejście do konkretnej kultury, a więc przyswojenie podzielnych w jej ramach, swoistych dla niej idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli.

Na jeszcze niższym poziomie – opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje.

Trzy wizje internalizacji kultury

Kultura, a dokładniej – jej wyselekcjonowane elementy oddziałują bezpośrednio na osobowość ludzi, zostają przez jednostkę przyswojone czy, jak mówimy, ulegają internalizacji. Przekształcają się wtedy w prywatne, indywidualne przekonania, poglądy, motywacje, aspiracje, predyspozycje, kanony moralne, obyczaje itp.

Druga faza procesu socjalizacji to przejawianie się zinternalizowanych w osobowości treści kulturowych w działaniach, czyli inaczej ich eksternalizacja.

Ostatecznym efektem socjalizacji są określone działania.

1. Kierunek behawiorystyczny:

a) wymyślony przez Jamesa Watsona w I poł. XX w.

b) osobowość jest rozumiana jako wyuczony repertuar zachowań, przez które jednostka reaguje na bodźce.

c) podstawowy mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się, a więc dobór repertuaru zachowań w oparciu o efekty zachowań wcześniejszych.

d) w ujęciu behawiorystycznej tajemnica socjalizacji polega na tym, że społeczeństwo nagradza zachowania kulturowo właściwe, a karze zachowania nie odpowiadające oczekiwaniom kulturowym. W wyniku takiej „tresury” człowiek przyswaja wzory i reguły kulturowe, czyni je swoją „drugą naturą”, i następnie realizuje w swoim postępowaniu

2. teoria psychoanalizy:

a) związana z nazwiskiem Zygmunta Freuda od I poł. XX wieku

b) struktura osobowości człowieka – bardzo złożona całość składająca się z kilku warstw lub obszarów:

- suma biologicznie wyznaczonych, genetycznie nabytych potrzeb czy popędów, które łącznie określa się terminem „id”. To są podstawowe sprężyny ludzkiej aktywności.

- osobowość, którą określa się mianem „superego”. Tutaj zapisuje się lekcja społeczna, przekaz kultury zbiorowości, na przykład moralności, obyczaj, niezbędne, aby zapewnić współistnienie

c) w ujęciu psychoanalizy socjalizacja to proces, poprzez, który kultura internalizuje się w jednym tylko obszarze osobowości, w superego. Zinternalizowane wzory kulturowe nie realizują się od razu i wprost w działaniach, lecz przechodzą skomplikowany proces uzgadnia z popędami biologicznymi, w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i przejawiają się w działaniach tylko częściowo.

3. symbolizm interakcjonizmu

a) powstał na początku XX w. przez Charlesa Hortona Cooleya i George’a Herberta Meada.

b) zgodnie z perspektywą, człowiek w momencie urodzenia jest tylko organizmem biologicznym, reprezentantem pewnego gatunku zwierzęcego.

c) jaźń – posiada złożoną strukturę:

- „Ja” (I) - spontaniczne, własne, indywidualne tendencje, zdolności, umiejętności bardzo różniące ludzi między sobą. Można tu mówić o jaźni autonomicznej

- „Mnie” (Me) – refleks, odbicie społeczeństwa, w którym żyjemy.

d) uogólnienie samych reguł

e) potrafimy sami spojrzeć na siebie i ocenić swoje działania z punktu widzenia pewnych ogólnych reguł, społecznych oczekiwań. I w efekcie możemy być z siebie dumni albo odczuwać wstyd.

Socjalizacja początkowa dokonuje się w rodzinie, a następnie w innych grupach pierwotnych – rówieśniczych i sąsiedzkich. Jednostka zostaje tu po raz pierwszy wprowadzona w świat wzorów reguł, oczekiwań społecznych. Uczy się podstaw społecznego współżycia. Zyskuje świadomość, że nie jest sama i że musi liczyć się z innymi.

Socjalizacja polityczna – wdrażają się do pewnej kultury politycznej, reguł gry obowiązujących w sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się przeważnie raz w życiu. Ale w społeczeństwie ulegającym głębokim, przełomowym zmianom politycznym trzeba się często uczyć się na nowo.

Wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych – ludzie uczą się wzorów, norm i wartości kontrkulturowych, sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Można tu mówić o kontrsocjalizacji.

Okoliczności naruszające normalny tryb:

1. zmiany społeczne i kulturowe dokonują się niezwykle szybko i młode pokolenie, z natury bardziej chłonne i otwarte na nowości, może być szybciej i w bardziej naturalny sposób wdrożone do nowych zwyczajów i obyczajów, stylów i sposobów życia niż pokolenie starsze.

2. nowe prądy kulturowe niesione są głównie niż poza osobistymi oddziaływania socjalizacyjnymi przez środki masowego przekazu i docierają do młodego pokolenia z pominięciem, a czasem nawet wbrew rodzicom czy nauczycielom.

Efekty socjalizacji

Społeczne funkcje procesu socjalizacji:

1. stanowi mechanizm transmisji kultury

2. działania ludzi mają odpowiadać społecznym oczekiwaniom

3. obawa przed sankcjami

Słabe ogniwa socjalizacji

antynomie normatywne – sprzeczne wzajemnie reguły

ambiwalencje normatywne – niezgodności oczekiwań dyktowanych przez jedną i tę samą regułę.

Powody zaburzenia procesu socjalizacji:

2. pomnożenie liczby grup i środowisk kontrkulturowych

3. wielość działających równocześnie agend socjalizujących

W XIX wieku włoska szkoła tzw. kryminologii pozytywistycznej pod kierunkiem Cezarego Lombroso szukała źródeł przestępczości w czynnikach dziedzicznych o charakterze biologicznym. Symptomów wrodzonych skłonności aspołecznych dopatrywała się w fizjonomii: kształcie czaski czy szczęki, wysokości czoła, grubości karku, I na tej podstawie postulowała prewencyjną izolację potencjalnych przestępców, zanim jeszcze udało im się zrobić cokolwiek nagannego.

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna i porządek społeczny

Kontrola społeczna – wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny

Proces instytucjonalizacji – instytucja kontrolują ludzkie działania, narzucając wzory postępowania, które każą zachowywać się w taki a nie inny sposób i określają jako obowiązujący jeden z wielu możliwych kierunków działania

Reżimy totalitarne charakteryzuje między innymi manipulacja informacjami i blokada kontaktów ze światem zewnętrznym jako źródłem informacji o niepożądanych wzorach zachowań.

Podział kontroli społecznej:

1. kontrola nieformalna – wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju.

Może być zamierzona lub też niezamierzona.

Rozporządza sankcjami pozytywnymi (oznaki szacunku, wzrost prestiżu) i negatywnymi (wyśmianie, lekceważenie, pogarda, ostracyzm, wykluczenie)

Pogardę i wykluczenie Peter L. Berger określił jako „Jeden z najbardziej wyniszczających środków karania, jakimi rozporządza społeczność ludzka”

2. kontrola formalna – wszystko, co zapisane w regulaminach poszczególnych organizacji i stowarzyszeń, a przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych.

Jest zawsze zamierzona

Najpoważniejszym systemem formalnej kontroli zewnętrznej jest prawo

! W PRZYPADKU KONTROLI WEWNĘTRZNEJ NEGATYWNĄ SAKNCJĄ SĄ WYRZUTY SUMIENIA!

Problemy związane ze sprawnym funkcjonowaniem kontroli społecznej:

1. atomizacja osłabiająca nieformalną kontrolę społeczną, co zwiększa potrzebę kontroli społecznej sprawowanej przez wyspecjalizowany aparat państwowy.

Konformizm

Konformizm – dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.

Powody dostosowania własnego zachowania do zachowania innych:

1. Zachowania innych często informują nas, jak należy postąpić, aby poradzić sobie w najrozmaitszych sytuacjach. Chcemy wejść do gmachu i nie wiemy, gdzie jest wejście do niego i żaden napis o tym nie mówi, zwracamy uwagę, którędy wchodzą inni i idziemy za nimi.

2.Obawa kary. Strach przed karą za zachowania odmienne od obowiązujących bywa niekiedy silnie zinternalizowany.

3. Akceptacja przez innych, zachowanie ich życzliwości, chęć uczestnictwa w zbiorowości i „bycia razem”. Brak tej akceptacji i życzliwości zagrażający pełnemu uczestnictwu w zbiorowości można interpretować jako rodzaj nieformalnej kary i ten motyw zachowań konformistycznych sprowadzić do poprzedniego

Podatność człowieka na presję opinii innych:

Eksperyment Solomona Asha polegał na oszacowaniu przez badanych długości narysowanych na tablicy odcinków. Odcinki wyraźnie różniły się długością, a badanych pytano, czy długość ich jest taka sama, czy różna. Osoby poddawane eksperymentowi znajdowały się w grupie złożonej z pomocników eksperymentatora, którym pytanie o długość odcinków zadawano najpierw, oni zaś odpowiadali, że odcinki te są równej długości. Okazało się, że większość badanych udzieliła odpowiedzi zgodnych z odpowiedziami poprzedników i sprzecznych ze świadectwem własnych zamysłów.

Podstawą konformizmu okazuje się potrzeba akceptacji.

Dewiacja

Dewiacje – zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu.

Pytania pojmowania dewiacji jako zachowań społecznych:

1. Czy dewiacją jest nadmierna tusza, karłowaty wzrost, chroniczna choroba etc.?

2. Czy dewiacją jest to, co robiła Matka Teresa? Czy istnieje dewiacja pozytywna?

3. Co decyduje, że zachowania zgodne z normami jednego systemu kulturowego postrzegane są jako „normalne”, zgodne zaś z normami innego – jako „dewiacyjne”?

4. Co decyduje, że jedne normy uważane są w danej zbiorowości za ważne, a inne za błahe?

Dewiacja jako przedmiot zainteresowania socjologii:

Dwa nurty:

1. Funkcjonalistyczno-strukturalistyczny

a) dewiacje są często rozumiane wąsko, w sposób bliski staremu pojęciu patologii społecznej

b) teorie dewiacyjne:

- dewiacja jako rezultat rozregulowania systemu społecznego. Wszelkie zakłócenia porządku społecznego będące następstwem czy to kryzysu gospodarczego, czy to wojny, a także gwałtownych zmian społecznych prowadzą do załamania się jednolitego systemu powszechnie uznawanych norm, a więc do dezorganizacji społecznej.

Ludziom trudno przestrzegać norm, które nie są dla nich jasne.

• Teoria wiążąca występowanie dewiacji z anomią Roberta Mertona.

W jaki sposób pewne struktury społeczne wywierają wyraźną presję na niektóre jednostki w społeczeństwie, skłaniając je do podjęcia zachowań raczej nonkonformistycznych niż zgodnych z przyjętymi postępowaniami.

Podstawowym źródłem dewiacji jest brak spójności między uznawanymi w społeczeństwie wartościami określającymi cele dążeń a wzorami aprobowanych zachowań zapewniających realizację tych celów.

• Typy dewiacji:

• Konformizm – aprobowanie wartości uznawanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań.

Motywy skłaniające do postępowania zgodnego z normami.

Normy mogą być przestrzegane, ponieważ za właściwe uznawane jest samo ich przestrzeganie

Może występować w postaci przestrzegania norm wyłącznie dla „świętego spokoju” i z lęku przed karą, co często nosi miano oportunizmu.

• Innowacja – aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań; zmierzanie do realizacji uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie przyjęte i aprobowane.

• Rytualizm – nieaprobowanie uznawanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowaniu się do obowiązujących wzorów zachowań.

• Bunt i ucieczka – są to dwie postacie: czynna i bierna, w jakich występuje takie samo całkowite odrzucenie zarówno obowiązującego systemu wartości, jak i wzorów zachowań.

- Dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej

Istnieją zbiorowości wytwarzające własny system wartości i norm oraz zgodnych z nimi wzorów zachowań, których przestrzeganie obowiązuje ich członków niekiedy wręcz rygorystycznie.

