1. Definicja ergonomii

Ergonomia - nauka o pracy, czyli dyscyplina naukowa zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką organizację układu: człowiek - maszyna - warunki otoczenia, aby wykonywana ona była przy możliwie niskim koszcie biologicznym i najbardziej efektywnie, co uzyskuje się m.in. poprzez eliminację źródeł chorób zawodowych.

1. Ekonomiczne aspekty ergonomii

Ekonomiczne aspekty ergonomii przed wszystkim wyrażają się w zwiększaniu wydajności pracy ludzkiej w miarę jak materialne warunki pracy i organizacja procesu pracy staje się coraz lepiej dostosowana do możliwości psychofizycznych człowieka. Jednakże obliczanie wzrostu wydajności pracy osiągniętego dzięki poprawie materialnych warunków pracy jest bardzo trudne ze względu na jednoczesne oddziaływanie wielu czynników.

Ekonomiczne aspekty ergonomii wyraża się w zwiększaniu wydajności pracy ludzkiej, gdy respektowane są założenia ergonomii brak rozwiązań ergonomicznych wpływa na zwiększone koszty i straty poniesione przez „gospodarkę narodową”. Do najważniejszych strat należą:

• wypadki przy pracy, które powodują stratę czasu poszkodowanego, świadków, ponoszenie kosztów, absencję, uszkodzenia urządzeń

• konsekwencje występowania choroby zawodowej (absencja, koszty odszkodowań, przekwalifikowania)

• zmniejszoną wydajność pracy wszystkich pracowników, występują gdy obsługa urządzenia wymusza zbyt wiele wydatków energetycznych organizmu

1. Obowiązki pracodawcy w zakresie ergonomii

Zgodnie z przepisami pracodawca ma obowiązek:

• Pracodawca jest obowiązany stosować odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne zmierzające do wyeliminowania ręcznych prac transportowych.

• W razie braku możliwości wyeliminowania ręcznych prac transportowych, pracodawca - w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykonywaniem tych czynności - jest obowiązany organizować odpowiednio pracę i wyposażać pracowników w niezbędny sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony indywidualnej.

• Pracodawca jest obowiązany oceniać ryzyko zawodowe występujące przy ręcznych pracach transportowych

• Przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych

• zapewnić tam, gdzie jest to możliwe sprzęt pomocniczy zapewniający bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy

1. Miejsce i rola ergonomii w ochronie zdrowia pracownik - schematy blokowe

4. Zasady ergonomii i wymagania ergonomiczne

Wymagania ergonomiczne- Podane normatywne wymagania odnoszące się do obiektów tech i syt pracy ustalające ich przystosowanie do anatom i psychofizycznych możliwości człowieka (Antropometryczne, Fizjologiczne, Psychofizyczne, higieniczne.

Masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika nie może przekraczać:
Mężczyźni:
1) 30 kg - przy pracy stałej,
2) 50 kg - przy pracy dorywczej
Kobiety:
1) 12 kg - przy pracy stałej,
2) 20 kg - przy pracy dorywczej

• Nie można podnosić więcej niż ustalają to przepisy prawne.

• Należy unikać dużych skrętów i niepotrzebnego pochylania tułowia (niesymetryczne obciążanie kręgosłupa może powodować zmiany zwyrodnieniowe, wypadnięcie dysku). Największe ryzyko uszkodzenia kręgosłupa występują przy jednoczesnym pochyleniu tułowia i skręceniu tułowia w bok.

• W czasie pracy różne mięśnie aktywizować na zmianę (aby nie dochodziło do obciążenia statycznego i zmęczenia tych samych mięśni)

• Przedmioty ciężkie z podłogi podnosić „z kolan”, a nie „z krzyża”. Przedmiot podnoszony powinien znajdować się pomiędzy stopami pracownika (kręgosłup równomiernie obciążony).

• Aby zachować stabilność podczas podnoszenia, pole podstawy układu człowiek-przedmiot powinno być jak największe. Ze względu na obciążenie nóg stopy powinny być rozstawione na szerokość bioder lub nawet nieco szerzej.

