Część III

przedsionek ust i jama ustna właściwa

Przedsionek ust – vestibulum oris

• Ograniczony jest:

• od zewnątrz: wargami ust –labia oris, gdzie wyróżniamy wargę górną i dolną – labium superius et inferius oraz policzkami – buccae.

• od wewnątrz: wyrostkami zębodołowymi – processus alveolaris i zębami – dentes.

• Na górnej granicy przedsionka ust błona śluzowa przechodzi z warg na dziąsła – gingiva – jest to sklepienie przedsionka – fornix vestibuli.

• Przedsionek komunikuje się z jamą ustną właściwą dzięki szczelinie położonej za ostatnimi zębami trzonowymi – spatium retromolare

• W przedsionku na wysokości drugiego zęba trzonowego górnego uchodzi przewód ślinianki przyuszniczej, ujście to znajduje się na brodawce przyuszniczej – papilla parotidea

Jama ustna właściwa – cavitas oris propria

Jest to przestrzeń znajdująca się za wyrostkami zębodołowymi.

• Ścianę górną tworzy podniebienie twarde – palatum durum i podniebienie miękkie – palatum molle. Granica tylna sięga do łuku podniebienno-językowego – arcus palatoglossus. Podniebienie miękkie posiada pośrodku języczek – uvula a po obu stronach języczka znajdują się dwa łuki: łuk podniebienno-językowy – arcus palatoglossus i łuk podniebienno-gardłowy – arcus palatopharyngeus.

• Dno jamy ustnej stanowi przepona jamy ustnej – diphragma oris wytworzona przez oba mięśnie żuchwowo-gnykowe – mm. mylohyoidei, wzmocniona od góry przez oba mięśnie bródkowo-gnykowe – mm geniohyoideus a od dołu przez brzuśce przednie mm dwubrzuścowych. Znajduje się tu ujście przewodów ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej które uchodzą na mięsku podjęzykowym – caruncula sublingualis.

• Łączy się poprzez cieśń gradzieli – istmus faucium z częścią ustną gardła.

ślinianka podżuchwowa

Ślinianka podżuchwowa (glandula submandibularis) – gruczoł śluzowo-surowiczy, cewkowo-pęcherzykowaty mieszany. Leży w trójkącie podżuchwowym (trigonum submandibulare), na zewnętrznej powierzchni m. żuchwowo-gnykowego. Torebka ślinianki utworzona z blaszki powierzchownej powięzi szyi.

Od tylno-górnego końca ślinianki odchodzi przewód ślinianki podżuchwowej (ductus submandibularis). Ma ok. 5 cm, krzyżuje się z n. językowym i uchodzi na mięsku podjęzykowym (caruncula sublingualis) razem z przewodem ślinianki podjęzykowej (ductus sublingualis major).

Unerwienie: n. językowy (włókna biegną do niego przez strunę bębenkową – chorda tympani); gg. gruczołowe (rr. glandulares)

Unaczynienie: t. twarzowa.

ślinianka podjęzykowa

Ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) – duży gruczoł ślinowy, o budowie cewkowo-pęcherzykowatej i wydzielaniu śluzowo-surowiczym. Leży pod błoną śluzową jamy ustnej właściwiej, uwypuklając ją w fałd podjęzykowy (plica sublingualis). Nie posiada torebki. Składa się z kilkunastu ślinianek podjęzykowych mniejszych, uchodzących do jamy ustnej przewodami mniejszymi ślinianki podjęzykowej (ductus sublinguales minores), wzdłuż fałdu podjęzykowego. Z przedniej, większej części ślinianki odchodzi przewód większy ślinianki podjęzykowej (ductus sublingualis major), który dołącza się do przewodu podżuchwowego (ductus submandibularis) i razem z nim uchodzi na mięsku podjęzykowym (caruncula sublingualis), leżącym z boku od wędzidełka języka (frenulum linguae)

Unaczynienie: od t. podjęzykowej

Unerwienie: n. językowy (n. lingualis); włókna przywspółczulne biegną do niego pośrednio przez strunę bębenkową (chorda tympani).

ślinianka przyuszna

Ślinianka przyuszna – glandula parotidea

• duży gruczoł ślinowy typu merokrynicznego

• morfologicznie - gruczoł pęcherzykowy, fizjologicznie – surowiczy

• nie jest wyczuwalna przez skórę – wyjątek – w czasie nagminnego zapalenia przyusznic

• pokryta powięzią przyuszniczo-żwaczową, która dzieli ją na zraziki

• składa się z 2 części:

powierzchownej: zwrócony podstawą do: chrzęstnej części przewodu słuchowego zewnętrznego łuku jarzmowego zwrócony wierzchołkiem do: kąta żuchwy zwrócony brzegiem przednim do: m. żwacza zwrócony brzegiem tylnym do: m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego	głębokiej: w dole zażuchwowym zwrócony przednią ścianą do: m. żwacza tylnego brzegu gałęzi żuchwy m. skrzydłowa tego przyśrodkowego zwrócony tylną ścianą do: wyrostka sutkowa tego k. skroniowej m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego zwrócony górną ścianą do: stawu skroniowo-żuchwowego

• połączona z jamą ustną przewodem przyuszniczym

  • równolegle do łuku jarzmowego

  • poziomo po pow. m. żwacza

  • przebija m. policzkowy

  • uchodzi do przedsionka ust na brodawce przyuszniczej – papilla parotidea na wysokości 2 zęba trzonowego

• Unaczynienie:

  • Pochodzi od tętnicy skroniowej powierzchniowej i t. szczękowej

  • Przechodzi przez nią tętnica szyjna zewnętrzna, żyła zażuchwowa tworzące splot przyuszniczy. Jego gałęzie tworzą gęsią stopę większą – pes anserinus major

• Unerwienie:

  • Początek w jądrze ślinowym dolnym

  • Włókna przywspółczulne przedzwojowe n. językowo-gardłowego

    • N. bębenkowy -> splot bębenkowy -> n. skalisty większy -> zwój uszny -> splot przyuszniczy n. VII

  • Włókna współczulne od splotu otaczającego tętnice ślinianki, zwężające ich światło

  • Włókna czuciowe – nerw uszny wielki, należącego do splotu szyjnego

mięśnie podniebienia

• Ku górze:

• mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego – m. levator veli palatini

Przyczep początkowy: dolna powierzchnia części skalistej

Przyczep końcowy: rozcięgno podniebienia – aponeurosis palatina

Czynność: podnosi i napina podniebienie, zwęża nieco ujście gardłowe trąbki słuchowej.

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego pochodzące od n. językowo-gardłowego(IX) – n. glossopharyngeus, n błędnego(X) – n. vagus, n. twarzowego(VII) – n. facialis.

• mięsień napinacz podniebienia miękkiego – m. tensor veli palatini

Przyczep początkowy: dół łódeczkowaty, kolec kości klinowej i błoniasta ściana trąbki słuchowej

Przyczep końcowy: rozcięgno podniebienia – aponeurosis palatina

Czynność: napina i unosi podniebienie miękkie i jednocześnie rozszerza światło trąbki słuchowej

Unerwienie: n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego – n. musculi tensoris veli palatini – jest to odgałęzienie n. skrzydłowego przyśrodkowego

• Ku dołowi:

• mięsień podniebienno-językowy – m. palatoglossus, biegnie w łuku podniebienno-językowym

Przyczep początkowy: rozcięgno podniebienia

Przyczep końcowy: brzeg języka

Czynność: obniża podniebienie miękkie

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego

• mięsień podniebienno-gardłowy – m. palatopharyngeus, wyróżniamy w nim 3 części:

• tarczowo-podniebienna – pars thyreopalatina, biegnie od tylnego brzegu chrząstki tarczowatej do środkowej części podniebienia

• gardłowo-podniebienna – pars pharyngopalatina, biegnie od tylnej ściany gardła do haczyka skrzydłowego

• m. trąbkowo-gardłowy – m. salpingopharyngeus, rozciąga się w ścianie gardła i kończy na chrząstce trąbki gardłowej. Wywołuje fałd trąbkowo-gardłowy – plica salpingopharyngea

Czynność: podnosi krtań i gardło skracając je.

Unerwienie: gałązki splotu gardłowego

• mięsień języczka – m. uvulae

Przyczep początkowy: obie strony kolca nosowego tylnego – spina nasalis posterior

Przyczep końcowy: języczek

Czynność: skracanie języczka

Unerwienie: splot gardłowy i nerw twarzowy

język – budowa ogólna

• Na języku rozróżniamy dwie części:

• trzon – corpus linguae – jest wysuwalny i zakończony końcem języka – apex linguae

Na trzonie wyróżniamy powierzchnię górną zwaną grzbietem języka – dorsum linguae i powierzchnię dolną – facies inferior linguae. Z każdej strony znajduje się brzeg języka – margo linguae. Przez środek grzbietu języka biegnie bruzda pośrodkowa języka – sulcus medianus linguae która dzieli język na dwie połowy.

• korzeń(nasada) – radix linguae – jest niewysuwalny

Granicę między trzonem i korzeniem stanowi bruzda krańcowa – sulcus terminalis(szczytem zwrócona ku otworowi ślepemu a końce bruzdy przylegają do łuku podniebienno językowego – arcus palatoglossus)

• Języka składa się z:

• błony śluzowej języka – tunica mucosa linguae

Błona śluzowa na powierzchni dolnej tworzy fałd zwany wędzidełkiem języka – frenulum linguae a z boku od wędzidełka biegnie fałd strzępiasty – plica fimbriata.

Na błonie śluzowej grzbietu języka występują brodawki:

• nitkowate – papillae filiformes, na końcu, brzegach i grzbiecie języka

• grzybowate – papillae fungiformes, na końcu i brzegach, na ich zewnętrznej powierzchni znajdują się kubki smakowe

• liściaste – papillae foliatae, na brzegach tylnej części trzonu

• okolone – papillae vallatae, wzdłuż bruzdy krańcowej

Błona śluzowa zawiera mieszki językowe – folliculi lingua les tworzące migdałek językowy – tonsilla lingualis.

• mięśni języka

• Od nasady języka do nagłośni przebiegają trzy fałdy:

• dwa fałdy językowo-nagłośniowe boczne – plicae glossoepiglotticae laterales

• fałd językowo-nagłośniowy pośrodkowy – plica glossoepiglotica mediana

Wgłębienia między nimi to dołki nagłośniowe – valleculae epiglotticae

mięśnie języka

Mięśnie wewnętrzne (własne) języka – zmiana kształtu języka

• M. podłużny języka górny – m. longitudinalis superior

  • Na całej szerokości grzbietu języka

  • Na brzegach wzmocniony wiązkami m. rylcowo-językowego

• M. podłużny języka dolny – m. longitudinalis interior

  • Wzdłuż dolnej pow. języka

• M. poprzeczny języka – m. transversus lingua

  • Początek w cz. tylnej na przegrodzie języka

  • Koniec na brzegach języka

  • Na końcu języka staje się mięśniem nieparzystym – brak przegrody języka

• M. pionowy języka – m. verticalis lingua

  • Od pow. dolnej ku górnej

Mięśnie zewnętrzne języka – zmiana położenia języka

• M. bródkowo-językowy – m. genioglossus

  • Największy mięsień języka

  • Biegnie wachlarzowato w głąb

  • Od guzka górnego kolca bródkowego żuchwy

  • Do chrząstki nagłośniowej krtani

  • Prawy i lewy mięsień rozdzielone przegrodą języka

  • Pociąganie do przodu i obniżanie języka

• M. gnykowo-językowy – m. hyoglossus

  • Od trzonu i rogu większego k. gnykowej

  • Do brzegu języka

  • Pociąganie języka ku tyłowi i dołowi

• M. rylcowo-językowy – m. styloglossus

  • Od wyrostka rylcowatego k. skroniowej i w. rylcowo-żuchwowego

  • Do brzegu języka

  • Pociąganie języka ku tyłowi i górze

1. błona śluzowa języka

2. zęby

Zęby (dentes) – dwa łuki: górny i dolny (arcus dentalis superior et inferior). Łuk górny tworzą zęby szczęki, łuk dolny – zęby żuchwy. Uzębienie jest dwuszeregowe (dyphyodoni): zęby mleczne (dentes decidui) w liczbie 20, zęby stałe (dentes permanentes) w liczbie 32. Jest to uzębienie różnorodne: hererodont.

Uzębienie mleczne: siekacze (dentes incisivi) – 8, kły (dentes canini) – 4, zęby trzonowe (dentes molares) – 8. W uzębieniu stałym na miejsce z. trzonowych wchodzą zęby przedtrzonowe (dentes premolares) – 8, zębów trzonowych jest 12, a ostatnie nazywa się zębami opóźnionymi lub mądrości (dentes serotini vel sapientiae).

Każdy ząb składa się z:

• korony zęba (corona dentis) – pokrytej szkliwem

• szyjki zęba (collum dentis) – pokrytej dziąsłem

• korzenia zęba (radix dentis) – tkwi w zębodole dzięki wklinowaniu (gomphosis – odmiana więzozrostu).

Tkanka podstawowa to zębina, od zewnątrz na szyjce i korzeniu pokrywa kostniwem. Na szczycie korzenia zęba (apex radicis dentis) jest otwór szczytowy zęba (foramen apicis dentis), prowadzący do kanału korzenia zęba (canalis radicis dentis). Wewnątrz zęba: komora zęba (cavum dentis) wypełniona miazgą zęba (pulpa dentis).

Powierzchnia zewnętrzna zęba = powierzchnia wargowa (facies labialis) w zębach siecznych i kłach; powierzchnia policzkowa (facies buccalis) w zębach przedtrzonowych i trzonowych.

Powierzchnia wewnętrzna zęba = powierzchnia językowa (facies lingualis).

Unaczynienie: n. szczękowy i n. żuchwowy

Unaczynienie: tt. zębodołowe górne i dolne; naczynia limfatyczne do węzłów chłonnych podżuchwowych i szyjnych głębokich.

chrząstki nosa

Cartilagines nasi

• Chrząstki nieparzyste:

• chrząstka przegrody nosa (cartilago septi nasi) – czworokątna płytka, wchodzi w skład chrzęstnej przegrody nosa. Przylega do: blaszki pionowej k. sitowej, lemiesza i grzebienia nosowego szczęki. Pomiędzy brzegami tylno-górnym i tylno-dolnym: wyrostek tylny (processus posterior), który może sięgać do kości klinowej.

• Chrząstki parzyste:

• chrząstka boczna nosa (cartilago nasi lateralis) – trójkątna blaszka, wchodzi w skład bocznej ściany nosa. Przylega do: kości nosowej, wyrostka czołowego szczęki, chrząstki przegrody nosa, odnogi bocznej chrząstki skrzydłowej większej.

• chrząstka skrzydłowa większa (cartilago alaris major) – stanowi rusztowanie skrzydła nosa, końca nosa i części ruchomej przegrody nosa. Składa się z dwóch odnóg: bocznej (crus laterale) i przyśrodkowej (crus mediale).

• chrząstki skrzydłowe mniejsze (cartilagines alares minores) – występują w liczbie 1-3, leżą ku tyłowi od odnogi bocznej ch. skrzydłowej większej.

• chrząstki nosowe dodatkowe (cartilagines nasales accesoriae) – małe, nieregularne płytki, leżą między chrząstką boczną nosa a ch. skrzydłową większą.

• chrząstka lemieszowo-nosowa (cartilago vomeronasalis) – niewielka, wąska, wydłużona; wchodzi między ch. przegrody nosa i lemiesz.

Unerwienie: w. ruchowe – n. twarzowy; w. czuciowe – n. oczny i n. szczękowy

Unaczynienie: t. oczna, t. twarzowa, t. podoczodołowa

jama nosowa

Jama nosowa - cavitas nasi

• czworościenna przestrzeń zwężająca się ku górze

• podzielona w płaszczyźnie pośrodkowej przegrodą nosa – septum nasi

• cztery ściany w każdej połowie

  • Dolna:

    • Rynienkowato wgłębiona

    • Utworzona przez podniebienie kostne

    • W przedniej – kanał przysieczny – canalis incisivus i przewód przysieczny – ductus incisivus

      • Przebiega n. nosowo-podniebienny – n. nasopalatinus

  • Górna: podzielona na 3 części:

    • Przednią – czołowo-nosową, utworzoną przez

      • zrąb chrzęstny nosa zewnętrznego

      • k. nosową

      • cz. nosową k. czołowej

    • Środkową – sitową

      • Tworzy ją blaszka sitowa k. sitowej

    • Tylną – klinową

      • Należy do przedniej ściany k. klinowej, gdzie jest ujście zatoki klinowej

  • Przyśrodkowa: stanowi ją przegroda nosa, która dzieli się na:

    • Cz. kostną – pars ossea - wytworzona przez:

      • blaszkę pionową k. sitowej

      • lemiesz

      • grzebień nosowy

    • Cz. chrzęstną – pars cartilaginea - wytworzona przez:

      • chrząstki przegrody nosa

    • Cz. błoniastą – pars membranancea - wytworzona przez:

      • Podwójną warstwę skóry

      • Odbóg przyśrodkowych chrząstek skrzydłowych większych

      • Inaczej: cz. ruchoma przegrody nosa – pars mobili septi nasi

      • w przednio-dolnej cz. bł. śluzowej leży otworek prowadzący do przewodu, stanowiącego szczątkowy narząd lemieszowo-nosowy – organon vomeronasale

        • w chrząstce lemieszowo-nosowej

  • Boczna: znajdują się tu małżowiny nosowe i ich przewody:

    • Dolna – concha nasalis inferior

      • Najdłuższa

      • Równolegle do dna jamy nosowej

      • Rozpoczyna się przy nozdrzach przednich na poziomie progu nosa

      • Sięga do połowy wysokości nozdrzy tylnych

      • Przewód nosowy dolny – meatus nasi interior

        • ograniczony:

          • od góry m. n. dolną

          • od dołu – dnem jamy nosowej

        • Biegnie poziomo

        • W środkowej najszerszej części uchodzi przewód nosowo-łzowy – ductus nasolacrimalis

          • Ujście zasłonięte fałdem łzowym – plica lacrimalis utworzonym z bł. śluzowej

    • środkowa – concha nasalis media

      • krótsza od dolnej

      • wolny brzeg: krótsza, przednia część ustawiona pod kątem prostym do dłuższego, tylnego odcinka

