Pytania otwarte do egzaminu z Historii Polski. Bezpieczeństwo Narodowe

1. Zagrożenia bezpieczeństwa państwa polskiego w okresie jagiellońskim.

W 1370 r. umiera Kazimierz Wielki. Rozpoczynają się wówczas czasy Jagiellonów – nazywane złotym wiekiem. Cechy charakterystyczne tego okresu: orientacja na wschód, państwo wielonarodowe, zróżnicowanie etniczne kulturalne, obyczajowe. Największe zagrożenie napływało ze strony krzyżackiej (zajęli Gdańsk, odcięli Polskę od morza). Ten czynnik spowodował nasilenie się współpracy Polski z Litwą. Ta musiała ze względów politycznych przyjąć chrześcijaństwo, jednak mimo kulturowej bliskości z Rosją nie przyjęła chrztu w obrządku wschodnim, tylko zachodnim ( za pośrednictwem Polski). Litwa stała się ogromnym państwem. W 1385r. ma miejsce 1 unia z Litwą w Krewie (unia personalna, państwa były odrębne ale ze wspólnym władcą). Dzięki unii zagrożenie ze strony krzyżackiej znacznie zmalało. Przykład – zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem w 1410r. Po 1453r., kiedy to był upadek Konstantynopola, wzrosło zainteresowanie Moskwą. Rosja jako „trzeci Rzym” będzie się uważała za protektorkę prawosławia. Nastąpiło odwrócenie się Rusinów od Litwy, a w XV w. rozpoczyna się konflikt między Polską a Moskwą. Polska centralna była wówczas raczej bezpieczna. Konflikt z Moskwą kończy się w 1508r. pokojem wieczystym. Jednak już w 1514r. doszło do kolejnego zagrożenia Polski spowodowanym sojuszem pomiędzy Moskwą a Habsburgami. W XV w. Do rywalizacji z dynastią Luksemburgów i Habsburgów o tron królestwa niemieckiego, koronę cesarską, tron Czech i tron Węgier, dołączyli Jagiellonowie. W 1444r. Władysław Warneńczyk (syn Władysława II) poniósł klęskę pod Warną. Unia Polski i Węgier nie przyniosła sukcesu. Następnie pojawił się konflikt o tron węgierski, zakończony dla Polski sukcesem, czy chęć przywrócenia wpływów polskich w Mołdawii (zakończone porażką). Jak widać konflikty pojawiały się raczej na obrzeżach. Największym zagrożeniem był dopiero potop szwedzki w XVII w. Mamy w zasadzie 200 lat pokoju dzięki wojnom na pograniczach, zapewniony spokojny rozwój.

1. Główne cechy systemu demokracji szlacheckiej.

System ustrojowy panujący w XV i XVI wieku w Królestwie Polskim, a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W założeniu gwarantował masom szlacheckim prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa, a także miał być przykładem tolerancji i formalnej równości praw w łonie samego stanu szlacheckiego.
Szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich, wybierając przedstawicieli, którzy mieli reprezentować daną ziemię (powiat itp.) na sejmie walnym. Otrzymywali tzw. instrukcje sejmikowe, w których określano, jak powinni głosować w sprawach istotnych z punktu widzenia szlachty danej ziemi. Po zakończeniu sejmu walnego ponownie zbierały się sejmiki, a posłowie zdawali relacje z obrad.

Główne cechy demokracji szlacheckiej to:

-wolna elekcja

-sejmy i sejmiki szlacheckie

-senat

-przywileje szlacheckie (np.piotrkowskie)

Występował podział władzy:

-władza wykonawcza: monarcha

-władza ustawodawcza: sejmy i sejmiki szlacheckie oraz senat

-władza sądownicza: sądy

1. Przyczyny osłabienia i upadku państwowości polskiej w XVIII w.

Czynniki wewnętrzne

Do najważniejszych przyczyn należy słabość władzy królewskiej. W roku 1573, po śmierci ostatniego z Jagiellonów, władza przeszła w ręce władcy wybieranego przez szlachtę. Pierwszym królem elekcyjnym został Henryk Walezy, szlachta w trosce o swe przywileje opracowała cały szereg artykułów zwanych henrykowskimi, które nowy król przed objęciem tronu musiał zatwierdzić. Wśród nich znalazł się zapis mówiący o prawie szlachty do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, gdyby ten nie przestrzegał praw krajowych. Kolejni władcy elekcyjni starali się prowadzić samodzielną politykę dynastyczną, stawiając na pierwszym miejscy swoje interesy. Co zazwyczaj prowadziło do otwartego konfliktu z polską szlachtą, uniemożliwiając w praktyce przeprowadzenie jakichkolwiek reform wewnętrznych. Zatargi te wykorzystywała magnateria, dążąc do przejęcia władzy w kraju. Jedynym monarchą, który na krótko wzmocnił władzę centralną był Jan III Sobieski, ale po jego śmierci efekty działań króla zostały zaprzepaszczone. Pod koniec XVII szlachta wybrała na swego władcę Augusta II, z dynastii Wettinów, który dążył do zapewnienia swej dynastii czołowej pozycji w Europie, jego nieudolna polityka wplątała Rzeczpospolitą w wieloletnią wojnę ze Szwecją. Jej konsekwencją było olbrzymie wyniszczenie kraju.