• Podczas przenoszenia przedmiotu o dużej masie odchylić tułów do tyłu, pozycja ciała zbliżona do naturalnej (zmniejsza się obciążenie kręgosłupa w płaszczyźnie poprzecznej – dyski międzykręgowe i trzony kręgów obciążone są równomiernie na całej powierzchni).

• Przedmioty nieporęczne, duże i trudne do chwycenia najłatwiej przenosić za uchwyty.

• Podczas przenoszenia przedmiotów o dużej masie na blat stołu należy pomóc sobie kolanem oraz udem w końcowej fazie przenoszenia (zmniejsza się znacznie obciążenie kręgosłupa, ponieważ część masy przedmiotu przenoszona jest przez nogi).

• Do transportu ciężkich przedmiotów należy wykorzystywać sprzęt pomocniczy.

• Przedmioty o dużych rozmiarach i dużej masie powinny być przenoszone zespołowo, z zachowaniem odpowiednich środków bezpieczeństwa

1. Brak

2. Brak

3. Zasady Tichauera – pozycje ciała

• Łokieć należy trzymać prosto. Metoda pracy, wyposażenie i jego rozmieszczenie nie powinny zmuszać pracownika do podnoszenia łokci w toku pracy powyżej 10 cm od ich normalnego położenia, swobodnego przy tułowiu

• Redukować do minimum moment w którym zginany jest kręgosłup (szczególnie podczas podnoszenia lub przenoszenia ładunków)

• Cały obszar pracy powinien być dobrze widoczny bez poruszania głową

1. Zasady Tichauera - kinetyka

• Unikać należy ruchów, którym towarzyszy ruch odwodzenia w nadgarstku (następuje wtedy napięcie torebek stawowych i niebezpieczeństwo uszkodzenia stawów nadgarstka)

• Urządzenia do których często się sięga powinny być tak rozmieszczone aby nie zachodziła konieczność sięgania do nich dalej niż 40 cm (zwłaszcza, gdy towarzyszy temu podnoszenie rąk)

• Nie wykonywać ruchów odsuwania i ciągnięcia na wysokość klatki piersiowej

1. Wymagania ergonomiczne

Wymagania ergonomiczne	Dostosowanie obiektów technicznych lub środowiska pracy	Cel dostosowania (min.)
Antropometryczne	do wymiarów i masy ciała w układzie statycznym i dynamicznym	zapewnienie preferowanej pozy­cji przy pracy, optymalnego chwytu ręki,
Fizjologiczne	do fizjologicznych cech człowieka takich jak układ szkieletowo-mięśniowy, oddechowy,	unikanie przeciążeń i niedocią­żeń fizycznych i sensorycznych
Psychofizyczne	do możliwości zmysłów: wzroku, słuchu, powonienia, dotyku i smaku	stosowanie odpowiednich barw,
Higieniczne	do dopuszczalnego poziomu NDN oraz NDS	zapewnienie odpowiedniego oświetlenia, mikroklimatu, po­ziomu hałasu i wibracji

1. Cecha ergonomicznego obiektu technicznego

Właściwość obiektu technicznego ujęta ze względu na wymagania ergonomiczne. Wyróżnia się cechy ergonomiczne: mierzalne - wyrażone liczbą lub jednostką miary ,niemierzalne, którym nie przypisuje się określonej miary liczbowej, np. kolor barwnika oceniarly organoleptycznie. Obiekt techniczny Wyrób o złożonej budowie i sposobie funkcjonowania. Do obiektów technicznych zaliczamy: środki pracy: maszyny, urządzenia, meble, pojazdy, przyrządy, inne przed­mioty stosowane w systemie pracy oraz stanowiska pracy. Ergonomiczność obiektu technicznego determinuje jakość ergonomiczną systemu pracy.