      • zaczyna się 1-2cm ponad oraz ku tyłowi od m. n. dolnej

      • kończy się na poziomie górnego ograniczenia nodrzy tylnych

      • Przewód nosowy środkowy – meatus nasi medius

        • Między m. n. środkową a dolną

        • Przedsionek – cz. mniejsza, przednia, wstępująca

        • Właściwy p. n. ś. – cz. obszerniejsza, tylna, zstępująca

        • Ograniczony:

          • od góry - groblą nosa –agger nasi

          • od dołu – m. n. dolną

        • uwypuklenie po odjęciu m. n. dolnej:

          • przednie: pokryty bł. śluzową wyrostek haczykowaty – processus uncinatus

          • tylne: pokryta bł. śluzową puszka sitowa

          • pomiędzy – rozwór półksięzytcowaty

            • ujście nosowe lejka sitowego

            • uchodzą tu: zatoki czołowa, szczękowa, kom. sitowe przednie

    • górna – concha nasalis superior

      • najkrótsza

      • przesunięta ku tyłowi w stosunku do m. n. środkowej

      • z m. n. środkową łączy się w odc. przednim

      • Przewód nosowy górny – meatus nasi superior

        • Wąska szczelina między m. n. górną i środkową

        • Uchodzą tu kom. sitowe tylne

    • najwyższa – concha nasalis suprema

      • w 60% przypadków

      • w górno-tylnej części jamy nosowej

      • Przewód nosowy najwyższy – meatus nasi supremum – niestały

      • Zachyłek klinowo-sitowy:

        • Pod sklepieniem jamy nosowej

        • Ku tyłowi od m. n. górnej i najwyższej

        • Otwiera się tu zatoka klinowa

• nozdrza przednie – nares prowadzą do jamy z zewnątrz

• nozdrza tylne – choanae łączą jamą z częścią nosową gardła

• przedsionek nosa – vestibulum nasi

  • początkowy – przednio-dolny odcinek

  • próg nosa - limen nasi

    • górna granica

    • wytworzony przez górny brzeg odnogi bocznej chrząstki skrzydłowej większej

  • fałd skrzydłowy –plica alaris

    • na ścianie bocznej, poniżej progu nosa

    • odpowiada dolnemu brzegowi chrząstki skrzydłowej większej

    • skóra z włosami nozdrzy – vibrissae

    • powyżej część przejściowa wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim bez elementów skornych

  • ku górze przedłuża się w zachyłek końca nosa – recessus apicis nasi

  • ku tyłowi przechodzi w jamą nosową właściwą – cavitas nasi propria

• kil (ostroga) nosa:

  • przestrzeń przed małżowinami

  • od przedsionka nosa do sklepienia jamy nosowej

• przewód nosowo-gardłowy – meatus nasopharyngeus

  • łączy jamę nosową przez nozdrza tylne z cz. nosową gardła

  • otwór klinowo-podniebienny – foramen sphenopalatinum

    • w miejscu połączenia przewodu z zachyłkiem klinowo-sitowym

    • przez niego dostają się z dołu skrzydłowo-podniebiennego: nerwy i naczynia krwionośne do jamy nosowej

• przewód nosowy wspólny – meatus nasi communis

  • między przegrodą nosa a wszystkimi małżowinami

• bł. śluzowa jamy nosowej, podzielona na 2 części:

  • górną – okolicę węchową – regio olfactoria, pokrywa:

    • m. n. górną i najwyższą

    • odp. przewody nosowe

    • przeciwległą część przegrody nosa

    • posiada nabłonek węchowy

  • dolną – okolicę oddechową – regio respiratora

    • pozostała cz. jamy nosowej

    • wyścielona nabłonkiem cylindrycznym migawkowym z licznymi kom. kubkowymi

    • liczne gruczoły cewkowo-pęcherzykowe

    • bogate splory żylne – sploty jamiste małżowin ­- lexus cavernosi concharum

      • silnie rozwinięte na wysokości m. n. dolnej

zatoki przynosowe

Zatoki przynosowe (sinus paranasales) – przestrzenie wypełnione powietrzem, wysłane błoną śluzową. Stanowią uwypuklenia jamy nosowej w obręb sąsiednich kości.

• Zatoka szczękowa (sinus maxillaris) – położona w trzonie szczęki, ma kształt trójściennej piramidy. Uchodzi do przewodu nosowego środkowego przez lejek sitowy (infundibulum ethmoidale).

• Zatoka czołowa (sinus frontalis) – w łusce kości czołowej. Jej wielkość może wykazywać duże różnice osobnicze. Na ogół rozdzielona niesymetrycznie na dwie zatoki (prawą i lewą) przez przez przegrodę zatok czołowych (septum sinuum frontalium). Uchodzi do przewodu nosowego środkowego przez lejek sitowy lub bezpośrednio przed nim.

• Zatoki sitowe (sinus ethmoidales) – składają się z komórek sitowych (cellulae ethmoidales) znajdujących się w obrębie błędnika sitowego kości sitowej. Wyróżniamy wśród nich:

• komórki sitowe przednie (cellulae ethmoidales anteriores) – uchodzą do przewodu nosowego środkowego

• komórki sitowe środkowe (cellulae ethmoidales mediae) – uchodzą do przewodu nosowego środkowego

• komórki sitowe tylne (cellulae ethmoidales posteriores) – uchodzą pod małżowiną nosową górną do przewodu nosowego górnego

• Zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) – w trzonie kości klinowej. Rozdzielona niesymetrycznie na dwie części przez przegrodę zatok klinowych (septum sinuum sphenoidalium). Uchodzi do zachyłka klinowo-sitowego (recessus sphenoethmoidalis) przez otwór zatoki klinowej (apertura sinus sphenoidalis) w ścianie przedniej.

Unaczynienie: t. szczękowa (a. maxillaris) oraz t. oczna

Unerwienie: nerwy z I i II gałęzi nerwu trójdzielnego; zatoka szczękowa i klinowa przez n. szczękowy, pozostałe zatoki przez n. oczny. Okolica węchowa zaopatrywana przez n. węchowy.

gardło – budowa ogólna

Gardło (pharynx) – wspólny odcinek przewodu pokarmowego i oddechowego. Cewa o długości 13-14 cm, sięga od podstawy czaszki do wysokości chrząstki pierścieniowatej (= wysokość VI kręgu szyjnego). Linia przyczepu gardła do podstawy czaszki: guzek gardłowy-> podstawna część kości potylicznej-> chrząstkozrost klinowo-potyliczny-> część skalista k. skroniowej-> blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego k. klinowej-> kresa żuchwowo-gnykowa żuchwy.

Komunikuje się z jamą nosową, ustną i krtanią.

Części gardła:

• Sklepienie (fornix)

• Część nosowa (pars nasalis)

• Część ustna (pars oralis)

• Część krtaniowa (pars laryngea)

Zewnętrzną powierzchnię ściany gardła otacza przestrzeń okołogardłowa (spatium peripharyngeum), w której skład wchodzą dwie przestrzenie:

• pozagardłowa (spatium retropharyngeum)

• boczno-gardłowa (spatium lateropharyngeum) – wypełnienie: t. szyjna wspólna, ż. szyjna wewnętrzna, n. błędny, t. szyjna wewnętrzna, t. językowa, n. czaszkowe IX, X, XI, XII, pień współczulny, przyśrodkowy brzeg ślinianki przyusznej, tylna powierzchnia płatów gruczołu tarczowego.

mięśnie gardła

Mięśnie zwieracze gardła – mm. constrictores pharyngis

• Tworzą warstwę okrężną

• Włókna tych mięśni biegną skośnie zakreślając podkowę otwartą ku przodowi

• Mięśnie obu stron łączą się w linii pośrodkowej ściany tylnej tworząc szew gardła – raphe pharyngei, który przyczepia się do guzka gardłowego

• 3 pary mięśni ułożone dachówkowato

• Czynność: zwężanie i skracanie gardła

M. zwieracz górny gardła - m. constrictor pharyngis superior

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. skrzydłowo-gardłowa – p. pterygopharyngea	- haczyk skrzydłowy - blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego k. klinowej	Szew gardłowy
Cz. policzkowo-gardłowa – p. buccopharyngea	- szew skrzydłowo-żuchwowy
Cz. żuchwowo-gardłowa – p. mylopharyngea	- kresa żuchwowo-gnykowa
Cz. językowo-gardłowa – p. glossopharyngea	- boczna cz. języka

M. zwieracz środkowy gardła - m. constrictor pharyngis medius

• Brzeg górny pokrywa m. zwieracz górny gardła

• Sięga do miejsca, w którym do ściany gardła dochodzi m. rylcowo-gnykowy

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. rogowo-gardłowa – p. ceratopharyngea	- rogi większe k. gnykowej	Szew gardła
Cz. chrząstkowo-gardłowa – p. chondropharyngea	- rogi mniejsze k. gnykowej

M. zwieracz dolny gardła - m. constrictor pharyngis inferior

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. tarczowo-gardłowa – p. thyropharyngea	- kresa skośna ch. tarczowatej	Szew gardłowy
Cz. pierścienno-gardłowa – p. cricopharyngea	- chrząstka pierścieniowata
Cz. tchawiczo-gardłowa – p. tracheopharyngea	- I ch. tchawicza

Mięśnie dźwigacze gardła – mm. levatores pharyngis

• Warstwa podłużna m. gardła

• Nie przykrywają całej tylnej ściany narządu – głównie jego dolną część od k. gnykowej do ch. Tarczowatej

M. rylcowo-gardłowy – m. stylopharyngeus

• Wchodzi między m. zwieracz gardła górny i środkowy

• Ostatnie wiązki mięśnia tworzą fałd gardłowo-nagłośniowy

P. początkowy	- wyrostek rylcowaty k. skroniowej
P. końcowy	- bł. włóknista gardła - ch. tarczowata - ch. pierścieniowata - nagłośnia
Przebieg	- ku dołowi i przyśrodkowo

M. podniebienno-gardłowy – m. palatopharyngeus

• Najgłębsza warstwa m. gardła

• Biegnie w łuku podniebienno-gardłowym

• Ostatnie wiązki tworzą m. trąbkowo-gardłowy – m. salpinopharyngeus wytwarzający fałd tej samej nazwy

	P. początkowy	P. końcowy
Cz. gardłowo-podniebienna – p. pharyngopalatina	- tylna ściana cz. krtaniowej gardła	- rozcięgno podniebienne - haczyk skrzydłowy - blaszka przyśrodkowa ch. trąbki słuchowej
Cz. tarczowo-podniebienna – p. thyropalatina	- tylne brzegi ch. tarczowatej

część nosowa gardła

Część nosowa (pars nasalis), zwana także częścią górną (epipharynx) lub jamą gardłowo-nosową (cavitas pharyngonasalis). Oddzielona od jamy gardłowo-krtaniowej (cavitas pharyngolaryngea) przez podniebienie miękkie.

• Otwarta ku dołowi i przodowi

• Od przodu: nozdrza tylne (choanae), łączące gardło z jamą nosową

• Na ścianie bocznej: ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae), ograniczone z przodu fałdem trąbkowo-podniebiennym (plica salpingopalatina)

• Z tyłu ujścia gardłowego trąbki słuchowej: wał trąbkowy (torus tubarius), a na nim migdałek trąbkowy (tonsilla tubaria). Wał przechodzi ku dołowi w fałd trąbkowo-gardłowy (plica salpingopharyngea)

• W dolnej części ujścia gardłowego trąbki słuchowej: wał m. dźwigacza (torus levatorius)

• Ściana górna: stanowi sklepienie gardła (fornix pharyngis), przyczepia się do podstawy czaszki za pomocą powięzi gardłowo-podstawnej (fascia pharyngobasilaris).

• Na granicy ściany górnej i tylnej: migdałek gardłowy (tonsilla pharyngea), a na jego powierzchni widoczne dołki migdałkowe (fossulae tonsillares) i ich ślepe zakończenia – zasklepki migdałkowe (cryptae tonsillares).

• Migdałki wchodzą w skład pierścienia chłonnego Waldeyera.

gruczoł tarczowy i przytarczyce

• Gruczoł tarczowy – glandula thyroidea jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym tyroksynę i trójjodotyroninę. Otoczony jest torebką która wnika do narządu tworząc zrąb – stroma w obrębie którego leżą pęcherzyki – folliculi, grupy pęcherzyków tworzą płaciki gruczołu tarczowego – lobuli glandulae thyroideae. Posiada dwa płaty: prawy i lewy – lobus dexter et sinister oraz więźinę gruczołu tarczowego – isthmus glandulae thyroideae. Na każdym płacie odróżniamy trzy powierzchnie:

• przednia – przykryta przez m. podgnykowe

• przyśrodkowa- obejmuje tchawicę

• tylna – pokrywa powrózek naczyniowo-nerwowy szyi.

Unaczynienie: do tarczycy dochodzą 4 tętnice: tętnice tarczowe górne prawa i lewa które odchodzą od t. szyjnej zewnętrznej, tętnice tarczowe dolne prawa i lewa które odchodzą od t. podobojczykowej.

Unerwienie: włókna współczulne pochodzą z części szyjnej pnia współczulnego a przywspółczulne od nerwu błędnego.

• Przytarczyce – gruczoły przytarczyczne – glandulae parathyroideae, występują jako cztery przytarczyce: dwie górne i dwie dolne. Każda otoczona jest własną torebką łącznotkankową. Leżą w powięźi przylegającej do tylnej powierzchni tarczycy. Produkują parathormon.

Unaczynienie i unerwienie jak gruczołu tarczowego.

jama krtani

• składa się z trzech części:

• jama górna krtani – cavitas laryngis superior, czyli przedsionek krtani – vestibulum laryngis, sięga od fałdów nalewkowo-nagłośniowych aż do fałdów przedsionkowych. Ścianę przednią buduje nagłośnia - epiglottis, ścianę tylną chrząstki nalewkowate – cartilagines arytenoideae a ściany boczne oddzielają przedsionek krtani od zachyłka gruszkowatego gardła.

• jama pośrednia krtani – cavitas laryngis intermedia, znajduje się między fałdami przedsionkowymi a fałdami głosowymi:

• fałd przedsionkowy – plica vestibularis, oba fałdy przedsionkowe ograniczają szparę przedsionka – rima vestibuli

• fałd głosowy – plica vocalis, oba fałdy głosowe ograniczają szparę głośni – rima glottis. W szparze głośni wyróznia się część międzybłoniastą – pars intermembranacea i część międzychrząstkową – pars intercartilaginea. Fałdy głosowe łącznie z szparą głośni tworzą głośnię – glottis

• jama dolna krtani – cavitas laryngis inferior, czyli jama podgłośniowa – cavitas infraglotticum, znajduje się poniżej fałdów głosowych i przechodzi w tchawice.

chrząstki krtani

• Nieparzyste:

• chrząstka tarczowata – cartilago thyroidea

Tworzy wyniosłość krtaniową – prominentia laryngea. Budują ją dwie blaszki: prawa i lewa – lamina dextra et sinistra. Na zewnętrznej powierzchni obu blaszek znajduje się kresa skośna – linea obliqua służąca do przyczepu mięśni. W miejscu połączenia obu blaszek znajduje się wcięcie tarczowe górne – incisura thyroidea superior. Brzeg tylny każdej z blaszek przechodzi ku górze w róg górny – cornu superius a ku dołowi w róg dolny – cornu inferius(na nich znajdują się powierzchnie stawowe dla połączenia z chrząstką pierścieniowatą)

• chrząstka pierścieniowata – cartilago cricoidea, leży pomiędzy chrząstką tarczowatą a tchawicą.

Zbudowana jest z blaszki chrząstki pierścieniowatej – lamina cartilaginis cricoidei oraz łuku chrząstki pierścieniowatej – arcus cartilaginis cricoidei. Na obu powierzchniach bocznych blaszki znajdują się powierzchnie stawowe tarczowe – facies articulares thyroideae. Na górnym brzegu blaszki znajdują się powierzchnie stawowe nalewkowate – facies articulares arytenoideae do połączenia stawowego z chrząstkami nalewkowatymi.

• chrząstka nagłośniowa – cartilago epiglottica

Ma kształt wachlarzowaty, jej górna, rozszerzona część tworzy przednie ograniczenie wejścia do krtani a dolna, zwężona część tworzy szypułę – petiolus którą chrząstka ta przymocowana jest do krtani. Zamyka bądź otwiera wejście do krtani.

• Parzyste:

• chrząstki nalewkowate – cartilagines arytenoideae, mają kształt trójściennych piramid, posiadają 3 powierzchnnie:

• przednio-boczną – facies anterolateralis, na której znajduje się grzebień łukowaty – crista arcuata który oddziela dołek trójkątny – fovea triangularis od dołka podłużnego – fovea oblongata.

• przyśrodkową – facies medialis

• tylną – facies posterior

oraz:

• podstawę – basis cartlaginis arytenoideae, na której znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z blaszką chrząstki pierścieniowatej. Od podstawy odchodzą dwa wyrostki: głosowy – processus vocalis do którego przyczepia się więzadło głosowe i mięśniowy – processus muscularis który służy do przyczepu mięśni pierścienno-nalewkowych tylnego i bocznego.

• wierzchołek – apex

• chrząstki rożkowate – cartilagines corniculatae, leżą na wierzchołkach chrząstek nalewkowatych

• chrząstki klinowate – cartilagines cuneiformes, leżą w fałdach nalewkowo-nagłośniowych.

• chrząstki trzeszczkowate – cartilagines sesamoideae, mogą występować w różnych częściach krtani

mięśnie krtani

Mięśnie krtani (mm. laryngis) dzielimy na:

• Mięśnie zewnętrzne – mające jeden przyczep na krtani:

• Mm. nadgnykowe – unoszenie krtani

• Mm. podgnykowe - obniżanie krtani

• M. zwieracz dolny gardła – ruch krtani ku tyłowi

• Mięśnie wewnętrzne krtani (własne)

Unerwienie: n. błędny (X), a dokładnie n. krtaniowy górny i n. krtaniowy dolny (n. laryngeus superior et inferior)

Unaczynienie: t. krtaniowa górna i dolna

• Mięśnie napinające więzadła głosowe:

• M. pierścienno-tarczowy (m. cricothyroideus)

Przyczep początkowy: zewnętrzna powierzchnia łuku chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: dolny brzeg chrząstki tarczowatej

Włókna tworzą dwie części: prostą (pars recta) i skośną (pars obliqua)

Czynność: powodowanie wzrostu odległości między chrząstkami nalewkowatymi a chrząstką tarczowatą, w wyniku czego napinają się więzadła głosowe.