Przykładami są przedstawiane w wielu filmach obyczaje mafii włoskiej albo innego rodzaju grup zawodowych przestępców, w których obowiązuje własny „kodeks zawodowy”. Jedną z jego norm jest, że jeśli w rezultacie zespołowo popełnionego przestępstwa jeden z jego uczestników zostaje zatrzymany, nie wolno mu wydać towarzyszy, którzy z kolei zobowiązani są utrzymywać jego rodzinę przez cały czas jego pobytu w więzieniu

- Dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej

Ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają żadnych powodów, aby przestrzegać norm, które ich ograniczają i kładą tamę dążeniom do zaspokajania własnych potrzeb.

2. Interakcjonizm symboliczny

a) dewiacja jest rozumiana szeroko jako każda odbiegająca od norm inność, która wywołuje reakcje społeczne.

Dewiantem z tej perspektywy jest nie tylko ten, kto świadomie narusza normy społeczne, ale również ten, kto swoim wyglądem i sposobem bycia odbiega od oczekiwań społecznych. Nie tylko przestępca, alkoholi, narkoman, prostytutka, ale również homoseksualista, karzeł, chory psychicznie, ekscentryk, dysydent polityczny, człowiek niepełnosprawny, a także bohater lub ktoś, kto cały swój majątek rozdaje potrzebującym

b) Dewiacją jest to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację.

teoria naznaczenia – dewiantem staje się ten, kto przez otoczenie społeczne zostanie za takiego uznany

dewiacja pierwotna – różnym ludziom zdarza się zachować niezgodnie z normami, często bez złej woli.

kariera dewiacyjna – z chwilą kiedy ktoś zostanie naznaczony, zmienia się stosunek otoczenia do niego. Pojawiają się oczekiwania zachowań zgodnych z przylepioną doń etykietką, które „wpychają” go w rolę dewianta. Z czasem tak naznaczony człowiek zaczyna przekształcać obraz samego siebie i myśleć o sobie jako o dewiancie.

Pozytywna rola dewiacji:

1. socjologiczne rozumienia dewiacji jako zachowań odbiegających od norm jest znacznie szersze niż zakres zachowań określających mianem patologii społecznej.

2. jeśli mówimy, że jakaś rzecz ma skutki pozytywne, nie znaczy to, iż samą też rzecz uważamy za dobrą.

Pozytywne skutki dewiacji:

1. Dewiacja pozwala wyjaśnić sens norm. Większość norm regulujących życie zbiorowe nie jest jednoznacznie sformułowana i zapisana w kodeksach. Są one określone w procesach interakcji, z których składa się codzienna działalność ludzi.

2. Dewiacja pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice. Każda zbiorowość ma swoje obyczaje uznaje określenie wartości i związane z nimi wzory zachowań. Ci, którzy zachowują się zgodnie z nimi, to „my”, ci, którzy inaczej, to oni”.

3. Dewiacje wpływają na spójność grupy. Postrzegane jako zagrożenie, mobilizują i skłaniają do jednoczenia się w celu stawiania mu oporu.

4. Dewiacje są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego. Jeśli przestrzeganie jakichś norm doskwiera ludziom, po prostu nie stosują się do nich, zamiast je zwalczać i zaburzać porządek społeczny.

Kontrola społeczna jako reakcja na dewiację

Wyróżniane formy i style:

1. Formy kontroli

a) kontrola na zasadzie samopomocy, kiedy to osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela bądź osobiście dochodzi zadośćuczynienia i naprawienia swoich krzywd.

Cała rzecz rozgrywa się wyłącznie między dwiema stronami.

b) kontrola, w której zaangażowane są trzy strony, przy czym trzecia strona jest pośrednikiem, który rozsądza sprawę i rozstrzyga konflikt.

2. Style kontroli

a) Egzekwowanie kontroli społecznej może mieć różne cele.

Celem może być:

- ukaranie sprawcy występku,

- zadośćuczynienia ofierze,

- pogodzenie krzywdziciela i ofiary

- zapobieżenie dalszym tego rodzaju występkom.

Zależnie też od sposobu zdefiniowania występku można dążyć bądź do:

- ukarania sprawcy

- skłonienia go do wyrównania szkody pokrzywdzonemu,

- pogodzenia krzywdziciela

- poddania sprawcy leczeniu.

Podstawowe rozmaitości stylów kontroli:

1. penalizacyjny – koncentruje uwagę na samym czynie

2. kompensacyjny - koncentruje uwagę na konsekwencjach czynu

3. rozjemczy – koncentruje uwagę na relacje między krzywdzicielem a pokrzywdzonym

4. terapeutyczny – koncentruje uwagę na osobie sprawcy.

PŁEĆ KULTUROWA A SEKSUALNOŚĆ

Różnice płci jako różnice społeczne

Kobiety jako przedmiot zainteresowania nauk społecznych

Kobiety związane z gospodarstwem domowym sytuowane były w sferze prywatnej, która nie interesowała . Miało to dalekosiężny wpływ na kształtujące się w toku rozwoju socjologii obszary i sposoby badań oraz pola teoretycznych dociekań.

Socjolodzy nawet jeżeli doceniają znaczenie nierówności związanych z płcią, napotykają na ogromne trudności połączenia wiedzy o nich z wiedzą, dobrze teoretycznie ugruntowanych i wypróbowanych procedur badawczych.

Różnice między mężczyznami a kobietami są płaszczyzną zróżnicowania społecznego, jakościowo różne od podziałów zawodowych i barier klasowo-warstwowych określanych przez stosunki własności i kierowania przedsiębiorstwami.

Niechęć samych kobiet do wychodzenia poza dobrze znany i swojski świat makrospołeczny sfery prywatnej i wypowiadania się o rzeczywistości makrospołecznej.

W krajach Trzeciego Świata praca kobiet, wykonywana głównie w rodzinnych gospodarstwach rolnych oraz w domu, a więc poza publiczną sferą pracy wynagradzanej pieniężnie, nie znajduje odbicia w obrazujących poziom życia statystykach, które są oparte na powszechnie przyjętych procedurach obliczeń dostosowanych do uwzględniania jedynie prac zarobkowych.

Społeczne różnice płci

Cechy nowoczesnych społeczeństw:

1. Społeczeństwa o pozycjach osiąganych – w których istnieje ideał merytokracji oraz wiara w możliwości jego realizacji. Istnienie pozycji przypisanych związanych z płcią jest z nimi sprzeczne

2. Kobiety uzyskały prawa wyborcze – i tym samym stały się mniej więcej połową elektoratu.

3. Ideologia praw człowieka – będąca wyrazem świadomości, że wszyscy ludzie zasługują na jednakowe traktowanie i nikt nie może być dyskryminowany ze względu na takie lub inne cechy przypisane.

Różnice płci w sferze pracy

Mężczyźni najczęściej wykonują prace, które wymagają większej siły fizycznej i oddalania się od domu, kobiety te, które można wykonywać przy mniejszym wysiłku fizycznym i w pobliżu domu.

Czynności męskiej traktowane są jako ważniejsze niż te, które są uznawane za kobiece.

Przejawy współczesnej dyskryminacji kobiet w sferze pracy najemnej:

1. są niżej opłacane niż mężczyźni

2. są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin

3. w zawodach, w których pracują, zajmują głównie niskie pozycje

4. pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu

Kobiety chętniej niż mężczyźni są zwalniane z pracy

Paradoks zadowolonego niewolnika – polega na akceptowaniu przez kobiety swojej gorszej w porównaniu z mężczyznami pozycji społecznej.

W Polsce mniejsze zarobki kobiet w połączeniu z niższym wiekiem emerytalnym (co traktowane jest jako przywilej) powodują, że różna jest średnia wysokość emerytur mężczyzn i kobiet. Różnica ta widoczna w starym systemie emerytalnym, w nowym systemie, jak wszystko wskazuje, jeszcze się zwiększy.

Różnice płci w sferze władzy i polityki

Pomijaniu kobiet na listach wyborczych towarzyszy przekonanie, że kobiety nie nadają się do polityki i nie interesują się nią. Tymczasem, jak wykazują badania, jest w tym tylko część prawdy. Zainteresowania polityką silniej niż zainteresowania mężczyzn nalezą od poziomu wykształcenia i usytuowania społeczno-zawodowego – im są one wyższe, tym większe jest zainteresowanie polityką.

Dla kobiet celem jest częściej realizacja określonych zadań niż samo uzyskanie wpływów politycznych. Kobiety są też bardziej od mężczyzn wyczulone na potrzeby ludzi i częściej opowiadają się za rozwiązaniami legislacyjnym chroniącymi grupy szczególnie poszkodowane

Różnice płci w sferze obyczaju

Różnice obyczajów w traktowaniu kobiet i mężczyzn

Podwójne standardy oceny każdej z płci stosowane w orzecznictwie sądów rodzinnych. Dziewczęta i chłopcy byli stawiani przed sądem z zupełnie innych powodów. W przypadku chłopców były to zawsze naruszenia jakiegoś paragrafu kodeksu karnego (drobne kradzieże czy włamania). Większość dziewcząt była sądzona ze względu na ucieczki z domu, wagarowanie, przebywanie w nocnych lokalach.

Feminizm i ruchy kobiece

Feminizm – dostrzeganie upośledzenia społecznego kobiet i dążenie do jego zniesienia.

Feminizm pierwszej fali – istniał do połowy XX wieku. Walczył o formalne zrównanie kobiet wobec prawa: o dostęp do szkół wyższych i uzyskanie praw wyborczych, o równą płacę za równą pracę. Po zrealizowaniu tych celów okazało się, że formalna równość płci nie oznacza pełnego zrównania.

Feminizm drugiej fali – koncentruje uwagę na kulturze, w której widzi źródło dyskryminacji. Sprawą kluczową są dla niego społeczno-kulturowe treści ról „kobiety” i „mężczyzny” oraz pojęć „kobiecości” i „męskości”.

Gender – rodzaj męski lub żeński w gramatyce. Poza gramatyką dotyczy rozróżnienia między kobietami i mężczyznami, które jest oparte na cechach społecznych i kulturowych przyswojonych w trakcie socjalizacji i ukształtowanych odmienne w różnych kulturach.

Seksizm – dzieli ludzi na należących do lepszej i gorszej płci.

Ideologie feministyczne:

1. Feminizm liberalny – poza podstawowymi różnicami biologicznymi nic nie różni obu płci. Domaga się, aby kobiety i mężczyźni, mając jednakowe możliwości, mieli równy dostęp do wszystkich pozycji zawodowych i ról społecznych. Sztywny podział ról na kobiece i męskie widzi jako krzywdzący obie płcie.

2. Feminizm socjalistyczny/ marksistowski/lewicowy – przyczynę ucisku kobiet widzi w kapitalizmie i opisuje w języku marksistowskim, nazywając kobiety klasa wyzyskiwaną. Dostrzega ich wyzysk nie tylko na rynku pracy, ale także w domu rodzinnym, w którym pracują nieodpłatnie jako żony i matki.

3. Feminizm radykalny – obarcza winą patriarchalizm i mężczyzn. Przyczynę ucisku kobiet widzi we wrodzonych skłonnościach mężczyzn do dominacji i agresji. Uważa, ze nierówność płci istnieje dzięki stałym wspólnym wysiłkom mężczyzn skierowanym na umacnianie swojego panowania nad kobietami i ich wyzyskiwania.

Można spotkać się z wyodrębnianiem feminizmu postmodernistycznego, psychoanalitycznego, lesbijskiego, a także ekofeminizmu, postfeminizmu etc.

Dylematy feminizmu:

1. Feminizm jako ideologia i jako ruch zmaga się z dwoma dylematami:

a) dotyczy relacji między płciami

b) dotyczy zbieżności i rozbieżności interesów samych kobiet.

Psychologiczne badania zachowań seksualnych ujawniły, że mężczyźni i kobiety czego innego szukają we wzajemnych związkach

2. Feminizm Drugiej Fali

Czarne kobiety szybko zakwestionowały tezę o wspólnocie interesów kobiet. Miały poczucie, że ich podstawową tożsamość określa nie płeć, ale przynależność do upośledzonej kategorii czarnych.