1. Brak

2. Brak

3. Brak

4. Ergonomia korekcyjna

Ergonomia korekcyjna – zajmuje się analiza już istniejących stanowisk pracy lub narzędzi do niej używanych. Uwzględnia ich dostosowanie do psychofizycznych możliwości pracowników. Formułuje zalecenia mające na celu polepszenie warunków pracy i zmniejszenie występujących obciążeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy. Właściwie dobrana metoda pracy pozwana na redukcję różnego rodzaju uciążliwości:

• eliminuje z procesu pracy zbędne ruchy fizjologiczne

• zmniejsza wydatek energetyczny

• zmniejsza obciążenia statyczne mięśni i hipokinezę (niedostatek ruchu)

• zapewnia pracownikowi możliwie największą naturalność pozycji ciała i ruchów

1. Ergonomia koncepcyjna

Ergonomia koncepcyjna – zajmuje się projektowaniem układu człowiek-maszyna, który zapewniałby pracownikowi maksimum niezawodności i bezpieczeństwa, przy jednoczesnym zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych obciążeń pracownika

1. Podstawowe źródła danych niezbędnych do dostosowania pracy do człowieka

2. Punkty antropometryczne

Punkty antropometryczne lub wzorowane na antropometrycznych służą określaniu położenia poszczególnych struktur względem innych oraz do pomiarów antropometrycznych, kraniometrycznych, cefalometrycznych (kefalometrycznych), gnatometrycznych, np. w ortodoncji (w diagnostyce i badaniach szczękowoortopedycznych), anatomii opisowej, topograficznej, i plastycznej oraz w antropologii.

1. Cechy antropometryczne

Cecha antropometryczna – opisuje właściwości mierzalne człowieka.

Dla cech o charakterze statycznym (w pozycji nieruchomej, stojącej lub siedzącej) wykonywane są pomiary:

• wysokości, które służą do określenia odległości punktów antropometrycznych od położenia, na którym stoi lub siedzi badany ( w pionie);

• długości (poszczególnych części ciała);

• szerokości i głębokości;

• obwodów;

• średnicy chwytu rękojeści;

• współrzędnych sklepienia stopy;

• kątów między palcami ręki;

Pomiary cech dynamicznych obejmują:

• kąty odchylenia kończyn górnych i dolnych (całych i ich części): w dół, w górę, w lewo i prawo,

• kąty odchylenia i skrętów głowy,

• kąty skrętu kończyn i ich części,

• kąty odchylenia grzbietowego i podeszwowego stopy,

• kąty odchylenia ręki zaciśniętej na uchwycie cylindrycznym.

1. Centyl

Centyl - punkt na skali pomiarowej, poniżej którego mieści się określony procent zaobserwowanych wartości zmiennej. Na przykład centyl 25 (C25) oznacza wynik wyższy od wyników testowania 25 procent badanych. Centyle dzielą zaobserwowane wartości zmiennej na 100 jednakowo licznych grup. Centyl pięćdziesiąty jest równy medianie.

1. Wartości progowe

Projektowanie obiektów technicznych z wykorzystaniem danych antropometrycznych wprowadza się w praktyce do dostosowania wymiarów tych obiektów do jak najwięk-u/ej liczby użytkowników (90 -95% populacji). Jako wymiary progowe: minimalne przyjmuje się te, których nie osiąga 5% ludności, maksymalne przyjmuje się te, których nie przekracza 95% ludności,.

1. Brak

2. Brak

3. Ryzyko zawodowe

Ryzyko zawodowe, według Ministerstwa Pracy, rozumiane jest jako: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń (zagrożeń) związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty oraz ich skutków dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy.

Ocena ryzyka zawodowego: Ocena ryzyka zawodowego jest to: "porównanie poziomu ryzyka, które zostało określone w wyniku dokonania oceny z poziomem, który jest uznawany za akceptowalny". Ocena ta jest ujęta w normie PN-N18002, jako procedura oceny ryzyka zawodowego:

• zebranie informacji niezbędnych do oceny korygujących

• identyfikacja zagrożeń

• oszacowanie ryzyka zawodowego

• określenie dopuszczalności

• ustalenie niezbędnych działań

Literatura fachowa podaje liczne przykłady metod oceny ryzyka zawodowego, m.in.