• Mięśnie rozwieracze szpary głośni:

• M. pierścienno-nalewkowy tylny (m. cricoarytenoideus posterior)

Przyczep początkowy: blaszka chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowatej tej samej strony

Czynność: oddalanie wyrostka głosowego wraz z więzadłem głosowym od linii pośrodkowej, a tym samym rozszerzanie szpary głośni.

• Mięśnie zwieracze szpary głośni:

• M. pierścienno-nalewkowy boczny (m. cricoarytenoideus lateralis)

Przyczep początkowy: górny brzeg chrząstki pierścieniowatej

Przyczep końcowy: wyrostek mięśniowy chrząstki nalewkowej

Czynność: pociąganie wyrostka mięśniowego ku przodowi i dołowi z jednoczesnym zbliżaniem do siebie wyrostków głosowych i zwieraniem szpary głośni w części międzybłoniastej.

• M. tarczowo-nalewkowy (m. thyroarytenoideus)

Przyczep początkowy: chrząstka tarczowata

Przyczep końcowy: chrząstka nalewkowata

Można w nim wyróżnić trzy części: m. tarczowo-nalewkowy zewnętrzny, m. głosowy (m. vocalis) i m. przedsionkowy (m. vestibularis)

Czynność: Zamykanie szpary głośni, zwężanie szpary przedsionka

• M. nalewkowy poprzeczny (m. arytenoideus transversus) – jedyny nieparzysty!

Złożony z wiązek poprzecznych przyczepiających się na tylnych i przyśrodkowych powierzchniach chrząstek nalewkowatych

Czynność: zamykanie szpary głośni w części międzychrząstkowej

• M. nalewkowy skośny (m. arytenoideus obliquus)

Przyczep początkowy: wyrostek mięśniowy chrząstki tarczowatej

Przyczep końcowy: wierzchołek przeciwległej chrząstki nalewkowatej

Mięśnie obu stron krzyżują się w linii pośrodkowej

Czynność: zamykanie części międzychrząstkowej szpary głośni

• Mięśnie zamykające wejście do krtani:

• M. tarczowo-nagłośniowy (m. thyroepiglotticus)

Przyczep początkowy: wewnętrzna strona kąta chrząstki tarczowatej

Przyczep końcowy: brzeg chrząstki nagłośniowej oraz błona czworokątna w fałdzie nalewkowo-nagłośniowym

Czynność: zamykanie wejścia do krtani

• M. nalewkowo-nagłośniowy (m. aryepiglotticus)

Przyczep początkowy: wierzchołek chrząstki nalewkowatej

Przyczep końcowy: boczny brzeg chrząstki nagłośniowej oraz błona czworokątna

Wchodzi w skład fałdu nalewkowo-nagłośniowego

Czynność: zamykanie wejścia do krtani.

połączenia stawowe chrząstek krtani

STAW PIERŚCIENNO-TARCZOWY - articulatio cricothyroidea
Pow. stawowe:
Wzmocnienia:
Ruchomość:

STAW PIERŚCIENNO-NALEWKOWY - articulatio cricoarytenoidea
Pow. stawowe:
Wzmocnienia:
Ruchomość:

błona włóknisto-sprężysta krtani

Błona włóknisto-sprężysta krtani – membrana fibroelastica laryngis

• połączenie w ścianie krtani między błoną śluzową a mięśniami

• od chrząstki tarczowatej do nagłośniowej

• Składa się z:

  • Część dolna:

    • łączy górny brzeg chrząstki pierścieniowatej z więzadłami głosowymi - ligg. vocalia -> stożek sprężysty - conus elasticus

      • w przód i przyśrodkowo grubieje w więzadło pierścienno-tarczowe - lig. cricithyroideum = część wolna stożka - pars libera coni elastici

      • w stronę górno-przyśrodkową - więzadło głosowe - lig. vocale

        • od wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej do wewnętrznej strony kąta chrząstki tarczowatej.

  • Część górna = błona czworokątna - membrana quardrangularis

    • od fałdu przedsionkowego - plica vestibularis powyżej fałdu głosowego - plica vocalis zawierającego więzadło głosowe

    • kończy się w fałdzie nalewkowo-nagłośniowym - plica aryepiglottica

połączenia krtani z otoczeniem

• Błona tarczowo-gnykowa – membrana thyrohyoidea – łączy górny brzeg chrząstki tarczowatej z trzonem kości gnykowej, wzmocniona jest więzadłem tarczowo-gnykowym pośrodkowym – ligamentum thyrohyoideum medianum oraz więzadłami tarczowo-gnykowymi bocznymi-ligamenta thyrohyoidea lateralia

• więzadło gnykowo-nagłośniowe – ligamentum hyoepiglotticum

• więzadło językowo-nagłośniowe – ligamentum glossoepiglotticum, biegnie od nasady języka w fałdzie językowo-nagłośniowym pośrodkowym

• więzadło pierścienno-tchawiczne – ligamentum cricotracheale, rozpięte między chrząstką pierścieniowatą a pierwszą chrząstką tchawicy

• więzadła rożkowo-gardłowe – ligamenta corniculopharyngea

• więzadło pierścienno-gardłowe – ligamentum cricopharyngeum, biegnie od chrząstki pierścieniowatej do przedniej ściany gardła

tchawica i oskrzela główne

Tchawica – trachea

• nieparzysty przewód doprowadzający powietrze do płuc

• długość: 10-12cm

• średnica: 16-18mm

• u dorosłych:

  • rozpoczyna się na wys. VI – VII kr. szyjnego

  • kończy się na wys. IV – V kr. piersiowego

• kieruje się ku tyłowi i dołowi

• w części dolnej przesunięta w prawo w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej ciała

• w przedłużeniu krtani

• kończy się rozdwojeniem tchawicy – bifurcatio tracheje

  • od przodu: na wys. kąta mostka

  • od tyłu: linii międzygrzebieniowej pomiędzy podstawami łopatek

• wyróżnia się 2 części, do których przylegają:

	Cz. szyjna – pars cervicalis – od krtani do górnego otworu klatki piersiowej	Cz. piersiowa – pars thoracica – w śródpiersiu górnym
od przodu:	- więzina tarczycy - splot żylny tarczowy nieparzysty - żyły tarczowe dolne - mm. podgnykowe - mm. mostkowo-tarczowe - mm. mostkowo-gnykowe	- żyła ramienno-głowowa lewa - u dzieci: gracica - u dorosłych: ciało tłuszczowe pograsicze - pień ramienno-głowowy - łuk aorty
od boku:	- płaty gruczołu tarczowego - tętnica szyjna wspólna - nerw błędny - żyła szyjna wewnętrzna	po lewej: - t. szyjna wspólna lewa - t. podobojczykowa lewa
od tyłu:	- przełyk - nerwy krtaniowe wsteczne	- przełyk - nerw krtaniowy wsteczny lewy

• ściana zbudowana z 2 warstw:

  • błona włóknista – tunica fibrosa

    • zewnętrzna – tworzy rusztowanie tchawicy

      • 16-20 chrząstek tchawicznych – cartilagines tracheales

        • połączone ze sobą więzadłami obraczkowymi – ligg. anularia

        • kształt podkowy otwartej ku tyłowi

        • wolne końce chrząstek połączone ścianą błoniastą – paries membranaceus -> m. tchawiczy – m. trachealis

        • ostatnia chrząstka -> ostroga tchawicy – carina tracheae

    • otoczona tkanką łączną – przydanką – tunica adventitia

  • błona śluzowa – tunica mucosa

    • wewnętrzna – wyściela światło tchawicy

    • pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

	Cz. szyjna – pars cervicalis	Cz. piersiowa – pars thoracica
Unaczynienie	- t. tarczowa dolna	- gg. oskrzelowe: - t. piersiowej wewnętrznej - aorty piersiowej
Ujścia żył	- ż. tarczowa dolna - ż. tarczowa najniższa – v. thyroidea ima	- ż. nieparzysta – v. azygos - ż. piersiowa wewnętrzna
Naczynia limfatyczne	- przez: węzły chłonne szyjne głębokie dolne - do: pni szyjnych	- przez: węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe i przytchawicze - do: pni oskrzelowo-śródpiersiowych
Unerwienie	- n. krtaniowy wsteczny od n. błędnego - włókna zwojów pnia współczulnego

Oskrzela główne – bronchi principales

• przejście tchawicy w miejscu rozdwojenia

• biegną ku dołowi, bokowi, tyłowi

• przez wnękę wchodzą do odpowiedniego płuca

• kąt rozdwojenia – kąt zawarty między oskrzelami – 50⁰-100⁰

• położone w śródpiersiu dolnym

• budowa podobna do tchawicy

	Oskrzele główne prawe – bronchus principalis dexter	Oskrzele główne lewe – bronchus principalis sinister
	krótsze – 1,5-2,5cm	dłuższe – 4-5cm
	większa średnica – 12-16mm	mniejsza średnica – 10-14mm
	mniejszy kąt odejścia od tchawicy – 20⁰-45⁰ w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej	większy kąt odejścia od tchawicy – 30⁰-55⁰ w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej
	stanowi przedłużenie tchawicy
nad	- łuk żyły nieparzystej - tętnica płucna prawa, która następnie przechodzi na ścianę przednią	- objęte przez łuk aorty
przed	- tętnica płucna prawa - żyła główna górna	- tętnica płucna lewa
pod	- żyły płucne prawe	- żyły płucne lewe
za	- n. błędny prawy - żyła nieparzysta	- przełyk - n. błędny lewy - aorta zstępująca

• asymetria w położeniu oskrzeli wynika z:

  • położenia serca

  • przebiegu aorty

• różnica w budowie i przebiegu powoduje, że ciała obce wpadają częściej do oskrzela prawego, stąd procesy zapalne rozpoczynają się od płuca prawego

• drzewo oskrzelowe – arbor bronchialis

  • czynność: doprowadzenie powietrza do drzewa pęcherzykowego

  • podział:

tchawica	oskrzele główne	oskrzele płatowe - bronchus lobaris	oskrzela segmentowe – bronchi segmentales	oskrzela podsegmentowe	oskrzela małe	oskrzeliki końcowe – bronchioli terminales
	prawe	- górne prawe	dla odpowiedniego segmentu oskrzelowo-płucnego	ich podział doprowadza do powstania oskrzeli najmniejszych o średnicy 1-1,5mm
		- środkowe prawe
		- dolne prawe
	lewe	- górne lewe
		- dolne prawe

• drzewo pęcherzykowe – arbor alveolaris

oskrzeliki oddechowe – broncholi respiratorii	przewodziki pęcherzykowe – ductuli alveolares	woreczki pęcherzykowe – sacculi alveolares	pęcherzyki płucne – alveoli pulmonales

• pęcherzyki płucne oplecione gęstą siecią naczyń krwionośnych

  • pomiędzy nią a nabłonkiem oddechowym wyścielającym pęcherzyki dochodzi do wymiany gazowej

• budowa ścian oskrzeli zależna od ich średnicy

  • oskrzela główne i płatowe o budowie podobnej do tchawicy

  • oskrzela średnie i małe nie zachowują budowy podkowiastej, lecz różnokształtną

• błona mięśniowa o przebiegu okrężnym

• błona śluzowa:

  • układa się w podłużne fałdy

  • pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

• unaczynienie:

  • gg. oskrzelowe – rr. bronchiales od:

    • aorty

    • t. piersiowej wewnętrznej

• ujście żył oskrzelowych:

  • ż. nieparzysta

  • żż. ramienno-głowowe

  • ż. nieparzysta krótka

• unerwienie:

  • gg. oskrzelowe przednie i tylne od n. błędnego

    • splot płucny przedni i tylny wraz z włóknami pnia współczulnego

budowa płuc

Płuco prawe i lewe – pulmo dexter et sinister

• w klatce piersiowej rozdzielone śródpiersiem

• w odpowiednim worku opłucnowym

• pokryte od zewnątrz opłucną płucną

• kształt połowy stożka wypukłego na zewnątrz

• w każdym wyróżniamy:

  • szczyt płuca – apex pulmonis

    • zaokrąglony

    • wystaje nad górny otwór klatki piersiowej

    • sięga do dołu nadobojczykowego większego, gdzie pokryty jest osklepkiem opłucnej – cupula pleurae

  • podstawa płuca – basis pulmonis

    • zwrócona do przepony

    • na niej znajduje się wklęsła powierzchnia przeponowa – facies diaphragmatica

  • powierzchnia żebrowa – facies costalis

    • wypukła

    • skierowana do przodu, w bok, ku tyłowi

    • przylega do ścian klatki piersiowej (do opłucnej ościennej)

  • powierzchnia przyśrodkowa – facies medialis

    • lekko wklęsła

    • dzieli się na 2 części:

      • kręgową – pars vertebralis – położona z tyłu za wnęką płuca, przylegająca do kręgosłupa

      • śródpiersiową – pars mediastinalis – położona od przodu, przylegająca do śródpiersia

        • wycisk sercowy – impressio cardiaca

          • wywołane przez serce

          • głębsze na płucu lewym

        • wnęka płuca – hilum pulmonis

w płucu prawym:	w płucu lewym:
nad: bruzda ż. głównej górnej – sulcus v. cavae superioris bruzda ż. ramienno-głowowej prawej – sulcus v. brachiocephalicae dextrae bruzda t. podobojczykowej prawej – sulcus a. subclaviae dextrae bruzda żyły głównej górnej – s. v. cavae superioris z tyłu: bruzda przełyku wgłębienie ż. głównej dolnej	od góry i tyłu: bruzda aorty – s. aorticus (przedłuża się w dół w bruzdę aorty zstępującej) nad: bruzda ż. ramienno-głowowej lewej – sulcus v. brachiocephalicae sinistrae bruzda t. podobojczykowej lewej – sulcus a. subclaviae sinistrae przy brzegu dolnym: wycisk przełykowy – impressio esophagea

• przez wnękę przechodzi korzeń płuca – radix pulmonis = oskrzele główne, t. płucna, żyły płucne, gg. i żż. oskrzelowe, naczynia chłonne, splot płucny

  • objęty opłucną, która schodząc w dół tworzy więzadło płucne – lig. pulmonale

    • miejsce przejścia opłucnej ściennej śródpiersiowej w opłucną płucną

    • wytwarza część krezki płuca – mesopneumonium

• brzeg przedni – margo anterior

  • ostry

  • oddziela pow. przyśrodkową od żebrowej

  • wnika do zachyłka żebrowo-śródpiersiowego jamy opłucnowej

  • wcięcie sercowe – incisura cardiaca

    • w płucu lewym na wys. IV/V przestrzeni międzyżebrowej

    • dzięki niemu worek osierdziowy nie jest pokryty płucem i przylega do ścian klatki piersiowej

  • dola część brzegu przedniego i brzeg dolny ograniczają w płucu lewym języczek płuca – lingila pulmonis sinistri

• brzeg tylny – margo posterior

  • gruby, zaokrąglony

  • wypełnia bruzdę płucną klatki piersiowej

  • oddziela pow. żebrową od przyśrodkowej

• brzeg dolny – margo inferior

  • oddziela pow. przeponową od żebrowej i śródpiersiowej

  • wnika do zachyłka żebrowo-przeponowego i zatoki przeponowo-śródpiersiowej jamy opłucnej

  • w linii:

    • środkowo-obojczykowej – wys. VI żebra

    • pachowej – wys. VIII żebra

    • łopatkowej – wys. X żebra

    • przykręgosłupowej – wys. X kręgu piersiowego

• szczeliny:

  • szczelina skośna – fis sura obliqua

    • na pow. przyśrodkowej od górnego ograniczenia wnęki płuca

    • przechodzi do tyłu na pow. żebrową

    • biegnie skośnie w dół do brzegu dolnego płuca

    • przechodzi na pow. przeponową i przyśrodkową

    • kończy się na dolnym brzegu wnęki

  • szczelina pozioma – fis sura horizontalis

    • w płucu prawym

    • odchodzi w linii pachowej na pow. żebrowej od szczeliny skośnej

    • na wys. IV żebra

    • dochodzi do przedniego brzegu płuca

    • przechodzi na pow. przyśrodkową

    • kończy się w przednim ograniczeniu wnęki płuca

• płaty:

  • wyznaczone przez szczeliny

Płuco prawe	Płuco lewe
- górny prawy – lobus superior dexter - środkowy prawy – lobus medius dexter - dolny prawy – lobus inferior dexter	- górny lewy – lobus superior sinister - dolny lewy – lobus inferior sinister

• dzielą się na segmenty oskrzelowo-płucne – segmenta bronchopulmonalia

  • kształt stożków zwróconych wierzchołkami do wnęki płuca

  • oddzielone od siebie tkanką łączną

  • posiadają własne oskrzela, naczynia, nerwy

  • segmentektomia – usunięcie segmentu jednego bez uszkodzenia pozostałych

  • oznaczane cyframi I – X, a nazwa jest zgodna z położeniem w płacie płuca

  • zbudowane z płacików płucnych – lobuli pulmonis

    • w ich skład wchodzą grona – acini – podstawowa jednostka anatomiczna i czynnościowa płuc

      • w ich skład wchodzą wszystkie rozgałęzienia wychodzące z obu oskrzelików oddechowych powstałych z jednego oskrzelika końcowego

• unaczynienie:

  • naczynia krwionośne dzielą się na:

    • odżywcze:

      • gałęzie oskrzelowe aorty – rr. bronchiales aorta

      • gałęzie oskrzelowe t. piersiowej wewnętrznej – rr. bronchiales a. thoracicae internae

      • krew żylna spływa:

z płuca prawego do:	z płuca lewego do:
- ż. ramienno-głowowej prawej - ż. nieparzystej	- ż. ramienno-głowowej lewej - ż. nieparzystej krótkiej

• czynnościowe:

  • t. płucna prawa i lewa (od pnia płucnego)

    • dzielą się jak oskrzela

    • biegną do pęcherzyków płucnych

    • tworzą sień naczyń włosowatych

  • krew spływa 2 żyłami płucnymi: górną i dolną – v. pulmonalis do lewego przedsionka

• naczynia limfatyczne uchodzą do węzłów chłonnych:

  • płucnych – nodi lymphatici pulmonales

  • oskrzelowo-płucnych – nodi lymphatici bronchopulmonales

  • tchawiczo-oskrzelowych: górnych i dolnych – nodi lymphatici tracheobronchiales

• unerwienie:

  • gg. oskrzelowe n. błędnego

    • zwęża światło oskrzeli - bronchoconstricto

  • pień współczulny

    • rozszerza światło oskrzeli - bronchodilatatio

  • wszystkie rodzaje włókien tworzą splot płucny: przedni i tylny

opłucna, jama opłucnej, zachyłki

Każde płuco otoczone jest workiem opłucnowym, zbudowanym z dwóch warstw: opłucnej płucnej (pleura pulmonalis) i opłucnej ściennej (pleura parietalis). Pomiędzy nimi tworzy się przestrzeń zwana jamą opłucnej (cavitas pleuralis), która jest zamkniętym workiem i nie komunikuje się z otoczeniem.