Instytucją, której niesprawne funkcjonowanie w ciągu XVII i XVIII wieku przyczyniło się do upadku polskiej państwowości był na pewno sejm. Funkcjonująca od 1652 roku zasada liberum veto, czyli prawo do zerwania sejmu przez jednego posła, ułatwiała grupie posłów lub pojedynczemu posłowi zerwanie sejmu. Fiaskiem zakończyły się również podejmowane przez niektórych władców próby reform państwa, obejmujące wprowadzenie stałych podatków, zlikwidowanie liberum veto oraz elekcję vivente rege. Konsekwencją takiego stanu rzeczy była niemożność prowadzenia jednolitej polityki państwowej. To ujemnie odbijało się na funkcjonowaniu wojska i skarbowości.

Czynniki zewnętrzne

Rozbiory Polski nie było tylko wynikiem nieudolnych rządów szlachty, magnaterii i słabości władzy centralnej. Równie ważną rolę odegrały mocarstwa sąsiednie, które korzystając ze słabości Polski, pod pretekstem obrony praw innowierców i przywilejów szlacheckich doprowadziły do upadku państwa polskiego. Prusy, Rosja i Austria, przeszły w XVIII wieku gruntowne reformy gospodarcze, polityczne i społeczne. Polska natomiast wobec wieloletniego zastoju znalazła się w sytuacji słabego państwa, narażonego na ataki z zewnątrz.

1. Wpływ koniunktury międzynarodowej na położenie ‘kwestii polskiej” w okresie zaborów.

Czynnikiem niesprzyjającym sprawie polskiej był układ ówczesnego porządku mnar. Tzw. porządek wiedeński. Kongres wiedeński zakończył okres wojen napoleońskich w Europie. Miał przynieść stabilizację, odbudować porządek i ład. Głównymi współtwórcami były 3 państwa zaborcze. Te państwa były wrogie odbudowie Polski. Ten porządek miał być długotrwały i opierał się na 3 zasadach (legitymizmu, restauracji, równowagi europejskiej)

równowaga europejska- takie wyważenie potencjałów, aby żadne z państw nie czuło się tak silne by sięgnąć po hegemonię.

Cały system był przeciwny odbudowaniu suwerenności przez Polskę. Polska potrzebowała wojny aby odzyskać wolność.

Ład zaczął zmieniać się na korzyść Polski po bitwie z Sedanem gdzie siły Północnoniemieckiego związku pokonały Napoleona III. Nastąpiło zjednoczenie Niemiec. Doprowadziło to do powstania w środku Europy dużego państwa- mocarstwa. Burzy to równowagę na kontynencie. Otto von Bismarck chciał później odbudować ten porządek, jednak zainicjowane zjawiska uniemożliwiły dokonanie tego. Nastąpił demograficzny rozwój Niemiec- jako młodego społeczeństwa z dynamiczną gospodarką o największym przyroście PKB i osiągnięciu najmniejszego procentu analfabetów. Powstały bloki Państw Ententy i Trójprzymierza. Na początku XX w. nie było już równowagi. Porządek był oparty o rywalizację. Z Polskiego punktu widzenia było to zjawisko pozytywne, jako preludium do wielkiej wojny.

1. Przedstaw koncepcje kształtu granic niepodległego państwa polskiego po 1918 roku.

Na granicę zachodnią decydujący wpływ miał traktat wersalski, dlatego wysiłki polski były skoncentrowane głównie na wschodzie.

1. federacyjna (jagiellońska): Piłsudski, poszczególne części państwa miały być luźno związane z centrum, miał to być antagonizm względem państw, z których powstała Polska. Polska miała być krajem dużym, o rozległych granicach sięgających daleko na wschód. Miał to być znak siły, przeciwwaga do ogromu Niemiec i Rosji. Odrębne państwowości Ukraińców, Litwinów, Białorusinów miały być związane więzami federacyjnymi z Polską, co byłoby próbą wewnętrznego rozbicia Rosji. Piłsudski chciał rozbudzić tendencje odśrodkowe (polityka prometejska)

2. inkorporacyjna (piastowska): Dmowski, odnosi się do ziem wschodnich, które nie miały otrzymać żadnej autonomii (państwo unitarne). Koncepcja ta zakładała, że państwo polskie powinno mieć narodowy charakter (racją stanu miał być polski interes narodowy, uprzywilejowany naród panujący).

Uważał, że granice zachodnie powinny być podobne do tych sprzed I rozbioru, a wschodnie sprzed II rozbioru, by narodowości wschodnie nie miały przewagi.

1. Wojna polsko – bolszewicka.

Wojna pomiędzy odrodzoną Rzecząpospolitą a Rosją Radziecką, dążącą do podboju państw europejskich i przekształcenia ich w republiki radzieckie.

