Podstawy prawoznawstwa – wykład 8

1. Trzeci rodzaj sprzeczności:

N1 – A1 ma zakaz zachowania Z1

N2 – A1 wolno zachować się w sposób Z1

• Sprzeczność pojawia się wówczas, gdy A1 skorzysta z dozwolenia zawartego w normie N2 – narusza wówczas zakaz normy N1.

• Uniknąć sprzeczności można tylko wtedy, gdy A1 zrezygnuje z dozwolenia zawartego w N2.

Przeciwieństwo

Normy mają choćby częściowo wspólny zakres zastosowania, bezpośrednio nie dotyczą tego samego zakresu czynów, ale w świetle naszej wiedzy wiadomo, że zrealizowanie jednej z nich uniemożliwia zrealizowanie pozostałych.

• Przeciwieństwo bywa trudne do ustalenia

• Nie wystarcza sam tekst przepisów

• Wymaga odwołania się do wiedzy pozaprawnej – wiedzy o faktach i związkach między faktami.

Niezgodność prakseologiczna

(Prakseologia – „nauka o dobrej robocie”)

Można zrealizować dwie normy, jednak skutki zrealizowania nakazów sformułowanych w jednaj z nich unicestwiają skutki zrealizowania drugiej.

Cztery odmiany prakseologicznej niezgodności:

• Dwustronna

• Jednostronna

• Radykalna

• Częściowa

Niezgodność prakseologiczna dwustronna – tzw. normy syzyfowe

• Skutki zrealizowania normy N1 niweczą skutki zrealizowania normy N2 oraz skutki zrealizowania normy N2 niweczą skutki zrealizowania normy N1.

• Nie jest istotna kolejność realizacji norm N1 i N2

• Celem ustanowienia takich norm najczęściej nie jest zrealizowanie N1 i N2

Niezgodność prakseologiczna jednostronna

• Skutki zrealizowania normy N2 niwecza skutki zrealizowania normy N1

• Istotna jest kolejność realizacji norm N1 i N2

• Zrealizowanie N2 w pierwszej kolejności wpłynie na brak niezgodności prakseologicznej

Niezgodność prakseologiczna radykalna - skutki zrealizowania jednej normy całkowicie niweczą skutki zrealizowania drugiej

Niezgodność prakseologiczna częściowa – skutki zrealizowania jednej normy tylko częściowo niweczą skutki zrealizowania drugiej

Podsumowanie niezgodności prakseologicznych:

• Niezgodność prakseologiczna bywa trudna do ustalenia – dotyczy skutków realizacji norm

• Nie wystarcza tekst przepisów

• Wymaga odwołania się do doświadczenia i wiedzy o skutkach określonych zachowań

Zupełność – system wolny od luk

• Luka aksjologiczna

• Luka konstrukcyjna

• Luka logiczna ???

Luka aksjologiczna

Luka w prawie polegająca na tym, że istnieje różnica między aktualnym kształceniem rozważanego systemu prawa a przyjmowanym przez kogoś wzorcem systemu, czy też czyimś o tym systemie wyobrażeniami.

Luka aksjologiczna – luką pozorna?

• Zwolennicy – prawodawca normuje tylko to, co uznaje za konieczne. Luka taka nie jest błędem w systemie

• Przeciwnicy – rozdźwięk między oczekiwaniami społecznymi w zakresie kształtu systemu może skutkować odmową aprobaty dla norm i zmniejszeniem gotowości do dawania im posłuchu

Luka konstrukcyjna

Luka w prawie polegająca na braku w systemie reguł wskazujących jak należy „ważnie” dokonać danej czynności konwencjonalnej.

Luka konstrukcyjna jest luką rzeczywistą – wymaga zmiany prawa.

Luka logiczna

Z luką tego rodzaju mamy jakoby do czynienia wtedy, gdy w systemie występują normy między sobą formalnie niezgodne/ sprzeczne albo przeciwne.