• Opłucna płucna pokrywa bezpośrednio płuco i wnika w jego szczeliny, zaś opłucna ścienna tworzy zewnętrzne ściany jamy opłucnej.

• Opłucna płucna przechodzi w opłucną ścienną od strony śródpiersia w postaci zdwojonej blaszki opłucnej - więzadła płucnego (lig. pulmonale). Więzadło to otacza i pokrywa korzeń płuca (radix pulmonis) złożony z naczyń płucnych, oskrzela głównego i nerwów płuca.

• W opłucnej ściennej występują trzy części:

• opłucna żebrowa (pleura costalis) – pokrywa ścianę klatki piersiowej

• opłucna przeponowa (pleura diaphragmatica) – pokrywa przeponę

• opłucna śródpiersiowa (pleura mediastinalis) – skierowana do śródpiersia; jej część przylegającą do worka osierdziowego to cześć osierdziowa (pars pericardiaca).

• W miejscach łączenia się części opłucnej ściennej ze sobą znajdują się zachyłki opłucnowe (recessus pleurales).

• Między opłucną żebrową a przeponową znajduje się zachyłek żebrowo-przeponowy (recessus costodiapragmaticus) – ma kształt sierpowaty, jest najgłębszy i podczas wdechu wchodzi do niego dolny brzegł płuca, nie wypełniając go jednak w całości.

• Między opłucną żebrową a śródpiersiem występuje zachyłek żebrowo-śródpiersiowy (recessus costomediastinalis). Przejście opłucnej żebrowej z przedniej ściany klatki piersiowej do śródpiersia tworzy zachyłek przedni, a przejście tej opłucnej z tylnej ściany tworzy zaokrąglony zachyłek tylny. Po lewej stronie częścią zachyłka żebrowo-śródpiersiowego jest zachyłek przedsercowy (recessus precardiacus).

• Opłucna przeponowa z opłucną śródpiersiową tworzy zachyłek przeponowo-śródpiersiowy (recessus phrenicomediastinalis).

• Opłucna ścienna obejmująca szczyty płuc nazywa się osklepkiem opłucnej (cupula pleurae), który więzadłami łączy się z I żebrem.

• Za rękojeścią mostka znajduje się trójkąt grasiczny (trigonum tymicum) zawierający u dzieci grasicę, a u dorosłych tkankę tłuszczową z resztkami grasicy. Za dolną częścią mostka znajduje się trójkąt osierdziowy (trigonum pericardiacum), gdzie leży prawa komora serca.

• Granice opłucnej: na osklepku opłucnej; później za stawami mostkowo-obojczykowymi do kąta mostka, gdzie worki opłucnowe prawie się stykają; pionowo w dół, po prawej stronie do chrząstki VII żebra, a po lewej stronie do chrzątski IV żebra i łukiem w lewo aż do chrząstki VI żebra.

• Granica dolna: wzdłuż dolnego brzegu chrząstki VII żebra, w linii sutkowej przecina chrząstkę VIII żebra, a w linii pachowej chrząstkę IX żebra i dochodzi do brzegu górnego trzonu Th₁₂.

• Unaczynienie: gg. oskrzelowe (rr. bronchiales), tt. międzyżebrowe tylne (aa. intercostales posteriores), tt. przeponowe górne (aa. phrenicae superiores), gg. śródpiersiowe (rr. miediastinales).

• Unerwienie: opłucna żebrowa – nn. międzyżebrowe (nn. intercostales); opłucna śródpiersiowa i przeponowa – n. przeponowy (n. phrenicus) i n. błędny; opłucna płucna – nerwy pochodzące z autonomicznego splotu płucnego (plexus pulmonalis)

• Naczynia chłonne: chłonka z opłucnej żebrowej płynie do węzłów chłonnych przymostkowych (nll. parasternales) i międzyżebrowych (nll. intercostales). Z opłucnej śródpiersiowej do węzłów chłonnych śródpiersiowych przednich i tylnych (nll. mediastinales anteriores et posteriores). Z opłucnej przeponowej do węzłów chłonnych przymostkowych, śródpiersiowych przednich i tylnych.

segmenty oskrzelowo-płucne

Segmenty oskrzelowo-płucne – segmenta bronchopulmonalia

• kształt stożków zwróconych wierzchołkami do wnęki płuca

• oddzielone od siebie tkanką łączną

• posiadają własne oskrzela, naczynia, nerwy

• segmentektomia – usunięcie segmentu jednego bez uszkodzenia pozostałych

• oznaczane cyframi I – X, a nazwa jest zgodna z położeniem w płacie danego płuca

• podział płatów na segmenty:

PŁUCO PRAWE
płat górny płuca prawego
S I
S II
S III
płat środkowy płuca prawego
S IV
S V
płat dolny płuca prawego
S VI
*S x VI
S VII
S VIII
S IX
S X
PŁUCO LEWE
płat górny płuca lewego
S I-II
S III
S IV
S V
płat dolny płuca lewego
S VI
S VII
S VIII
S IX
S X

• *segment SxVI jest niestały

• zbudowane z płacików płucnych – lobuli pulmonis

  • w ich skład wchodzą grona – acini – podstawowa jednostka anatomiczna i czynnościowa płuc

    • w ich skład wchodzą wszystkie rozgałęzienia wychodzące z obu oskrzelików oddechowych powstałych z jednego oskrzelika końcowego

unaczynienie płuc

• unaczynienie:

  • naczynia krwionośne dzielą się na:

    • odżywcze:

      • gałęzie oskrzelowe aorty – rr. bronchiales aorta

      • gałęzie oskrzelowe t. piersiowej wewnętrznej – rr. bronchiales a. thoracicae internae

      • krew żylna spływa:

z płuca prawego do:	z płuca lewego do:
- ż. ramienno-głowowej prawej - ż. nieparzystej	- ż. ramienno-głowowej lewej - ż. nieparzystej krótkiej

• czynnościowe:

  • t. płucna prawa i lewa (od pnia płucnego)

    • dzielą się jak oskrzela

    • biegną do pęcherzyków płucnych

    • tworzą sień naczyń włosowatych

  • krew spływa 2 żyłami płucnymi: górną i dolną – v. pulmonalis do lewego przedsionka

• naczynia limfatyczne uchodzą do węzłów chłonnych:

  • płucnych – nodi lymphatici pulmonales

  • oskrzelowo-płucnych – nodi lymphatici bronchopulmonales

  • tchawiczo-oskrzelowych: górnych i dolnych – nodi lymphatici tracheobronchiales

śródpiersie – podział i zawartość

• to przestrzeń pionowa rozciągająca się od kręgosłupa do mostka i u dołu do przepony a ku górze przedłuża się w obszar szyi

• podział:

• śródpiersie górne-mediastinum superius

  • znajduje się powyżej worka osierdziowego

  • znajduje się tu łuk aorty-arcus aorta z trzema odgałęzieniami:

• pniem ramienno-głowowym-truncus brachiocephalicus

• t. szyjną wspólną lewą-a. carotis communis sinistra

• t. podobojczykowa lewa-a. subclavia sinistra

• znajdują się tu także:

• prawa i lewa żyła ramienno-głowowa-vv. brachiocephalica dextra et sinistra

• żyła główna górna-v. cava superior

• tchawica-trachea

• przełyk-esophagus

• przewód piersiowy-ductus thoracicus

• nn. przeponowe-nn. phrenici

• nn. błędne-nn. vagi

• n. krtaniowy wsteczny-n. laryngeus recurrens

• nn. sercowe-nn. cardiaci

• grasica-thymus

• śródpiersie dolne-mediastinum inferius, składa się z 3 części:

• śródpiersie przednie-mediastinum anterius

• to przestrzeń między trzonem mostka a workiem osierdziowym

• wypełniona tkanką łączną i tłuszczową

• zawiera węzły chłonne środpiersiowe przednie-nodi lymphatici mediastenales

• zawiera więzadła mostkowo-osierdziowe-ligg. sternopericardiaca

• śródpiersie środkowe-mediastinum medium

• zawiera serce-cor z workiem osierdziowym

• nn. przeponowe-nn. phrenici

• naczynia osierdziowo-przeponowe-vasa pericardiacophrenica

• śródpiersie tylne-mediastinum posterius

• między workiem osierdziowym a kręgosłupem

• zawiera część piersiową aorty-pars thoracica aorta

• żyłę nieparzystą-v. azygos

• żyłę nieparzystą krótką-v. hemiazygos

• przewód piersiowy-ductus thoracicus

• przełyk-esophagus

• nn. błędne-nn. vagi

przełyk

a

żołądek – topografia i budowa

Żołądek – ventriculus (gaster)

• narząd drogi pokarmowej środkowej

• zadania:

  • okresowe magazynowanie, mieszanie, rozdrabnianie pokarmów

  • przesuwanie treści pokarmowej w małych porcjach do dalszych odcinków przewodu pokarmowego

  • wstępne trawienie białek i węglowodanów

  • wchłanianie prostych chemicznie substancji zawartych w pokarmie

• kształt, położenie i wielkość zależne od stanu wypełnienia i położenia ciała:

  • pusty i w całkowitym skurczu: odcinek jelita z przyczepami krezkowymi i wieńcami naczyniowymi po obu brzegach

  • średnio wypełniony w poziomej pozycji ciała: o kształcie haka/lewara/syfonu

• budowa zewnętrzna:

  • 2 ściany: przednia i tylna, które łącząc się ze sobą tworzą 2 krzywizny:

    • mniejszą – curvatura ventriculi minor – wklęsła, krótsza, skierowana na prawo i do tyłu

    • większą – curvatura ventriculi major – wypukła, dłuższa, skierowana w lewo i do przodu

  • wcięcie kątowe – incisura angularis – na krzywiźnie mniejszej, na granicy trzonu i cz. odźwiernikowej

  • zatoka żołądkowa – sinus gastricus – uwypuklenie, odpowiednik wcięcia kątowego na krzywiźnie większej

  • część wpustowa – pars cardiaca – połączenie przełyku z żołądkiem

  • ujście wpustowe – kostium cardiacum – otwór początkowy jamy żołądka

  • dno żołądka – fundus ventriculi – po lewej stronie cz. wpustowej

  • wcięcie wpustowe – incisura cardiaca – uwypuklenie dna żołądka między ścianą żołądka i przełyku

  • trzon żołądka – corpus ventriculi – przedłużenie cz. wpustowej i dna żołądka, z którym tworzą część zstępującą żołądka – pars digestoria

    • mieszanie treści pokarmowej z sokiem żołądkowym

    • zgina się ku górze i na prawo

  • część wstępującą żołądka – pars egestoria – przechodzi z cz. zstępującej

    • służy do opróżniania żołądka

    • = część odźwiernikowa – pars pylorica

    • Znajduje się tu jama odźwiernikowa – antrum pyloricum zakończona odźwiernikiem – pylorus

      • znajduje się tu kanał odźwiernikowy – canalis pyloricus przechodzący ujściem odźwiernikowym – ostium pyloricum w górną część dwunastnicy

      • dzięki m. zwieraczowi odźwiernika – m. sphincter pylori jest zamknięty i otwiera się tylko podczas przechodzenia papki pokarmowej

• topografia żołądka:

  • w odniesieniu do okolic ciała:

    • większa część w okolicy podżebrowej lewej – regio hypochondriaca sinistra

    • mniejsza część w nadbrzuszu – regio epigastrica, przy czym odźwiernik po stronie prawej

  • w stosunku do szkieletu (u osoby stojącej):

    • wpust żołądka: trzon XI/XII kręgu piersiowego

    • odźwiernik: trzon I/II kręgu lędźwiowego

  • w odniesieniu do narządów sąsiednich:

    • położenie zmienne

    • okolica wpustu do dna: złączona z przeponą

    • pow. przednia trzonu: przylega do lewego płata wątroby

    • odźwiernik: przylega do płata czworobocznego wątroby i pęcherzyka żółciowego

    • pow. tylna trzonu: zwrócona do torby sieciowej, przez którą kontaktuje się z:

      • trzonem i ogonem trzustki

      • lewa nerka i nadnercze

• Budowa ściany:

  • przeciętna grubość: 2-3mm

  • 4 błony:

    • błona śluzowa – tunica mucosa

      • wyściela wnętrze żołądka

      • zbudowana z nabłonka jednowarstwowego cylindrycznego i blaszki właściwej

      • wytwarza wyniosłości:

        • fałdy żołądkowe – plicae gastricae – najwyższe, o przebiegu podłużnym

        • pola żołądkowe – areae gastricae – niższe, na i między fałdami

        • fałdy kosmkowe – plicae villosae – pokrywają pow. pól żołądkowych, między nimi ujścia gruczołów bł. śluzowej

      • 3 rodzaje gruczołów żołądka:

        • wpustowe – glandulae cardiacae – produkują:

          • śluz

          • w mniejszym stopniu kwas solny (HCl)

        • właściwe – glandulae gastricae propriae – zawierają:

          • kom. okładzinowe produkujące HCl

          • kom. główne produkujące pepsynogen

        • odźwiernikowe – glandulae pyloricae – zawierają:

          • kom. G produkujące gastrynę

    • błona podśluzowa – tunica submucosa – zawiera:

      • naczynia krwionośne i limfatyczne

      • nerwy tworzące splot podśluzówkowy – plexus submucosus

    • błona mięśniowa składa się z 3 warstw włókien m. gładkich

      • warstwa zewnętrzna – stratum longitudinale – przebieg podłużny

      • warstwa środkowa – stratum circulare – przebieg okrężny

      • warstwa najgłębsza – fibrae obliquae – przebieg skośny

    • błona surowicza

      • otrzewna pokrywająca żołądek

        • otrzewna trzewna pokrywa przednią i tylną ścianę trzonu

        • wzdłuż krzywizn przechodzi na sąsiednie narządy

      • żołądek posiada 2 krezki: brzuszną i grzbietową – mesogastrium ventrale et dorsale

      • z krzywizny większej odchodzą więzadła z krezki grzbietowej:

        • w. żołądkowo-przeponowe – lig. gastrophrenicum

        • w. żołądkowo-śledzionowe – lig. gastrolienale

        • sieć większa – omentum majus, której górny odc. tworzy:

          • w. żołądkowo-przeponowe – lig. gastrophrenicum

      • z krzywizny mniejszej odchodzą więzadła z krezki brzusznej:

        • sieć mniejsza – omentum minus, którą tworzą:

          • w. wątrobowo-żołądkowe– lig. hepatogastricum

żołądek – unaczynienie i unerwienie

• Unaczynienie:

tętnicze:	- t. żołądkowa prawa i lewa – a. gastrica dextra et sinistra – na krzywiźnie mniejszej - t. żołądkowo-sieciowa prawa i lewa – a. gastroepiploica dextra et sinistra – na krzywiźnie większej - tt. żołądkowe krótkie – aa. gastricae breves – dno żołądka
żylne:	- krew zbierana przez splot żylny podśluzówkowy i odpływa do żył: śledzionowej krezkowej górnej wrotnej - w okolicy wpustu żyły żołądkowe zespalają się z żyłami przełyku, uchodząc przez żyły ścian klatki piersiowej do żyły głównej górnej połączenie układu żyły wrotnej i żyły głównej górnej
limfatyczne:	- naczynia chłonne rozpoczynają się pod nabłonkiem bł. śluzowej - oplatają gruczoły tworząc 2 sieci: podnabłonkową podgruczołową - płynie do sieci naczyń podsurowiczych, następnie do węzłów: żołądkowych prawych i lewych odźwiernikowych trzustkowo-śledzionowych trzustkowych górnych

• Unerwienie:

  • od układu autonomicznego

  • wł. przywspółczulne – z nn. błędnych

    • przyspieszają perystaltykę cewy pokarmowej

    • wzmagają czynność wydzielniczą bł. śluzowej

  • wł. współczulne – ze splotu trzewnego – antagonistycznie do wł. przywspółczulnych

dwunastnica

Dwunastnica – duodenum

• początkowy odcinek jelita cienkiego

  • jelito bezkrezkowe

• u góry połączony z odźwiernikiem

• koniec przechodzi zgięciem dwunastniczo-czczym – flexura duodenojejunalis w jelito czcze

• kształt podkowy

  • wypukłością zwraca się w stronę prawą

  • wklęsłością obejmuje głowę trzustki

• położona na tylnej ścianie brzucha na poziomie I – III kręgu lędźwiowego

• podzielona na 4 części:

  • część górna – pars superior

    • najkrótsza

    • biegnie poziomo na stronę prawą

    • na wysokości I kr. lędźwiowego

    • ruchoma, ponieważ objęta całkowicie otrzewną trzewną

      • przechodzi w więzadło wątrobowo-dwunastnicze

    • opuszka dwunastnicy – bul bus duodeni – początkowy odcinek tej części

      • na tylnej ścianie: żyła wrotna, przewód żółciowy wspólny

      • na przedniej ścianie: płat czworoboczny wątroby, szyjka pęcherzyka żółciowego

    • zgięcie górne dwunastnicy – flexura duodeni superior przechodzi w:

  • część zstępująca – pars descendens

    • zewnątrzotrzewnowa

    • biegnie pionowo w dół po prawej stronie kręgosłupa

    • do wys. III kr. lędźwiowego

    • na tylnej ścianie: wnęka i korzeń nerki prawej, przewód żółciowy wspólny

    • przednia ściana: krzyżuje się w połowie swojej długości z korzeniem krezki okrężnicy poprzecznej

    • zgięcie dolne dwunastnicy – flexura duodeni inferior przechodzi w:

  • część pozioma (dolna) – pars horizontalis (inferior)

    • biegnie poprzecznie przed kręgosłupem

    • krzyżuje się z:

      • od tyłu: żyłą główną dolną, aortą brzuszną

      • od przodu: korzeniem krezki jelita cienkiego z tętnicą i żyłą krezkową górną

    • wtórnie zaotrzewnowa

    • łagodnym łukiem przechodzi w:

  • część wstępująca – pars ascendens

    • od miejsca skrzyżowania cz. poziomej z naczyniami krezkowymi

    • do zgięcia dwunastniczo-czczego

      • po lewej stronie II kr. lędźwiowego

  • *część ukryta – pars tecta duodeni

    • od korzenia krezki okrężnicy poprzecznej

    • do korzenia jelita cienkiego

• 4 błony:

  • błona śluzowa – tunica mucosa

    • fałdy okrężne – plicae circulares

    • fałd podłużny dwunastnicy – plica longitudinalis duodeni

      • na tylnej ścianie części zstępującej

      • wywołany przebiegiem przewodu żółciowego wspólnego

      • zakończony brodawką większą dwunastnicy – papilla duodeni major

        • na niej małym otworem uchodzą wspólnie przewód żółciowy wspólny i przewód trzustkowy

      • brodawka mniejsza dwunastnicy – papilla duodeni minor

        • powyżej i przyśrodkowo od brodawki większej

        • uchodzi na niej przewód trzustkowy dodatkowy

  • błona podśluzowa – tunica submucosa

  • błona mięśniowa

  • błona surowicza

• Unaczynienie:

Tętnicze:	- tt. trzustkowo-dwunastnicze górna i dolna – aa. pancreaticoduodenalis superior et inferior
Żylne :	- ż. krezkowa górna - ż. wrotna

• Unerwienie:

Współczulne	- splot trzewny
Przywspółczulne	- pnie błędne przedni i tylny

jelito cienkie krezkowe

Jelito cienkie krezkowe (intestinum tenue mesenteriale) składa się z:

• jelita czczego (jejunum)

• jelita krętego (ileum)

• Jelito czcze rozpoczyna się od zgięcia dwunastniczo-czczego i przechodzi bez wyraźniej granicy w jelito kręte. Przeciętna długość jelita cienkiego wynosi 5,5-6,5 m, z czego 40% stanowi jelito czcze, a 60% jelito kręte.