Ujawnił się istotny problem krzyżowania się i konkurowania tożsamości kobiecej z innymi tożsamościami: etnicznymi, klasowymi i innymi

Wpływ feminizmu i ruchów kobiecych na prawo europejskie

W uchwalone w Rzymie w 1950 roku Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności znalazł się artykuł 14, który mówił, że korzystanie z praw i wolności wymienionych w Konwencji powinno być zapewnione wszystkim ludziom bez żadnej dyskryminacji. Wymieniał też wiele prawdopodobnych powodów niedopuszczalnej dyskryminacji rozpoczynając od płci.

Płeć kulturowa i seksualność

Różnice płci

Płeć biologiczna – odniesienia do anatomicznych i fizjologicznych różnic między ciałami kobiety i mężczyzny

Płeć kulturowa – psychologiczne, społeczne i kulturowe różnice między mężczyznami a kobietami. Wiąże się ze społecznym tworzeniem koncepcji męskości i kobiecości.

Ogólne teorie płci:

1. płeć kulturowa a biologia – różnice naturalne

Poziom agresji u mężczyzn bardzo się waha w zależności od kultury, a i do kobiet w jednych kulturach oczekuje się większej łagodności i bierności niż w innych.

Teorie „różnicy naturalnej” często opierają się na badaniach nad zachowaniem zwierząt, a nie na danych pochodzących ze źródłem antropologicznych i historycznych.

2. socjalizacja do ról związanych z płcią

Rozróżnia się płeć biologiczną i płeć kulturową; niemowlę przychodzi na świat z tą pierwszą, a drugą wykształca w ciągu życia.

Socjalizacja do podejmowania ról związanych z płcią kulturową jest potężną siła i przeciwstawienie się jej może powodować wiele zamieszania.

tożsamość płciowa:

a) teoria kształtowa płci kulturowej – Freud

Dzieci dowiadują się o różnicach płciowych na podstawie obecności lub braku penisa. Stwierdzenia „mam penisa” jest równoznaczne z powiedzeniem „jestem chłopcem”, podczas gdy „jestem dziewczynką” przekłada się na „nie mam penisa”

W wieku około czterech-pięciu lat chłopiec czuje się zagrożony z powodu dyscypliny narzucanej mu przez ojca i samodzielności, jakiej od niego wymaga, wskutek czego pojawia się fantazja, że ojciec chce go pozbawić penisa.

Cechą dziewczynek ma być „zazdrość o penisa”, gdyż nie mają one tego widocznego, wyróżniającego chłopców organu. W oczach dziewczynki obniża to też pozycję matki, która sama nie ma penisa, i nie jest w stanie jej go dać. Kiedy dziewczynka utożsamia się z matką, przyjmuje postawę podporządkowaną, uznając swój niższy status.

zarzuty wobec teorii Freuda:

1. Zbyt mocno utożsamia płeć kulturową z postrzeganiem genitaliów.

2. Na założeniu wyższości penisa nad pochwą opiera się cała teoria, w której pochwa jest niczym innym jak brakiem organu męskiego.

3. Ojciec jest podstawową siłą dyscyplinująca, podczas gdy w wielu kulturach większą rolę w narzucaniu dyscypliny odgrywa mata.

4. Nauka własnej płci kulturowej przypada na czwarty-piąty rok życia

b) teoria kształtowania płci kulturowej – Chodorow

Nauka czucia się istotą męską lub żeńską zaczyna się w najwcześniejszym okresie życia od przywiązania dziecka do rodziców. Dużo większe znaczenie przypisuje roli matki, mniejsze ojcu

zarzuty:

1. nie wyjaśnia walki kobiet, szczególnie w dzisiejszych czasach, o uzyskania statusu autonomicznych, niezależnych istot ludzkich.

2. psychologia kobiet (i mężczyzn) jest znacznie bardziej uwikłana w sprzeczności, niż to sugeruje teoria Chodorow.

3. Społeczne tworzenie płci

Błędem jest traktowanie płci biologicznej jako biologicznie zdeterminowanej, a płci kulturowej jako wyuczonej.

Sensy jakie możemy nadawać ciału, mogą konstruować i rekonstruować swoje ciała jak zechcą, począwszy od uprawiania ćwiczeń, diety i stylu ubierania się, a skończywszy na operacjach plastycznych i zmianie płci.

Teorie nierówności płci

Płeć jest krytycznym czynnikiem tworzącym strukturę życiowych szans i możliwości stojących przed jednostkami i grupami, i ma potężny wpływ na to, jakie role otrzymują do odegrania, począwszy od gospodarstwa domowego. a skończywszy na urzędach państwowych.

Teorie nierówności płci:

1. Perspektywy funkcjonalistyczne

Kobiety i mężczyźni wykonują takie zadania, do jakich są biologicznie predysponowani.

George Murdock – kobiety oddają się pracom domowym i obowiązkom rodzinnym, a mężczyźni pracy poza domem, jest rozwiązaniem praktycznym i dogodnym

Talcott Parsons – rodzina funkcjonuje najlepiej wówczas, gdy istnieje w niej wyraźny podział pracy ze względu na płeć i kobiety odgrywają rolę ekspresyjną, zapewniając dzieciom opiekę, poczucie bezpieczeństwa i dając oparcie emocjonalne , mężczyznom zaś przypada rola instrumentalna – żywicieli rodziny

John Bowlby – rolę w socjalizacji pierwotnej odgrywa matka dziecka. Dziecko, które nie ma matki lub jest od niej oddzielone we wczesnym dzieciństwie – w warunkach określonych mianem deprywacji macierzyńskiej – jest narażone na duże ryzyko nieudanej socjalizacji.

Dyskusja

Feminizm ostro krytykuje twierdzenia o biologicznych podstawach podziału pracy ze względu na płeć, stojąc na stanowisku, że nie ma nic naturalnego ani ostatecznego w społecznym przyporządkowaniu zadań

2. Perspektywy feministyczne

rodzaje feminizmu omawiane tam gdzieś wyżej

Typy kobiecości, typy męskości i kulturowe relacje płci

1. Kulturowy porządek płci – Connell

Jego podejście wywarło szczególnie silny wpływ na myśli socjologiczną, ponieważ udało mu się połączyć koncepcje patriarchatu i męskości w jedną całościowa teorię kulturowych relacji płci.

Typy męskości są krytycznym elementem kulturowego porządku płci i nie można ich rozumieć w odniesieniu od niego czy od towarzyszących im typów kobiecości.

W zachodnich społeczeństwach kapitalistycznych kulturowe relacje płci wciąż określa władza patriarchalna. Od poziomu jednostki do instytucji rozmaite typy męskości i kobiecości układają się w myśl jednego założenia: dominacji mężczyzn nad kobietami.

aspekty społeczeństwa składające się na kulturowy porządek płci:

a) praca – podział pracy ze względu na płeć zarówno w domu (obowiązki domowe, opieka nad dziećmi)

b) władza - przejawia się w relacjach społecznych, takich jak autorytet, przemoc i ideologia w instytucjach, państwie, wojsku i w życiu domowym

c) cathexis (relacje osobiste/seksulalne) – dotyczy dynamiki związków intymnych emocjonalnych i osobistych, w tym małżeństwa, seksualności i wychowania dzieci.

reżim płci kulturowej – układ relacji płci

Kulturowa hierarchia płci

Istnieje wiele przejawów męskości i kobiecości. Na szczycie hierarchii znajduje się męskość hegemoniczna, dominująca nad wszystkimi innymi typami męskości i kobiecości.

Chociaż męskość hegemoniczna jest przedstawiana jako idealna forma męskości, tylko nieliczni mężczyźni są w stanie ją osiągnąć.

Nowy kulturowy porządek płci – tendencje kryzysowe

Connell postrzega kulturowy porządek płci w sposób dynamiczny. Ponieważ jego zdaniem, płeć biologiczna i płeć kulturowa są wytworem społecznym, ludzie mogą zmieniać swoją orientację seksualną. Niekoniecznie oznacza to, że mogą być na zmianę homoseksualni i heteroseksualni – chociaż i tak się zdarza – ale że kulturowa tożsamość płciowa jednostki i jej zapatrywania na płeć są nieustannie dostosowywane.

Tendencje kryzysowe:

a) kryzys instytucjonalizacji. Instytucje stanowiące tradycyjną ostoję władzy mężczyzn – rodzina i państwo – ulegają stopniowemu rozkładowi. Prawodawstwo w sprawie rozwodów, przemocy w domu i gwałtu oraz kwestii ekonomicznych, takich jak podatki i emerytury, osłabia prawomocność męskiej dominacji nad kobietami.

b) kryzys seksualności polega na osłabieniu hegemonii heteroseksualnej. Rosnąca siła seksualności kobiecej i gejowskiej stanowi wyzwania dla męskości hegemonicznej.

c) kryzys układu interesów tworzą się nowe, sprzeczne z istniejącym kulturowym porządkiem płci podstawy interesu społecznego. Zagrożeniem dla obcego porządku są prawa mężatek, ruchy gejowskie i upowszechnianie wśród mężczyzn postaw „antyseksistowskich”

2. Nowe wzory męskości

Za kryzys męskości odpowiedzialne są przemiany gospodarcze i społeczne. Zdaniem zwolenników tego poglądu tradycyjne pojęcie męskości zanika pod wpływem szeregu współdziałających ze sobą czynników, od zmian na rynku pracy począwszy, a skończywszy na wysokim wskaźniku rozwodów. Podczas gdy kiedyś mężczyzna cieszył się poczuciem bezpieczeństwa na rynku pracy, w rodzinie i w społeczeństwie w ogóle, dziś jego pozycji zagrażają szereg czynników, pozbawiając go pewności siebie i rozwój swojej roli w społeczeństwie.

Bezrobocie

Sara Willot i Christine Griffin badały kryzys męskiej męskości na podstawie grupy mężczyzn w środkowej Anglii długo pozostając bez pracy.

Dla robotników idea męskości była ściśle związana z: pracą poza domem i przynoszeniem do domu wystarczającej ilości zarobionych pieniędzy, żeby rodzina nie musiała korzystać z pomocy rządowej. Długotrwały brak pracy zachwiał tymi ideałami – zarówno w domu , wśród członków rodziny, jak na zewnątrz, wśród innych mężczyzn.

Nic nie wskazywało na generalny „kryzys męskości”. Nadwątleniu uległy tylko niektóre elementy tradycyjnej męskości.

Przestępczość

W przeszłości nawet w dzielnicach o wysokim wskaźniku przestępczości cele życiowe młodych mężczyzn były jasno określone: zdobyć legalną pracę i utrzymać żonę i rodzinę. Zdaniem Beatrix Campbell taka rola mężczyzny-żywiciela rodziny jest dziś zagrożona, szczególnie w przypadku mężczyzn z najuboższych dzielnic

Kryzys znaczeń?

Współczesny mężczyzna został oszukany przez społeczeństwo; rosnące bezrobocie, malejące płace, wydłużające się godzin pracy i ciągłych strach przez zwolnieniami podważają wśród mężczyzn bezpieczne role „żywiciela”, która kiedyś była ich udziałem

Obraz mężczyzn w środkach przekazu

Wyidealizowane wizerunki mężczyzn:

1. mężczyzna odwetowy odpowiada powszechnemu rozumieniu tradycyjnej męskości. Broni swojej męskości i honoru, przypuszczając atak na „Zdrajców” męskości – mężczyzn, którzy stali się „miękcy” lub „zniewieściali”.

2. nowy mężczyzna figura, która począwszy od lat 80. coraz częściej pojawia się w środkach przekazu i kampaniach reklamowych.

Wyraża męskość stłumiona

Przejawia wrażliwość w stosunku do kobiet i ma własne potrzeby emocjonalne.

Seksualność człowieka

W społeczeństwie tradycyjnych seksualność była ściśle związana z reprodukcją, współcześnie zaś została od niej zupełnie oddzielona

Kiedyś seksualność „definiowano” przez heteroseksualność i monogamię w kontekście związków małżeńskich, teraz coraz szerzej akceptowane są w różnych kontekstach zróżnicowane zachowania i orientacje seksualne.

1. Biologia a zachowanie seksualne

Seksualność ma podłoże biologiczne, o czym świadczą różnice budowy anatomicznej kobiet i mężczyzn.

