Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (ang. solution focused brief therapy) – terapia skoncentrowana na osiągnięciu określonego przez klienta celu, a nie analizie problemu czy deficytów, które uświadomiły mu potrzebę szukania wsparcia. Przedmiotem jej zainteresowania nie jest więc przeszłość, a raczej teraźniejszość
i przyszłość. O tyle zajmuje się historią życia klienta, o ile można z niej odczytać jego mocne strony, cenne doświadczenia i sposoby radzenia sobie z wcześniejszymi kryzysami.
Krótka historia
Jako nurt psychoterapeutyczny swój początek TSR miała w latach siedemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych w Brief Family Therapy Center w Millwauke. Głównymi twórcami są Steve de Shazer oraz Insoo Kim Berg. Korzeniami swymi sięga sposobu myślenia o pacjentach i metod ich leczenia Miltona Eriksona oraz niektórych metod pracy w Mental Research Institute w Palo Alto (USA). W Polsce TSR pojawia się jako podejście psychoterapeutyczne od 1990 roku. Przez ten czas z nieznanego podejścia rozwinęła się w silny nurt wykładany na uczelniach w ramach studiów psychologicznych (np. SWPS), prezentowany na szkoleniach i warsztatach dotyczących m.in. pracy z klientem sektora pomocy społecznej i koncentruje się wokół dwóch dużych ośrodków szkoleniowych Centrum Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (CTSR) w Warszawie oraz Centrum Terapii Krótkoterminowej (CTK) w Łodzi. Także Zespół Stowarzyszenia na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie "Niebieska linia" pracuje tą metodą od wielu lat.
Podstawowe założenia
Podstawą tej relacji psychoterapeutycznej jest współpraca z "klientem", stającym się na równi z terapeutą, ekspertem w danym procesie terapeutycznym, zamiast dominowania "pacjenta" jako niezdolnego do podejmowania konstruktywnych decyzji życiowych. Takie nastawienie samo w sobie wydobywa i buduje zasoby (zalety i mocne strony) klienta, wzmacnia jego świadomość wpływu na własne życie, podkreśla jego wartość i decyzyjność jako równoważnego partnera. Pomaga mu w znalezieniu rozwiązań, wyznaczaniu
i realizowaniu celów, budowaniu motywacji do ich osiągania. Terapeuta całkowicie akceptuje sposób patrzenia klienta na życie, niczego nie wie lepiej lub więcej od niego. Nie musi też znać szczegółów dotyczących problemu. Zamiast analizować problem, poszukuje najbardziej optymalnego rozwiązania.
Wspólnie z klientem odkrywa jego umiejętności i talenty, pokazuje, jak z przeszłych doświadczeń wydobywać rzeczy użyteczne dla teraźniejszości i przyszłości, pomaga odkryć najbardziej optymalne rozwiązanie dla sytuacji, w której znalazł się klient. Ten etap pracy wspiera jedno z podstawowych założeń TSR dotyczące nieuchronności zmiany w życiu klienta: "skoro kiedyś było lepiej, pomóżmy temu wrócić".
Pojawianie się oporu w procesie terapeutycznym uznawane jest za błąd w sztuce i zagrożenie dla wzajemnej współpracy. W TSR nie używa się technik bezpośredniej konfrontacji. Realizacja celu odbywa się poprzez małe zmiany, łatwe do wprowadzenia w życie.
Klienci w podejściu TSR są uważani za największych ekspertów w sprawach dotyczących własnego życia. Milton Erikson twierdził, że "Pacjenci znają rozwiązania swoich problemów. Oni tylko nie wiedzą, że je znają". Potrafią doskonale wskazać, od czego warto zacząć, wyznaczają cele terapii, oceniają swoje postępy w terapii oraz decydują o jej zakończeniu.
Czas trwania procesu terapeutycznego w TSR nie jest ściśle określony, jednak jako terapia krótkoterminowa; stara się ona osiągnąć wyznaczone przez klienta cele w jak najkrótszym czasie. W praktyce oznacza to często, że ilość spotkań nie przekracza 10. Przy czym okres pomiędzy pierwszym a ostatnim spotkaniem może wynosić wiele miesięcy.
Centralna zasada TSR brzmi:
Życie jest proste, nie komplikuj.
Najistotniejsze założenia TSR, czyli filozofia centralna:
Jeśli coś działa, rób tego więcej.
Jeśli coś nie działa, rób coś innego.
Jeśli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj tego.