-Początek 1919 – działania zbrojne przyniosły stronie polskiej dość wyraźne sukcesy, miejscowość Mikaszewicze – jesień, akt rozejmu, zawieszenie broni z bolszewikami, ułatwienie Leninowi obrony reżimu bolszewickiego

-Do kwietnia 1920 trwa okres rozejmu, nawiązanie porozumienia z władzą Ukraińską, utworzenie w Polsce narodowego ośrodka ukraińskiego z S. Petlura na czele, tzw. wyprawy kijowskie, zajęcie Kijowa, wielki sukces Piłsudskiego porównywany w ówczesnych czasach do powrotu Sobieskiego z pod Wiednia, jednak nie została pokonana armia radziecka, nie odebrano jej możliwości kontrataku, kontrofensywa wojsk bolszewickich na Mińsk, Wilno i szły dalej w głąb Polski, wojska polskie musiały szybko wracać na zachód, w sierpniu 1920r wojska bolszewicka doszły pod Warszawę a na północy pod Toruń, klęska oznaczałaby koniec Polskiej państwowości, Polska stałaby się częścią państwa bolszewickiego, utworzenie Rady Obrony Państwa na czele z W. Witosem, sowieci zaczynali organizować rząd sowiecki w Polsce, czekali tylko na zdobycie Warszawy, wydawało się, że jest po wszystkim, w tych okolicznościach rozegrała się jedna z ważniejszych bitew historii Polskiej

a) Bitwa warszawska – rozgrywała się nie tylko na przedpolach Warszawy, ale też na północ od Warszawy w okolicach Torunia, Płocka itp. oraz na południu, plan rozegrania bitwy, która odepchnie wojska bolszewickie, atak od południa na czele z Piłsudskim, autorem tego planu był prawdopodobnie szef sztabu Rozwadowski, a nie Piłsudski który był Naczelnym Wodzem, Tuchaczewski dowodził bolszewikami na północy

b) Bitwa Niemieńska – wrzesień 1920r, ostatecznie zakończyła wojnę polsko-bolszewicką, traktat ryski – klęska Piłsudskiego, utworzenie państwa unitarnego, z punktu widzenia Ukraińskiego był to podział, rozbiór Ukrainy, wbrew traktatowi z przed roku z S. Petlurą, ziemie ukraińskie nie otrzymały żadnej odrębności, Piłsudski pojmował to jako własną klęskę

Wojna polsko-bolszewicka była konfliktem pomiędzy odtworzoną w 1918 roku Rzeczpospolitą a powstałą w 1917 roku na skutek Rewolucji Październikowej Rosją Radziecką. Polska chciała przede wszystkim utworzenia korzystnej sytuacji na granicy wschodniej, natomiast dla Rosji była konsekwencją ideologii leninowsko – marksistowskiej, która zakładała rewolucje proletariatu i rozpowszechnianie komunizmu. Bezpośrednia przyczyna to zakończenie I wojny światowej i wycofanie się z Polski wojsk niemieckich. Najważniejszym wydarzeniem była bitwa warszawska (znana jako Cud nad Wisłą), która przesądziła o wygranej Polski w 1920r. Ale tak naprawdę o wygranej zadecydowała wojna Niemieńska. Wojna została ostatecznie podpisana traktatem w Rydze w 1921r. Traktat Ryski postanawiał także o konieczności wypłacenia Polsce rekompensaty za wkład Polski w tworzenie rosyjskiej gospodarki podczas zaborów, a także nakazywał dokonanie zwrotu Polsce zagrabionych w czasach zaborów dzieł sztuki. Państwa ententy odnosiły się do wojny polsko-bolszewickiej sceptycznie, a brytyjski premier David Lloyd George forsował, by polski premier Władysław Grabski przyjął za wschodnią granicę Rzeczpospolitej linię Curzona, wytyczoną jako linia demarkacyjna polsko - radziecka w 1919 roku. Kwestią sporną był tez los dawnej Galicji oraz udział w wojnie dwóch efemerycznych państw ukraińskich - Ukraińskiej Republiki Ludowej i Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej. Przez pewien czas byli to jedyni sojusznicy Polski w wojnie polsko-bolszewickiej. Osobnym zagadnieniem bezpośrednio wynikającym z wojny polsko-bolszewickiej jest sprawa Wilna i bunt Żeligowskiego.

1. Przyczyny słabości systemu demokracji parlamentarnej w II RP.

Jedną z głównych przyczyn słabości tego systemu był brak jakiejkolwiek tradycji demokratycznej. Demokracja parlamentarna była nieodpowiednia dla nowo powstałego państwa. Była nieadekwatna do istniejących realiów. Nie mieliśmy ani dobrze ustalonych granic, ani ustabilizowanej sytuacji wewnętrznej. Lata 1922 – 1926 – to permanentny kryzys państwowości polskiej związany z obowiązywaniem konstytucji marcowej. Duży wpływa na słabość tego systemu miały rządy pozaparlamentarne, np. rząd Grabskiego. Niemożliwa była do uzyskania większość w parlamencie – słabe państwo, słaby rząd. Kolejna kwestią była śmierć Narutowicza, która wywołała kryzys. W 1923r. doszło do buntów społecznych i kryzysu gospodarczego. Wkrótce w maju 1926r. ma miejsce przewrót majowy. Demokracja upada na rzecz rządów autorytarnych.

1. Polityka zagraniczna II RP w latach 30-ych.

Polityka zagraniczna II RP w latach 30-ych.