Zadaniem mężczyzn jest zapłodnienie jak największej liczby kobiet, podczas gdy kobiety potrzebują stałych partnerów, którzy będą chronić ich biologiczne potomstwo.

2. Wpływ społeczeństwa na zachowania seksualne

Ludzie na całym świecie są w swojej większości heteroseksualni, co oznacza, ze poszukują bliskość emocjonalnej i satysfakcji seksualnej w relacjach z płcią przeciwną. W każdym społeczeństwie heteroseksualność jest podstawową małżeństwa i rodziny.

10 tożsamości seksualnych wg. Judith Lorber:

1. właściwą (heteroseksualną) kobietę

2. właściwego mężczyznę

3. lesbijkę

4. geja

5. kobietę biseksualną

6. mężczyznę biseksualnego

7. transwestytkę (kobieta, która systematycznie przebiera się za mężczyznę)

8. transwestytę (mężczyzna, który systematycznie przebiera się za kobietę)

9. transseksualista (kobieta, która stała się mężczyzną)

10 transseksualistka (mężczyzna, który stał się kobietą)

polimorficznie perswazyjni – zróżnicowane upodobania seksualne i kierują się nimi nawet wtedy, gdy dane społeczeństwo traktuje je jako nienormalne lub nielegalne.

3. Seksualność w kulturze Zachodu

W wieku XIX religijne założenia o seksualności częściowo ustąpiły medycznym. Jednak początkowo zapatrywania lekarzy na zachowania seksualne były równie surowe jak stanowisko Kościoła.

Masturbacja miała prowadzić do ślepoty, obłędu, chorób serca i innych dolegliwości, seks oralny zaś miała być przyczyną raka.

Wielu mężczyzn epoki wiktoriańskiej, na pozór poważnych, porządnych obywateli, oddanych swoim żonom, regularnie odwiedzało prostytutki lub utrzymywało kochanki

Obecnie tradycyjne postawy współistnieją z bardziej liberalnym podejściem do seksualności, które szczególnie intensywnie rozwijało się w latach 60.

Zachowania seksualne – raport Kinseya

Znacznie łatwiej mówić o publicznym wartościowaniu seksu niż o prywatnych praktykach seksualnych, gdyż ich natura sprawia, że w większości nie są one dokumentowane.

Zachowanie seksualne po badaniach Kinseya

W latach 60. ruchy społeczne kontestujące istniejący porządek rzeczy, jak te związki z kontrkulturą czy „hippisowskim” stylem życia, również zerwały z zastanymi normami życia seksualnego. Ruchy te głosiły swobodę seksualną, a wynalezienie pigułki antykoncepcyjnej dla kobiety pozwoliło na wyraźne oddzielenie przyjemności seksualnej od prokreacji.

Młodzież rozpoczęła życie seksualne wcześniej niż poprzednie pokolenie, a przy tym praktyki seksualne nastolatków były również zróżnicowane i wielostronne jak dorosłych.

4. Nowy model wierności?

Społeczeństwo amerykańskie jest w zasadzie konserwatywne w sprawach seksu.

Amerykanie traktuje seks mniej przygodowo niż w czasach raportu Kinseya.

Wielu ludzi ograniczyło swoja aktywność seksualną z obawy przed AIDS. Być może są dziś bardziej skłonni ukrywać niektóre aspekty swojego życia seksualnego

Homoseksualizm

Homoseksualizm – orientacja zachowań seksualnych i uczuć na osobę tej samej płci,, istniej we wszystkich kulturach.

W świecie zachodnim powszechne jest uznawanie homoseksualisty za człowieka wyraźnie odbiegającego w swoich upodobaniach seksualnych od większości społeczeństwa.

Termin „homoseksualizm” został ukuty w latach 60. XIX wieku i od tego czasu homoseksualizm zaczęto uważać zaczęto uważać za odrębny typ człowieka za specyficznym odchyleniem seksualnym.

Homoseksualiści nadal są w jakimś stopniu marginalizowani, ale w ciągu ostatnich lat nastąpiła znaczna poprawa ich pozycji.

punkty zwrotne:

a) publikacja raportu Kinseya o zachowaniach seksualnych, który zwrócił uwagę publiczna na skalę homoseksualizmu w społeczeństwa amerykańskim

b) zamieszki w Stonewall (1969), brutalne starcia policji z nowojorską społecznością gejowską

c) wybuch epidemii AIDS na początku lat 80.

d) w ostatnich latach w wielu krajach zachodnich stosunek do homoseksualizmu stał się znacznie swobodniejszy, a środki przekazu i prasa coraz częściej przedstawiają związki gejowskie w pozytywnym świetle.

1. Homoseksualizm w kulturze Zachodu

Rodzaje homoseksualizmu wg. Kenneth Plummer:

1. Homoseksualizm przygodny – przelotny związek homoseksualny, który nie wywiera większego wpływu na całość życia seksualnego danej osoby.

2. Aktywność zlokalizowana – dotyczy okoliczności, w których regularnie dochodzi do aktów homoseksualnych, ale nie stają się one dominująca orientacją jednostki.

3. Homoseksualizm spersonalizowany – dotyczy jednostek wykazujących preferencje homoseksualne, ale nieżyjących w społecznościach, w których jest to akcpetowane.

4. Homoseksualizm jako sposób życia – dotyczy jednostek, które „ujawniły się” i dla których kluczową rzeczą w życiu są kontakty z innymi osobami o podobnych upodobaniach seksualnych. Tacy ludzie należą z reguły do subkultur gejowskich, do których aktywność homoseksualna przeradza się w szczególny styl życia.

Lesbijstwo

Męski homoseksualizm wzbudza na ogół większe zainteresowanie niż lesbijstwo – homoseksualne związki i aktywność między kobietami.

Niektóre lesbijki zauważyły, że ruch wyzwolenia gejów reprezentuje interesy mężczyzn, podczas gdy liberalne i radykalne feministki zajmują się wyłącznie problemami heteroseksualnych kobiet z klasy średniej.

2. Postawy wobec homoseksualizmu

Nietolerancja wobec homoseksualizmu była w przeszłości tak wielka, że dopiero w ostatnich latach zostały obalone związane z nim mity. Homoseksualizm nie jest chorobą i nie jest specyficznie skorelowany z żadnym rodzajem zaburzenia psychicznego.

Homofobia – lęk przed jednostkami homoseksualnymi i pogardę w stosunku do nich.

Geje odrzucają wyobrażenie mężczyzn zniewieściałego, z jakim są powszechnie kojarzeni, zadając mu kłam na dwa różne sposoby:

1. kultywują bezwstydne zniewieścienie, manieryczną kobiecość, która staje się parodią stereotypu

2. pielęgnują image macho, ale ten również nie jest konwencjonalnie męski.

3. Kampania na rzecz praw i uznania homoseksualizmu

Pod wieloma względami homoseksualizm stał się zjawiskiem bardziej normalnym, mieszczącym się w ramach codziennego życia społecznego.

Małżeństwo polega dziś przede wszystkim na związku emocjonalnym, ale jego uznanie przez państwo niesie za sobą określone konsekwencje prawne. Pozwala partnerom na podejmowanie decyzji medycznych, mogących decydować o życiu bądź śmierci, daje prawo do dziedziczenia majątku oraz udziału w emeryturach i innych korzyściach finansowych.

Przeciwnicy małżeństw homoseksualnych potępiają je jako niepoważne lub nienaturalne. Ich zdaniem legitymizują one orientację seksualną, którą państwo powinno za wszelką cenę zwalczyć.

Prostytucja

Prostytucja – świadczenie usług seksualnych w zamian za korzyści materialne

W świecie starożytnym głównymi dostarczycielkami seksu w zamian za korzyści materialne były kurtyzany, konkubiny (utrzymywane kochanki) lub niewolnice. W społeczeństwach tradycyjnych kurtyzany i konkubiny zajmowały często wysoką pozycję.

1. Prostytucja dziś

W Wielkich Brytanii prostytutki wywodzą się obecnie, podobnie jak w przeszłości głównie z niższych klas, ale dołączyła do nich znaczna grupa kobiet z klas średnich.

Typy prostytucji:

a) zaangażowanie zawodowe – odnosi się do częstotliwości, z jaką kobieta uprawia prostytucję.

b) Kontekst zawodowy – dotyczy typu środowiska i rodzajów interakcji, w jakie zaangażowana jest kobieta.

2. Prostytucja dziecięca i światowy „rynek usług seksualnych”

w prostytucję często zaangażowane są dzieci.

W niektórych krajach, jak Tajlandia i Filipiny, prostytucja dziecięca stanowi część turystyki seksualnej. Zorganizowane wyjazdy zorientowane na prostytucję przyciągają tam mężczyzn z Europy, Stanów Zjednoczonych i Japonii, chociaż w Wielkiej Brytanii zostały one zdelegalizowane.

GLOBALIZACJA I NOWOCZESNOŚĆ

Globalizacja jest zjawiskiem o rozlicznych skutkach. Nie należy jej sprowadzać do światowych systemów powiązań społecznych i ekonomicznych, które powstają z dala od naszych codziennych spraw. Zjawisko to ma też wymiar lokalny – odnosi się do nas wszystkich i przejawia w naszym codziennym życiu.

Skutki globalizacji widać na przykładzie supermarketu:

1. Ogromny wzrost liczby i różnorodności oferowanych przez supermarkety produktów.

2.Produkty znajdujące się w supermarkecie pochodzą ze stu lub więcej różnych krajów.

3. Niektóre z najczęściej kupowanych produktów w supermarkecie były dotąd nieznane.

Wymiary globalizacji

Globalizacja oznacza, że w coraz większym stopniu wszyscy żyjemy w „jednym świecie”, a co za tym idzie, jednostki, grupy i narody są coraz silniej wzajemne od siebie uzależnione.

Globalizacja często przedstawia się jako zjawisko czysto ekonomiczne.

Globalizacja jest wynikiem współdziałania czynników:

1. politycznych

2. społecznych

3. kulturowych

4. ekonomicznych

Czynniki sprzyjające globalizacji

Czynniki sprzyjające globalizacji:

1. postęp techniczny i rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej umożliwiają „kompresję” czasu i przestrzeni

2. integracja gospodarki światowej

nieważka gospodarka (weightless economy) – gospodarka, której produkty opierają się na informacji, jak w przypadku programów komputerowych, produktów medialnych i rozrywkowych oraz usług opartych na Internecie.

Przyczyny postępu globalizacji

Przemiany polityczne

Globalizacja jest napędzana przez szereg czynników:

1. upadek komunizmu sowieckiego, który nastąpił w wyniku szeregu rewolucji w Europie Wschodniej w 1989 roku i został przypieczętowany ostatecznym rozkładem samego Związku Radzieckiego w 1991 roku

2. Rozwój międzynarodowych i regionalnych mechanizmów rządowych

3. Działalność organizacji międzynarodowych i międzynarodowych organizacji pozarządowych

Organizacja międzynarodowa – ciało ustanowione przez rządy krajów członkowskich i powołanych do regulacji i nadzoru określonej dziedziny działań o zasięgu międzynarodowym.

Pierwszym takim ciałem był Międzynarodowy Związek Telegraficzny, który powstał w 1865 roku.

Międzynarodowe organizacje pozarządowe – organizacje niezależne, działające obok ciał rządowych, zajmujące się opracowywaniem strategii politycznych i sprawami międzynarodowymi.

Przepływ informacji

Nabywanie świadomości globalnej odbywa się w dwóch istotnych wymiarach:

1. Jako członkowie społeczności globalnej, ludzie coraz wyraźniej zdają sobie sprawę, że odpowiedzialność społeczna nie kończy się na granicy państwowej, ale wybiega poza nią.

2. Świadomości globalna oznacza, że ludzie coraz częściej sięgają do innych niż narodowe wyznaczników w formowaniu poczucia własnej tożsamości. Zjawisko jest jednocześnie pochodną i czynnikiem procesu globalizacji.

Korporacje ponadnarodowe

Korporacje ponadnarodowe – firmy wytwarzające dobra i usługi rynkowe w więcej niż jednym kraju.

