Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:
pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,
Rozszerzenie def. Pracownika w świetle przepisów bezp.
- jeżeli pracodawca poza umową o pracę zawiera umowę zlecenie z pracownikiem to te dwie umowy stanowią stosunek pracy
Zawężenie def. Pracownika
- rodzina osoby prowadzącej działalność gospodarczą są jej współpracownikami, nie zaś pracownikami
2) osobami wykonującymi pracę nakładczą,
3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jeżeli zostały zawarte z jednym zleceniodawcą na czas dłuższy niż 14 dni, a okres przerwy między nimi wynosi mniej niż 60 dni, zwanymi dalej "zleceniobiorcami", oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4 (brak umowy o dzieło)
5) osoby prowadzące działalność pozarolniczą - twórcy i artyści, osoby wykonujące wolne zawody, osoby prowadzące działalność gospodarczą, wspólnicy spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej i jednoosobowej spółki z. o. o.. duchowni: członkowie zakonów kontemplacyjnych, zw. Religijnych ( do 25 r życia alumni przebywający w seminariach duchownych są wyłączeni z systemu bezp.. społ. Funkcjonariusze służby celnej
4. Osoby określone w ust. 1 pkt 4 nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat.
Art. 7. Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje:
1) małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą,
2) osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 i 2,
3) obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,
4) studentom oraz uczestnikom dziennych studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu,
5) alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia.
6) wnioskodawców z państw członkowskich UE odbywających staż adaptacyjny
Art. 10. Osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz osoby, o których mowa w art. 7 pkt 3, mogą po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je dobrowolnie, jednakże wówczas, gdy okres tego ubezpieczenia przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał.
Ubezpieczenie chorobowe
Art. 11. 1. Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby
-pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów
-członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych
-osobami odbywającymi zastępcze formy służby wojskowej
2. Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10.
-osobami wykonującymi pracę nakładczą
- osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jeżeli zostały zawarte z jednym zleceniodawcą na czas dłuższy niż 14 dni, a okres przerwy między nimi wynosi mniej niż 60 dni, zwanymi dalej "zleceniobiorcami", oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4,
- osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,
- osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania
- duchownymi,
Ubezpieczenie wypadkowe
Brak dobrowolności objęcia ubezpieczeniem wypadkowym!
art. 12. 1. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wyłączeni: Osoby bezrobotne pobierające zasiłek dla bezrobotnych. Chałupnicy. Żołnierze niezawodowi pełniący służbę czynną. Osoby na urlopach wychowawczych ,zasiłkach macierzyńskich. Osoby pobierające stypendium na pdst. przepisów o promocji zatrudnienia. Osoby pobierające świadczenia socjalne. Osoby dobrowolnie objęte bezp. Emerytalnym i rentowym. Powstanie obligatoryjnego podlegania ubezpieczeniu społecznemu - z chwilą powstania tytułu ubezpieczeniowego. Ustanie obligatoryjnego ubezp.. społ. - z chwilą zakończenia tytułu na pdst którego ubezpieczenia te powstały.
Składniki ubezp. Społecznych ( wysokość)- Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych.2. Stopa procentowa składek na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń.
Składki emerytalne- 19,52% podstawy wymiaru składek - obowiązek opłacenia składki ciąży po połowie na płatniku i ubezpieczającym
Definicja płatnika - Podmiot na rzecz którego jest wykonywana określona praca zarobkowa lub jest zobowiązany do płacenia na rzecz ubezpieczonego świadczeń.
Składki rentowe
6% podstawy wymiaru składki
- 4,5 % płatnik + 1,5% ubezpieczony
Składki na ubezpieczenie chorobowe
2,45% podstawy wymiaru składek
- całkowicie obowiązek płatniczy ciąży na ubezpieczonym
Składki na ubezpieczenie wypadkowe
0,4% - 8,12% podst. Wymiaru składek- wielkość ustawowa
0,67% - 3,33% podst. Wymiaru składek – wielkość obowiązująca w roku 2009
- obowiązek ciąży całkowicie na płatniku
Osoby duchowne - 80 % składek pokrywa fundusz kościelny. Misjonarze (100% składek pokrywa fundusz kościelny)
Podstawa wymiaru składek - przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym- dot. Pracowników, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, służba celna. - nie uwzględnia się się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną lub zasiłków.
