WYŻSZA SZKOŁA BANKOWOŚCI I FINANSÓW
W BIELSKU- BIAŁEJ
PRZEDMIOT: POLITYKA REGIONALNA I GOSPODARKA PRZESTRZENNA
PRACA ZALICZENIOWA
INSTRUMENTY FINANSOWEGO WSPARCIA REALIZACJI CELÓW POLITYKI STRUKTURALNEJ (REGIONALNEJ) UNII EUROPEJSKIEJ.
Autor: Wykładowca:
Jolanta Szulik Dr Rafał Wisła
Bielsko- Biała, 2011
Polityka regionalna Unii Europejskiej.
Podstawy polityki regionalnej zostały logicznie sformułowane we wstępie do Traktatu Rzymskiego i art. 130A Jednolitego Aktu Europejskiego, które brzmią:
„Państwa członkowskie pragną wzmocnienia jedności swoich gospodarek i zabezpieczenia ich harmonijnego rozwoju przez redukowanie zróżnicowań istniejących między regionami oraz łagodzenia zacofania regionów mniej uprzywilejowanych.”
( Wyciąg z preambuły do Traktatu Rzymskiego),
„W celu promowania ogólnego harmonijnego rozwoju Wspólnota powinna rozwinąć akcje prowadzące do wzmocnienia swojej ekonomicznej i społecznej spójności. W szczególności Wspólnota powinna działać na rzecz redukcji zróżnicowań między regionami i ograniczenia zacofania słabiej uprzywilejowanych regionów.”
(Artykuł 130A, Jednolity Akt Europejski).
Zatem polityka regionalna Unii Europejskiej polega na podejmowaniu systemowych działań mających w założeniach niwelować dysproporcje w poziomie rozwoju poszczególnych regionów stanowiących terytorium Unii Europejskiej1.
Dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów wymagają interwencji publicznej, która prowadzona jest na kilku poziomach:
regionalnym,
krajowym,
europejskim.
Na poziomie regionalnym prowadzona jest polityka wewnątrzregionalna, która jest zarządzana przez władze regionalne, czyli rządowe, samorządowe lub autonomiczne. Polityka ta dotyczy pojedynczego regionu i ma na celu kształtowanie infrastruktury technicznej jak również rozmieszczenie obiektów i instytucji publicznych oraz wsparcie dla przedsiębiorstw, tak aby osiągnąć cele regionalne. Do celów regionalnych należą m.in.:
poprawa poziomu dochodów i jakości życia dzięki przyspieszeniu wzrostu gospodarczego,
sprawiedliwe rozdzielenie jego owoców między grupy społeczne oraz poszczególne obszary.
Na poziomie krajowym prowadzona jest polityka międzyregionalna, która jest zarządzana przez władze krajowe. Polityka ta dotyczy poszczególnych regionów wewnątrz państwa, a także całego terytorium państwa w ujęciu regionalnym. Głównym jej celem jest minimalizacja nadmiernych i nieuzasadnionych różnic poziomu rozwoju.
Na poziomie europejskim polityka regionalna, nazywana również polityką strukturalną prowadzona jest przez Unię Europejską i jest to polityka wyrażająca, a także promująca solidarność między narodami i wspólnotami regionalnymi. Głównym celem tej polityki jest zmniejszenie nieuzasadnionych dysproporcji rozwojowych między regionami i grupami społecznymi2.
Najważniejszymi celami polityki regionalnej Unii Europejskiej są:
Cel.1.- „promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych”- jest to cel regionalny, który obejmuje regiony wydzielone na poziomie NUTS II w państwach członkowskich, których PKB na jednego mieszkańca jest niższy od 75% średniej dla Wspólnoty. Te regiony charakteryzuje:
niski poziom inwestycji,
wysoki poziom bezrobocia,
słabo rozwinięty sektor usług,
słabo rozwinięta infrastruktura.