• Położone są wewnątrzotrzewnowo. Zawieszone na krezce, której korzeń (radix mesenterii) przyczepia się na tylnej ścianie jamy brzusznej od lewej strony trzonu L₂ do górnego końca prawego stawu krzyżowo-biodrowego.

• Krezka umożliwia pewną ruchomość jelita, ale jego ułożenie jest dość stałe: pętle jelita czczego układają się poziomo, w górnej lewej części jamy brzusznej, a pętle jelita krętego raczej pionowo w prawej dolnej części jamy brzusznej.

• Jelito czcze ma większy przekrój, grubszą błonę mięśniową, błona śluzowa jest lepiej ukrwiona, fałdy okrężne błony śluzowej (plicae circulares) są liczne i wysokie, kosmki jelitowe są szerokie, blaszkowate.

• Jelito kręte jest węższe, błona mięśniowa jest słabsza, błona śluzowa słabiej unaczyniona, fałdy okrężne są niższe i rzadsze, a kosmki jelitowe palczaste, niższe i mniej liczne.

• Ściana jelita cienkiego zbudowana jest z błony śluzowej, tkanki podśluzowej, błony mięśniowej i surowiczej. Błona mięśniowa posiada dwie warstwy: zewnętrzną podłużną i wewnętrzną okrężną, co umożliwia sprawną perystaltykę.

• Unaczynienie:

• tętnice pochodzą od rozgałęzień t. krezkowej górnej, od której odchodzą tt. jelita czczego i krętego (aa. jejunales et ileales).

• krew żylna zbierana jest przez ż. krezkową górną, która wpada do ż. wrotnej

• limfatyczne: w każdym kosmku jelitowym znajduje się ślepo zakończone naczynie limfatyczne, stąd chłonka przepływa do węzłów chłonnych krezkowych (nodi lymphatici mesenterici) i do pnia jelitowego (truncus intestinalis)

• Unerwienie: współczulne ze splotu trzewnego, przywspółczulnej od n. błędnego.

kątnica i wyrostek robaczkowy

• Kątnica(jelito ślepe)-cecum

• leży poniżej ujścia krętniczo-kątniczego w prawym dole biodrowym

• wewnątrzotrzewnowo

• z przyśrodkowej ściany kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy-appendix vermiformis

• ujście wyrostka do kątnicy-ostium appendicis vermiformis zaopatrzone jest w fałd zwany zastawką-valvula appendicis vermmiformis

• położony wewnątrzotrzewnowo

• posiada kreseczkę-mesenteriolum appendicis vermiformis

• w górnej części lewej ściany kątnicy jest ujście jelita krętego zwane krętniczo-kątniczym-ostium ileocecale

• posiada zastawkę krętniczo-kątniczą-valva ileocecalis która składa się z wargi górnej i dolnej połączonych wędzidełkiem

okrężnica

• Okrężnica-colon

• rozpoczyna się na wysokości zastawki krętniczo-kątniczej

• dzieli się na 4 odcinki:

• okrężnica wstępująca-colon ascendens

• wtórnie zewnątrzotrzewnowo

• biegnie w przedłużeniu kątnicy

• okrężnica poprzeczna-colon transversum

• wewnątrzotrzewnowo

• rozpoczyna się pod wątrobą w okolicy podżebrowej prawej

• okrężnica zstępująca-colon descendens

• wtórnie zewnątrzotrzewnowo

• biegnie od zgięcia lewego ku dołowi

• okrężnica esowata-colon sigmoideum

• wewnątrzotrzewnowo

• ma kształt podwójnej pętli

• przechodzi w odbytnicę na wysokości II a III kręgu krzyżowego

• zawieszona na krezce-mesocolon sigmoideum

• Unaczynienie kątnicy i okrężnicy: -t. krezkowa górna-a. mesenterica superior

-t. krezkowa dolna-a. mesenterica inferior

Budowa ściany kątnicy i okrężnicy:

• błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym i posiada gruczoły wydzielające śluz

• w tkance podśluzowej znajdują się liczne sploty naczyniowe i nerwowe

• układ włókien błony mięśniowej powoduje powstanie charakterystycznych tworów:

• taśm-teniae:

• taśma swobodna-tenia libera

• taśma sieciowa-tenia omentalis

• taśma krezkowa-tenia mesocolica

• uwypukleń-haustrae

• długość taśm jest mniejsza od długości ściany jelita dlatego ściana wytwarza uwypuklenia

• fałdów półksiężycowatych-plicae semilunares

• oddzielają uwypuklenia od światła jelita

charakterystycznymi elementami budowy ściany okrężnicy są przyczepki sieciowe-appendices epiploicae – są to małe zraziki tłuszczu

odbytnica

• Odbytnica-rectum:

  • końcowy odcinek jelita grubego

  • kończy się odbytem-anus

  • wyróżniamy dwie części:

• miednicza-pars pelvina recti

• tworzy łuk wypukły ku tyłowi-tzw zgięcie krzyżowe-flexura sacralis

• dolny odcinek jest poszerzony i tworzy bańkę odbytnicy-ampulla recti

• odbytowa:

• tworzy łuk wypukły ku przodowi-tzw zgięcie kroczowe-flexura perinealis

• ściana odbytnicy zbudowana jest z 3 warstw:

• błona śluzowa

• tworzy trzy fałdy poprzeczne-plicae transversales

• najwyższy i najniższy fałd znajdują się na ścianie lewej

• środkowy na ścianie prawej-zwany fałdem Kohlrauscha wyznacza położenie: u mężczyzn dna zagłębienia odbytniczo-pęcherzowego a u kobiet odbytniczo-macicznego

• tworzy 8-10 słupów odbytniczych-columnae anales między którymi leżą zatoki odbytnicze-sinus anales

• poniżej zatok pasmo splotu odbytniczego-zona hemorrhoidalis

• najniżej pasmo pas skórny-zona cutanea

• błona podśluzowa

• zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej

• błona mięśniowa

• składa się z 2 warstw: podłużnej i okrężnej

• warstwa okrężna tworzy m. zwieracz zewnętrzny odbytu-m. sphincter ani internus

• Unaczynienie: -nieparzysta t. odbytnicza górna

-parzyste tt. odbytnicze środkowe

-parzyste tt. odbytnicze dolne

wątroba – topografia i budowa zewnętrzna

• Największy gruczoł i największy narząd wewnętrzny organizmu człowieka. U dorosłego jej masa stanowi ok. 2% masy ciała.

• Bierze udział w przemianie białek, węglowodanów i tłuszczów, a także w produkcji żółci i unieczynnianiu wielu substancji chemicznych pochodzenia endo- i egzogennego.

Położenie wątroby:

• Większa część wątroby leży w podżebrzu prawym, niewielki jej fragment przylega bezpośrednio do przedniej ściany brzucha w okolicy nadbrzusznej, a około 20% znajduje się w podżebrzu lewym.

• Prawy płat sięga u góry do IV przestrzeni międzyżebrowej a jego granica dolna przebiega w linii sutkowej, sięgając linii pachowej X żebra. Lewy płat u góry sięga V międzyżebrza.

• Narządy przylegające do wątroby powodują powstawanie wycisków. Na powierzchni przeponowej występuje wycisk sercowy (impressio cardiaca); na powierzchni trzewnej prawego płata od przodu wycisk okrężnicy (impressio colica), a od tyłu wyciski nerkowy i nadnerczowy (impressio renalis et suprarenalis); w okolicy wrót wątroby zaznacza się wycisk dwunastniczy (impressio duodenalis); na powierzchni trzewnej płata lewego wyróżniamy wycisk przełykowy (impressio esophagea) i wycisk żołądkowy (impressio gastrica).

• Przeważająca część wątroby pokryta jest otrzewną, z wyjątkiem pola nagiego (area nuda) oraz szczelin, bruzd i dołów powierzchni trzewnej. Położenie wątroby zaliczane jest do wewnątrzotrzewnowego. Otrzewna ścienna wytwarza więzadła: więzadło sierpowate (lig. falciforme), które przechodzi w więzadło wieńcowe (lig. coronarium), ono zaś kończy się więzadłem trójkątnym prawym i lewym (lig. triangulare dextrum et sinistrum). Tylna blaszka więzadła wieńcowego wytwarza więzadło wątrobowo-nerkowe (lig. hepatorenale).

Budowa zewnętrzna wątroby:

• Kształt wątroby jest zależny od przylegających do niej narządów.

• Wyróżniane są na niej dwie powierzchnie: przeponowa (facies diaphragmatica) – górna, wypukłością zwrócona do przepony; trzewna (facies visceralis) – dolna, bardziej płaska, zwrócona do narządów jamy brzusznej. Powierzchnie oddzielone są brzegiem dolnym (margo inferior).

• Powierzchnia przeponowa podzielona jest przez więzadła wątroby na cześć swobodną (pars libera) oraz część tylną, zwaną polem nagim (area nuda) lub częścią przytwierdzoną (pars affixa), która jest przytwierdzona bezpośrednio do przepony (brak otrzewnej).

• Więzadło sierpowate wątroby (lig. falciforme hepatis) dzieli powierzchnię przeponową na dwa płaty: prawy (lobus dexter) i lewy (lobus sinister).

• Na powierzchni trzewnej występują dwa zagłębienia położone strzałkowo i jedno poprzecznie, tworzące kształt litery H:

• Zagłębienie strzałkowe lewe - utworzone w części przedniej przez szczelinę więzadła obłego (fissura ligamenti teretis), w której leży więzadło obłe wątroby (lig. teres hepatis), a w części tylnej przez szczelinę więzadła żylnego (fissuta ligamenti venosi), zawierającą więzadło żylne (lig. venosum).

• Zagłębienie strzałkowe prawe – utworzone jest w części przedniej przez dół pęcherzyka żółciowego (fossa vesicae felleae), w którym leży pęcherzyk żółciowy, a w części tylnej przez bruzdę żyły głównej dolnej (sulcus venae cavae), zawierającą żyłę główną dolną i wpadające do niej żyły wątrobowe.

• Poprzeczna szczelina pomiędzy zagłębieniami strzałkowymi to wrota wątroby (porta hepatis), przez które wchodzi do wątroby żyła wrotna (v. portae) i tętnica wątrobowa właściwa (a. hepatica propria), a wychodzi żółciowy przewód wątrobowy wspólny (ductus hepatis communis). Od wrót odchodzi także więzadło wątrobowo-dwunastnicze (lig. hepatoduodenale), wchodzące w skład sieci mniejszej.

• Na powierzchni trzewnej widoczne są 4 płaty wątroby, leżące w stosunku do wrót: od przodu płat czworoboczny (lobus quadratus), od tyłu płat ogoniasty (lobus caudatus), na prawo płat prawy (lobus dexter), a na lewo płat lewy (lobus sinister).

unaczynienie wątroby

• Unaczynienie wątroby dzieli się na czynnościowe i odżywcze:

• Unaczynienie czynnościowe: rozpoczyna się żyłą wrotną, która zawiera wchłonięte składniki odżywcze oraz pochodzące ze śledziony produkty rozpadu krwinek czerwonych. Żyła wrotna w wątrobie dzieli się kilkakrotnie, aż do żył międzyzrazikowych (vv. interlobulares), od których do zrazika wnikają naczynia włosowate, ponownie zbierające się w zraziku w ż. środkową zrazika (v. centralis lobuli). Uchodzi ona do żył podzrazikowych, które stanowią dopływy żył wątrobowych, kończących się w żyle głównej dolnej. Taki układ naczyń nosi nazwę sieci dziwnej żylno-żylnej (rete mirabile venosum).

• Unaczynienie odżywcze: rozpoczyna się w tętnicy wątrobowej właściwej, która w wątrobie dzieli się do tętnic międzyzrazikowych. Wytwarzają one sieć włosowatych naczyń odżywczych, wnikają do zrazika i odżywiają go. Następnie krew spływa do żył środkowych zrazika i dalej drogą w krążeniu czynnościowym.

pęcherzyk żółciowy

Pęcherzyk żółciowy (vesica fellea) – gromadzi i zagęszcza żółć, stale produkowaną przez wątrobę.

• Położony jest w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni trzewnej wątroby.

• Wyróżniamy w nim trzy części: dno (fundus), trzon (corpus) i szyjkę (collum).

• W przedłużeniu szyjki biegnie przewód pęcherzykowy (ductus cysticus), który współtworzy przewód żółciowy wspólny

drogi żółciowe

Drogi żółciowe:

Dzielimy je na:

• wewnątrzwątrobowe: rozpoczynają się od włosowatych kanalików żółciowych międzykomórkowych, z których powstają przewodziki międzyzrazikowe (ductuli interlobulares), łączące się w przewodziki żółciowe (ductuli biliferi)

• zewnątrzwątrobowe: z przewodzików żółciowych we wrotach wątroby powstają przewody wątrobowe prawy i lewy (ductus hepaticus dexter et sinister), które łączą się ze sobą, tworząc przewód wątrobowy wspólny (ductus hepaticus communis). Biegnie on ku dołowi i łączy się z przewodem pęcherzykowym (ductus cysticus), tworząc przewód żółciowy wspólny (ductus choledochus) uchodzący do dwunastnicy.

trzustka

Trzustka – pancreas

• gruczoł przewodu pokarmowego

  • produkcja enzymów trawiennych

  • wydzielanie hormonów: insuliny i glukagonu

• położenie:

  • zęwnątrzotrzewnowe

  • na tylnej ścianie jamy brzusznej

  • większa część w nadbrzuszu, pozostała w okolicy podżebrowej lewej

• budowa zewnętrzna:

  • kształt poziomo ułożonej litery S

  • 3 części:

    • głowa – caput pancreatis

      • najgrubsza część

      • położona na prawo na wys. I – II trzonu kr. lędźwiowego

      • objęta pętlą dwunastnicy

      • ku dołowi tworzy wyrostek haczykowaty – proces sus uncinatus

    • trzon – corpus pancreatis

      • w miejscu odejścia od głowy tworzy przewężenie – szyjkę pogłębioną przez wcięcie trzustki – incisura pancreatis

        • leżą tu tętnica i żyła krezkowa górna

      • na wys. I kr. lędźwiowego

      • 3 powierzchnie: przednia, tylna, dolna – oddzielone brzegami: górnym, dolnym, przednim

      • guz sieciowy – tuber omentale – na prawej części pow. przedniej

      • korzeń krezki okrężnicy poprzecznej przyczepia się wzdłuż brzegu przedniego

    • ogon – cauda pancreatis

      • spłaszczony koniec

      • sięga ku górze i na lewo do wnęki śledziony

      • na wys. XII kr. piersiowego

• budowa wewnętrzna:

  • pokryta torebką łącznotkankową, wnikającą w głąb narządu – podział na zraziki

  • na miąższ składa się:

    • część zewnątrzwydzielnicza

      • główna masa gruczołu

      • produkuje sok trzustkowy – succus pancreatis

      • przewody odprowadzające sok:

        • przewód trzustkowy – ductus pancreatis

          • biegnie wzdłuż całej długości trzustki

          • łączy się z przewodem żółciowym wspólnym

          • uchodzi na brodawce większej dwunastnicy – papilla duodeni major

        • przewód trzustkowy dodatkowy – ductus pancreatis

          • zbiera wydzielinę z głowy trzustki

          • uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy – papilla duodeni minor

    • część wewnątrzwydzielnicza

      • wytwarza hormony

      • pod postacią wysp trzustki – insulae pancreaticae (Langerhansa)

        • rozrzucone nieregularnie wśród zrazików

• unaczynienie:

  • tt. trzustkowo-dwunastnicze: górna i dolna – aa. pancreaticoduodenales

    • od pnia trzewnego i t. krezkowej górnej

• unerwienie:

  • przywspółczulne: nerw błędny

  • współczulne: splot trzewny – plexus celiacus

położenie narządów względem otrzewnej

• Położenie narządów względem otrzewnej:

• położenie wewnątrzotrzewnowe – situs intraperitonealis

• jeśli narząd jest całkowicie objęty otrzewną

• narząd taki ma krezkę na której jest zawieszony w jamie brzusznej lub jamie miednicy

• np. żołądek, jelito cienkie krezkowe, wyrostek robaczkowy

• położenie zewnątrzotrzewnowe – sinus extraperitonealis

• jeśli narząd jest częściowo pokryty otrzewną

• narząd taki jest mało ruchomy lub nieruchomy

• np. nerki, nadnercza

• niektóre narządy położone wewnątrzotrzewnowo mogą trwale przykleić się do ściany jamy brzusznej i w ten sposób narząd uzyskuje wtórne położenie zewnątrzotrzewnowe np. okrężnica wstępująca i zstępująca

sieć mniejsza i większa

sieci - omentum – powstają z połączenia wieli więzadeł

• sieć mniejsza - omentum minus

  • ustawiony czołowo fałd

  • składajq się z więzadeł:

    • wątrobowo-przełykowego

    • wątrobowo-żołądkowego

    • wątrobowo-dwunastniczego

• sieć większa - omenum majus:

  • powstaje z odcinka krezki grzbietowej wspólnej między żołądkiem, przeponą, śledzioną, okrężnicą poprzeczną

  • po wyodrębnieniu z krezki więzadeł żołądkowo-przeponowego i żołądkowo-śledzionowego tworzy się fałd otrzewnej zwisający z krzywizny większej żołądka

  • pokrywa pętle jelita cienkiego

  • może sięgać nawet do miednicy mniejszej

  • ma znaczenie jako narząd chłonny

  • posiada zdolność zlepiania i ograniczania ognisk zapalnych

  • zwiększa powierzchnię wydzielniczą otrzewnej

  • górna część to więzadło żołądkowo-okrężnicze

    • łączy żołądek z okrężnicą poprzeczną

torba sieciowa

Torba sieciowa – bursa omentalis

• zachyłek jamy otrzewnej

• łączność z jamą właściwą otrzewnej przez otwór sieciowy – foramen epiploicum

• szczelinowata przestrzeń za żołądkiem i siecią mniejszą

• ku przodowi od trzustki i nerki lewej

• przedsionek:

  • ograniczony:

    • od góry przez płat ogoniasty wątroby

    • od dołu przez głowę trzustki

    • od przodu przez sieć mniejszą

    • od tyłu przez otrzewną ścienną

  • granica między przedsionkiem a właściwą częścią torby – fałd żołądkowo-trzustkowy

• zachyłki:

  • górny - recessus superior – między ż. główną dolną a częścią wypustową żołądka

  • śledzionowy - recessus lienalis – sięga na lewo do wnęki śledziony

  • dolny - recessus inferior – w obrębie sieci większej, sięga do okrężnicy poprzecznej

otwór sieciowy

Otwór sieciowy – foramen epiploicum

• wejście do torby sieciowej – bursa omentalis z właściwej jamy otrzewnej

• ograniczony:

  • od przodu więzadłem wątrobowo-dwunastniczym

    • biegnie w nim ż. wrotna

  • od góry wyrostkiem ogoniastym wątroby

  • od tyłu ż. główną dolną

  • od dołu częścią górną dwunastnicy (zgięciem górnym)

• brzegi mogą zlepiać się ze sobą

otrzewna jelita cienkiego

• jelito czcze i kręte otoczone jest fałdem otrzewnej trzewnej zwanym krezką-mesenterium

• fałd ten odchodzi od otrzewnej pokrywającej grzbietową ścianę brzucha korzeniem krezki-radix mesenterii

• biegnie skośnie ku dołowi i kończy się na górnym odcinku stawu krzyżowo-biodrowego prawego

• w miejscu zagięcia dwunastniczo-czczego powstają zachyłki i fałdy otrzewnej:

• zachyłek dwunastniczy górny-recessus duodenalis superior

• leży powyżej zgięcia

• ograniczony od góry fałdem dwunastniczym górnym-plica duodenalis superior

• zachyłek dwunastniczy dolny-recessus duodenalis inferior

• ograniczony od dołu fałdem dwunastniczym dolnym-plica duodenalis inferior

otrzewna jelita grubego

• w jelicie grubym odróżniamy następujące po sobie na przemian odcinki które wykazują położenie śródotrzewnowe lub pozaotrzewnowe

• wyrostek robaczkowy posiada kreseczkę-mesoappendix

• okrężnica poprzeczna – krezkę okrężnicy poprzecznej-mesocolon transversum

• okrężnica esowata – krezkę okrężnicy esowatej-mesocolon sigmoideum

• w okolica ujścia jelita krętego-ileum do kątnicy znajdują się 2 zachyłki:

• zachyłek krętniczo-kątniczy górny-recessus ileocecalis superior

• ograniczony od dołu przez jelito kręte i kątnice

• od góry przez fałd krętniczo-kątniczy-plica ileocecalis

• zachyłek krętniczo-kątniczy dolny-recessus ileocecalis inferior

• między kreseczką wyrostka a fałdem krętniczo-kątniczym

• za kątnicą:

• zachyłek zakątniczy-recessus retrocecalis

• ograniczony fałdami pątniczymi

• z boku od okrężnicy wstępującej i zstępującej znajdują się bruzdy przyokrężnicze-sulci paracolici – powstają z powodu niezupełnego zrastania się krezki z otrzewną ścienną

• u nasady krezki okrężnicy esowatej, po stronie lewej znajduje się zachyłek międzyesowaty-recessus intersigmoideus.

otrzewna wątroby

Otrzewna wątroby

• Przeważająca część wątroby jest pokryta otrzewną – z wyjątkiem area nuda oraz szczelin, bruzd i dołów powierzchni trzewnej.

• Położenie wątroby jest zaliczane do wewnątrzotrzewnowego.

• Otrzewna ścienna, przechodząc na powierzchnię wątroby wytwarza zdwojone fałdy – więzadła.

• Otrzewna przedniej ściany brzucha i przepony przechodzi na powierzchnię przeponową wątroby, wytwarzając strzałkowo ustawione więzadło sierpowate (lig. falciforme).

• Więzadło to przechodzi w więzadło wieńcowe (lig. coronarium), którego zakończeniem na boki są więzadła trójkątne prawe i lewe (lig. triangulare dextrum et sinistrum).

• Tylna blaszka prawej części więzadła wieńcowego tworzy więzadło wątrobowo-nerkowe (lig. hepatorenale), które ogranicza częściowo pole nagie.

• Otrzewna powierzchni trzewnej wątroby, schodząc z wrót wątroby i ze szczeliny więzadła żylnego przechodzi na sąsiednie narządy: przełyk, żołądek i dwunastnicę, wytwarzając sieć mniejszą.

stosunki otrzewnowe w miednicy mniejszej

Stosunki otrzewnowe wewnątrz miednicy mniejszej

• Blaszka ścienna otrzewnej przekracza kresę graniczną i schodzi w dół do miednicy mniejszej.

• Otrzewna powleka tu szczyt i powierzchnię tylną pęcherza moczowego.

• U mężczyzn dodatkowo powleka wierzchołki pęcherzyków nasiennych, a następnie przerzuca się na powierzchnię przednią odbytnicy. Zagłębienie między pęcherzem a odbytnicą nazywa się u mężczyzn zagłębieniem odbytniczo-pęcherzowym (excavatio rectovesicalis).

• U kobiet w miednicy pomiędzy pęcherzem a odbytnicą leży macica. Jest ona w znacznym stopniu powleczona otrzewną i dzieli zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe na bardziej płytkie, przednie zagłębienie pęcherzowo-maciczne (excavatio vesicouterina) i tylne, głębsze zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina).

• To ostatnie sięga ku tyłowi aż na górną część tylnej ściany pochwy, a bocznie ograniczone jest fałdami odbytniczo-macicznymi.

• Mięsień macicy jest ściśle zrośnięty z otrzewną, zwaną tu omaciczem.

• Z brzegów bocznych macicy do ściany miednicy biegnie obustronnie fałd otrzewnej, noszący nazwę więzadła szerokiego macicy (lig. latum uteri). Część górna tego więzadła obejmuje jajowód, tworząc krezkę jajowodu (mesosalphinx); część dolna nosi nazwę krezki macicy (mesometrium). Z tylnej ściany więzadła szerokiego odchodzi mały fałd wtórny – krezka jajnika (mesovarium), obejmująca jajnik.

• Z jajnika biegnie ku górze do ściany miednicy jeszcze jeden fałd, zawierający naczynia jajnikowe – więzadło wieszadłowe jajnika (lig. suspensorium ovarii).

• Pętle jelita cienkiego i część okrężnicy esowatej wypełniają jamę miednicy wysłaną otrzewną.

• Na wewnętrznej powierzchni przedniej ściany brzucha wysłanej otrzewną ścienną występuje kilka fałdów i zagłębień.

• Ku górze, od pępka do wątroby biegnie więzadło obłe wątroby.

• Ku dołowi od pępka biegną rozbieżnie: fałd pępkowy pośrodkowy (plica umbilicalis mediana), fałdy pępkowe przyśrodkowe (plicae umbilicales mediales) i fałdy pępkowe boczne (plicae umbilicales laterales).

• Przestrzeń zaotrzewnowa (spatium retroperitoneale) to przestrzeń, którą wypełnia luźna tkanka łączna. Leży na tylnej ścianie jamy brzusznej, między powięzią wewnątrzbrzuszną (fascia endoabdominalis), pokrywającą mięśnie tej okolicy a powięzią zaotrzewnową (fascia retroperitonealis), leżącą pod otrzewną ścienną (peritoneum parietalne).

• Przestrzeń ta sięga od przepony do miednicy mniejszej i otacza: nadnercza, nerki, moczowody, aortę brzuszną z odgałęzieniami, żyłę główną dolną z dopływami, zbiornik mleczu i tworzące go pnie chłonne, nerw podżebrowy, sploty nerwowe układu autonomicznego, nerwy splotu lędźwiowego i regionalne węzły chłonne.

nerka – topografia i budowa zewnętrzna

Nerka – ren

Budowa zewnętrzna:

• pozaotrzewnowa

• kształt zbliżony do ziarna fasoli

• barwa brązowo czerwona

• na tylnej ścianie jamy brzusznej

  • biegun górny – extremitas superior: XII kr. piersiowy

  • biegun dolny – extremitas inferior: trzon III kr. lędźwiowego

• nerka prawa leży niżej o wysokość 1 trzonu kręgowego ze względu na położenie wątroby

• w stosunku do kręgosłupa osie podłużne nerek biegną rozbieżnie ku dołowi

• w osi przednio-tylnej spłaszczona, tworząc pow. przednią i tylną; połączone przez

  • brzeg boczny - wypukły

  • brzeg przyśrodkowy – lekko wklęsły

    • posiada szczelinę = wnęka nerkowa - hilum renale

      • korzeń nerki – radix renalis = ż. nerkowa, t. nerkowa, moczowód

      • prowadzi do zatoki nerkowej – sinus renalis

        • wypełniona przez miedniczkę nerkową – pelvis renalis

        • przedłuża się w moczowód

• pow. zewnętrzna gładka, pokryta torebką włóknistą – capsula fibrosa

  • 2 warstwy, które można rozdzielić:

    • warstwa zewnętrzna – elastyczna, bogata we włókna klejodajne

    • warstwa wewnętrzna – włókna mięśniowe zrastające się z miąższem nerki

  • ma połączenie z otaczającą nerkę tkanką tłuszczową przez liczne włókna łącznotkankowe

  • nerka wędrująca – ren migrans – stan, kiedy nerka przemieszcza się w dół w czasie chorób wyniszczających ustrój człowieka, a tym samym kiedy tkanka tłuszczowa ulega redukcji i nerka pozbawiona jest umocowania i podpory

nerka – budowa wewnętrzna

Budowa wewnętrzna:

• narząd miąższowy

• makroskopowo posiada 2 części:

  • rdzeń nerki – medulla renis

    • wewnętrzna

    • jaśniejsza

    • na przekroju wyraźnie widoczne pola = piramidy nerkowe – pyrami des renales

      • oddziela je wchodząca pomiędzy kora

      • podstawą zwracają się w kierunku obwodowo położonej struktury korowej

      • prążki rdzeniowe – striae medullares – pasma biegnące od strony podstaw w kierunku pow. kory

      • brodawka nerkowa – papilla renalis - wierzchołek zwrócony do zatoki nerkowej

        • w liczbie 10-20 w każdej nerce

        • wpuklają się do kielichów nerkowych – calices renales, którymi są objęte

        • posiada pole sitowe – area cribrosa, pokryte otworkami brodawkowatymi

          • przez nie uchodzą do kielichów cewki nerkowe – tubuli renales

  • kora nerki – cortex renis – obwodowa

    • z obwodu nerki wytwarza słupy nerkowe – columnae renales, które rozdzielają piramidy nerkowe

• płaty nerkowe – lobi renales

  • składa się z piramidy nerkowej i należących do niej płacików korowych – lob ulus corticalis

    • jednostki mniejsze niż płaty

    • składa się z prążka rdzeniowego kory oraz otaczającej go części korowej = skłębionej

  • liczba zmienna – odpowiada liczbie piramid

• nefron

  • jednostka anatomiczna i funkcjonalna miąższu

  • w liczbie 1-1,5 mln

unaczynienie i unerwienie nerki

Unaczynienie:

• naczynia nerki stanowiące elementy nefronu:

  • naczynia czynnościowe – ogólnego znaczenia – vasa publica

    • naczynia kłębków nerkowych doprowadzające i odprowadzające

  • naczynia odżywcze – vasa privata

    • sieć włosowata cewek nerkowych

• krew dochodzi przez

t. nerkowa	- odgałęzienie aorty brzusznej - w obrębie wnęki dzieli się na tt. międzypłatowe
tt. międzypłatowe – aa. interlobares renis	- położone w słupach nerkowych - na wys. podstawy piramid odchodzą tt. łukowate
tt. łukowate – aa. arcuatae	- leżą na granicy cz. korowej i rdzeniowej - odchodzą od nich: tt. międzyzrazikowe i tętniczki proste - odchodzi również naczynie doprowadzające – vas afferens - po krótkim przebiegu rozgałęzia się na drobne naczynia włosowate, z których utworzony jest kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego - odchodzi od niego naczynie odprowadzające – vas efferens
tt. międzyzrazikowe – aa. interlobulares	- do kory nerki - w ich przebiegu tworzą się kłębuszki nerkowe - glomeruli
tętniczki proste – arteriolae rectae	- biegną prostolinijnie w obrębie piramid nerkowych

• taki układ naczyń nosi nazwę sieci dziwnej tętniczej – rete mirabile arteriosum

  • naczynie tętnicze po przejściu przez sieć naczyń włosowatych ponownie przechodzi w naczynie tętnicze

  • naczynia odprowadzające ponownie dzielą się na sień naczyń włosowatych otaczających pozostałe części nefronu

Unerwienie:

• z układu autonomicznego

• włókna współczulne: nerw trzewny mniejszy ze zwojów trzewnych

• włókna przywspółczulne: splot trzewny od n. błędnego

• miąższ nerki niewrażliwy na ból

• wrażliwość na ból wykazuje torebka włóknista, reagująca wzrostem napięcia w przebiegu różnych stanów patologicznych

miedniczka nerkowa

Miednicza nerkowa (pelvis renalis)

• Z przewodów brodawkowych nerki mocz ścieka do kielichów nerkowych mniejszych, które łączą się w kielichy nerkowe większe (calices renales majores).

• Kielichy nerkowe większe wspólnie uchodzą do miedniczki nerkowej. Z niej mocz odpływa moczowodem (ureter) do pęcherza.

• Kielichy większe bez wyraźnej granicy przechodzą w miedniczkę nerkową.

• Jest ona lejkowatego kształtu, spłaszczona od przodu ku tyłowi.

• Wierzchołek lejka wystaje z wnęki nerkowej ku dołowi i przechodzi w moczowód.

• Miednicza i kielichy nerkowe położone są w zatoce nerkowej.

• Miednicza leży mniej więcej na wysokości wyrostka kolczystego L₁.

• Ściana miedniczki składa się z trzech warstw: łącznotkankowej błony zewnętrznej (tunica adventita), błony mięśniowej (tunica muscularis) i z grubej błony śluzowej (tunica mucosa).

• Kształt miedniczki i kielichów jest bardzo zmienny.

moczowód

Moczowód (ureter)

• Stanowi przedłużenie miedniczki nerkowej; należy do dróg odprowadzających mocz, łączy nerkę z pęcherzem moczowym.

• Jest narządem parzystym, ma długość ok. 28-34 cm.

• Leży pozaotrzewnowo, na mięśniu lędźwiowym większym oraz w miednicy mniejszej.

• Wyróżniamy w nim dwie części: brzuszną i miedniczną, a granicę pomiędzy nimi stanowi kresa krańcowa (linea terminalis).

• Część brzuszna (pars abdominalis):

• Jest częścią dłuższą.

• W miejscu przejścia miedniczki nerkowej w moczowód zagina się on, tworząc zgięcie nerkowe (flexura renalis), a następnie biegnie zbieżnie w dół.

• Na granicy wejścia do miednicy mniejsze tworzy drugie zgięcie brzeżne (flexura marginalis).

• Część brzuszna w swym przebiegu krzyżuje się z głębiej położonymi naczyniami krwionośnymi: moczowód prawy (przesunięty bardziej w bok) z t. biodrową zewnętrzną, a moczowód lewy z t. biodrową wspólną.

• Ta część krzyżuje się także z naczyniami jądrowymi lub jajnikowymi i nerwem płciowo-udowym (n. genitofemiralis).

• Część miedniczna (pars pelvina):

• Sięga od zgięcia brzeżnego do ujścia moczowodu w pęcherzu moczowym.

• Przed wejściem do pęcherza zakreśla wypukłą ku bokowi krzywiznę miedniczną (flexura pelvina).

• Ten odcinek moczowodu krzyżuje się u mężczyzn z nasieniowodem, a u kobiet leży w obrębie podstawy więzadła szerokiego macicy (w tzw. przymaciczu).