W czasie niezdolności do pracy wynagrodzenie wypłacane jest w wysokości 100% dot:
- kobiet w ciąży
- osób niezdolnych do pracy wskutek wypadku w pracy
- osób przebywających na badaniach do przeszczepu ( dawca)
Za 33 dni zwolnienia chorobowego wypłacane jest wynagrodzenie przez pracodawcę w wys. 80 %
Wyłączenia dotyczące podstawy wymiaru składek- Nagrody jubileuszowe, o ile są wypłacane nie częściej niż co 5 lat. Odprawy wypłacane pracownikowi przechodzącemu na emeryturę lub rentę. Odszkodowania lub rekompensaty wypłacone pracownikowi niezależnie od ich winy ( zwolnienia grupowe). Ekwiwalenty wypłacone przez pracodawcę na czyszczenie ubrań roboczych. Osoby zatrudnione na pdst. Umowy zlecenia - podst. Wymiaru składki jest wysokość wynagrodzenia - w przypadku braku takich postanowien w umowie jest to kwota zadeklarowana przez pracownika jednak nie mnie niż minimalne wynagrodzenie. Osoby pobierające zasiłek - pdst wymiaru składek- wysokość zasiłku Osoby prowadzące działalność pozarolniczą - kwota zadeklarowana, nie mniej niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Osoby prowadzące działalność gospodarczą -po raz pierwszy lub po 5 latach wznowiły działalność przez 24 mies opłacają 30 % minimalnego wynagrodzenia.
Preferencyjne zasady nie dotyczą osób które rozpoczęły działalność gospodarczą na rzecz tego samego podmiotu z którym wcześniej była zawarta umowa o pracę. W takim przypadku pdst wymiaru składek jest kwota nie mniejsza niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
Dotychczas -nie istniała instytucja zawieszenia działalności gospodarczej uprawniająca do zwolnienia z opłacania składek ubezpieczeniowych - od 2009 r. istnieje instytucja zawieszenia działalności gospodarczej na gruncie przepisów ubezpieczeniowych.
Wprowadzono max kwotę w ciągu roku od której można odprowadzić składki na bezp.. emerytalne i rentowe
Podstawą wymiaru składki jest 30x przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia tj ok. 96 000 zł po osiągnięciu tej kwoty w ciągu roku, składki nie zostają pobierane do końca roku
Brak ograniczeń w przypadku ubezpieczeń wypadkowych
W przypadku ubezpieczenia dobrowolnego chorobowego miesięczna max podstawa wymiaru składki wynosi 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Przedawnienie roszczeń z tytułu składek- 10 lat
Terminy opłacania składek
Art. 47. 1. Płatnik składek przesyła w tym samym terminie deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc, z zastrzeżeniem ust. 1a, 2a i 2b, nie później niż:
1) do 10 dnia następnego miesiąca -- dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie,
2) do 5 dnia następnego miesiąca -- dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych w rozumieniu art. 20 ust. 1, art. 24 ust. 1 i art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104);
3) do 15 dnia następnego miesiąca -- dla pozostałych płatników.
1a. Twórcy i artyści przesyłają deklaracje rozliczeniowe i imienne raporty miesięczne oraz opłacają składki za okres wykonywania działalności twórczej lub artystycznej przed dniem wydania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców w terminie opłacania składek za miesiąc, w którym otrzymali decyzję.
2b. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, opłacające wyłącznie składki na ubezpieczenie zdrowotne za siebie lub osoby z nimi współpracujące, są zwolnione z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej lub imiennym raporcie miesięcznym zadeklarowały do podstawy wymiaru składek kwotę w wysokości najniższej podstawy wymiaru określonej w art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, obowiązującej je i osoby z nimi współpracujące, i nie nastąpiła żadna zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego, z zastrzeżeniem ust. 2c.
Umowa o odroczenie terminu płatności
Art. 29. 1. Ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakład może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności może dotyczyć jedynie należności finansowanej przez płatnika składek.