Cel.2.- „wspierania gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych”.- jest to cel regionalny, który obejmuje regiony obszary regionów przechodzące zmiany społeczno- gospodarcze w sektorze przemysłowym i usługowym, upadające obszary wiejskie, obszary miejskie znajdujące się w trudnej sytuacji, a także obszary oparte na rybołówstwie objęte kryzysem.
Cel.3.- „wspierania, adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia, zatrudnienia”- jest to cel tematyczny, który polega na pomocy finansowej tym regionom, które nie są objęte celem 1 stanowiącej strategiczną podstawę wszelkich działań wspierających zasoby ludzkie na terytorium danego kraju, przy uwzględnieniu szczególnych cech każdego regionu3.
Polityka rolna.
Polityka rolna jest dziedziną polityki mikroekonomicznej określająca zespół środków, regulacji i działań państwa mających na celu kształtowanie rozmiarów produkcji rolnej i utrzymanie jej opłacalności, kreowanie przeobrażeń agrarnych zmierzających do koncentracji i specjalizacji w rolnictwie, przyspieszenie postępu technicznego, jak również agrotechnicznego warunkującego efektywność rolnictwa oraz wpływanie na procesy demograficzne na wsi. Polityka rolna pełni dwie funkcje: ochronną i stymulującą rozwój wobec rolnictwa. W ogólnym podziale na rynku rolnym stosowane są dwie metody:
Interwencja przez konkurencję zewnętrzną, która jest realizowana głównie przez cła nakładane na importowane towary, opłaty wyrównawcze, regulacje ilościowe przewozu i dotacje do eksportu.
Interwencja na rynku wewnętrznym, która realizowana jest głównie przez stosowanie cen gwarantowanych, po których instytucje interwencyjne skupują produkty rolne, gdy cena rynkowa spadnie poniżej ich poziomu.
Do przedstawionych sposobów oddziaływania na rynek rolny należy dołączyć również takie, których celem jest przeciwdziałanie odpływowi ludności ze wsi. Zaliczyć do nich można:
pomoc dochodową,
ulgi podatkowe,
system zabezpieczenia socjalnego rolników.
Wydatki na finansowanie polityki rolnej dokonywane są z Sekcji Gwarancji funduszu FEOGA i przeznaczone na:
interwencję na rynku artykułów rolnych podlegających wspólnej organizacji, w celu uzyskania określonego poziomu cen na rynku wewnętrznym;
subwencje dla eksporterów produktów rolnych, które umożliwiają opłacalny eksport na rynki krajów trzecich;
pokrycie kosztów związanych z przechowywaniem zapasów produktów, które są objęte systemem interwencji;
bezpośrednie dopłaty dla rolników;
rozwój rolniczej przestrzeni produkcyjnej i środki towarzyszące4.
Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności.
Fundusze strukturalne są głównym instrumentem osiągania celów, czyli realizacji polityki regionalnej. Są tworzone w budżecie Wspólnoty Europejskiej. Ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych znajdują się w Rozporządzeniu Rady Nr 1260 z dnia 21 czerwca 1999 r., Dz. U. WE nr OJL 161 z 1999 r. Wyróżniamy cztery fundusze strukturalne:
Europejski Fundusz Społeczny,
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
Europejski fundusz Rozwoju Regionalnego,
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
Fundusze te umożliwiają pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów należących do Unii Europejskiej drogą interwencji w priorytetowych sektorach i regionach. Istnieją również inne instrumenty finansowe polityki regionalnej poza funduszami strukturalnymi. Najważniejszym jest Fundusz Spójności5.
Fundusz Spójności zwany także kohezyjnym działa niezależnie od funduszy strukturalnych, ponieważ nie jest on funduszem strukturalnym w pełnym tego słowa znaczeniu. Jednak cechy jakościowe i specyfika wykorzystywania środków pozwalają zaliczyć ten fundusz obok funduszy strukturalnych, do grupy najważniejszych instrumentów finansowych polityki regionalnej. Fundusz Spójności jest narzędziem realizacji tej polityki i powstał na mocy Traktatu o Unii Europejskiej w 1994 r.6. Jest on wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów i ma na celu ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów dzięki budowie wielkich sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania. Kryterium alokacji środków finansowych mierzony jest wskaźnikiem PKB na jednego mieszkańca, który nie może przekroczyć 90% średniego poziomu Unii Europejskiej7.