TSR koncentruje się na:
zasobach klienta i mocnych jego stronach, a nie deficytach i zaburzeniach;
na jego potrzebach, a nie na problemach;
na jego dotychczasowych osiągnięciach, a nie na porażkach;
na wyjątkach od sytuacji problemowych, a nie częstotliwości występowania problemów i ich rozmiarach.
Relacja z klientem w praktyce TSR
W TSR rozróżniane są trzy rodzaje relacji terapeutycznych
relacja gościa – klient uważa, lub tylko tak mówi, że nie ma żadnego problemu, a przyszedł, bo ktoś mu kazał (np. sąd nakazujący kontakt z terapeutą, żona grożąca rozwodem, rodzice przysyłający swoje dziecko.).
Relacja gościa uniemożliwia określenie celu spotkania. Terapeuta koncentruje się na budowaniu zasobów klienta i oczekuje na jego inicjatywę.
relacja narzekacza – klient jest świadomy problemu, ale uważa, że ale jego rozwiązanie zależy od kogoś innego. (np. żona alkoholika, która przychodzi, aby "wyleczyć jej męża", ktoś kogo "wszyscy ludzie" odrzucają).
W centrum procesu terapeutycznego będzie uszanowanie punktu widzenia klienta i eksplorowanie wyobrażeń klienta na temat tego, co powinien w tej sytuacji robić.
relacja klienta – klient jest świadomy tego, że ma problem, i uważa, że w jakimś stopniu od niego samego zależy jego rozwiązanie. Klient i terapeuta współpracują ze sobą w kierunku poszukiwania tych rozwiązań, wdrażania ich w życie, sprawdzania ich skuteczności, jak również w kierunku usamodzielniania się klienta w radzeniu sobie z trudnościami życia.
Charakterystyczne dla TSR techniki terapeutyczne
praca na zasobach
rozmowa wolna od problemów – ukazująca klienta jako człowieka posiadającego talenty, wartości, marzenia, sukcesy, zainteresowania, ulubione sposoby spędzania wolnego czasu...
komplementowanie – ponieważ klienci radzą sobie z problemami życiowymi niewątpliwie w oparciu
o wykorzystanie własnych zasobów osobistych, a nie słabości i deficytów, pomocne jest wydobywanie, wzmacnianie, rozszerzanie we współpracy z klientem, tych aspektów jego życia, które mogą posłużyć do osiągnięcia celu terapii.
określenie celu terapii i sygnału jego osiągnięcia
komponowanie obrazu preferowanej przyszłości – tej bliskiej i dalekiej. Koncentrowanie się na pozytywach, rozwiązaniach, teraźniejszości i przyszłości pozwala na ujawnienie pragnień i potrzeb.
pytanie o cud: Załóżmy, że w nocy, kiedy śpisz, zdarzył się cud i twoje problemy zostały pomyślnie rozwiązane, po czym poznasz, że zdarzył się cud? Jak będzie wyglądało twoje życie? Co będzie inaczej?
pytania o wyjątki
Doceniając starania, które klient podejmował w przeszłości, szukamy w których okresach życia problemu nie było lub był dużo mniej nasilony i jakie czynniki na to wpłynęły. Co już się sprawdziło i co było pomocne? Historia życia klienta jest kopalnią wiedzy o posiadanych zasobach i zebranym doświadczeniu. Ma tu zastosowanie zasada: "nic nie może przecież wiecznie trwać". Problemy nie trwają 365 dni w roku, 24 godziny na dobę.
skalowanie
Prośba, by klient umieścił się na skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza najgorszy wyobrażalny stan, a 10 zgodny
z oczekiwaniami. Skalowanie pomaga klientowi wyrazić i uporządkować złożone, intuicyjne obserwacje dotyczące doświadczeń z przeszłości, przeżywania teraźniejszości (np. dostrzeganie postępów terapii) oraz ocen możliwości na przyszłość. Można skalować praktycznie wszystko, co wiąże się z celami i klientami (własne samopoczucie, poczucie własnej wartości, wiary w siebie, umiejętność komunikacji z jakąś osobą, postrzegania nadziei, oceny postępów, możliwości, chęci itp.). Pomocne pytania: Jakie osobiste zdolności powodują, że klient umieścił się w tym miejscu skali? Co musiałoby się wydarzyć, by klient przesunął się o oczko wyżej?
dokonywanie wyborów
Określenie kolejnego konkretnego małego kroku, który klient zrobi. Stare chińskie przysłowie głosi: "Każda podróż zaczyna się od pierwszego kroku". Klient powinien też podjąć decyzję, czy (a jak tak to kiedy) będzie potrzebował następnego spotkania, żeby przybliżyć się do celu.