1a. Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy.
2. Od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg.
3. Jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez Zakład rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa.
4. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, Zakład ustala opłatę prolongacyjną na zasadach i w wysokości przewidzianej w ustawie - Ordynacja podatkowa dla podatków stanowiących dochód budżetu państwa.
Odroczenie terminu płatności składek ZUS oznacza przesunięcie daty wymagalności ich zapłaty. Jednym słowem, jest to wyrażenie zgody na ustalenie nowego (z reguły późniejszego) terminu ich płatności.
Przedsiębiorca, który przewiduje przejściowe trudności z wywiązywaniem się z obowiązku terminowego regulowania składek ubezpieczeniowych może wystąpić do ZUS z wnioskiem o odroczenie terminu ich płatności. Wniosek taki składa się w ZUS najpóźniej przed upływem ostatniego dnia terminu płatności składek, pamiętając o jego odpowiednim umotywowaniu.
Złożony wniosek powinien wskazywać: przyczyny, które miały wpływ na brak możliwości opłacenia bieżących składek, możliwości płatnicze i propozycję nowego terminu zapłaty składek. Samo złożenie przez przedsiębiorcę wniosku o odroczenie terminu płatności składek nie jest równoznaczne z udzieleniem ulgi. Nie powoduje też jednoczesnego odstąpienia od negatywnych skutków (tj. poboru odsetek za zwłokę) w przypadku odmowy udzielenia ulgi.
Udzielenie ulgi jest ze strony ZUS decyzją uznaniową. Rozpatrując wniosek o odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek ubezpieczeniowych, ZUS bierze pod uwagę możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Wynika to z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Podstawowym warunkiem, jaki musi być spełniony przez wnioskodawcę, jest opłacenie w całości składek finansowanych ze środków osób ubezpieczonych.
Odroczenie terminu płatności dotyczy bowiem wyłącznie składek finansowanych przez płatnika.
Nie jest możliwe uzyskanie odroczenia terminu płatności składek częściej niż raz na 6 kolejnych miesięcy, a maksymalny okres odroczenia może wynieść 6 miesięcy.
W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku przedsiębiorca nie zapłaci odsetek za zwłokę. Jednak ZUS od kwoty odroczonej składki naliczy mu opłatę prolongacyjną.
Wylicza się ją w sposób określony w ustawie - Ordynacja podatkowa. Nie jest to opłata stała pobierana w każdym przypadku w takiej samej wysokości. Jej wysokość uzależniona jest bowiem od: kwoty odroczonej składki, liczby dni, na które odroczono termin jej płatności oraz stawki opłaty prolongacyjnej (wynosi ona 50% stawki odsetek za zwłokę, obowiązujących w dniu zawarcia umowy odraczającej termin płatności składek). Wcześniejsze spłacenie w ZUS odroczonej należności nie wpływa na obniżenie wysokości opłaty prolongacyjnej. ZUS nie nalicza opłaty prolongacyjnej w przypadku, gdy przedsiębiorca uzyskał zgodę na odroczenie terminu płatności z powodu klęski żywiołowej bądź wypadku losowego. W przypadku uzyskania omawianej ulgi podstawowym obowiązkiem przedsiębiorcy jest opłacanie bieżących składek w obowiązującym terminie i w należnej wysokości. Dotyczy to umowy, gdzie termin odroczenia jest dłuższy niż 1 miesiąc. Niewywiązanie się przez przedsiębiorcę z obowiązku uregulowania bieżących składek przez okres dłuższy niż 14 dni, spowoduje rozwiązanie przez ZUS zawartej umowy. W takiej sytuacji należności odroczone stają się bezwzględnie wymagalne, wraz z należnymi z tego tytułu odsetkami za zwłokę. Liczy się je wtedy od dnia następującego po upływie terminu płatności składek do dnia zapłaty należności, włącznie z tym dniem. Ponadto ściągnięcie należności może być też skierowane przez ZUS na drogę egzekucyjną.
Ustawa o emeryturach i rentach z FUSa
Emerytury dla osób urodzonych po 1.1.1949
Art. 27. Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:
1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn,
2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.