Europejski Fundusz Społeczny.
Europejski Fundusz Społeczny (European Social Fund) jest jednym z Funduszy strukturalnych i powstał na mocy Traktatu ustanawiającego EWG w 1958 r. Fundusz ten służy do osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej, a także do wysokiego poziomu zatrudnienia w Unii Europejskiej poprzez finansowanie działań w ramach pięciu obszarów wsparcia:
Aktywna polityka rynku;
Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego;
Kształcenie ustawiczne;
Adaptacyjność i rozwój przedsiębiorczości;
Wyrównywanie szans kobiet na rynku pracy.
Fundusz wspiera finansowo realizację Celów 1,2 i 3 na całym obszarze Unii Europejskie8 oraz Inicjatywę Wspólnotową Equal9. Europejski Fundusz Społeczny reguluje Rozporządzenie (WE) Nr 1784/1999 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego, Dz. U. WE Nr L213 z 13 sierpnia 1999r.10.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (European Agricultural Guidance and Guarantee Fund) tak jak EFS jest jednym z Funduszy strukturalnych i powstał na mocy Traktatu ustanawiającego EWG w 1958 r. Jest odpowiedzialny za finansowanie działań w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, a także transformacją struktury rolnictwa oraz rozwojem obszarów wiejskich. Fundusz ten realizuje m. in. następujące zadania:
wzmocnienie i reorganizacje struktur rolnictwa i leśnictwa,
zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej działalności gospodarczej w obszarach wiejskich,
pomoc w osiągnięciu akceptowanego społecznie poziomu życia rolników, w tym bezpośrednie wsparcie finansowe,
pobudzenie świadomości społeczności żyjących na terenach wiejskich w celu chronienia środowiska przyrodniczego, zachowania walorów krajobrazu etc11.
Środki finansowe tego funduszu służą do realizacji zadań Celu 1 i Inicjatywy Wspólnotowej Leader +. Głównym celem funduszu jest wspieranie rozwoju i strukturalnego dopasowania regionów opóźnionych poprzez poprawę efektywności struktur produkcji, przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i leśnych, a także rozwijanie potencjału lokalnego na terenach wiejskich12. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej reguluje Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia, Dz. U. WE Nr L160 z 26 czerwca 1999r.13.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund) wchodzi w skład Funduszy strukturalnych i powstał w 1975 r. Jego zadaniem jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów należących do Unii Europejskiej. Środki finansowe tego funduszu służą do realizacji Celu 1 i 2 oraz Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III i Urban. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego szczególności udziela wsparcia finansowego:
inwestycją produkcyjnym,
rozwojowi infrastruktury,
lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim przedsiębiorstwom14.
Fundusz ten reguluje Rozporządzenie WE Nr 1783/1999 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Dz. U. WE Nr L123 z 13 sierpnia 1999r.15.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance) tak jak poprzednie fundusze jest jednym z Funduszy strukturalnych i powstał w 1993 r. w ramach tzw. Małej Reformy funduszy strukturalnych. Fundusz finansuje działania dotyczące Celu 1. Środki z funduszu powinny przyczyniać się do:
osiągnięcia trwałej równowagi pomiędzy zasobami rybnymi i ich eksploatacją,
wzmocnienia konkurencyjności struktur oraz rozwój ekonomicznie stabilnych przedsiębiorstw w sektorze,
poprawy zaopatrzenia na rynku, a także wzrostu wartości produktów rybołówstwa i kultur wodnych,
ożywienia gospodarczego terenów uzależnionych od rybołówstwa i kultur wodnych.