-traktat w Rapallo: Niemcy i Rosja deklarują solidarność w nienaruszaniu granic II RP

-Francja od 1921 roku była naszym sojusznikiem, choć dość niepewnym

-1934-1938 Hitler u władzy i czas najlepszych stosunków polsko-niemieckich w 20leciu międzywojennym

-Polityka równowagi (Józef Beck) : balansowanie między Berlinem a Moskwą. W 1932 roku układ z ZSRR, a w 1934 roku z Niemcami. Były to pakty o nieagresji, o wyrzekaniu się wojny jako środka rozwiązywania problemów.

Francja patrzyła na politykę równowagi bardzo krytycznie, szczególnie na zbliżenie Polski z Niemcami.

-1938 rok to moment, w którym Polska musi się opowiedzieć, po którejś ze stron. Niemcy proponują Polsce wejście do paktu antykominternowskiego, co miało zapewnić nam bezpieczeństwo i 25 lat przedłużenia paktu o nieagresji, Wolne Miasto Gdańsk miało być zabrane do Rzeszy i utworzyć miał się korytarz eksterytorialny. Jednak Beck, Mościcki (prezydent II RP) i Rydz-Śmigły zdecydowali, że odrzucą propozycję Niemiec i pozostaną w dawnym sojuszu z Francją. WB i Francji było to bardzo na rękę, gdyż nie były jeszcze gotowe do wojny i chciały ją przeciągnąć w czasie, w zamian za przeciwstawienie się Polski Niemcom, obiecywały nam pomoc w przypadku ataku.

1. Utworzenie i działalność polskich władz na uchodźstwie.

W wyniku klęski we wrześniu w 1939r. , a tak naprawdę emigracji z Polski po ataku sowieckim 17 września tegoż roku polskich władz do we Francji 30 września 1939 r. powstał Rząd Polski na Uchodźstwie z gen. Władysławem Sikorskim na czele . Sikorski był wojskowym i politykiem z wielkimi ambicjami. Był przeciwnikiem Piłsudskiego. Od 1926 do 1939 roku starał się pokazywać swój wizerunek jako nowoczesny dowódca .

Front Morges - działania Sikorskiego przed wojną. Krytykował tendencje zbliżeniowe do Niemiec, był zwolennikiem ścisłego sojuszu z Francją .

Droga polskiego rządu na emigracji: Paryż -> Angers <do 1940 r.> -> Londyn <do 1990>

Próby odbudowania polskiej armii we Francji zakończyły się fiaskiem, aczkolwiek gdy Niemcy zaatakowały Francję, nieliczne utworzone polskie jednostki wojskowe próbowały z nimi walczyć.

Polacy widzieli szansę na odzyskanie wolności właśnie w Sikorskim i Francji. Im słoneczko wyżej, tym Sikorski bliżej.

Francja jednak skapitulowała i tylko W. Brytania prowadziła walkę z hitlerowskimi Niemcami. Polska zostawała u jej boku w najcięższych chwilach, była słabym sojusznikiem.

Atak Niemców na ZSRR był odciążeniem W.Brytanii w wojnie. W. Churchill określił wtedy sojusz z ZSRR jako sojusz z diabłem. Sojusznikiem naszych sojuszników stawał się nasz wróg. W wyniku rokowań podpisano w lipcu 1941 roku porozumienie Sikorski – Majski. Przywrócono poprawne stosunki z Sowietami, ogłoszono amnestię dla polskich więźniów, anulowano pakt Ribbentrop–Mołotow. Sikorski został potraktowany jak zdrajca przez środowiska emigracyjne.

Tworzono Armię Polską, na czele której stanął gen.Władysław Anders. Później została ona przeniesiona do Iranu.

1943 – odkrycie w kwietniu masowych grobów w Katyniu. MCK bada sprawę. ZSRR uznał to za akt wrogi i zerwał stosunki z polskim rządem w Londynie.

4 lipca 1943 Sikorski ginie w katastrofie nad Gibraltarem. Premierem został Stanisław Mikołajczyk, a Wodzem Naczelnym gen.Kazimierz Sosnkowski.

1. Dlaczego działalność polskiego podziemia podczas II wojny światowej określamy nazwą Polskiego Państwa Podziemnego?

Dlatego, że 'ruch oporu' byłoby określeniem nieadekwatnym, w odróżnieniu od innych okupowanych państw konspiracja przybrała również wygląd cywilny.

AK było pionem wojskowym, natomiast pionem cywilnym była Delegatura Rządu Na Kraj (bez niej nie istniałoby państwo podziemne). Rząd na emigracji nie mógł zarządzać państwem podziemnym na co dzień, stąd Delegatura pełniła jego przedstawicielstwo w kraju. Na stałe w Polsce rezydował wicepremier. Z czasem struktura ta bardzo się rozrosła, powstawały nowe departamenty wyposażone głównie w cywilów.

Zadania delegatury: budowa w konspiracji struktur podziemnej administracji państwowej, działalność na polu oświaty (tajne nauczanie), przygotowywanie planów odbudowy Polski, pomoc ludności Żydowskiej (Żegota).

Pierwszym delegatem był Cyryl Ratajski, drugim Jan Piekałkiewicz, trzecim Jan St.Jankowski.

Powstało Biuro Informacji i Propagandy, które zajmowało się informowaniem ludności o działalności państwa podziemnego, produkowano prasę podziemną.