• Końcowy odcinek moczowodu nazywany jest częścią śródścienną (pars intramuralis) – przechodzi przez ścianę pęcherza, ma ok. 2 cm długości. Światło tego odcinka jest najwęższą częścią moczowodu i najczęściej utykają tu kamienie nerkowe.

• Moczowód w swym przebiegu wykazuje trzy zwężenia, zwane cieśniami (isthmi ureteris):

• Pierwsze leży w części brzusznej na wysokości dolnego końca nerki

• Drugie jest w miejscu przejścia części brzuszną w część miedniczną (na wysokości flexura marginalis)

• Trzecie odpowiada części śródściennej moczowodu.

• Unaczynienie: zależnie od płci i odcinka pochodzi od gałęzi moczowodowych (rami ureterici) odchodzących od: t. nerkowej, t. jądrowej lub jajnikowej, t. nasieniowodu, t. odbytniczej górnej, t. macicznej.

• Unerwienie: przez włókna układu autonomicznego, splot moczowodowy leżący w ścianie narządu. Powstaje on z włókien splotów: krezkowego dolnego, miednicznego i jądrowego/jajnikowego.

• Ściana moczowodu jest zbudowana z błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej.

pęcherz moczowy – budowa i położenie u obu płci

Pęcherz moczowy (vesica urinaria):

• Stanowi zbiornik moczu wydzielanego przez nerki w sposób ciągły, a wydalanego okresowo.

• Leży za spojeniem łonowym, przedotrzewnowo, w obrębie miednicy mniejszej. Opróżniony nie wystaje ponad spojenie łonowe, ma kształt zbliżony do czworościanu.

• Pojemność waha się w dużych granicach, dochodzi do 700 cm³, a uczucie parcia na pęcherz daje wypełnienie ok. 350 cm³.

• W pęcherzu wyróżniamy:

• dno pęcherza (fundus vesicae)

• trzon (corpus vesicae)

• szczyt (apex vesicae)

• szyję pęcherza (cervix vesicae).

• Dno pęcherza wykazuje odmienne stosunki topograficzne uzależnione od płci. U mężczyzn zwraca się ono do gruczołu krokowego, z którym ściśle się zrasta. U kobiet dno pęcherza zwraca się do przedniej ściany szyjki macicy i pochwy, leży na przeponie moczowo-płciowej. Na jego położenie u obydwu płci ma wpływ stan wypełnienie odbytnicy.

• Szczyt pęcherza jest najwyżej położoną częścią w obrębie miednicy mniejszej.

• Szyja pęcherza to najniższa część dna z przylegającymi do niego odcinkami ścian bocznych trzonu.

• Ściana pęcherza wykazuje dużą rozciągliwość. Jej powierzchnia zewnętrzna bez względu na stopnień wypełnienia jest gładka. Powierzchnia wewnętrzna w czasie skurczu wykazuje liczne fałdy, poza stale gładkim polem – trójkątem pęcherza (trigonum vesicae)

• Trójkąt ten ograniczony jest bocznie ujściami moczowodów, a szczyt stanowi ujście wewnętrzne cewki moczowej. Jest on wyraźnie bledszy, w porównaniu do żywoczerwonej pozostałej części błony. Podstawę trójkąta tworzy fałd międzymoczowy (plica interureterica), który powstaje w związku ze skośnym przebiegiem moczowodów przez ścianę pęcherza. Fałd ten w czasie wypełniania się pęcherza zamyka ujścia moczowodów, zapobiegając cofaniu moczu do miedniczki nerkowej.

• W linii środkowej trójkąta leży wał błony śluzowej, tworzący w ujściu wewnętrznym cewki moczowej czopowate wzniesienie, zwane języczkiem pęcherza (uvula vesicae).

• Ściana pęcherza zbudowana jest z błony śluzowej, podśluzowej, mięśniowej i błony zewnętrznej.

• Błona podśluzowa zbudowana z luźnej tkanki łącznej, pozwala na fałdowanie się błony śluzowej. Brak jej w przestrzeni trójkąta pęcherza.

• Błona mięśniowa tworzy trzy warstwy, przenikające w siebie, niemożliwe do rozdzielenia. Wyróżniamy warstwę zewnętrzną podłużną, środkową okrężną i wewnętrzną ponownie podłużną.

• Pod względem czynnościowym wyróżniamy w pęcherzu trzy rodzaje włókien mięśniowych. Główna część mięśniówki to m. wypieracz moczu (m. detrusor urinae), opróżniający pęcherz. Poza tym występuje też m. odciągacz języczka (m. retractor uvulae) – odciąga języczek i zamyka ujście wewnętrze cewki moczowej od strony światła pęcherza, a także m. zwieracz pęcherza (m. sphincter vesicae).

cewka moczowa męska

• cewka moczowa męska-uretha maskulina

• należy do układu moczowego i płciowego

• rozpoczyna się ujściem wewnętrznym-ostium urethrae internum w pęcherzu moczowym

• kończy się ujściem zewnąrznym-ostium urethrae externum na żołędzi prącia

• wyróżniamy 4 części:

• część śródścienna-pars intramuralis

• część sterczowa-pars prostatica

• przebiega przez gruczoł krokowy

• na ścianie tylnej leży grzebień cewki-crista urethralis

• w połowie długości grzebienia leży wzgórek nasienny-colliculus seminalis – to miejsce ujścia do cewki przewodów wytryskowych

• część błoniasta-pars membranacea

• na tylnej ścianie tej części kończy się grzebień cewkowy

• m. poprzecznie prążkowane przepony moczowo-płciowej tworzą m. zwieracz cewki-m. sphincter urethrae externus

• część gąbczasta-pars spongiosa

• końcowe rozszerzenie nosi nazwę dołu łódkowatego-fossa navicularis

• w całym przebiegu wyróżniamy 3 punkty zwężenia i rozszerzenia:

• zwężenia-ujście zewnętrzne, wewnętrzne i część błoniasta

• rozszerzenia-część sterczowa, początek gąbczastej i dół łódkowaty

• ściana cewki zbudowana jest z:

• błony śluzowej:

• tworzy podłużnie biegnące fałdy

• występują tu zatoki cewki-lacunae urethrales

• błony mięśniowej:

• znajduje się w części śródściennej, sterczowej, błoniastej i początkowym odcinku gąbczastej

• dwupokładowa

• Unaczynienie: -t. cewki moczowej-a. urethralis

cewka moczowa żeńska

Cewka moczowa żeńska (urethra feminina)

• Należy do dróg odprowadzających mocz.

• Jest krótsza niż męska, ma 3-5 cm długości.

• Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym cewki moczowej (ostium urethrae internum), położonym w ścianie dna pęcherza moczowego.

• Kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej (ostium urethrae externum), leżącym w obrębie przedsionka pochwy, tuż za łechtaczką.

• Przebiega łukowato pod dolnym brzegiem spojenia łonowego, do przodu od pochwy.

• Przebija przeponę moczowo-płciową, gdzie objęta jest wspólnie z pochwą m. zwieraczem zewnętrznym cewki moczowej (m. sphincter urethrae externus).

• Wyróżniamy w niej dwie części:

• Część śródścienną (pars intramuralis) – początkową, krótszą, biegnącą przez ścianę pęcherza moczowego.

• Część jamistą (pars cavernosa) – dłuższą.

• Ściana cewki utworzona jest z dwóch warstw:

• Błona śluzowa – układa się w podłużnie biegnące fałdy. Jeden z nich, biegnący w przedłużeniu trójkąta pęcherza nosi nazwę grzebienia cewki moczowej (crista urethralis). Leży on na tylnej ścianie cewki.

• Błona mięśniowa – utworzona z mięśni gładkich; ma dwie warstwy: wewnętrzną, o przebiegu podłużnym i zewnętrzną, o przebiegu okrężnym. Mięśniówka cewki unerwiona jest przez nerwy odchodzące ze splotu pęcherzowego.

• Unaczynienie: t. cewki moczowej (a. urethralis), odchodząca od t. sromowej wewnętrznej (a. pudenda interna) oraz t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior).

jądro i najądrze

Jądro (testis):

• Parzysty, owalny gruczoł płciowy męski, wielkości orzecha włoskiego.

• Rozwija się w obrębie jamy brzusznej, w trakcie rozwoju zstępuje przez kanał pachwinowy do worka mosznowego. Proces zstępowania jąder może zostać zaburzony; pozostają one wtedy w obrębie jamy brzusznej – czyli występuje wnętrostwo (cryptorchismus). W takim przypadku dochodzi do zahamowania produkcji plemników.

• Jądro posiada: koniec górny i dolny (extermitas superior et inferior); dwie powierzchnie – boczną i przyśrodkową (facies lateralis et medialis), które są ze sobą połączone brzegiem przednim i tylnym (margo anterior et posterior).

• Od strony zewnętrznej jądro pokrywa błona biaława (tunica albuginea), od której w głąb odchodzą przegródki jądra (septula testis), dzielące miąższ jądra (parenchyma testis) na piramidalne płaciki jądra (lobuli testis).

• Płaciki jądra zwracają się podstawami na zewnątrz jądra, a wierzchołkami w kierunku śródjądrza (mediastinum testis), które jest zlokalizowane w części środkowej brzegu tylnego.

• Płaciki wypełnione są nitkowatymi cewkami nasiennymi krętymi (tubuli seminiferi contorti), pomiędzy którymi znajdują się skupiska komórek śródmiąższowych.

• Cewki te po połączeniu się ze sobą wytwarzają cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti), te zaś łącząc się wytwarzają sieć jądra (rete testis), położoną w śródjądrzu. Od sieci jądra odchodzi ok. 12-20 przewodzików odprowadzających jądra (ductuli efferentes testis), które prowadzą do najądrza.

• Plemniki powstają wyłącznie w obrębie cewek nasiennych krętych.

• Jądro wytwarza hormony płciowe, głównie testosteron. Hormony produkowane są przez komórki śródmiąższowe.

• Unaczynienie: t. jądrowa (a. testicularis) - od a. brzusznej

• Unerwienie: splot trzewny (plexus celiacus)

Najądrze (epididymis):

• Przylega do górno-tylnej części jądra. W najądrzu wyróżniamy: głowę (caput), trzon (corpus) i ogon (cauda).

• Składa się z kanalików dróg odprowadzających wydzielinę jądra.

• W obrębie głowy znajdują się przewodziki odprowadzające jądra, które układają się w stożkowate płaciki najądrza (lobuli epididymidis). Z przewodów poszczególnych płacików powstaje silnie skręcony przewód najądrza (ductus epididymidis), który biegnie w dół i tworzy ogon najądrza. Przewód ten przedłuża się w nasieniowód.

• Najądrze stanowi zbiornik gromadzący wyprodukowane przez jądro nasienie.

• Unaczynienie i unerwienie: takie jak jądra.

nasieniowód i pęcherzyk nasienny

Nasieniowód (ductus deferens):

• Jest przedłużeniem najądrza, wyprowadza z niego nasienie.

• Ma dość skomplikowany przebieg, wyróżniamy w nim:

• część najądrzastą/ jądrową (pars epididymica/ pars testicularis) – wstępuje ku górze wzdłuż brzegu tylnego jądra, wytwarza liczne skręty.

• część powrózkową (pars funicularis) – wchodzi w skład powrózka nasiennego, przechodząc w nim przez kanał pachwinowy.

• część miedniczna (pars pelvina) – po wyjściu z kanału pachwinowego wchodzi do miednicy mniejszej, pod dno pęcherza moczowego. Tam łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius), tworząc przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius). Wnika on do miąższu gruczołu krokowego i w jego obrębie otwiera się do światła cewki moczowej na wzgórku nasiennym.

• Końcowa część nasieniowodu, leżąca w okolicy pęcherzyka nasiennego jest znacznie rozszerzona i nazywa się bańką nasieniowodu (ampulla ductus deferentis)

• Unaczynienie: t. nasieniowodu (a. ductus deferentis), t. odbytnicza środkowa i dolna (a. rectalis media et inferior).

• Unerwienie: splot nasieniowodowy (plexus deferentalis) – od splotu podbrzusznego dolnego.

Pęcherzyk nasienny (vesticula seminalis):

• Przylega do dna pęcherza moczowego, z boku od bańki nasieniowodu. Ma kształt gruszkowaty.

• Jego grubszy koniec kieruje się ku górze, a dolny, zaostrzony, do gruczołu krokowego.

• Wydziela substancje pobudzające ruchy plemników.

• Zbudowany jest z cewkowatego przewodu mającego liczne uchyłki boczne, który zwęża się i przechodzi w przewód wydalający (ductus excretorius).

• Unaczynienie: t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior), t. nasieniowodu (a. ductus deferentis), t. odbytnicza środkowa i dolna (a. rectalis media et inferior).

• Unerwienie: splot podbrzuszny dolny (plexus hypogastricus inferior).

gruczoł krokowy

Gruczoł krokowy (prostata):

• Nazywany inaczej sterczem, ponieważ oglądany od strony krocza wystaje przed pęcherz moczowy.

• Kształtem porównywany do owocu kasztana. Leży pod pęcherzem moczowym, stanowiąc element podporowy jego dna. Obejmuje część sterczową cewki moczowej.

• Posiada płat prawy i lewy (lobus dexter et sinister), oddzielone od siebie na powierzchni tylnej płytką bruzdą. Płaty połączone są ze sobą przez więzinę gruczołu krokowego (isthmus prostatae), nazywaną płatem środkowym (lobus medius).

• W gruczole wyróżniamy: podstawę (zwracającą się do pęcherza moczowego) oraz wierzchołek, kierujący się do przepony moczowo-płciowej.

• Na gruczole są trzy powierzchnie:

• przednia, leżąca poza spojeniem łonowym,

• tylna, przylegająca do odbytnicy,

• dolno-boczna, zwrócona do mięśnia dźwigacza odbytu.

• W gruczole krokowym, na tylnej ścianie cewki moczowej znajduje się wzgórek nasienny (colliculus seminalis), na którym położone są ujścia przewodów wytryskowych.

• Masę gruczołu tworzy istota gruczołowa, składająca się gruczołów cewkowo-pęcherzykowatych oraz istota mięśniowa. Przewody odprowadzające istoty gruczołowej, noszą nazwę przewodzików sterczowych (ductuli prostatici) i uchodzą w okolicy wzgórka nasiennego do cewki moczowej.

• Wydzielina gruczołu stanowi główną część ejakulatu.

• Gruczoł otoczony jest torebką z tkanki łącznej wiotkiej.

• Przerost gruczołu, a zwłaszcza płata środkowego, doprowadza do ucisku na cewkę moczową i trudności z oddawaniem moczu.

• Unaczynienie: t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior), t. odbytnicza środkowa (a. rectalis media).

• Unerwienie: splot podbrzuszny dolny (plexus hypogastricus inferior).

prącie

Prącie (penis):

• Posiada zmienny osobniczo kształt i wymiary, zależne również od erekcji.

• Można w nim wyróżnić:

• nasadę prącia (radix penis)

• trzon prącia (corpus penis)

• żołądź prącia (glans penis)

• Zbudowane jest z trzech wydłużonych ciał. Po stronie grzbietowej leżą parzyste ciała jamiste (corpora cavernosa), po stronie brzusznej nieparzyste ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis).

• Ciała jamiste są zbudowane z tkanki łącznej, posiadającej liczne drobne jamy. Od zewnątrz ciała jamiste otoczone są osłonką, błoną białawą ciał jamistych (tunica albuginea corporum cavernosorum). Osłonki ciał jamistych łączą się, tworząc przegrodę prącia (septum penis).

• Jamki odgrywają istotną rolę podczas wzwodu – po wypełnieniu się krwią tętniczą, powodują pęcznienie i usztywnienie prącia.

• Ciała jamiste wytwarzają na końcach odnogi prącia (chura penis), które przyczepiają się do gałęzi dolnych kości łonowych.

• Przedni koniec ciał jamistych pokryty jest rozszerzeniem ciała gąbczastego, zwane żołędzią prącia (glans penis). Podstawna część żołędzi jest wklęsła. Jej brzeg to korona żołędzi (corona glandis), którą od trzonu prącia oddziela szyjka żołędzi (collum glandis). Na szczycie żołędzi znajduje się podłużnie ustawiony otwór ujścia zewnętrznego cewki moczowej (ostium urethrae externum).

• Ciało gąbczaste prącia przy swym końcu tylnym jest zgrubiałe i nazywa się opuszką prącia (bulbus penis), która leży na dolnej powierzchni przepony moczowo-płciowej.

• Ciała jamiste i ciało gąbczaste otoczone są przez powięź prącia głęboką (fascia penis profunda) i powięź prącia powierzchowną (fascia penis superficialis).

• Prącie od zewnątrz pokryte jest przez cienką skórę, która nie posiada podściółki tłuszczowej. Na żołędzi tworzy ona fałd zwany napletkiem (preputium), który umocowany jest od strony ciała gąbczastego wędzidełkiem napletka (frenulum preputii).

• Unaczynienie: t. głęboka prącia (a. profunda penis), t. puszki prącia (a. bulbi penis), t. sromowa zewnętrzna (a. pudenda externa), tt. mosznowe przednie i tylne (aa. scrotales anteriores et posteriores)

• Unerwienie: czuciowe przez n. grzbietowy prącia (n. dorsalis penis); nerwy współczulne od splotu podbrzusznego dolnego, a przywspółczulne od nerwów trzewnych miednicznych (nn. splanchnici pelvini).

moszna i powrózek nasienny

Moszna (scrotum):

• Położona w obrębie krocza, twory worek skórny, w skład którego wchodzą dwie jamy, oddzielone od siebie przegrodą moszny (septum scroti). Od zewnątrz przegrodzie odpowiada szew moszny (raphe scroti).

• Jama moszny zawiera: jądro, najądrze, odcinek nasieniowodu oraz otaczające je tkanki wchodzące w skład powrózka nasiennego.

• Pod skórą worka mosznowego znajduje się błona kurczliwa (tunica dartos), posiadająca dużą ilość włókien elastycznych i mięśni gładkich.

• Jądro, podczas procesu zstępowania do moszny zyskuje szereg osłonek (od zewnątrz):

• powięź nasienna zewnętrzna (fascia spermatica externa)

• powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica)

• powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)

• osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis):

• blaszka ścienna (lamina parietalis)

• blaszka trzewna (lamina visceralis) – przylegająca bezpośrednio do jądra.