Korporacje ponadnarodowe – są sercem globalizacji gospodarki:

1. odpowiadają za dwie trzecie światowego handlu

2. przyczyniają się do rozpowszechniania w skali globu nowych technologii

3. są głównymi aktorami międzynarodowych rynków kapitałowych

Korporacje ponadnarodowe są potężniejsze pod względem gospodarczym od większości krajów

Korporacje ponadnarodowe stały się zjawiskiem globalnym po drugiej wojnie światowej

Innym czynnikiem gospodarki jest „gospodarka elektroniczna”

„Elektroniczne pieniądze” niosą za sobą wielkie ryzyko. Transfery znacznych kapitałów mogą destabilizować gospodarki, wywołując międzynarodowe kryzysy finansowe

Spór o globalizację

David Held i jego współpracownicy poddali analizie spór o globalizację i przyporządkowali jego uczestników do trzech szkół myślenia:

1. sceptyków

2. hiperglobalistów

3. zwolenników koncepcji transformacji

Sceptycy

1. Idea globalizacji jest przereklamowana

2. Debata globalizacyjna to robienie szumu wokół czegoś

3. Uważają, że obecny poziom współzależności ekonomicznej ma swoje odpowiedniki w historii

4. Obecnie kontakty między poszczególnymi krajami są:

a) intensywniejsze niż w minionych okresach współczesna gospodarka

b) większość handlu odbywa się w obrębie trzech grup regionalnych

- Europy

- Azji i Pacyfiku

- Ameryki północnej

5. Zdaniem sceptyków rosnąca regionalizacja dowodzi spadku, a nie wzrostu integracji gospodarki światowej

6. W porównaniu ze strukturą handlu sprzed wieku gospodarka światowa jest dziś mniej globalna pod względem swojego zasięgu geograficznego i bardziej skoncentrowana na intensywnej działalności na mniejszych obszarach

7. Sceptycy odrzucają proponowaną przez niektórych obserwatorów w tym hiperglobalistów, tezę, że globalizacja zasadniczo podważa rolę rządów narodowych i tworzy globalny porządek, w ramach którego znaczenie tych rządów słabnie.

8. Rządy narodowe, które regulują i koordynują działania ekonomiczne, nadal odgrywają rolę kluczowych aktorów światowej sceny gospodarczej.

Hiperglobaliści

1. Mają stanowisko przeciwne stanowisku sceptyków

2. Globalizacja jest bardzo realnym zjawiskiem, którego skutki dają się odczuć prawie na każdym kroku

3. Jeden z najgłośniejszych hiperglobalistów to Japończyk Kenichi Ohmae. Postrzega on globalizację jako drogę do „świata bez granic” – świata, w którym handel będzie siłą potężniejszą od rządów narodowych.

4. Poświęcają wiele uwagi zmieniającej się roli państw narodowych

5. Wskutek wzrostu handlu światowego poszczególne kraje nie panują już nad swoją gospodarką

Zwolennicy koncepcji transformacji

1.Zajmują pośrednie stanowisko

2. Globalizację postrzegają jako motor szeregu różnorodność zmian, które nadają kształt nowoczesnym społeczeństwom

3. Przemiana porządku globalnego istotnie zachodzi, ale wiele starych struktur nadal trwa

4. Stopień globalizacji, z jakim mamy dziś do czynienia, nie pozwala już utrzymać ustanowionych rozgraniczeń na sprawy „wewnętrzne” i „zewnętrzne”, „międzynarodowe” i „krajowe”

5. Postrzegają globalizację jako podlegający różnym wpływom dynamiczny i otwarty proces, którego złożony przebieg może ulegać zmianom i który obejmuje różne, nierzadko sprzeczne tendencje.

6. Globalizacja jest dwukierunkowym przepływem obrazów, informacji i wpływom.

7. Globalizacja jest „zdecentralizowanym” refleksyjnym procesem, który charakteryzują wielokierunkowe powiązania i przepływy kulturowe

8. Zwolennicy koncepcji transformacji nie są skłonni twierdzić, że odpowiedzią na powstawanie nowych, zasadniczo nieterytorialnych form organizacji gospodarczej i społecznej jest utrata suwerenności poszczególnych krajów.

9. Nie żyjemy już w świecie zorientowanym na państwo narodowe

Konceptualizacja	Hiperglobalizacja	Sceptycy	Zwolennicy koncepcji transformacji
Co nowego?	epoka globalna	1. bloki handlowe 2. słabsza niż w minionych okresach władza terytorialna	bezprecedensowa w skali dziejów sieć wzajemnych powiązań
Dominujące właściwości	1. globalny kapitalizm 2. globalne zarządzanie 3. globalne społeczeństwo obywatelskie	świat mniej współzależny niż w latach 80.	„gęsta” (intensywna i ekstensywna) globalizacja
Siła rządów narodowych	słabe i zanika	wzmacnia się lub rozszerza	odtwarza się i restrukturyzuje
Czynniki globalizacji	kapitalizm i postęp techniczny	rządy i rynki	połączone siły nowoczesności
Wzory stratyfikacji	erozja dawnych hierarchii	dalsza marginalizacja Południa	nowy kształt porządku światowego
Główny motyw	bary McDonalda, Madonna etc.	interes narodowy	transformacja społeczności politycznej
Konceptualizacja globalizacji	przebudowa ram ludzkiego działania	internacjonalizacja i regionalizacja	przebudowa relacji między regionami i działanie na odległość
Trajektoria historyczna	cywilizacja globalna	bloki regionalne/ zdarzenie cywilizacji	nieokreślona: globalna integracja i fragmentacja
Argument podsumowujący	kres państwa narodowego	internacjonalizacja jest uzależniona od zgody i poparcia rządów	globalizacja zmienia sposób sprawowania rządów i politykę światową

Wpływ globalizacji na nasze życie

Globalizacja prowadzi do fundamentalnych zmian w naszym sposobie myślenia o nas samych i naszych związkach z innymi ludźmi.

Narodziny indywidualizmu

W dawnych czasach indywidualne tożsamości jednostek kształtowała społeczność, w jakiej przyszły na świat. Dominujące w tej społeczności wartości i etyka stanowiły względnie stabilne wskazówki, jak żyć.

W warunkach globalizacji stanęliśmy w obliczu zwrotu ku nowemu indywidualizmowi, a więc postawie czynnego kształtowania samego siebie i własnej tożsamości

Praca zawodowa

Globalizacja wywołała głębokie przemiany w świecie pracy. Nowa struktura międzynarodowej wymiany handlowej i rozwój nowej ekonomii wywarły wpływ na strukturę zatrudnienia.

Handel globalny i nowe technologie wywarły duży wpływ na tradycyjne społeczności pracowników przemysłu, którzy zostali bez pracy, nie mając kwalifikacji potrzebnych do funkcjonowania w ramach nowej ekonomii.

Rodzina a praca zawodowa

Jednym ze skutków, jakie globalizacja w Wielkiej Brytanii wywarła nażycie rodzinne, jest to, ze ludzie coraz więcej czasu tygodniowo spędzają w pracy.

W dodatku pracownicy biorą mniej urlopów niż dwadzieścia lat temu.

Z danych wynika, że rodzice mają dziś dla swoich dzieci mniej czasu niż kilkadziesiąt lat temu.

Amerykańska socjolog Arlie Hochschild sugeruje, że zmiany te mają związek z postępująca globalizacją. Odpowiedzią niektórych pracodawców na presję globalnej konkurencji jest nakłanianie pracowników etatowych do zwiększenia efektywności przez wydłużanie czasu pracy.

W Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych najwyraźniej nasila się tendencja do wydłużania czasu pracy, a we Francji i Niemczech, przeciwnie, pracownicy – czy to za pośrednictwem związków zawodowych, czy dając wyraz swojej sile przy urnach wyborczych – oparli się naciskom ze strony firm o zwiększenie liczby godzin pracy w tygodniu i wywierają presję na pracodawców o skrócenie tygodnia pracy i dłuższe urlopy.

Kultura popularna

Na świecie panuje dziś jednolity porządek informacyjny – że istnieje potężna sieć szybkiej wymiany ogromnej liczby informacji.

Jednym z głównych wątków filmu jest możliwość pokonania różnic klasowych i tradycji rodzinnych przez romantyczną miłość dwojga ludzi.

Titanic odzwierciedla zmieniające się nastawienia do relacji osobistych i małżeństwa na przykład w tych częściach świata, gdzie wciąż prym wiodą wartości tradycyjne

Globalizacja to rodzaj „imperializmu kulturowego”, za sprawą którego wartości, styl i zapatrywania świata Zachodu są rozpowszechniane tak agresywnie, że tłumią kultury narodowe.

Społeczeństwo globalne nie tylko nie jest coraz bardziej jednolite, ale przeciwnie, charakteryzuje się ogromną różnorodnością sąsiadujących ze sobą kultur

Globalizacja a ryzyko

Skutki globalizacji są dalekosiężne i dotyczą praktycznie wszystkich aspektów świata społecznego.

Globalizacja jest procesem otwartym i uwikłanym w wewnętrzne sprzeczności, a zatem trudno przewidzieć i kontrolować jej przebieg

Ryzyko stwarzane przez człowieka

ryzyko zewnętrzne – niebezpieczeństwa zależne od przyrody, a nie od człowieka, takie jak susze, trzęsienia ziemi, klęski nieurodzaju i burze.

ryzyko stwarzane przez człowieka – niebezpieczeństwa wynikające z naszego oddziaływania na środowisko naturalne za pośrednictwem naszej wiedzy i techniki

Ryzyko związane ze środowiskiem

Jednym ze skutków wzrostu tempa rozwoju przemysłowego i postępów techniki jest stale rosnący stopień ingerencji człowieka w świat naturalny

W globalizującym się świecie ryzyko ekologiczne przybiera wiele postaci globalnego ocieplenia

Nieuchwytność konkretnych przyczyn ryzyka środowiskowego sprawia, że nie bardzo wiadomo, jak do nich podchodzić i kto powinien wziąć na siebie odpowiedzialność za czynne przeciwdziałanie jego skutkom.

Ryzyko zdrowotne

Wiele uwagi skupiły na sobie zagrożenia zdrowia spowodowane przez działalność człowieka.

Ryzyko związane z pożywieniem.

W ostatnich latach dwie kwestie sprowokowały szczególnie gorącą dyskusję publiczną nad bezpieczeństwem żywności i tworzeniem ryzyka: żywność genetycznie zmodyfikowana i „choroba wściekłych krów”.

Gąbczaste zapalenie mózgu zostało wykryte w 1986 roku w Wielkiej Brytanii.

Kalkulacja ryzyka związanego z BSE to przykład, jak złożoną rzeczą jest we współczesnym świecie oszacowanie ryzyka.

Globalne „społeczeństwo ryzyka”

Według niemieckiego socjologia Ulricha Becka, autora wielu wypowiedzi na temat ryzyka w kontekście globalizacji, te nowe formy ryzyka wspólnie tworzą globalne społeczeństwo ryzyka.

Twierdzi, że pojęcie społeczeństwa ryzyka nie ogranicza się do ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, ale obejmuje także cały szereg splecionych ze sobą zmian zachodzących w sferze współczesnego życia społecznego, jak niestabilna struktura zatrudnienia, wzrost ryzyka utraty pracy, malejące znaczenie obyczaju i tradycji dla ukształtowania tożsamości, zanik tradycyjnego modeli rodziny i demokratyzacja więzi osobistych.

Według Becka istotną cechą społeczeństwa ryzyka jest brak przestrzennych, czasowych i społecznych granic zagrożenia.

Globalizacja a nierówności społeczne

Beck i inni badacze wskazali na ryzyko jako jeden z głównych efektów globalizacji i rozwoju współczesnej techniki.

Globalizacja nie przebiega równomiernie

Nierówności a podziały globalne

Wielu uważa wolny handel za klucz do rozwoju gospodarczego i walki z nędzą.

Kampania na rzecz „globalnej sprawiedliwości”

Nie wszyscy podzielają pogląd, że wolny handel jest sposobem na walkę z biedą. Wielu krytyków twierdzi, że wolny handel jest raczej jednostronnym sposobem na wzbogacenie się dla zamożnych, natomiast pogarsza stan gospodarczy i powoduje wzrost uzależnienia krajów rozwijających się.