1. Kwestia polska na konferencjach wielkiej trójki (Teheran, Jałta, Poczdam).

Konferencja w Teheranie (listopad/grudzień 1943): USA, WB i ZSRR, brak polskiej delegacji. Wschodnia granica Polski miała przebiegać według linii Curzona (lord, brytyjski dyplomata, który w 1920 roku zaproponował tymczasową granicę na rzece Buk). De facto USA i WB zgodziły się na linię z paktu Ribbentrop-Mołotow. Roosvelt zachowywał się bardzo źle w stosunku do Polski, zależało mu na sympatii ZSRR, które pomóc mu miało w walce z Japonią.

Konferencja w Jałcie (luty 1945): Stalin żąda by przestać uznawać rząd na emigracji w Londynie, tylko uznawać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Alianci godzą się na to. Rząd polski ma być rządem komunistycznym (z niewielkim udziałem członków rządu w Londynie). Sugerowano, że Ci którzy nie znajdą się w TRJN są faszystami. Drugim zapisem była obietnica przeprowadzenia wolnych, demokratycznych wyborów. Alianci zgodzili się, że kwestiach wojska, bezpieczenstwa i polityki zagranicznej Polska będzie pod wpływem ZSRR, ale w sprawach kultury, obyczajów itp.ma być niezależna.

Konferencja w Poczdamie (lipiec/sierpień 1945): Stany Zjednoczone reprezentował nowy prezydent Harry Truman, również Churchill w czasie trwania obrad został zastąpiony nowym premierem Clementem Atlee. Celem konferencji było uregulowanie problemów związanych z likwidacją skutków II wojny światowej i organizacją powojennej Europy. W sprawie polskiej ustalono ostatecznie północną i zachodnią granicę na Odrze, Nysie Łużyckiej i Morzu Bałtyckim (wraz z przyznaniem Polsce Gdańska). Prusy Wschodnie zostały podzielone: ZSRR przyznano okręg Królewca, Polsce - Warmię i Mazury. Postanowiono również przesiedlić Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier.

W spotkaniu wzięli udział przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin oraz prezydent USA Harry Truman, który zastąpił zmarłego w kwietniu Franklina Delano Roosevelta. Trzecim uczestnikiem konferencji był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, którego zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa, Clement Attlee.

Zamiennie stosowana jest też nazwa "konferencja berlińska", choć określenie to nie jest jednoznaczne. Była to ostatnia z trzech konferencji wielkiej trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (28 listopada – 1 grudnia 1943) i konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945).

Stanowisko Polski na konferencji poczdamskiej

W lipcu 1945 roku Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej wystosował memorandum w kwestii zachodniej granicy Polski, będący punktem odniesienia wobec polskiego stanowiska podczas konferencji poczdamskiej. Wymieniono w nim następujące argumenty przemawiające za zmianami terytorialnymi:

• Odszkodowanie – zadośćuczynienie moralne za traktowanie całego narodu jako społeczeństwa parobków oraz odszkodowanie materialne za grabieże i niszczenie majątku narodowego. Polska, będąca sojusznikiem państw zwycięskich, ma prawo żądać w imię sprawiedliwości ogólnoludzkiej za swą postawę, za poniesione straty i ofiary, aby otrzymać odszkodowanie w naturze, w warsztatach pracy, tzn. w ziemi, fabrykach, kopalniach, dobrach kulturalnych, a przede wszystkim w terytorium odpowiadającym potrzebom narodu.

• Potrzeby demograficzne Polski. Naród polski nie może rozwijać się normalnie, jeśli równocześnie zostanie zmuszony do emigracji, dlatego biorąc pod uwagę: 1) duży przyrost naturalny, 2) postulat zaniechania emigracji oraz 3) konieczność przyjęcia reemigrantów, Polska musi posiadać obszar odpowiadający potrzebom jej ludności [...] Jedynie przesunięcie granicy nad Odrę i Nysę daje możliwości dla zaspokojenia najważniejszych potrzeb demograficznych narodu. Pod względem rolniczym Polska była krajem najbardziej przeludnionym w Europie. Na skutek zmian terytorialnych przeludnienie to może być złagodzone w wypadku włączenia terytorium po Odrę i Nysę.

• Polskość ziem zachodnich: Poza granicami Polski z lat 1918 po 1939 pozostały znaczne obszary zamieszkane przez większość ludności polskiej.

• Prawa historyczne Polski: Dzieje historyczne od X wieku wykazują, iż Polska mocno stała nad Odrą [...], a w pewnych okresach znacznie ją przekraczała. Dopiero od XIII wieku poczęła tracić swe zachodnie rubieże pod naciskiem germańskim.

• Związki gospodarcze ziem zachodnich z Polską. Obszar wschodnich Niemiec, zamieszkany w większości przez Polaków, od II poł. XIX wieku nie mógł wyżywić i utrzymać swej ludności na miejscu. Prawie cały przyrost naturalny zmuszony był do emigracji do Niemiec zachodnich lub za granicę. Potencjał ekonomiczny ludności polskiej stale zmniejszał się pod wpływem tendencyjnej polityki pruskiej. Prusy Wschodnie i Śląsk sztucznie oderwane od Polski, od swego naturalnego zaplecza, nie wykazywały normalnego rozwoju. Śląsk, Odra, Szczecin, odcięte od 1918 r. od Poznańskiego i Pomorza, nie mogły również rozwijać się. Szczególnie dotkliwe było to dla Śląska, pozbawionego wschodnich rynków polskich. Na skutek tego prawie cały obszar wschodnich Niemiec był terenem emigracyjnym [...] Związanie tych ziem z Polską pozwoli z jednej strony na zatrudnienie w przemyśle nadwyżki ludności wiejskiej, z drugiej zaś zapewni przemysłowi dogodny i obszerny rynek zbytu. W ramach Rzeszy ziemie te były deficytowym pograniczem i nie miały możliwości należytego rozwoju, produkcja przemysłowa była nastawiona głównie na eksport. Natomiast w ramach państwa polskiego przemysł znajdzie bardzo korzystne warunki pracując głównie dla rynku wewnętrznego.

Na samej konferencji poczdamskiej, stronę Polską reprezentowali Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Stanisław Grabski, Stanisław Mikołajczyk, Wincenty Rzymowski oraz Michał Rola-Żymierski.

W przemówieniu wicepremiera Mikołajczyka popierającym proponowane zmiany terytorialne, znalazł się także argument, iż stanowią gwarancję zapobieżenia podstawowych przyczyn imperializmu niemieckiego poprzez odebranie mu bazy przemysłowej, którą Niemcy używali do rozbudowy swego potencjału zbrojeniowego. Tym samym jak premier Mikołajczyk oświadczył, zmiany te nie tylko pozwolą na odbudowę zniszczeń Polski, ale przyczynią się trwale ku zachowaniu pokoju światowego i przysłużą bezpieczeństwu wszystkich narodów.

1. Przyczyny niepowodzenia Planu Burza i Powstania warszawskiego

Plan Burza miał na celu wyzwolenie ziem wschodnich przedwojennej RP spod okupacji faszystowskiej. Polacy mieli być gospodarzami wobec nadchodzących wojsk radzieckich. Nie udało się to. Zaraz po zakończeniu walk Sowieci rozpoczęli aresztowania polskich partyzantów.

Powstanie Warszawskie – decyzję o jego wybuchu podjęto w Londynie . Wybuchło 1 sierpnia o godz. 17 1944 roku . Zakończyło się 2 października klęską – zginęło 200 tys. ludzi.

Do dzisiaj trwa spór o słuszność powstania. Argumentem przeciw jest brak rozeznania w sytuacji międzynarodowej .

1. Jakie przyczyny zdecydowały o wprowadzeniu w Polsce komunistycznego systemu władzy w latach 1944-1948.

ZSRR przyjął przygotowany scenariusz wprowadzenia komuny w krajach Europy śr-wsch.

W grudniu 1941roku pierwsza grupa inicjatywna polskich komunistów wyszkolonych w Związku Radzieckim założyła PPR (Polska Partia Robotnicza) < I etap uzależnienia >

Utworzenie Gwardii Ludowej w 1942 roku , przemianowanej w 1944 roku na Armię Ludową

II etap

Utworzenie komunistycznej władzy :

Styczeń 1944 – armia sowiecka przekracza przedwojenną granicę Polski

Lipiec – przekroczona zostaje linia Bugu -> ogłoszenie Manifestu PKWN

Manifest nie miał pozornie komunistycznego charakteru , był łagodny w swoich zapowiedziach .

1. Przejawy odwilży postalinowskiej. Rok 1956 w Polsce.

Przyczyny odwilży

Wcześniejsze:

• Śmierć Stalina (1953r.) nie zmieniła dotychczasowego sposobu sprawowania władzy w Polsce, a wręcz przeciwnie system totalitarny i kult Bieruta zdawały się tak silne, że władza zdecydowała się na uderzenie w Kościół i aresztowanie we wrześniu 1954 r. prymasa S. Wyszyńskiego.

• Poważną rysą na wizerunku partii okazała się w roku 1954 ucieczka i szpiegostwo dla CIA wysokiego urzędnika płk. Józefa Świtały, oraz dochodzące do Polaków wieści na temat sposobu przesłuchań jakich dokonywała służba bezpieczeństwa.

W roku 1956:

• XX zjazd KPZR – krytyka kultu jednostki, przez nowe kierownictwo Kremla (N. Chruszczow),

• Śmierć Bieruta i otwarcie się nowych możliwości personalnych w PZPR

• Tworzenie się dwóch frakcji w PZPR – Puławian (zamierzali dostosować się do potrzeb społeczeństwa, dostosować metody sprawowania władzy, zmniejszyć terror; nie mieli wyraźnego lidera, ale większość popierała Gomułkę) i Natolińczyków („trzymających władzę”, którzy nie chcieli dostosowywać metod rządzenia)

• Zwiększenie się aktywności robotników, którzy po wydarzeniach Poznańskiego Czerwca, zamierzali wymóc na partii pewne ustępstwa (aktywność tę podsycali działacze Puławian)

• Niezapowiedziane przybycie Chruszczowa na VIII Plenum KC PZPR

Przejawy:

• Objęcie stanowiska I sekretarza przez W. Gomułkę i jego rozmowa z Chruszczowem

• Przemówienie Gomułki na Placu Defilad, zapowiedź liberalizacji życia politycznego i odejścia od terroru państwa – wiara ludu w szczerość intencji Gomułki i autentyczny kredyt zaufania dla rządzących Komunistów.