• Wymienione blaszki oddziela szczelinowata jama surowicza moszny, którą w prawidłowych warunkach wypełnia nieduża ilość płynu mosznowego. Nadmierne jego gromadzenie to nieprawidłowość zwana wodniakiem jądra (hydrocele vaginalis testis).

• Unaczynienie: gg. mosznowe przednie (rr. scrotales anteriores), tt. mosznowe tylne (aa. scrotales posteriores) i gałązki odchodzące od t. zasłonowej (a. obturatoria).

• Unerwienie: od gałęzi płciowej (r. genitalis) i gałęzi udowej (r. femoralis) n. udowo-płciowego (n. genitofemoralis).

Powrózek nasienny (funiculus spermaticus):

• Biegnie przez jamę moszny i kanał pachwinowy.

• Prowadzi elementy zaopatrujące jądro, najądrze i nasieniowód.

• W jego skład wchodzi:

1. nasieniowód (ductus deferens)

2. t. jądrowa (a. testicularis)

3. ż. jądrowa (v. testicularis)

4. t. nasieniowodu (a. ductus deferentis)

5. współczulny splot jądrowy (plexus testicularis)

6. splot nasieniowodowy (plexus deferentialis)

7. żylny splot wiciowaty (plexus pampiniformis)

8. szczątek wyrostka pochwowego jądra (vestigium processus vaginalis testis)

9. powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)

10. m. dźwigacz jądra (m. cremaster)

11. powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica)

12. powięź nasienna zewnętrzna (fascia sprematica externa)

13. tętnica m. dźwigacza jądra (a. cremasterica)

14. gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego (r. genitalis n. genitofemoralis)

15. n. biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis)

16. naczynia chłonne.

przepona miednicy

• ma kształt lejka

• przez jej tylną część przechodzi odbytnica

• przez przednią narządy moczowo-płciowe

• mieśnie tej przepony układają się w 2 warstwy:

• powierzchowna, utworzona przez:

• m. zwieracz zewnętrzny odbytu

• głęboka:

• m. dźwigacz odbytu

• m. guziczny

przepona moczowo-płciowa

• ma kształt trójkątnej płytki

• w ciągu rozwoju powstaje w niej przestrzeń głęboka krocz-spatium perinei profundum i przestrzeń powierzchowna krocza

• do przestrzeni głębokiej zaliczamy:

• m. poprzeczny głęboki krocza-m. transversus perinei profundus

• m. zwieracz cewki moczowej-m. sphincter urethrae

• do przestrzeni powierzchownej:

• m. poprzeczny powierzchowny krocza-m. transversus perinei superficialis

• m. kulszowo-jamisty-m. ischiocavernosus

• m. opuszkowo-gąbczasty-m. bulbospongiosus

jajnik

Jajnik – ovarium

• funkcje:

  • produkcja żeńskich gamet płciowych = kom. jajowych

  • wytwarzanie żeńskich hormonów płciowych

• wewnątrz jamy otrzewnej od więzadła szerokiego macicy

• ustawiony prawie pionowo na bocznej ścianie miednicy mniejszej

• położenie jajnika w jamie otrzewnej zapewnia:

  • więzadło wieszadłowe jajnika – lig. suspensorium ovarii

  • więzadło właściwe jajnika – lig. ovarii proprium

    • dochodzi do macicy

• kształt eliptyczny

• budowa zewnętrzna:

  • pokryty sześciennym nabłonkiem płciowym

  • 2 brzegi:

    • brzeg krezkowy – margo mesovaricus

      • umocowanie jajnika przez krezkę do więzadła szerokiego macicy

      • wnęka jajnika – hilum ovarii dla przejścia naczyń krwionośnych i nerwów

    • brzeg wolny – margo liber

      • przeciwległy do krezkowego

  • 2 końce:

    • koniec jajowodowy – extremitas tubaria

      • górny

      • kieruje się w stronę jajowodu

    • koniec maciczny – extremitas uterina

      • dolny

  • 2 powierzchnie:

    • pow. boczna – facies lateralis

      • przylega do otrzewnej ściennej miednicy mniejszej

    • pow. przyśrodkowa – facies medialis

      • kieruje się do pętli jelita cienkiego

• budowa wewnętrzna:

  • łącznotkankowy zrąb oraz kom. śródmiąższowe

  • na przekroju poprzecznym widoczne mieszki jajnikowe

    • w różnych stadiach rozwoju

    • miejsce produkcji gamet

• unaczynienie:

  • t. jajnikowa – a. ovaria

  • g. jajnikowa t. macicznej – r. ovaricus a. uterinae

• unerwienie:

  • splot jajnikowy – plexus ovaricus (wł. współczulne i przywspółczulne)

  • włókna czuciowe od rdzenia kręgowego w odcinku Th₁₀ – L₁

jajowód

Jajowód – tuba uterina

• funkcja:

  • miejsce zapłodnienia kom. jajowej = powstania zygoty

  • miejsce rozwoju ciąży ekotopowej (pozamacicznej)

• na brzegu górnym więzadła szerokiego macicy

• rozpięty między jajnikiem a macicą

• posiada 2 ujścia:

  • ujście brzuszne - ostium abdominale tubae uterinae

  • ujście maciczne - ostium uterinum tubae uterinae

• wyróżnia się 2 części:

  • bańka jajowodu – ampulla tubae uterinae

    • część zwracająca się do jajnika

    • rozszerzona część = lejek – infundibulum

    • otwiera się ujściem brzusznym do jamy otrzewnej

    • od brzegów lejka odchodzą strzępki jajowodu – fimbriae, obejmujące jajnik

      • kierują uwolnioną kom. jajową do światła jajowodu

      • strzępek jajnikowy – fimbria ovarica - najdłuższy

  • cieśń jajowodu – istmus tubae uterinae

    • znacznie zwężona

    • biegnie w kierunku macicy

    • część maciczna – pars uterina tubae uterinae – przechodzi przez m. macicy

      • najwęższa część jajowodu

• śródotrzewnowy

• posiada własną krezkę, będącą głównym uwypukleniem więzadła szerokiego macicy

• 4 błony:

  • błona śluzowa – tunica mucosa

  • błona podśluzowa – tunica submucosa

  • błona mięśniowa

  • błona surowicza

    • najsilniej rozbudowana w obrębie bańki jajowodu

    • posiada nabłonek walcowaty częściowo migawkowy

    • układa się w fałdy jajowodowe – plicae tubariae

• unaczynienie:

  • t. jajnikowa – a. ovaria

  • t. maciczna – a. uterina

• unerwienie:

  • splot jajnikowy – plexus ovaricus

macica – topografia i budowa

• kształt spłaszczonej gruszki

• zbudowana głównie z tkanki mięśniowej

• 4 części:

  • dno – fundus

    • wysklepiona część trzonu

    • powyżej ujść macicznych jajowodów

  • trzon – corpus

    • 2 powierzchnie:

      • pow. pęcherzowa – facies vesicalis

      • pow. jelitowa – facies intestinalis

      • pow. przechodzą w siebie brzegami macicy: prawym i lewym

    • jama macicy – cavitas uteris

      • szczelinowata przestrzeń o kształcie trójkąta

      • zwrócona podstawą do dna macicy, wierzchołkiem do kanału szyjki macicy

      • zwęża się ku dołowi i przechodzi w:

  • cieśń – istmus

  • szyjka macicy – cervix uteri

    • część nadpochwowa – partio supravaginalis cervicis

    • część pochwowa – partio vaginalis cervicis

    • granica między częściami – przyczep pochwy, obejmujący szyjkę macicy

    • kanał szyjki macicy – canalis cervicis uteri uchodzący do pochwy przez ujście zewnętrzne macicy –ostium uteri externum

      • ograniczają je 2 wargi: przednia i tylna

• 3 błony:

  • błona surowicza z tkanką podsurowiczą – tunica serosa (perimetrium) = omacicze

  • błona mięśniowa - tunica muscularis (myometrium) = m. maciczny

  • błona śluzowa – tunica mucosa (endometrium) = śródmacicze

    • główna masa narządu

    • większość włókien o przebiegu spiralnym

• w czasie ciąży zmienia kształt i położenie

  • największe przemieszczenie – trzon

  • najmniejsze zmiany – szyjka

• w miednicy mniejszej zawieszona na więzadłach:

więzadło szerokie macicy – lig. latum uteri	- łączy macicę ze ścianą boczną miednicy mniejszej - 2 blaszki obejmujące macicę od przodu i tyłu - między blaszkami tkanka łączna – przymacicze – parametrium - utrzymuje macicę w odpowiednim położeniu w stosunku do dna miednicy mniejszej - zawiera naczynia, nerwy, moczowody - obszar, gdzie łatwo szerzą się stany zapalne
więzadło obłe macicy – lig. teres uteri	- od brzegu macicy w kierunku ściany bocznej miednicy mniejszej - wchodzi do kanału pachwinowego - kończy się w wargach sromowych większych rozszczepionymi wiązkami
więzadło pęcherzowo-maciczne – lig. vesicouterinum	- od szyjki macicy - w kierunku pęcherza moczowego i spojenia łonowego
więzadło odbytniczo-maciczne – lig. rectouterinum	- od szyjki macicy - obejmuje odbytnicę - kończy się na wys. IV kr. krzyżowego

• przodozgięcie macicy – anteflexio uteri = osie trzonu i szyjki powinny tworzyć kąt rozwarty do spojenia łonowego

budowa ściany macicy

• w ścianie macicy odróżniamy 3 warstwy:

• błona śluzowa macicy-endometrium

• pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym

• w obrębie dna macicy leżą cewkowe gruczoły maciczne0glandulae uterinae

• grubośc: 1-1,5 mm

• błona śluzowa szyjki jest dwukrotnie grubsza i bardziej zagęszczona

• błona śluzowa szyjki tworzy poprzecznie biegnące fałdy zwane fałdami pierzastymi-plicae palmatce

• gruczoły szyjkowe-glandulae cervicales są gruczołami śluzowymi uchodzącymi między fałdami pierzastymi

• błona mięśniowa-myometrium

• składa się z włókien mięśniowych gładkich i włókien elastycznych

• na zewnętrznej powierzchni – warstwa podłużna

• warstwa środkowa – okrężna

• warstwa wewnętrzna – podłużna

• z włókien okrężnych powstaje m. zwieracz macicy

• mieśnie szyki przedłużają się bezpośrednio w m. pochwy

• wiązki odchodzące z okolicy cieśni macicy tworzą z każdej strony m. odbytniczo-maciczny – m. rectouterinus

• błona surowicza-perimetrium

• inaczej omacicze

• jest gładkie i lśniące

• jest nieprzesuwalne względem m. macicznego

• pokrywa powierzchnię pęcherzową trzonu natomiast od strony tylnej pokrywa macicę i górną część tylnej ściany pochwy

zewnętrzne narządy płciowe żeńskie

Narządy zewnętrzne = srom niewieści – pudendum femininum

Wzgórek łonowy – mons pubis

• do przodu od spojenia łonowego

• bogata podściółka tłuszczowa

• od okresu pokwitania pokryty włosami łonowymi – pubes

• przechodzi ku dołowi w wargi sromowe większe

Wargi sromowe większe – labia majora pudendi

• utworzone przez 2 fałdy skórne z obfitą podściółką tłuszczową

• połączone od przodu i tyłu spoidłem warg: przednim i tylnym – commissura labiorum anterior et posterior

  • tylny słabiej wykształcony

• przyśrodkowo ograniczają szparę sromową – rima pudendi

• w okolice przedniej części warg dochodzi koniec więzadła obłego macicy

Wargi sromowe mniejsze – labia minora pudendi

• z tkanki łącznej sprężystej

• duże zróżnicowanie osobnicze co do wielkości i kształtu

• końce przednie ulegają rozdwojeniu na listewki, po połączeniu których powstaje:

  • wędzidełko łechtaczki – frenulum clitoridis

  • napletek łechtaczki – preputium clitoridis

Przedsionek pochwy – vestibulum vaginae

• zagłębienie ograniczone:

  • od boków: wargami sromowymi mniejszymi

  • od przodu: wędzidełkiem łechtaczki

  • od tyłu: wędzidełkiem warg sromowych większych

• znajdują tu ujście:

  • pochwa

  • cewka moczowa – między łechtaczką a ujściem pochwy

  • gruczoły przedsionkowe: większy i mniejsze

Łechtaczka – clitoris

• zbudowana z 2 ciał jamistych – corpora cavernosa clitoridis

  • rozpoczynają się odnogami – crura clitoridis

    • odchodzą od dolnych gałęzi kości łonowych i kulszowych

    • po połączeniu tworzą trzon łechtaczki – corpus clitoridis

      • podzielony przegrodą ciał jamistych – septum corporum cavernosorum

      • kończy się żołędzią – glans clitoridis

  • poniżej wzgórka łonowego

  • między przednimi końcami warg sromowych większych

  • liczne zakończenia nerwów czuciowych

Opuszka przedsionka – bul bus vestibuli

• u podstawy warg sromowych mniejszych

• po obydwu stronach przedsionka pochwy

• kształt maczugowaty

• układ żylny opuszki po wypełnieniu nadaje jej kształt poduszki wyścielającej ujście pochwy

Gruczoł przedsionkowy większy – glandula vestibularis major

• u podstawy warg sromowych mniejszych

• graniczy z opuszką przedsionka

• przewód wyprowadzający:

  • uchodzi do przedsionka pochwy po przyśrodkowej stronie warg sromowych mniejszych

  • zamknięcie światła jest najczęstszym powodem powstania cyst zewnętrznych narządów płciowych

Gruczoły przedsionkowe mniejsze – glandulae vestibulares minores

• uchodzą na dnie przedsionka pochwy

• produkują wydzielinę śluzową

pochwa

Pochwa – vagina

• przewód łączący ujście macicy z zewnętrznymi narządami płciowymi

• głównie w miednicy mniejszej

• końcowa część przechodzi przez przeponę miednicy

• 2 ściany:

  • przednia – krótsza, przylega do pęcherza moczowego i cewki moczowej

  • tylna – dłuższa, oddzielona tkanką łączną od odbytnicy

• początek obejmuje szyjkę macicy, wytwarzając dookoła jej cz. pochwowej zagłębienie – sklepienie pochwy – farnix vaginae

• ujście pochwy –ostium vaginae łączy macicę z przedsionkiem pochwy

  • na tej wysokości znajduje się fałd bł. śluzowej = błona dziewicza – hymen

• 3 warstwy:

  • warstwa śluzowa

  • warstwa mięśniowa

  • przydanka – przez tkankę łączną wiąże pochwę z narządami sąsiednimi

• zmarszczki pochwowe – rugae vaginales – liczne poprzeczne sfałdowania bł. śluzowej

• słupy zmarszczek: przedni i tylny – columna rugarum anterior et posterior – podłużne sfałdowania bł. śluzowej ściany przedniej i tylnej

• unaczynienie:

  • t. pochwowa – a. vaginalis (od t. macicznej)

  • gałązki od:

    • t. pęcherzowej dolnej

    • t. sromowej wewnętrznej

• unerwienie:

  • splot maciczno-pochwowy – plexus ovaricus (w okolicy szyjki)

przysadka mózgowa i szyszynka

• Przysadka (hypophisis):

• Należy do podwzgórza, leży na jego powierzchni dolnej.

• Zawieszona na lejku,

• Leży w dole przysadki kości klinowej, zamkniętym od góry przeponą siodła,

• Jest gruczołem wewnątrzwydzielniczym,

• Posiada dwa płaty, które powstają z różnych zawiązków:

• Płat przedni (lobus anterior), zwany przysadką gruczołową (adenohypophysis). Powstaje z ektodermy pierwotnej jamy ustnej. Jest gruczołem dokrewnym, wytwarza ok. 6 hormonów: dwa hormony gonadotropowe, hormon wzrostowy, prolaktyna, hormon tyrotropowy, hormon adrenokortykotropowy.

• Płat tylny (lobus posterior), zwany przysadką nerwową (neurohypophysis). Powstaje z dna komory trzeciej. Jest miejscem magazynowania hormonów, które powstają w jądrach nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza. Z płata tylnego przenikają do krwi. Są to m.in. wazopresyna i oksytocyna

• Szyszynka (corpus pineale):

• Należy do części nieparzystej nadwzgórza.

• Zawieszona na spoidle uzdeczek (commissura habenularum).

• Leży między wzgórkami górnymi blaszki pokrywy, mając nad sobą płat ciała modzelowatego.

• Powierzchnia górna jest pokryta tkanką naczyniówkową komory trzeciej.

• Wejście do jamy szyszynki, zwanej zachyłkiem szyszynkowym ogranicza od góry spoidło uzdeczek, a od dołu spoidło tylne.

• Jest gruczołem o wewnętrznym wydzielaniu; wydziela melatoninę, która ma znaczenie w utrzymaniu rytmiczności dobowej, a także na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie.

• Szyszynka osiąga największy rozwój w wieku dziecięcym. U dzieci hormon szyszynki ma hamować wytwarzanie się hormonów gonadotropowych przysadki, opóźniając dojrzewanie płciowe.

• U dorosłych pojawiają się zwapniałe ziarenka, tzw. piasek mózgowy (acervulus cerebri) – kamyczki składające się z fosforanów i węglanów wapnia.

nadnercze

Nadnercze-adrenalis

• posiada wklęsłą powierzchnię nerkową-facies renalis

• powierzchnię przednią-facies anterior

• prawego – pokryta jest wątrobą a lewego żołądkiem i ogonem trzustki

• powierzchnę tylną-facies posterior

• przylega do lędźwiowej części przepony

• brzeg górny-margo superior

• brzeg przyśrodkowy-margo medialis

• na powierzchni przedniej znajduje się bruzda zwana wnęką-hilium

• przez wnękę przechodzą naczynia chłonne i ż. nadnerczowa

• nadnercze prawe jest spłaszczone i ma kształt trójkątny

• nadnercze lewe jest szersze a jego brzeg górny jest zaokrąglony

• zabarwienie nadnercza jest żółtawe

• leży na wysokości XI-XII kręgu piersiowego

• połączone jest ściśle z sąsiadującymi narządami: z wątrobą, ze śledzioną, z trzustką i aortą brzuszną

• należy do najbardziej unaczynionych narządów ustroju ludzkiego