Nowoczesność i późna nowoczesność

Socjologia jest od początku nauką o społeczeństwie nowoczesnym

Pojęcie nowoczesności: historyczne i analityczne

Są dwa sposoby definiowania nowoczesności:

1. historyczne – odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji społecznej

2. analityczne – zawiera katalog istotnych, konstytutywnych cech tej odmiany porządku społecznego

Wojna secesyjna i konstytucyjna rewolucja amerykańska oraz Wielka Rewolucja Francuska zbudowały polityczne i instytucjonalne ramy nowoczesności:

1 demokracje konstytucyjną

2. ideę rządów prawa

3. zasadę suwerenności państw narodowych

Rewolucja przemysłowa w Anglii stworzyła fundamenty ekonomiczne:

1. nowy sposób wytwarzania – masową produkcję przemysłową angażującą wonnych pracowników najemnych zamieszkałych w miastach, co rodziło nowy sposób i styl życia

2. industrializm

3. urbanizm

4. kapitalizm oparty na swoistych formach przywłaszczania i dystrybucji dóbr

Zestaw cech nowoczesności wg. Auguste’a Comte’a:

1. koncentrację siły roboczej w centrach miejskich

2. organizację pracy zorientowaną na efektywności i zysk

3. zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych

4. pojawienie się jawnego lub ustalonego antagonizmu między pracodawcami i pracownikami

5. rosnące kontrasty i nierówności społeczne

6. system ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

Modele biegunowe

Biegunowe typologie pochodzą od:

1. Herberta Spencera – społeczeństwo militarne i społeczeństwo industrialne

2. Ferdinanda Toenniesa – wspólnota i społeczeństwo

3. Maxa Webera – społeczeństwo tradycyjne i kapitalistyczne

4. Emile’a Durkeima – społeczeństwo o solidarności mechanicznej i społeczeństwo o solidarności organicznej

5. Roberta Redfielda – społeczeństwo wiejskie i społeczeństwo miejskie

Różnice kapitalizmu tradycyjnego i agrarnego wg. Webera:

1. charakter własności

2. organizacja pracy i produkcji

3. charakter siły roboczej

4. charakter rynku ekonomicznego

5. charakter obowiązujący praw

6. odmienne dominujące motywacje

Talcott Parsons dostrzega zasadniczą odmienność społeczeństwa tradycyjnego i nowoczesnego.

Zmienne porządkujące:

1. stopień artykulacji struktury społecznej, rozproszenie-specyficzność

2. źródło statusu społecznego, przypisanie-osiąganie”

3. rekrutacja do ról i grup społecznych oraz dobór partnerów w stosunkach, „partykularyzm-uniwersalizm”

4. tożsamość społeczna i percepcja jednostek w społeczeństwie, „kolektywizm-indywidualizm”

5. rola emocji w życiu społecznym, „afektywność-neutralność”

Fundamentalne zasady nowoczesności wg. Krishana Kumara:

1. zasada indywidualizmu

2. zasada dyferencji, czyli zróżnicowania i wielość opcji we wszystkich dziedzinach życia

3. racjonalność: apoteza rozumu, rozwagi , kalkulacji, obiektywności, afektywności. Dotyczy funkcjonowania organizacji i instytucji

4. ekonomizm

5. ekspansywność

Osobowość nowoczesna

Typ idealny „osobowości biurokratycznej” wg. Roberta Mertona:

1. wyuczona nieudolność czy bezradność (gdy w nowych warunkach stare nawyki okazują się dysfunkcjonalne)

2. przeniesienie celów (gdy traci się z oczu efekt procedur, dbając jedynie o ich literalne stosowanie

3. nadmierne epsirit de corps (gdy obronna solidarność wewnątrzgrupowa prowadzi do odrzucania wszelkiej krytyki i uniemożliwia korektę błędów)

4. dominująca i arogancka postawa wobec petentów

5. nieracjonalna duma zawodowa

6. konserwatyzm

Czynniki wpływające na osobowość ludzi żyjących w społeczeństwie nowoczesnym wg. Alexa Inkelesa:

1. urbanizacja

2. industrializacja

3. ruchliwość społeczna

4. masowa komunikacja i kultura

Rysy osobowościowe:

1. potrzeba nowych doświadczeń, otwartość na innowacje i zmianę

2. świadomość wielości opinii i poglądów, gotowość wypowiadania i uzasadniania własnych opinii, a równocześnie tolerancja dla opinii odmiennych, a nawet znajdowanie satysfakcji w takiej różnorodności

3. prospektywna orientacja wobec czasu, zogniskowana na przyszłości raczej niż przeszłości oraz podkreślająca cnotę punktualności

4. poczucie mocy podmiotowej, tzn. przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste, jak i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.

5. antycypowanie przyszłych wydarzeń i planowanie przyszłych działań, a więc zaangażowanie wyobraźni w celu odpowiedniego ustawienia się wobec przyszłości.

6. zaufanie do porządku społecznego, wiara w prawidłowość, przewidywalność i kalkulowalność życia społecznego, dzięki istnieniu stałych i egzekwowanych zasad obrotu gospodarczego, polityki państwowej, a także reguł moralnych i obyczajowych kształtujących codzienne działania obywateli

7. poczucie „sprawiedliwości rozdzielczej”, czyli uznanie nierównego rozdziału dóbr, wartości przywilejów, o ile tylko nie jest to arbitralne, a regulowane wyraźnymi zasadami

8. człowiek nowoczesny przywiązuje wielką wagę do edukacji, treningu, samodoskonalenia się

9. człowiek nowoczesny szanuje godność innych, nawet tych o niższej od niego pozycji społecznej czy podległych jego władzy.

Krytyka nowoczesności

1.Karol Marks – ludzie są ze swojej gatunkowej natury wolni, twórczy i prospołeczni.

alienacja – wyobcowanie od innych ludzi, oderwania od środowiska społecznego

2. Ferdinand Toennies – przypisuje naturze ludzkiej prospołeczne tendencje.

Wola naturalna – dążenie do bezinteresownych, autotelicznych kontaktów z innymi w ramach wspólnot

3. Max Weber – skrajna racjonalność, efektywność i instrumentalność organizacji społecznej, manifestujące się najpełniej w nowoczesnej biurokracji, zamykają społeczeństwo w „żelaznej klatce”, odbierając mu spontaniczność i wolność. Biurokracja traktuje bowiem ludzie jak obiekty poddawane skutecznej obróbce

4. Emile Durheim – postrzega naturę człowieka w czarnych, pesymistycznych barwach. Z natury człowiek jest egoistyczną aspołeczną bestią dążącą do bezwzględnej realizacji swoich interesów, nie licząc się z innymi, a nawet kosztem innych.

5. Z ujawnieniem się destrukcyjnych skutków żywiołowej industrializacji, urbanizacji i rozwoju techniki pojawia się świadomość ekologiczna z żądaniami powstrzymywania nieokiełznanej nowoczesności.

6. Włodzimierz Lenin .Dokonujący się w wyniku ekspansji kapitalizmu podział świata na obszary zamożności i sfery nędzy

7. Nowoczesności towarzyszy proces umasowienia i „industrializacji” wojny, konfliktów zbrojnych, terroryzmu:

a) z ogromnym rozwojem techniki wojskowej, aż do stworzenia broni nuklearnej umożliwiającej masową zagładę, a potencjalnie- unicestwienie całej ludzkości

b) z konfliktem interesów ekonomicznych między państwami, wynikającym z wbudowanego w system kapitalistyczny nieustannego dążenia do zysków, korzyści, zawłaszczania i podporządkowywania sobie innych

c) z naciskiem na racjonalną efektywność, kalkulację i instrumentalne traktowanie ludzi, co pozwala zawiesić hamulce moralne, które mogłyby powstrzymać przed bezwzględną destrukcją i masowym ludobójstwem dokonywanym w imię państwowych, narodowych, religijnych czy etnicznych lojalności i interesów,

Co po nowoczesności?

Nowoczesność to formacja społeczna ogromnie dynamiczna i ekspansywna

1. Ralf Dahendorf pisał o „społeczeństwie klasy usługowej”, nawiązując do wyraźnego przesuwania się struktury wytwarzania i zatrudnienia od tradycyjnego przemysłu wytwórczego do sektora szeroko rozumianych usług:

a) handlu

b) finansów

c) administracji

d) transportu

e) komunikacji

f) edukacji

g) badan naukowych

h) ochrony zdrowia

i) rekreacji

Peter Drucker podkreślał specyficzną tendencję, mówiąc o „społeczeństwie wiedzy”, w którym wytwarzanie i przetwarzanie przedmiotów materialnych typowe dla produkcji fabrycznej zostanie zepchnięte na margines przez wytwarzanie i przetwarzanie wiedzy, która stanie się centralnym dla gospodarki towarem.

Centralne znaczenie przetwarzania informacji, inne wskazują na rewolucyjne konsekwencje komputerowych technik takiego przetwarzania, zwłaszcza powiązań sieciowych z Internetem na czele.

2. W myśleniu potocznym, publicystyce, literaturze pojawiają się różne koncepcje niosące nadzieję na odbudowanie silnej tradycyjnej rodziny, odrodzenie wspólnot lokalnych i więzi społecznej w grupach pierwotnych, rekonstrukcję tożsamości i zakorzenienia w zbiorowościach, odwrót od sekularyzacji w stronę religijności

Odwrót od monopolu nauki i techniki w stronę myślenia mistycznego, magicznego czy instytucyjnego, uratowanie środowiska przyrodniczego i powrót do harmonii z naturą rezygnacją z materialistycznego konsumpcjonizmu na rzecz potrzeb i wartości wyższych związanych z samorealizacją i pełną jakością życia.

Klasyk teorii cyklicznej – Pitrim Sorokin

Giddens – „refleksyjność” – zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania zjawisk negatywnych, patologicznych, przyszłych zagrożeń i podejmowania w oparciu o taką diagnozę środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy

Siła nowoczesności polega także na tym, że zawiera ona sama w sobie mechanizm autokorekty.

3. Francis Fukuyama twierdzi, że zakończyła się długa epoka konfliktów, walk, wojen i rewolucji w imię rozbieżnych ideologii, a zwycięstwo demokracji w skali światowej oznacza jakościową zmianę polityki opartej odtąd na konsensie i zmierzającej w stronę lepszego rozwiązywania życiowych problemów ludzkości.

Główne cechy późnej nowoczesności:

1. nowa forma zaufania niezbędna dla poczucia bezpieczeństwa i ciągłości życia codziennego.

2. pojawienie się nowych form ryzyka

profil ryzyka (Giddens) – zmienia się w późnej fazie nowoczesności w istotny sposób i to zarówno w sensie:

a) obiektywny - następuje globalna ekspansja ryzyka, które coraz częściej dotyka miliony ludzi na całym świecie, ponad tradycyjnymi granicami państw narodowych

b) subiektywnym – nowy profil ryzyka oznacza zwiększoną percepcję i świadomość zagrożeń.

3. nieprzejrzystość, płynność i niepewność sytuacji społecznych, w jakich ludziom przychodzi działać. Wynika to z czterech okoliczności:

a) im bardziej skomplikowane „systemy abstrakcyjne”, tym większa szansa pojawienia się niespodziewanych błędów konstrukcyjnych

b) nieprzewidywalne i niepożądane efekty poodejmowanych działań

c) paradoksalny skutek uboczny rozwoju wiedzy społecznej

d) ogromne zróżnicowanie wartości i interesów pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi

Typowe postawy, jakie ludzie przyjmują wobec nasilonego ryzyka i niepewność naszych czasów:

1. pragmatyczna akceptacja życia takiego, jakim jest

2. konsekwentny optymizm i wiara w to, że zagrożenia i niepewność dadzą się uniknąć i pokonać dzięki opatrzności

3. cyniczny pesymizm

4. radykalna walka ze źródłami zagrożeń przez mobilizację opinii.

WPROWADZENIE DO METOD BADAWCZYCH

Pytania socjologiczne

Zadaniem badania socjologicznego jest wyjście poza powierzchowne rozumienie zwykłego życia.