• Normy formalnie niezgodne nie mogą wszystkie zostać zrealizowane

• W wyniku niemożności zrealizowania którejś z norm – powstaje luka

• Luka ta jednak w praktyce jest nieistotna, daje się ona bowiem usunąć w toku wykładni przepisów

Akty normatywne

Akt prawny – dwa znaczenia:

• Szerokie – akt wyrażający każdą normę

• Wąskie – akt wyrażający tylko normy indywidualne i konkretne

Rodzaje aktów normatywnych:

Konstytucja (ustawa zasadnicza) – akt normatywny o szczególnej pozycji wynikającej z tego, że:

• Określa podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa

• Wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją

• Konstytucję uchwala się i zmienia w szczególny sposób

1. Podział konstytucji ze względu na:

• Formę:

• Pisane (USA, Polska, Francja)

• Niepisane (GB, Nowa Zelandia, Izrael)

1. Podział konstytucji ze względu na sposób zapisania:

• Akt normatywny (książkowa)

• Rozproszona (nie spisana – pojedyncze ustawy w wielu miejscach)

1. Podział konstytucji ze względu na treść:

• Pełne

• Niepełne, tzw. małe konstytucje

1. Podział konstytucji ze względu na procedurę powstawania:

• Uchwalane

• Oktrojowane (narzucane)

1. Podział konstytucji ze względu na sposób zmiany:

• Sztywne

• Elastyczne

1. Podział konstytucji ze względu na okres obowiązywania:

• Stałe

• Czasowe

W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić następujące zagadnienia:

1. Podstawy ustroju społeczno- gospodarczego państwa

2. Organizacja, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych

3. Podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela

Ustawa zwykła

Jest to akt, którego uchwalanie leży w wyłącznej kompetencji parlamentu.

W formie ustawy można regulować wszelkie kwestie pod warunkiem zgodności unormowań z konstytucją.

Kwestie zastrzeżone dla ustawy – tzw. materia ustawowa:

• Ustanawianie obowiązków prawnych obywateli, np. obowiązki podatkowe, ograniczenie wolności i praw obywatelskich

• Najważniejsze zagadnienia organizacyjno–ustrojowe organów ustawodawczych i administracyjnych, sądownictwa, prokuratury i kontroli państwowej

• Sprawy, które już poprzednio regulowane były ustawą, choćby żaden przepis szczególny tego nie wymagał.

W przeciwieństwie do innych porządków prawnych (np. francuskiego), Konstytucja RP zna tylko jeden rodzaj ustaw.

W Polsce do uchwalenia ustawy wymaga się quorum 50% i większość 50% + 1.

Zmiana ustawy następuje w tym samym trybie, co jej uchwalenie.

Przebieg procesu legislacyjnego określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

- Radzie Ministrów

- grupie co najmniej 15 posłów albo komisji sejmowej

- Senatowi

- Prezydent RP

- Grupie co najmniej 100 tys. obywateli

Ustawa zwykła – Kodeks

Kodeks – ustawa zwykła, normująca w miarę wyczerpująco obszerną dziedzinę życia społecznego; kodeksy są z reguły trwalsze i stabilniejsze niż ustawy zwykłe.

Kodeks (artykuł, paragraf), ustawa (artykuł, ustęp)

Akty normatywne o randze ustawy:

Akt taki, mając moc równą ustawie może ją zmienić albo uchylić, choć konstytucje przewidują na ogół przedmiotowe granice regulacji aktów tego typu

Wyróżnia się dwa rodzaje takich aktów:

• Dekret z mocą ustawy

• Rozporządzenie z mocą ustawy – zgodnie z art. 234, ust.1 Konstytucji RP kompetencję do stanowienia tego aktu ma Prezydent RP.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Przeczytać art. 89-91 Konstytucji PR

Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

• Pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

• Wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji

• Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

• Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• Spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy

Akty wykonawcze (tzw. akty podustawowe)

Są to akty normatywne wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonanie

Wśród tego rodzaju prawotwórstwa można wyróżnić

• Rozporządzenie (wykonawcze)

• Zarządzenie

• Uchwały

Rozporządzenia wykonawcze.