• matryce ryzyka

• wskaźniki ryzyka

• grafy ryzyka

Jednak jedną z popularniejszych metod jest Risk score, która pomaga określić pracodawcy poziom ryzyka zawodowego oraz dobrać stosowne środki profilaktyczne.

1. Schemat blokowy zarządzania ryzykiem zawodowym

1. Brak

2. Brak

3. Brak

4. Brak

5. Brak

6. Brak

7. OWAS

8. Brak

9. Brak

10. Brak

11. Brak

12. Brak

13. Brak

14. Brak

15. Brak

16. Brak

17. Brak

18. Brak

19. Próba Martineta

Przydatność pracownika do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy można określić próbą Martineta, polegającą na:

• pomiarze tętna spoczynkowego P1,

• wykonaniu 10 przysiadów w odstępach jednosekundowych,

• pomiarze tętna natychmiast po wykonaniu tych przysiadów P2,

• pomiarze tętna po upływie jednej minuty po zaprzestaniu wykonywania przysiadów P3.

• otrzymane wartości podstawiamy do wzoru na wskaźnik Ruffiera

Wr = (P1 +P2 +P3)-200 / 10
Po otrzymaniu wyniku umiejscawiamy badanego człowieka w odpowiedniej kategorii:

• 0 – zdolny do każdego wysiłku (bardzo dobry)

• 0-5 – zdolny do dużego wysiłku (dobry)

• 5-10 – zd. Do umiarkowanego wysiłku (dość dobry)

• 10-15 – zdolny do lekkiego wysiłku (dostateczny)

• 15-20 – niezdolny do pracy fizycznej (niedostateczny)

1. Brak

2. Brak

3. Obciążenie fizyczną pracą dynamiczną

Obciążenia dynamiczne powstają w skutek wykonywania przez człowieka pracy, w której wykorzystuje się energię do skurczu oraz rozkurczu mięśni (pracy dynamicznej). Przy wykonywaniu pracy dynamicznej, jak zostało już opisane, poza układem ruchu zwiększa się aktywność układu oddechowego oraz krążenia, a także zwiększa się aktywność mechanizmu termoregulacji. Wydatek energetyczny jak również zmiany fizjologiczne związane w aktywnością przytoczonych układów, przyczyniają się do określenia ciężkości wykonywanej pracy. Tabela 1. pokazuje jak przy pomocy wartości poszczególnych czynników, określić można ciężkość wykonywanej pracy

1. Obciążenia fizyczną pracą statyczną

Obciążenia statyczne związane są z wykonywaniem pracy podczas której mięsnie są cały czas napięte. Charakteryzują się one: małym zużyciem energii, zahamowaniem dopływu krwi do mięśnia, zakwaszeniem mięśnia, powstaniem długu tlenowego i są znacznie uciążliwsze niż obciążenia dynamiczne. Związane to jest przede wszystkim z źródłem energii, której zasoby dla tego rodzaju pracy są ograniczone w czasie jednorazowego napięcia mięśnia.