Dobra socjologia polega na tym, by przed sformułowaniem wniosków maksymalnie doprecyzować pytanie i zgromadzić dane. Aby osiągnąć ten cel, trzeba wiedzieć, jakie metod najlepiej zastosować w danym badaniu i jak najlepiej analizować wyniki.

Pytania badawcze:

1. pytania o stan faktyczny

2. pytania porównawcze

3 pytania o rozwój wypadków

4. badania empiryczne

jak powstaje określony stan rzezy

5. pytania teoretyczne

interpretacja faktów, a po to, żeby jej dokonać

Pytanie o stan faktyczny	Co się stało?	Od lat 80. dziewczynki uzyskują lepsze wyniki w nauce niż chłopcy
Pytania porównawcze	Czy dzieje się tak wszędzie?	Czy jest to zjawisko globalne, czy dotyczy tylko Wielkiej Brytanii, czy może tylko określonej części kraju?
Pytanie o rozwój wypadków	Czy działo się to stopniowo?	Jak rozwija się w czasie sytuacja dotycząca osiągnięć szkolnych dziewcząt?
Pytanie teoretyczne	Jakie jest podłoże tego zjawiska?	Dlaczego obecnie dziewczęta osiągają lepsze wyniki w nauce? Jakie czynniki należy uwzględnić, szukając wyjaśnienia tego zjawiska?

Czy socjologia jest nauką?

Nauka polega na budowaniu wiedzy w jakiejś dziedzinie przy zastosowaniu uporządkowanych metod badań empirycznych, analizy danych, myślenia teoretycznego i logicznej oceny argumentów.

Socjologia jest przedsięwzięciem naukowym.

Badanie istot ludzkich różni się od obserwacji zdarzeń w świecie przyrodniczym:

1. Ludzie mają samoświadomość i działają celowo.

2. Przez swoje działania wciąż tworzymy i odtwarzamy społeczeństwa w których żyjemy. Społeczeństwo nie jest czymś stałym i niezmiennym; instytucje społeczne są bez przerwy odtwarzane w czasie i przestrzeni dzięki działaniom tworzącym je jednostek.

Socjologia zajmuje się badaniem istot ludzkich, a nie bezdusznych przedmiotów.

Problem badawczy:

1. Problem badawczy

Powstają w ciągłym procesie; jeden projekt badawczy często prowadzi do powstania następnego, dotyczącego kwestii, których badacz wcześniej nie poruszył.

2. Przegląd danych

3. Sformułowanie problemu

hipoteza – zarysowanie pomysłu

4. Opracowanie projektu

jak będzie zbierał materiał

5. Realizacja projektu

6. Interpretacja wyników

7. Sporządzenie raportu

8. Ingerencja rzeczywistości

Etapy postępowania badawczego:

1 Definicja problemu

wybór przedmiotu badania

2. przegląd literatury

zapoznanie się z istniejącymi badaniami na ten temat

3. hipoteza

co zamierzasz badać; jaki jest związek między zmiennymi?

4. projekt badawczy

wybór jednej lub więcej metod badawczych (eksperyment, badanie kwestionariuszowe, obserwacja, wykorzystywanie istniejących źródeł)

5. badanie

zebranie danych, zapis informacji

6. interpretacja wyników

jakie są implikacje zebranych danych

7. raport badawczych

jakie jest znaczenie uzyskanych wyników; jak się one mają do wcześniejszych ustaleń?

8. Twoje wyniki zostały zapisane i stały się przedmiotem szerszej dyskusji akademickiej – być może dając początek dalszym badaniom

Rozumienie związków przyczynowo – skutkowych

Jednym z głównych problemów, z jakimi musi uporać się metodologia badawcza, jest analiza relacji między przyczyną a skutkiem

Związek przyczynowy między dwoma zdarzeniami lub sytuacjami to relacja, w której jedno zdarzenie powoduje drugie.

Przyczynowość a korelacja

Przyczynowość nie wynika bezpośrednio z korelacji.

Korelacja – istnienie systematycznego związku między dwiema grupami zdarzeń, czyli zmiennych.

Zmienna – każdy aspekt, w jakim jednostki lub grupy różnią się od siebie.

Do zmiennych socjologicznych należą:

1. wiek

2. różnice wysokości dochodów,

3. wskaźniki przestępczości

4. różnice klasowe

fałszywa korelacja – związek między dwiema zmiennymi, który wydaje się prawdziwy, ale w rzeczywistości jest spowodowany innym czynnikiem lub czynnikami.

Mechanizm przyczynowości

Związków przyczynowych w socjologii nie należy rozumieć mechanicznie. Czynnikami relacji zmiennych życia społecznego sa postawy ludzi i motywy ich działania

Próby kontrolne

W ustalaniu przyczyn korelacji należy odróżniać:

1. zmienna niezależna – zmienna, która wywiera wpływ na inną zmienną

2. zmienna zależna – zmienna, na którą jest wywierany wpływ

W celu stwierdzenia czy korelacja między zmiennymi ma podłoże przyczynowe stosujemy próby kontrolne – cześć zmiennych pozostawiona jest bez zmian, żeby sprawdzić, jak zachowują się względem nich pozostałe.

Ustalanie przyczyn

Bez względu na obfitość dowodów na istnienie korelacji związek przyczynowy nigdy nie jest pewny i zawsze może być inne wytłumaczenie korelacji.

Metody badawcze

1. Etnografia

Poznawanie zachowań społecznych ludzi i grup w bezpośrednim kontakcie z nimi przez określony czas, prowadzenie obserwacji uczestniczącej i przeprowadzanie wywiadów. Celem jest dotarcie do sensu działań społecznych.

Zalety:

1. bogatsze źródło informacji o życiu społecznym niż większość badań prowadzonych innymi metodami

2. zalicza się do badań jakościowych, gdyż jej celem jest subiektywne zgromadzenie sytuacji

3. pozostawia badaczowi większa swobodę niż większość innych metod badawczych.

Wady:

1. bada tylko niewielkie grupy i społeczności

2. wiele zależy od tego, w jakim stopniu badaczowi uda się zdobyć zaufanie jej członków.

3. badacz może zbyt mocno zidentyfikować się z grupą.

2. Badania sondażowe:

Celem badań sondażowych jest zbieranie danych, które są następnie poddawane analizom statystycznym, pozwalającym wykryć stałe tendencje i regularności.

Najlepiej nadaje się do pogłębionych studiów nad małymi wycinkami życia społecznego.

a) kwestionariusze

- Główne narzędzie zbierania informacji w badaniach sondażowych.

- Badacz może wręczać kwestionariusze osobiście lub rozesłać je respondentom pocztą bądź e-mailem (kwestionariusze do samodzielnego wypełniania)

- Populacja – grupa badanych, do których zostały skierowane

- dwa typy:

• pytania zamknięte

• łatwość porównywania i zaliczania odpowiedzi

• nie dopuszczają one swobodnej wypowiedzi ani słownych komentarzy

• pytania otwarte

• respondenci otrzymują większą swobodę wyrażania opinii słowami.

• dostarczają bardziej wyczerpujących informacji niż kwestionariusze zamknięte

• niestandardowe odpowiedzi trudniej ze sobą porównywać

b) próby

- Nie ma możliwości bezpośredniego przebadania tak wielkiej liczby osób, więc badanie skupia się na próbie niewielkiej części całej grupy

- Próba reprezentatywna – badana grupa osób musi być typowa dla całej populacji.

- Próba losowa – dobieranie grupy respondentów w taki sposób, żeby każdy członek badanej populacji miał równe szanse znalezienia się w tej grupie

Zalety badań sondażowych:

1. łatwiej poddać je obróbce ilościowej i analizie niż materiał uzyskiwany przy zastosowaniu większości innych metod badawczych

2. nadaje się do badania wielkich populacji

3. dostarczają badaczom danych statystycznych na określony temat

Wady badań sondażowych:

1. pozory precyzji wynikom, których precyzja jest wątpliwa

2. wyniki są oparte na odpowiedzi nieco ponad połowy próby

3. Eksperymenty

Można zdefiniować je jako sprawdzian hipotezy przeprowadzony w ściśle kontrolowanych, stworzonych przez badacza warunkach.

Stosuje się często w naukach przyrodniczych.

W warunkach laboratoryjnych można badać tylko małe grupy ludzi, a badani wiedzą, że uczestniczą w eksperymencie, i niekoniecznie zachowują się naturalnie efekt Hawthorne

4. Historie życia

Podejście badawcze stosowane wyłącznie w socjologii i innych naukach społecznych.

Zawierają materiały biograficzne ludzi

Rzadko kiedy ograniczają się wyłącznie do studiowania wspomnień

Są zbyt mało wiarygodne, by zawarte w nich informacje zadawały się do wykorzystywania; pod względem bogactwa i głębi historie życia nie mają sobie równych.

5. Analizy historyczne

Dany okres historyczny można badać bezpośrednio, jeżeli żyją jeszcze ludzie, którzy mogą coś o nim powiedzieć.

Badanie oparte na metodzie historii mówionej polega na przeprowadzaniu wywiadów na temat interesujących nas zdarzeń z ludźmi, którzy byli ich bezpośrednimi świadkami.

6. Łączenie metod porównawczych i badań historycznych

Socjologowie, którzy łączą analizę porównawczą i studia historyczne, prowadzą tzw. analizę wtórna. Aby znaleźć podobieństwa między poszczególnymi przypadkami, badają wiele różnych materiałów źródłowych, jak oficjalne dokumenty i relacje historyczne.

a) badanie zmiany społecznej – przykład globalizacji

trzeba łączyć perspektywę porównawczą i historyczną.

Metoda badawcza	Zalety	Ograniczenia
Etnografia	1. dostarcza bogatszych i bardziej wyczerpujących wyników niż inne metody. 2. pozwala dostrzec szerszy kontekst procesów społecznych	1. można ją stosować wyłącznie w badaniach małych grup. 2. uzyskane wyniki mogą odnosić się wyłącznie do badanych grup i społeczności; pojedyncze badanie terenowe trudno generalizować.
Badania sondażowe	1. są skuteczną metodą zbierania danych od dużej liczby osób. 2. umożliwiając dokładne porównania odpowiedzi respondentów	1. zebrany materiał może być powierzchowny; przy standardowych pytaniach mogą umknąć ważne różnice w opiniach respondentów. 2. odpowiedzi niekoniecznie odzwierciedlają prawdziwe poglądy respondentów.
Eksperymenty	1. badacz może kontrolować wpływ określonych zmiennych 2. łatwiej je powtarzać kolejnym badaczom	1. wielu aspektów życia społecznego nie da się przenieść do laboratorium 2. warunki eksperymentu mogą mieć wpływ na reakcje badanych
Badania dokumentarne	1. w zależności od typu dokumentów, mogą być źródłem dogłębnej wiedzy oraz obszernych danych 2. mają znaczenie w badaniach czysto historycznych lub tam gdzie ważny jest kontekst historycznych	1. badacz dysponuje wyłącznie istniejącymi źródłami, które nie zawsze są wyczerpujące 2. czasami trudno interpretować dane źródłowe jako rzeczywiste, dotyczy to niektórych oficjalnych statystyk.

Praktyka badawcza – problemy, pułapki, dylematy

Po podjęciu badania może okazać się, że wybrane przez badacza narzędzia nie do końca nadają się do realizacji zamierzonego celu.

Mogą pojawiać się nieprzewidziane trudności w nawiązaniu kontaktu z populacją

Praca badawcza wymaga pewnej elastyczności; nierzadko w jednym badaniu trzeba łączyć różne metody, wykorzystując jedne jako uzupełnienie innych i do kontroli wyników, co określa się mianem triangulacji.

W poszukiwaniu rzeczywistości

Dlaczego ziemscy naukowcy uznają twierdzenie, że po ciemnej stronie Księżyca jest zimno?:

1. Ma ono sens, ponieważ ciepło powierzchni Księżyca pochodzi od promieni słonecznych; ciemna strona Księżyca jest ciemna, ponieważ jest „odwrócona tyłem” do Słońca.

2. Naukowe pomiary wykonane po ciemnej stronie Księżyca potwierdzają te logicznie uzasadnione przewidywania,

a) Zwykła działalność badawcza człowieka

Ludzie wydają się predysponowani do tego, by podejmując się takiego zadania stosować rozumowani przyczynowo – skutkowe i probabilistyczne:

1. Na ogół uznajemy fakt, że przyszłe wydarzenia są w jakiś sposób spowodowane czy uwarunkowane przez obecne.

2. Ludzie, a najwyraźniej i pozostałe zwierzęta, uczą się, ze takie przyczynowo – skutkowe modele mają charakter probabilistyczny; skutki pojawiają się częściej, gdy wystąpią przyczyny, a rzadziej, gdy tych przyczyn zabraknie.

Analizując zwykłą działalność badawczą człowieka, należy odróżnić przewidywanie od rozumienia:

1. Możemy przewidywać nie rozumiejąc – niektórzy przewidują deszcz na podstawie bólu w kolanie. I często, nawet jeżeli nie rozumiemy dlaczego, jesteśmy skłonni działać na podstawie wykazanych zdolności przewidywania.

W przypadku ludzi próba przewidywania jest często umieszczona w kontekście wiedzy i rozumienia.

Ludzie poszukiwania mają na celu udzielenie odpowiedzi zarówno na pytanie „co”, jak i „dlaczego”; dążymy do tego celu obserwując i starając się rozumieć.

Tradycja

1. Autorytet

2. Błędy w badaniach oraz jak ich uniknąć

a) błędne obserwacje

W swoich obserwacjach popełniamy błędy.

W przeciwieństwie do okazjonalnej działalności badawczej człowieka obserwacja naukowa.

Jest działaniem świadomym.

b) nieprawidłowe uogólnianie

Gdy obserwując poszczególne zjawiska zachodzące wokół nas, poszukujemy w nich prawidłowości, często zakładamy, że kilka podobnych zdarzeń stanowi dowód istnienia ogólnego wzorca.

Nie uprawnione uogólnianie może nadawać badaniom niewłaściwy kierunek lub je hamować.

Naukowcy zabezpieczają się przed ryzykiem nieuprawnionej generalizacji z odpowiednim wyprzedzeniem:

- zobowiązując się do zbadania odpowiednio dużej i reprezentatywnej próby.

- replikacja – powtarzanie badań.

c) wybiórcza obserwacja

Jednym z niebezpieczeństw nieuprawnionych uogólnień jest to, że mogą prowadzić one do wybiórczej obserwacji. Gdy tylko dojdziemy do wniosku, że istnieje określona prawidłowość oraz gdy opracujemy ogólne wyjaśnienia jej przyczyn, będziemy skłonni koncentrować się w przyszłości na tych wydarzeniach i sytuacjach, które pasują do naszego wzorcami a ignorować te, które nie pasują. Uprzedzenia rasowe i etniczne trwałość swą zawdzięczają w znacznej mierze wybiórczej obserwacji.

d) nielogiczne rozumowanie

„Wyjątek, który potwierdza regułę”. Myśl ta nie ma najmniejszego sensu. Wyjątek może pozwolić nam zwrócić uwagę na jakąś regułę czy na to, co wydaje się regułą, lecz w żadnym systemie logiki nie może on potwierdzić reguły, której zaprzecza.

Często zakładamy, ze przedłużająca się dobra lub zła passa zapowiada swoje przeciwieństwo. Wieczór pokerowych porażek może skłonić do myśli, że od zwycięskiej kariery dzieli nas już tylko kilka chwil i na odwrót.

Co rzeczywiście jest rzeczywiste?

„naiwny realizm”

Gdy zasiadasz przy stole do pisania, prawdopodobnie nie spędzasz wiele czasu zastanawiając się, czy stół naprawdę składa się z atomów, które to z kolei są na ogół pustą przestrzenią.

Wszyscy żyjemy w przekonaniu o oczywistości tego, co realnie istnieje – pogląd ten zazwyczaj pozwala nam radzić sobie na co dzień.

Ujęcia natury rzeczywistości:

1. premodernistyczne

2. modernistyczne

3. postmodernistyczne

1. ujęcie premodernistyczne

Widzimy rzeczy takimi, jakimi one w rzeczywistości są.

Ludzie w toku ewolucji stawali się świadomi swej różnorodności i zaczęli dostrzegać, że inni nie zawsze podzielają ich poglądy.

2. ujęcie modernistyczne

uprawniona różnorodność; jest to filozoficzna wersja powiedzenia „co kraj to obyczaj”.

Niektórzy mogą uznać mlecz za piękny kwiat, podczas gdy inni widzą w nim tylko denerwujące zielsko.

3. ujęcie postmodernistyczne

„Rzeczywiste” są tylko wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Innymi słowy, nic nie istnieje tam, na zewnątrz, wszystko jest tu, w środku.

Podstawy nauk społecznych

Nauka bywa czasem charakteryzowana jako logiczno – empiryczna. Dwa filary to logika i obserwacja. Naukowe rozumienie świata musi jednocześnie być sensowne i zgodne z obserwacją.

Teoria naukowa zajmuje się logiką, podczas gdy gromadzenie danych – obserwacją jako aspektem nauki.

Fundamentalne idee, które odróżniają nauki społeczne – teorię, gromadzenie danych i ich analizę.

1. Teoria zamiast filozofii czy wiary

Teoria naukowa nie może rozstrzygać sporów o wartości.

Nauki społeczne mogą nam pomóc dowiedzieć się co istnieje i dlaczego.

2. Prawidłowości społeczne

Zmierzają w dużej części do odkrywania prawidłowości w życiu społecznym.

Zarzuty w odniesieniu prawidłowości społecznych:

a) niektóre z nich mogą wydawać się trywialne – wszyscy wiedzą, że republikanie głosują na republikanów.

b) można podać przykłady, które przeczą danej „prawidłowości” a więc nie ma ona absolutnego charakteru.

c) można argumentować, że w przeciwieństwie do ciężkich przedmiotów, które upuszczone nie mogą zadecydować, że nie upadną, ludzie, których dana prawidłowość dotyczy, jeśli zechcą, są w stanie wszystko posuć.

a) zarzut trywialności.

teoria grup odniesienia – ludzie w mniejszym stopniu oceniają swój los odnosząc się do obiektywnych warunków, a w większym – poprzez porównywanie się z ludźmi wokół siebie – ze swoją grupą odniesienia

Karol Darwin ukuł termin „eksperyment głupca” , by opisać większość swych własnych badań – badań, w których sprawdzał to, o czym wszyscy inni, „już dawno wiedziało”

b) wpływ ludzi

Prawidłowości społeczne mogą być zakłócone dzięki świadomej woli aktorów, nie jest poważnym wyzwaniem dla nauk społecznych, choć nie ma dla niego odpowiednika w naukach przyrodniczych.

3. Zbiorowości zamiast jednostek

Prawidłowości życia społecznego, które studiują badacze społeczni, odzwierciedlają, ogólnie rzecz biorąc, zbiorowe zachowanie wielu jednostek. Choć badacze społeczni często zajmują się motywacjami jednostek, to jednak jednostka jako taka rzadko bywa przedmiotem zainteresowania nauk społecznych.

a) język zmiennych

Wyobraź sobie, że ktoś mówi ci: „kobiety powinny wrócić do kuchni, tam, gdzie ich miejsce”. Najpewniej usłyszysz tę uwagę i zinterpretujesz ją w zależności od tego, co wiesz o wypowiadającej ją osobie. Jeśli Twój stary wujek Henio, który, jak sobie przypomnisz, jest również zdecydowanie przeciwny oszczędzaniu światła dziennego, dzięki zmianie czasu, systemowi kodów pocztowych i komputerom osobistym, prawdopodobnie pomyślisz, że jego ostatnie oświadczenie dobrze wpisuje się w ten cały, raczej przedawniony światopogląd. Jeśli jednak stwierdzenie to wymamrotał jakiś prominentny polityk, który śledził kroki swej przeciwniczki w walce wyborczej, prawdopodobnie tłumaczyłbyś jego wypowiedź w zupełnie inny sposób.

badania społeczne wiążę się ze studiowaniem zmiennych i związków między nimi. Teorie społeczne sa sformułowane w języku zmiennych, a ludzie uwikłani są w nie tylko jako „nosiciele” tych zmiennych.

Zmienne mają coś, co badacze społeczni nazywają wartościami lub atrybutami.

Wartości to własności lub cechy, które opisują przedmiot.

Zmienne to logiczne pogrupowania wartości.

Trochę dialektyki badań społecznych

wyjaśnianie idiograficzne i nomotetyczne

W naszym codziennym wyjaśnianiu stosujemy dwie odmienne formy rozumowania przyczynowego.

wyjaśnienie idiograficzne – gdy skończyliśmy dawać wyjaśnienie idiograficzne, mamy poczucie, że w pełni rozumiemy przyczyny tego, co stało się w tym konkretnym przypadku. Jednocześnie wyłącznie do tego konkretnego przypadku ograniczony jest zasięg naszego wyjaśnienia.

źle poszło Ci na egzaminie, ponieważ:

1. zapomniałeś, że tego dnia jest egzamin

2. z tego przedmiotu jesteś najsłabszy

3. spóźniłeś si, bo na drodze były korki

4. w noc przed egzaminem nie spałeś, ponieważ Twój współlokator słuchał głośnej muzyk

wyjaśnienie nomotetyczne – szuka wyjaśnień dla pewnej klasy sytuacji czy zdarzeń niż dla pojedynczych przypadków.

1. za każdym razem, gdy uczysz się w grupie, idzie ci na egzaminie lepie, niż wtedy, gdy uczysz się sam

2. twoja ulubiona drużyna lepiej radzi sobie na własnym niż na cudzym boisku

3. członkowie stowarzyszeń studenckich częściej umawiają się na randki niż członkowie kółka biologicznego.

teoria indukcyjna i dedukcyjna

Indukcja, rozumowanie indukcyjne – przechodzi od tego, co konkretne, do tego, co ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich danych zdarzeń.

zrobić listę wszystkich egzaminów, jakie zdawałeś, odnotowując, jak poradziłeś sobie na każdym z nich. Potem możesz spróbować przypomnieć sobie wszelkie okoliczności, jakie towarzyszyły wszystkim egzaminom dobrze zdanym i wszystkim tym, na których poszło ci gorzej.

Dedukcja – przechodzi do tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe. Przechodzi od wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub teoretycznego punktu widzenia do obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany wzorzec rzeczywiście się pojawia.

jakie są najlepsze metody uczenia się – czy bardziej powinieneś się skupić na notatkach z zajęć, czy raczej przejrzeć lektury.

Zastanawiasz się, czy powinieneś uczyć się w umiarkowanym tempie, czy raczej zarwać noc tuż przed egzaminem.

dane jakościowe i ilościowe

Rozróżnianie danych jakościowych i ilościowych w naukach społecznych zasadniczo pokrywa się z rozróżnianiem danych liczbowych i nie liczbowych.

kwantyfikacja często sprawia, że nasze obserwacje stają się bardziej wyraziste.

Etyka w badaniach społecznych

Dobrowolne uczestnictwo

Podstawowa zasada etyki badań społecznych głosi, że udział w nich powinien być dobrowolny.

Nie krzywdzić badanych

Fundamentalna norma etyczna badań społecznych zabrania w jakikolwiek sposób krzywdzić badanych.

Uważamy, by respektować prawo do prywatności badanych.

SPIS TREŚCI

Grupy społeczne i organizacje 1

Kontrola społeczna . 9

Płeć kulturowa i seksualność . 18

Globalizacja i nowoczesność . 29

Wprowadzenie do metod badawczych . 43

WYKŁAD Były dwie grupy. Pojęcia: grupa społeczna, zbiorowość społeczna; typy społeczeństw; wymień znanych Ci socjologów, wymienić metody badań socjologicznych; Kultura masowa- wszystko co podawała dotyczące Kłoskowskiej ; kultura masowa-krytyka i obrona; co to klasa i warstwa społeczna - podaj po przykładzie; drogi powstania narodów; typy legitymizacji władzy w ujęciu Webera; omów lekturę.