Kompetencję do jego stanowienia mają:

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Prezydent RP

• Poszczególni ministrowie

• Przewodniczący komitetów

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Zgodnie z art.92 Konstytucji RP upoważnienie do wydania rozporządzenia powinno określać:

• Organ właściwy do wydania rozporządzenia

• Zakres spraw przekazanych do uregulowania

• Wytyczne dotyczące treści

Konstytucja wprowadza zakaz delegacji (tzw. subdelegacja) kompetencji do wydania rozporządzenia.

Zarządzenie

Kompetencję do ich stanowienia mają:

• Prezydent RP

• Prezes Rady Ministrów

• Poszczególni ministrowie

• Przewodniczący równorzędnych organów

Zgodnie z art. 92, ust. 2 Konstytucji RP zarządzenia nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

Często akt ten w stosunku do ustawy ma charakter organizacyjny lub porządkowy. Dotyczy on także wewnętrznego działania rozmaitych agend administracji państwowej. Nie wszystkie zarządzenia są publikowane.

Uchwała Rady Ministrów

Zgodnie z art. 93, ust. 1 Konstytucji RP akt ten ma charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podlegające organowi, który go wydał.

Uchwała taka podlega kontroli co do jej zgodności z powszechnie obowiązującym prawe.

Akty prawa miejscowego

Akty obowiązujące na obszarze działania organów, które je wydały.

Akty prawa miejscowego:

• Uchwały rady gminy

• Przepisy porządkowe wydawane przez radę gminy

• Przepisy porządkowe wydawane przez wójta w formie zarządzenia

• Uchwały rady powiatu

• Powiatowe przepisy porządkowe wydawane przez radę powiatu

• Akty prawa miejscowego wydawane przez sejmik województwa

• Akty prawa miejscowego wydawane przez wojewodę oraz organy administracji niezespolonej

• Rozporządzenia porządkowe wydawane przez wojewodę

Akty normatywne powszechnie obowiązujące w RP:

• Akty obowiązujące na terenie całego kraju:

  • Konstytucja RP

  • Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy

  • Ustawy

  • Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta RP zatwierdzone przez Sejm

  • Ratyfikowane umowy międzynarodowe bez upoważnienia ustawy

  • Rozporządzenia (wykonawcze)

  • Układy zbiorowej pracy

  • Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi

  • Regulaminy Sejmu i Senatu

• Akty prawa miejscowego

Akty normatywne wewnętrzne obowiązujące w RP:

• Regulamin Zgromadzenia Narodowego

• Uchwały Sejmu RP (niektóre)

• Uchwały Senatu (niektóre)

• Zarządzenia Prezydenta RP

• Uchwały Rady Ministrów (niektóre)

• Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

• Zarządzenia ministrów (niektóre)

• Niektóre akty innych centralnych organów państwowych

• Akty wewnętrzne prawa miejscowego

Więzi pomiędzy elementami systemu prawa

• Kompetencyjne (dynamiczne)

• Treściowe (statyczne)

Więź kompetencyjna

Jedną z norm systemu są ustanawiane na podstawie innych norm , jako udzielających kompetencji normodawczych do ich ustanowienia.

Norma konstytucyjna (upoważnienie Sejmu do ustanowienia ustawy) norma ustawowa (upoważnienie podmiotu A do wydania rozporządzenia) norma rozporządzenia

Dynamiczny system prawa

System norm powiązanych więzią kompetencyjną.

Hierarchia aktów normatywnych – konsekwencja kompetencyjnego powiązania norm:

Konstytucja:

-ustawa

*rozporządzenia

-rozporządzenie z mocą ustawy

*rozporządzenie

-ratyfikowana umowa międzynarodowa

Więź treściowa

Powiązania treściowe, porządkujące normy systemu w dwojaki sposób:

1. Normy tworzą zbiór spójny, znajdujący na gruncie spójnej wiedzy uzasadnienie aksjologiczne w spójnym systemie wartości

2. Na podstawie należących do systemu norm naczelnych zalicza się do danego zbioru także konsekwencje owych norm naczelnych (lub też konsekwencje innych norm uprzednio zaliczonych do systemu)

Statyczny system prawa

Zbiór norm uporządkowany więzią treściową.

Gałęzie prawa – wyniki treściowego powiązania norm