Fundusz finansuje działania, które dotyczą następujących terenów:
odnowy floty i modernizacji jednostek połowowych,
dostosowania połowów do zasobów połowowych,
wspólnych przedsiębiorstw,
połowów przybrzeżnych na małą skalę,
środków społeczno- ekonomicznych,
ochrony zasobów rybnych na wodach przybrzeżnych,
kultur wodnych16.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa reguluje Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1263/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. dotyczące Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa, Dz. U. We L161 z 26 czerwca 1999 r.17.
Europejski Fundusz Inwestycyjny.
Europejski Fundusz Inwestycyjny (European Investment Fund) powstał w 1994 r. Był wspólnym przedsięwzięciem Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Komisji Europejskiej i europejskich instytucji finansowych. Na początku głównym celem tego funduszu było finansowanie inwestycji długoterminowych, zwłaszcza tych które dotyczyły szeroko pojętych sieci transeuropejskich, czyli transportu, telekomunikacji i energetyki oraz uczestniczenie w kapitale rozwojowym małych i średnich przedsiębiorstwach, a także pomocy w ich rozwoju. Obecnie fundusz specjalizuje się w dwóch dziedzinach:
inwestycjach kapitałowych typu venture capital,
udzielaniu gwarancji.
Fundusz inwestuje kapitał w udziały w funduszach typu venture capital w celu wspomagania małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności tych przedsiębiorstw, które rozpoczynają działalność na rynku jak i tych, które są związane z nowoczesnymi technologiami. Oprócz tego fundusz udziela gwarancji instytucją finansowym kredytującym sektor MSP18.
Europejski Bank Inwestycyjny.
Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank) jest bankiem, w którym udziałowcami są kraje, które wchodzą w skład Unii Europejskiej. Pierwszorzędnym celem tego banku jest „przyczynianie się dzięki rynkom kapitałowym i własnym zasobom do równomiernego i harmonijnego rozwoju Wspólnoty” (Art. 267 ex 198 e TWE). Przez przełożenie celu strategicznego na poziom operacyjny doprowadziło do wyznaczenia określonych terenów aktywności banku, które dotyczą:
wzmacniania spójności gospodarczej i społecznej w poszerzonej Unii Europejskiej,
przyczyniania się do realizacji Strategii Lizbońskiej, czyli do działań na rzecz wszechstronnej edukacji społeczeństwa,
łączenia Europy za pośrednictwem sieci transeuropejskich,
ochrony i poprawy jakości środowiska miejskiego i naturalnego,
wspierania polityki rozwoju Unii Europejskiej poprzez udzielanie kredytów w krajach partnerskich.
Projekty, które kwalifikują się do finansowania przez Europejski Bank Inwestycyjny muszą zawierać przynajmniej jeden z poniższych celów:
wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej: promowania działalności ekonomicznej, która przyczynia się do rozwoju gospodarczego słabo rozwiniętych regionów;
wspierania inwestycji przyczyniających się do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy i innowacjach;
usprawnienia infrastruktury i usług w sektorach zdrowia i edukacji, mających kluczowe znaczenie dla kształtowania kapitału ludzkiego;
rozwoju sieci infrastruktury transportu, telekomunikacji i przemysłu energii o wymiarze wspólnotowym;
ochrony środowiska i poprawy jakości życia, zwłaszcza poprzez wykorzystywanie energii odnawialnych i alternatywnych;
zapewnienia dostaw energii przez racjonalne wykorzystanie, waloryzację lokalnych zasobów i dywersyfikację importu;
wspierania rozwoju sektora MPS przez poprawę środowiska finansowego, w którym działają19.
Fundusze Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Fundusze Europejskiego Obszaru Gospodarczego obejmują:
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
Norweski Mechanizm Finansowy.
Projekty finansowane z obu mechanizmów finansowych maja za zadanie zmniejszać różnice w poziomie rozwoju społecznego i gospodarczego. Środki, które zasilają mechanizmy finansowe pochodzą z trzech państw, które są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu i nie należą do Unii Europejskiej (Norwegii, Islandii i Lichtensteinu), a nie z budżetu Unii Europejskiej. Oba te mechanizmu są objęte jednolitymi zasadami i procedurami, a także podlegają jednemu systemowi zarządzania i wdrażania w Polsce. W Polsce wdrażanie tych mechanizmów odbywa się na podstawie Programu Operacyjnego, który powstał przy uwzględnieniu wytycznych przygotowanych przez państwa, które są członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu i nie należą do Unii Europejskiej20.