Art. 27a. Emeryturę przyznaje się z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Przepis art. 24a ust. 2 stosuje się odpowiednio.
Art. 28. Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt 2, przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:
1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn,
2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.
Art. 29. 1. Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1, mogą przejść na emeryturę:
1) kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30- letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20- letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
2) mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Sposób obliczania wysokości dla osób ur. Przed 01.01.1949 - Kb – kwota bazowa wym. 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszona o składki na ubezpieczenia społeczne, os – okresy składkowe. 1) ubezpieczenia, 2) opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt 1 – 4 i 8, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej, 3) zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych: a) okresy pozostawania duchownymi przed 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu, b) okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, przypadające po 14 listopada 1991 r., do dnia wejścia w życie ustawy, 4) czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby, 5) działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, 6) pełnionej w Polsce służby: a) w Policji (MO), b) w UOP, ABW i AW, SKW i SWW oraz CBA (w organach bezpieczeństwa publicznego), c) w SG, d) w SW, e) w PSP, f) w SC, g) w BOR. 7) pobierania zasiłku macierzyńskiego. 8) osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną. 9) zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów. 10) świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r.
ns – okresy nieskładkowe
p – podstawa wymiaru emerytury (art. 15) obliczając p uwzględnia się przeciętne wynagrodzenie z 10 lat wybranych z okresu lat 20, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emerytury.
Emerytury dla osób ur. po 1.1.1949 - 1. Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.
2. W przypadku gdy zainteresowany w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o emeryturę, pobierał przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny, podstawę wymiaru emerytury stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowany nabył prawo do tego zasiłku.
3. Do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy,z zastrzeżeniem ust. 3a.
3a. Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, przysługujących ubezpieczonemu w roku kalendarzowym przypadającym po 2004 r., z tym że łączna kwota podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekroczyć maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
4. W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:
1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,
2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty,oraz
4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.
5. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250 proc.
6. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.
7. Przepisy ust. 1 – 6 stosuje się odpowiednio do osoby, która osiągała uposażenie.
8. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty przysługującej duchownym przyjmuje się przeciętną podstawę wymiaru składek z pełnych lat kalendarzowych ubezpieczenia przypadających po 1 lipca 1989 r. do dnia, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie, z tym że z okresu nie dłuższego niż określony w ust. 1; na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru ustala się w myśl ust. 1.
Sk – wysokość składek zgromadzonych na indywidualnych kontach ubezpieczonych
Kp – kapitał początkowy dla osób ur. Po 31.12.1948 a przed 01.01.1999 podlegały ubezpieczeniu społecznemu
Renty z tytułu niezdolności do pracy - 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: 1) jest niezdolny do pracy, 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, 3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b), pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3 – 8 i 9 lit.
a), pkt 10 lit. a), pkt 11 – 12, 13 lit. a), pkt 14 lit. a) i pkt 15 – 17 oraz art. 7 pkt 1 – 4, 5 lit. a), pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.2. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.
Art. 57a. Warunek określony w art. 57 ust. 1 pkt 2 nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Art. 57b. 1. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
2. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
3) zwykłego spożywania posiłków,
4) odbywania nauki lub studiów.
3. Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonują w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy pracodawcy w stosunku do ubezpieczonych, będących pracownikami, a w stosunku do pozostałych ubezpieczonych podmioty określone w art. 5 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673).
4. Minister właściwy określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady, tryb uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposób jego dokumentowania, wzór karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz termin jej sporządzania, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia jednolitości sposobu informowania o zaistnieniu wypadku.
Przesłanki otrzymania renty: - niezdolność do pracy, - określony czas powstania niezdolności - staż rentowy
Niezdolność do pracy – osoba w skutek naruszenia sprawności organizmu utraciła całkowicie lub częściowo zdolność do pracy i nie rokuje poprawy, odzyskania owej poprawy.
Całkowita niezdolność do pracy – nie jest zdolna do jakiejkolwiek pracy
Częściowa niezdolność – w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami
RENTY RODZINNE - Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
2. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. 3. uchylony. 1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, 2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, 3) małżonek (wdowa i wdowiec),
4) rodzice. 2. Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające.