• Przeprowadzenie „delikatnych” czystek w kierownictwie Partii szczególnie wśród Natolińczyków, (odwołano wielu oficerów radzieckich np. Rokossowskiego)

• Wypuszczenie z więzienia prymasa Wyszyńskiego i deklaracja respektowania podpisanej w 1950 roku umowy między rządem a episkopatem (po raz pierwszy od 1947r. naród mógł manifestować swoje uczucia religijne)

• Przywrócenie do pracy i nauki ludzi usuniętych za działalność wywrotową

• Obchodzenie „niewygodnych” rocznic narodowych np. powstania warszawskiego

• Odejście od hołdowania niektórym radzieckim bohaterom (zmiana nazw ulic i miast)

• Wizyta Gomułki w Moskwie:

- Uregulowanie statusu wojsk radzieckich w Polsce

- Przyjęcie repatriantów z ZSSR (głównie w ramach łączenia rodzin)

- Wytyczenie granicy w Prusach Wschodnich

• Wybory parlamentarne w styczniu 1957r.

1. Polityczne i gospodarcze cechy okresu rządów W.Gomułki.

- Koniec, cofnięcie kolektywizacji,

- Przywrócenie osób usuniętych z stanowisk na ich pierwotne miejsca pracy,

- Wznowienie organizacji młodzieżowych np. ZHP,

- Zawarcie umowy prawnej z wojskami ZSRR,

- Zracjonalizowanie wymiany handlowej z ZSRR,

- Umowa z Kościołem (przywrócenie religii do szkół, ale Kościół podporządkowany partii, Wyszyński i Gomułka przeprowadzili wiele rozmów na temat pozycji Kościoła w PRL nigdy jednak nie doszli do pełnej ugody),

- Zmiana atmosfery życia publicznego,

- Dostęp do książek pisarzy emigracyjnych,

Gomułka uważał te zmiany za maksimum, w późniejszym czasie zamierzał kilka z nich cofnąć!

- Okres do połowy lat 60tych określa się mianem „Małej stabilizacji”:

*Władza stawia małe wymagania oraz wypełnianie ich w niewielkim stopniu – władza dawała żyć, społeczeństwo dawało rządzić,

*Rok 1956 to koniec kryzysu, rewolucyjnego charakteru od 1939r – „tchnienie normalności”, każdy może się czegoś dorobić,

*System terroru za czasów „ery gomułkowskiej” – zastraszyć, bierność wobec konkretnych osób lub grup – podążanie w stronę autorytaryzmu, spokój dla „szarego obywatela”

*Zmiany w sferze gospodarczej – zmniejszenie wysiłku inwestycyjnego, wzrost płac realnych,

*1957r – Gomułka jak najszybciej zlikwidował rady robotnicze (zaczątki ruchu związkowego),

*Niewielka korekta w ordynacji wyborczej – większa liczba kandydatów niż mandatów, ale nadal tylko jedna lista (Frontu Jedności Narodowej) oraz przedstawiciele, którzy ideowo się różnili np. Pax, Znak (Kościół)

* Ograniczona wolność słowa – rozwiązano tygodnik „Po prostu”

1. Bunt studencki w marcu 1968 r.

• Zdjęcie z afisza Dziadów A. Mickiewicza ze względu na ich antyrosyjskie nastawienie

• Demonstracja po ostatnim spektaklu (udanie się z transparentami i kwiatami pod pomnik Mickiewicza w Warszawie) wkroczenie milicji i aresztowanie ok. 35 osób

• Poinformowanie przez Michnika i Szlajfera korespondenta Le Monde o zaistniałej sytuacji (31 I 1968r.)

• Zbieranie przez młodzież z kręgu Komandosów podpisów pod petycją do Sejmu o przywrócenie Dziadów

• Podjęcie decyzji o usunięciu z uczelni Michnika i Szlajfera (1 III 1968r.)

• Wiec studentów protestujących przeciwko wydaleniu studentów z uczelni (8 III 1968r.)

• Wjazd autokarów na teren uniwersytetu tzw. „aktyw robotniczy” tak naprawdę działacze partyjni i ubrani po cywilnemu wojskowi,

• Po nieudanej próbie skłonienia studentów do rozejścia się, wprowadzenie ZOMO i ORMO brutalne rozpraszanie wiecu

• Starcia studentów z milicją przez cały dzień w różnych rejonach miasta

• Ukazanie się w mediach artykułów opisujących domniemane związki protestujących studentów z walczącym o władzę aktywem politycznym i syjonistami (byli tam m.in. studenci pochodzenia żydowskiego, jednocześnie spokrewnieni z wysoko postawionymi działaczami partyjnymi) (11 III 1968r.)

• Wiec „antysyjonistyczny” i antystudencki w Fabryce Samochodów Osobowych w Żeraniu

• Starcie w krakowskich studentów z nowohuckimi robotnikami

• Kolejne wiece studenckie w Warszawie i wielu innych polskich miastach

• Organizowanie we wszystkich ośrodkach akademickich komitetów studenckich, solidaryzujących się ze studentami z Warszawy i żądającymi przestrzegania przez władze swobód gwarantowanych w Konstytucji. Odcinano się od antysemityzmu i syjonizmu i żądano pisania prawdy w prasie na temat wydarzeń na polskich uczelniach wyższych

1. Co zmienił w gospodarce i życiu politycznym PRL E.Gierek?

Edward Gierek przejmuje władzę po Władysławie Gomułce po masakrze robotników na wybrzeżu w grudniu 1970 r. Doszło wtedy do wymiany rozmaitych struktur władzy .