1. Brak

2. Brak

3. Podstawowe pomiary ciała

Podstawowe pomiary ciała pomiary na człowieku w pozycji stojącej, pomiary na człowieku w pozycji siedzącej, pomiary na poszczególnych częściach ciała oraz pomiary funkcyjne. W przypadku cech parzystych zaleca się wykonywanie pomiarów po obu stronach ciała i należy wskazać stronę, po której pomiary zostały wykonane. Warunki niezbędne do wykonywania podstawowych pomiarów ciała: określony ubiór badanego, określone powierzchnie odniesienia, uwzględnienie symetrii ciała, przyrządy pomiarowe. Płaszczyzna odniesienia to płaszczyzna, na której siedzi lub stoi oraz opiera się badany. Musi ona być pozioma / pionowa, płaska i gładka. Wyróżniamy trzy płaszczyzny po­miarowe: płaszczyzna stania, płaszczyzna siedzenia, płaszczyzna oparcia Podstawowe przyrządy pomiarowe: antropometr, cyrkiel liniowy (suwak antropome­tryczny), cyrkiel kabłąkowy, waga, taśma miernicza (np. miara krawiecka). Punkty antropometryczne to punkty najczęściej umiejscowione na łatwo wyczuwalnych miejscach szkieletu. Określenie ich położenia stwarza możliwość po­równywalności, powtarzalności oraz ciągłego uzupełniania pomiarów antropometrycz­nych ukierunkowanych na konkretny cel, np. projektowanie stanowisk pracy, maszyn i urządzeń

1. Zasięg rąk

Zasięg normalny, który jest wyznaczany kolejnymi położeniami środka ręki, przy obrocie przedramienia względem stawu łokciowego. Zasięg ten, ograniczony w przestrzeni poziomami wysokości barkowej oraz łokciowej (lub ok. 5 ÷ 7 cm niżej), określa granice strefy optymalnej do manipulacji. Należy zauważyć, że praca rąk powyżej preferowanej strefy (wysokość barkowa) jest niekorzystna ze względów fizjologicznych (krążenie).

Zasięg maksymalny, który jest wyznaczany kolejnymi położeniami środka ręki przy ruchu całej wyprostowanej kończyny górnej względem stawu barkowego. Tak formułowane zasięgi maksymalne tworzą przestrzenną czaszę, która określa granice strefy manipulacji, bez wymuszonego pochylenia tułowia . Wymiary granic zasięgu maksymalnego dla populacji polskiej są podane w normie PN-80/N-08001

1. Granica zasięgu

1. Ręczne prace transportowe – obowiązki pracodawcy

Przed dopuszczeniem pracownika do ręcznych prac transportowych pracodawca jest obowiązany:
1) przeszkolić pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w szczególności w zakresie prawidłowych sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, w trybie określonym w odrębnych przepisach,
2) zapewnić pracownikom informacje dotyczące przemieszczanego przedmiotu, w szczególności: jego masy i położenia jego środka ciężkości, zwłaszcza w przypadku, gdy masa jest nierównomiernie rozłożona,
3) informować pracowników o wszystkich aspektach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiach ergonomii, w tym o wynikach oceny ryzyka zawodowego, o której mowa w § 4, oraz o środkach bezpieczeństwa zapobiegających urazom, a zwłaszcza urazom kręgosłupa.
2. W przypadku stwierdzenia, że sposób wykonywania pracy jest nieprawidłowy i stwarza zagrożenia - pracodawca jest obowiązany zapewnić wstrzymanie tych prac do czasu zastosowania odpowiednich działań eliminujących te zagrożenia, z uwzględnieniem działań, o których mowa w ust. 1.

1. Praca na stanowisku wyposażonych w monitory – obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy z monitorami ekranowymi w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, określone w załączniku do niniejszego rozporządzenia.

1.Pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy, wyposażonych w monitory ekranowe, oceny warunków pracy w aspekcie:

- organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy,

- stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy, zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym,

- obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,

- obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem,

- obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.

Ocena, o której mowa w ust. 1, powinna być przeprowadzana w szczególności dla nowo tworzonych stanowisk oraz po każdej zmianie organizacji i wyposażenia stanowisk pracy. Na podstawie oceny pracodawca jest obowiązany podejmować działania mające na celu usunięcie stwierdzonych zagrożeń i uciążliwości.

Pracodawca jest obowiązany:

- informować pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na stanowiskach pracy, w tym o wynikach przeprowadzonej oceny, o której mowa w § 5, oraz wszelkich środkach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

- przeszkolić pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w trybie określonym w odrębnych przepisach.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom:

- łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub

- co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym na stanowiskach z monitorami ekranowymi profilaktyczną opiekę zdrowotną, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary korygujące wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w ust. 1, wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego