GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE POETYKI RENESANSU
Francesco ROBORTELLO- komentarz do Arystotelesa w 1548 r.
-przewaga celów hedonistycznych nad utylitarnymi, prawdy nad fikcją, celów powszechnych nad jednostkowymi, słów nad treścią, a więc:
-celem poezji jest sprawiać przyjemność ludziom; hedonistycznie uzasadniał happy end w poezji nazywając go „felix actionum exitus”.
-Robortello wielbił prawdę, przyjmując także, że nawet z poetyckich kłamstw mogą być wyciągnięte prawdziwe wnioski, że do poety należy prawdopodobieństwo i że jeśli poeta pisze nieprawdę- to po to, aby poezja była przyjemniejsza (znowu- hedonizm).
-poezja przedstawia działania jednostki, ale uwydatniając w nich to, co powszechne, ogólne.
-między słowami a rzeczami panuje podobieństwo- kunszt poetycki polega więc na doborze właściwych i dobrych słów.
-zadaniem poety jest przedstawianie rzeczy takimi, jakimi nie są naprawdę- uszlachetniać je, uprzyjemniać itd. Wynika więc, że „kłamstwa poetyckie” są dopuszczalne i stanowią cały sens poezji.
2. Juliusz Cezar SCALINGER- „Poetyka w siedmiu księgach” („Poetices libri septem”) w 1561 r.
-proponuje klasyfikację ze względu na językowy charakter tworzywa mowy:
1) mowa filozofów
2) retoryka
3) poezja i historia razem, ponieważ mają wspólny przedmiot wypowiedzi i formę.
-poezja ma pozycję najwyższą, ponieważ ma władzę twórczą.
-słowo ma przede wszystkim funkcję poznawczą, ale słowo poetyckie ponadto- służy naśladowaniu.
-poeta- to twórca rzeczywistości mimetycznej a poezja- całkowicie zasadza się na naśladowaniu. Jednak naśladowanie nie jest celem samym w sobie- prowadzi do „docere et delectare”- uczyć w sposób przyjemny.
-docere wymaga od poety uniwersalnej wiedzy w wielu dziedzinach (humanizm renesansowy), ale konieczne jest też w sensie moralnym- ma oddziaływać na człowieka, aby stawał się lepszy. Przedstawiane w poezji idee i charaktery mają wywoływać w odbiorcy chęć naśladowania.
-zasada delectare realizuje się w kilku zasadach:
1) efficacia- wybór efektownych przedmiotów opisu (moc słowa),
2) varietas- różnorodne obiekty lub odmiany jednego zjawiska,
3) verisimilitudo- przedstawione rzeczy mają być prawdopodobne,
4) suavitas- ozdobność, słodycz.
1) i 2) realizują się także w sferze stylistyki.
-przypomina o platońskiej jaskini – rzeczywistość zmysłowa może być tylko odbiciem wzorców idealnych. Mówi:
„Poezja (…) przedstawia za pomocą słów rzeczy, których nie było, jak gdyby istniały, i ukazuje, jakimi być mogły lub powinny”.
Dzięki temu poeta jest jakby stwórcą, ma władzę kreowania doskonałej i godnej naśladowania rzeczywistości.
-poezja powinna posługiwać się doskonałymi wzorcami, ideałami.
-głosi postulat naśladowania autorów starożytnych.
-poeta jest twórcą, który powinien się doskonalić, ale przede wszystkim poezja podlega regułom, są to:
1) zasady uniwersalne: prawdopodobieństwo, naśladowanie, docere et delectare, odpowiednie użycie trzech stylów, estetyka,
2) zasady bardziej szczegółowe (gatunkowe, stylistyczne itd.).
-decorum ma w pewnym sensie aspekt filozoficzny- losem bohaterów kieruje poczucie moralności.
-w literaturze i plastyce odróżniał materię i formę. Przykład posągu Cezara: materią jest tworzywo, brąz czy marmur. Cezar nie jest materią- jest przedmiotem posągu.
Tak samo w poezji- materią są słowa, formą jest układ słów.
Ponadto, Scalinger wyróżnia w poezji 2 rodzaje tworzywa, „ozdoby i akcesoria”, i są to:
figury poetyckie,
rytm.
Z tych samych czynników powstaje ostateczny formalny kształt utworu, który Scalinger nazywa „Charekterem”.
-dużą uwagę zwraca na ozdobność języka poetyckiego, możliwą dzięki zabiegom stylistycznym, retorycznym, semantycznym.
-językiem poezji jest język łaciński. Aby być dobrym poetą, trzeba studiować utwory starożytne (Homer, Wergiliusz, Horacy).
-mimezis ma miejsce także w mowie poetyckiej- przedstawia osoby, upersonifikowane pojęcia, obiekty materialne i niematerialne.
-proces tworzenie składa się z 4 aspektów: przedmiot naśladowania, powód opisu, środki naśladowania, sposób.
-podział poeji wg Scalingera:
genus narrativum- literatura oparta na bezpośredniej narracji odautorskiej; obejmuje zarówno utwory dydaktyczno-opisowe, jak i liryczne;
genus drammaticum- wprowadzenie dialogów;
genus mixtum- utwory liryczne i epika.
-różna może być tematyka utworów: w tragedii wydarzenia doniosłe, w komedii uczty, śluby, zabawy, w epopei wojskowość; w utworach lirycznych: granice elastyczne, więc tematyka pasterska, miłość, zabawa.
-grupa utworów lirycznych jest trudna do sklasyfikowania, ale Scalinger łączy je z tradycją akompaniamentu muzycznego.
-hierarchizacja gatunków: najwyżdza pozycja- hymny i peany, dalej- ody, epopeje, tragedie, dalej- satyra, elegia, epigramat.
-najdoskonalszym gatunkiem literackim jest epopeja; w niej też są źródła zasad tworzenia (naśladowanie, opis społeczeństw, trzymanie czytelnika w ciekawości).
-piękno wg Scalingera to wygląd, utworzony z właściwej miary, kształtu i barwy, który sprawia przyjemność. Miał na myśli plastykę, ale i również poezję. Źródłem piękna jest zgodność- convenientia.
Lodovico CASTELVETRO- „Popularny wykład poetyki Arystotelesa” („Poetica d’Aristotele vulgarizzata”), wydany w 1570 r.
-poezja służy całkowitej przyjemności- hedonizm.
-poezja została stworzona dla przyjemności niewykształconego ogółu ludzi; dla wykształconych- jest poetyka.
-celem poezji- sprawianie przyjemności. Liczne funkcje poezji: układać fabułę, kształtować charaktery, dobierać słowa.
-poezja sprawia odbiorcy przyjemność, gdy kształci, odpowiada pragnieniom ludzi, pozwala na utożsamianie się z bohaterami.
-poezja jest rzeczą ludzką i naturalną. Nie ma czegoś takiego jak „szał poetycki”. Możliwości i inwencja poetów są ograniczone.
-podział sztuki wg Castelvetra:
1) architektura i wymowa- wytwarzają rzeczy niezbędne i pożyteczne,
2) malarstwo, rzeźba, poezja, wszelkie pisanie- utrwalają rzezy i zdarzenia w pamięci.
-widzi różnice między poezją a malarstwem: malarstwo przedstawia rzeczy prawdziwe i w wierny sposób, poezja- rzeczy prawdopodobne, dopuszczając upiększenia.
Torquato TASSO- traktat „Dell’arte poetica”, wydany w 1587 r.
-każdy wiersz ma 3 składniki- materię (temat), formę i ozdobę.
-wiersz ma 3 warstwy: słów, rzeczy i koncepcji. Słowa odpowiadają pojęciom, a pojęcia- rzeczom.
-celem poezji- przyjemność i pożytek.
-poezja wg Tassa:
„naśladowanie akcji znakomitej, wielkiej i doskonałej, dokonywane w najwyższej formie wiersza w tym celu, aby cudownością poruszyć umysły ludzi i w ten sposób przynieść im pożytek”.
-piękno polega na odpowiedniej proporcji części i słodyczy barw. Piękno jest niezmienne, pochodzi z naśladowania natury. W tej definicji Tasso rozumie plastykę, a nie poezję.
-tematyka literatury powinna być czerpana z rzeczywistości, a mimezis powinno cechować się prawdopodobieństwem. Poezja, oprócz mimezis, zawiera też alegorię.
-poeta ma duże możliwości:
1) posiada swobodę zmyślania,
2) sam wybiera temat.
-temat powinien być wybierany z religii lub historii, opisywać wydarzenia wielkie i szlachetne.
-Tasso dopuszcza wprowadzenie motywów subiektywnych do poezji i ujawnienie się osoby poety.
-z Arystotelesa powtórzył zalecenie, by poeta liczył się z tym, co może objąć pamięć czytelnika.
-z Platona powtórzył, że piękno nie łączy się z materią, bo ona jest z natury nieforemna i brzydka.