„Mistrz i Małgorzata” to najwybitniejsze dzieło Michaiła Bułhakowa i jedno z najwybitniejszych dzieł literatury rosyjskiej. Autor tworzył je przez dwanaście lat, do swojej śmierci. Ze względów politycznych, utwór nie był publikowany przez trzydzieści lat. Kiedy powieść ta robiła zawrotną karierę na zachodzie Europy, w Rosji kwestionowano talent Bułhakowa. Najczęściej „Mistrza i Małgorzatę” nazywa się powieścią, choć utwór ten znacznie odbiega od tradycyjnej formy tego gatunku. Jest to raczej mannipeja – forma wielogatunkowa, łącząca w sobie cechy różnych odmian powieści (awanturniczej, obyczajowej, społecznej, filozoficznej), a także satyry, felietonu czy paraboli. Bułhakow wykorzystał w tym dziele znany chwyt – stworzył powieść w powieści. Jedna opowiada historię pobytu grupy Wolanda w Moskwie, druga natomiast przedstawia Jeszui Ha-Nocri. Utwór posiada więc strukturę szkatułkową i łączy dwie czasoprzestrzenie.

Pierwsza czasoprzestrzeń to Moskwa w latach 30 XXw, druga to Jeruszalaim w Iw. n.e.

Utwór jest wielowątkowy, można jednak wyróżnić w nim trzy wątki główne:

- pobyt grupy Wolanda w Moskwie,

- miłość mistrza i Małgorzaty,

- wątek biblijny dotyczący męczeństwa i śmierci Jeszui Ha-Nocri, a także losów Poncjusza Piłata

W kreacji rzeczywistości Bułhakow posłużył się różnymi konwencjami: realizmem, groteską, satyrą (rzeczywistość moskiewska), stylizacją biblijną w opowieści o Jeszui Ha-Nocri oraz fantastyką (bal u szatana). W utworze pojawia się też wiele aluzji literackich (do „Fausta” Goethego, do twórczości Gogola, do Biblii). Rozumienie „Mistrza i Małgorzaty” wymaga więc znajomości różnych kontekstów. W utworze występują dwa porządki fabularne, które rozwijają się paralelnie. W obydwu opowieściach wydarzenia rozgrywają się w czasie wiosennej pełni księżyca, a kluczowe dla tych opowieści postaci umierają. Obydwie opowieści też są osadzone w konkretnych realiach historycznych, w których jednostki padają ofiarami porządku społeczno-politycznego. Niektóre postaci uczestniczące w wydarzeniach moskiewskich są odpowiednikami bohaterów z opowieści o Jeszui Ha-Nocri i Poncjuszu Piłacie. Dzięki temu cały utwór nabiera wymowy uniwersalnej, ponadczasowej.

Utwór Bułhakowa jest niewątpliwie literackim obrazem radzieckiej rzeczywistości 30 lat XX wieku. Jest to czas czystek politycznych. W powieści, w różnych okolicznościach giną ludzie, np. mieszkańcy mieszkania na Sadowej i nikt ich nie szuka. Kwitnie donosicielstwo i łapówkarstwo. Nie szanuje się praw człowieka. Niewygodnych zamyka się w szpitalach dla wariatów lub likwiduje. Opisując rzeczywistość radziecką, autor posłużył się konwencją realistyczną oraz groteską i satyrą. Obraz tej rzeczywistości miał być bowiem wiarygodny, ale autor chciał także obnażyć i skompromitować jej absurdy. Ważną częścią tego literackiego obrazu rzeczywistości radzieckiej jest środowisko literatów, nieprzypadkowo też główny bohater jest pisarzem. Dzięki temu „Mistrz i Małgorzata” to także utwór autotematyczny.