Programy Wspólnotowe.
Programy Wspólnotowe nazywane czasem „programami wewnętrznymi Unii Europejskiej” stanowią niedocenioną alternatywę dla finansowania projektów ze środków strukturalnych. Głównie wynika to z ustalenia kryteriów przyznawanych środków w ramach Programów Wspólnotowych i ich dystrybucji, które odbywa się na poziomie Komisji Europejskiej. Programy te różnią się od funduszy strukturalnych, które dystrybuowane są na poziomie krajowym w ramach opracowanych przez nasze ministerstwa Programów Operacyjnych. Najczęściej projektodawcami i organizatorami konsorcjów, czyli beneficjentami zostają:
organizacje pozarządowe, np. fundacje, stowarzyszenia, zrzeszenia;
organizacje typu non- profit;
jednostki badawczo- rozwojowe;
uczelnie;
szkoły;
przedsiębiorstwa;
izby i stowarzyszenia przedmiotowe;
jednostki samorządu terytorialnego (w niektórych programach).
Uczestnictwo w programie uzależniona jest od wniesienia na poczet jego budżetu stosownej składki, której wysokość uzależniona najczęściej jest od PKB kraju i liczby ludności. Polska obecnie uczestniczy w Programach Wspólnotowych, które dotyczą poniższych obszarów tematycznych:
badania i rozwoju technologicznego,
usług informatycznych,
ochrony środowiska,
edukacji i spraw młodzieży,
polityki społecznej i ochrony zdrowia,
ochrony konsumentów,
małych i średnich przedsiębiorstw,
turystyki,
kultury,
sektora audiowizualnego,
przestrzegania praw obywatelskich,
ułatwień w wymianie handlowej,
energetyki,
transportu,
zwalczania narkomanii i handlu narkotykami.
Do Programów Wspólnotowych beneficjenci mogą aplikować kilka razy do roku po ogłoszeniu tzw. wezwań do składania wniosków przez odpowiedzialne merytorycznie za dany program poszczególne Dyrekcje Generalne KE. We wniosku zamieszcza się koszty działań kwalifikowanych. Płatność najczęściej ma charakter refundacji kosztów działań kwalifikowanych, ale nie jest to bezwzględną regułą. Niektóre projekty są finansowane w 100%. Prócz tego projektodawcy mogą ubiegać się o płatności zaliczkowe21.
Spis literatury:
Czykier- Wierzba, D., Finansowanie Polityki Regionalnej w Unii Europejskiej.
Dutkowski, M., Polityka regionalna Unii Europejskiej.
Wąsowski, K., Polityka regionalna Unii Europejskiej i rola sektora finansowego w realizacji tej polityki w latach 2004- 2006., Drukarnia NBP, Warszawa 2006.
Wąsowski K.: Polityka regionalna UE i rola sektora finansowego w realizacji tej polityki w Polsce w latach 2004-2006, Warszawa 2006,s.11.↩
Dutkowski M.: Polityka regionalna Unii Europejskiej, s.2.↩
Wąsowski K.: op.cit., s.16.↩
Czykier- Wierzba D.: Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej., s.153.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Wąsowski K.: op. cit., s. 26.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 14.↩
Wąsowski K.: op. cit., s. 21.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 13.↩
Wąsowski M.: op. cit., s. 22.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 14.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Wąsowski K.: op. cit., s. 23.↩
Dutkowski M.: op. cit., s. 15.↩
Wąsowski K.: op. cit., s. 30.↩
Wąsowski K.: op. cit., s. 30.↩
Wąsowski K.: op. cit., s.31.↩
Wąsowski K.: op. cit., s.32.↩