Gierek umiał nawiązywać kontakt z ludźmi , zwłaszcza z strajkującymi robotnikami .

Wdraża politykę ekonomiczną :

• Uznaje , że kraj potrzebuje bodźca rozwojowego. W tym celu zaciąga liczne kredyty na rozwój przemysłu i infrastruktury.

• Pobudzanie popytu konsumpcyjnego .

• Zmechanizowanie rolnictwa

Propaganda telewizyjna . Propaganda sukcesu <bogaćcie się>

1973 – kryzys gospodarczy

1. Na czym polegał przełomowy charakter wydarzeń sierpnia 1980 r.?

Po strajkach w sierpniu w 1980 r. na Wybrzeżu doszło do podpisania porozumień pomiędzy władzą a strajkującymi.

Efekty wydarzeń Sierpnia 80.

Strajk

• zorganizowanie komórek opozycyjno – strajkowych

• konkretne postulaty (przywrócenie do pracy Anny Walentynowicz)

• charakter okupacyjny

• utrudnione przeprowadzenie prowokacji

• solidaryzowanie się grup społecznych (nawet jeżeli chodziło o zaspokojenie żądań grupy, nie przestawano strajkować aby innym poprawić warunki)

- Międzyzakładowe Komitety Strajkowe (MKS)–Szczecin, Gdańsk, Jastrzębie (Śląsk)

(porozumienia zakładowe)

• Gdańsk – 21 postulatów Wałęsy

• Współpraca między robotnikami a opozycyjną inteligencją ( Komitet Ekspertów (Gdańsk – Tadeusz Mazowiecki), rozpoczęcie rokowań, postulat powołania NSZZ „Solidarność” - sprzeczność z naturą systemu

Upadek rządów Gierka:

• dostał zawału, podupadł na zdrowiu

• Stanisław Kania I sekretarzem przez rok

• Przejęcie władzy przez gen. Jaruzelskiego

Karnawał Solidarności – przez 16 miesięcy działała legalna struktura opozycyjna

Ruch masowy – nie tylko związek zawodowy , ale w kierunku zmian systemowych

Nagła chęć życia ludzi – spadek liczby samobójstw

Paradoksem było to, że nie doszło do rewolucji, mimo że były ku temu klasyczne przesłanki

Nastąpiło niebywałe zaangażowanie społeczeństwa .

1. Kontrowersje wokół przyczyn wprowadzenia stanu wojennego.

Nie wiadomo jaki do końca był cel wprowadzenia stanu wojennego, tłumaczenie, że było to mniejszym złem niż interwencja radziecka nie ma sensu, ponieważ do dziś nie ma dowodów na to, że takowa była wtedy planowana. Kierownictwo ZSRR interwencję wykluczało, przestała także obowiązywać doktryna Breżniewa, informacje przekazane przez J. Andropowa mówiły, że ówczesne kierownictwo ZSRR nawet gdyby w Polsce utraciło władzę to i tak nie wejdą, bo boją się reakcji Zachodu

W Polsce utrata władzy dla polskich elit oznaczała kompletną zmianę statusu, tak więc stan wojenny miał być pomocą w utrzymaniu się przy władzy obecnej oligarchii, był tez próbą utrzymania obecnego statusu, ewentualna interwencja sowiecka byłaby również zagrożeniem dla władzy, bo przyszłaby inna ekipa

1. Interpretacja politycznych porozumień Okrągłego Stołu.

1989

Okrągły Stół :

-Solidarność

-PZPR

-Centrala związkowa OPZZ (Alfred Miodowicz)

- Kilku przedstawicieli Kościoła Katolickiego – nie mieli większego znaczenia w obradach

Reforma struktury władz (parlament dwuizbowy), formuła wyborów kontraktowych (65% dla PZPR, reszta wolne), wybory do senatu całkowicie wolne, jedna lista krajowa, poza okręgowymi, instytucja prezydenta PRL (wybierany przez Zgromadzenie Narodowe)

Zakładano, że zmianie ulegnie tylko centrum sprawowania władzy. Nie zakładano przejęcia władzy przez Solidarność.

Kluczową rolę odegrały wybory. Solidarność zdobyła większość miejsc w parlamencie. Solidarność uważała, że paktów trzeba dotrzymywać i dlatego Jaruzelski został prezydentem z łaski opozycjonistów.

Zaproszono Wałęsę do rozmowy z gen . Kiszczakiem. Warunkiem Wałęsy przy okrągłym stole było występowanie Solidarności , nie byle jakiej opozycji . Nowym szefem rządu miał być Mieczysław Rakowski -> „Mietek , jesteś moją ostatnią deską ratunku” – Jaruzelski, rząd miał przeprowadzić radykalne reformy, zwłaszcza gospodarcze, nie udała się idea suto zastawionego stołu zamiast okrągłego stołu.