EMERYTURY KAPITAŁOWE - Rodzaje: - emerytury okresowe – po ukończeniu 60 roku życia kobiety, po 65 roku życia mężczyźni - emerytury dożywotnie uruchomione po 2014 roku, po 65 roku życia.
Emerytury okresowe: - określony wiek pow. 60 roku życia - wartość kapitału zgromadzonego w OFE w wysokości 20x dodatku pielęgnacyjnego
Emerytury dożywotnie: - określony wiek powyżej 65 roku życia, - emerytura hipotetyczna wynosi min 0,5 dodatku pielęgnacyjnego.
Emerytura okresowa pobierana jest przez max 5 lat. Prawo do emerytury okresowej wygasa: - z chwilą śmierci - wyczerpanie środków - po ukończeniu 65 roku życia. Jeżeli kobieta ukończy 60 lat i chce uzyskać emeryturę okresową: - musi złożyć wniosek do ZUS - występuje z zapytaniem jaki kapitał został zgromadzony na koncie, ZUS wylicza wysokość emerytury. ZUS przekazuje informację do OFE, ZUS i OFE wypłacają swoje części, osoba ma szansę na ponowne obliczenie wartości emerytury okresowej (np. po roku, gdy dorobi sobie i będzie płacić składki)
Emerytura dożywotnia: - złożenie wniosku - w przypadku kobiet pobierających emeryturę okresową po jej wygaśnięciu w wieku 65 lat wniosek nie jest wymagany, kobieta przechodzi na emeryturę dożywotnią, - osoby, które z urzędu przechodzą na emeryturę nie muszą składać wniosku ZUS na 3 m-ce przed uzyskaniem wieku emerytalnego (65lat) poinformuje o ofercie emerytury dożywotniej ZUS nie wypłaci emerytury do momentu dokonania wyboru przez ubezpieczonego oferty emerytalnej.
ZASIŁEK POGRZEBOWY - - pobieranie zasiłku, emerytury lub renty uprawnia do zasiłku pogrzebowego - śmierć osoby uprawnionej uprawnia do zasiłku pogrzebowego - jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego, ubezpieczony spełnia warunki do zasiłku lub renty, przysługuje zasiłek pogrzebowy. UPRAWNIENI: - w przypadku członków rodziny, aby otrzymać zasiłek pogrzebowy wystarczy okazanie aktu zgonu - pracodawca może ubiegać się o zasiłek pogrzebowy, jeżeli przedstawi dowody ponoszonych kosztów - koszty pogrzebu nie mogą być wyższe niż 200% miesięcznego przeciętnego wynagrodzenia, aby ubiegać się o wypłatę świadczenia - wniosek o wypłatę należy złożyć w ciągu roku od śmierci ubezpieczonego, w przeciwnym razie uprawnienie do świadczenia wygasa.
DODATKI DO EMERYTUR I RENT - Art. 75. 1). Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia, z zastrzeżeniem ust. 4. 2). Dodatek pielęgnacyjny wynosi 106,41 zł miesięcznie. (UWAGA! Od 1 marca 2006 r. – 153,19 zł; MP nr 12, poz. 166). 3). Kwotę dodatku, o którym mowa w ust. 2, podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja. 4). Osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu. Art. 76. 1). Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych. 2). Dodatek, o którym mowa w ust. 1, wynosi 200 zł miesięcznie. (UWAGA! Od 1 marca 2006 r. – 287,93 zł; MP nr 12, poz. 166). 3). Kwotę dodatku, o którym mowa w ust. 2, podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja.
EMERYTURY POMOSTOWE - Świadczenie wypłacane do momentu przejścia na emeryturę w wieku 60/65 lat. Świadczenie: - emerytury pomostowe – przyznawane osobom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze - rekompensaty
Praca w szczególnych warunkach -praca odznaczająca się dużą uciążliwością, organizm na skutek warunków pracy szybciej starzeje się niż w warunkach normalnych.
Praca o szczególnym charakterze - praca wymagająca sprawności psychofizycznej
Osoba wykonująca pracę o szczególnym charakterze na ½ etatu nie może ubiegać się o emerytury pomostowe.
WARUNKI JAKIE NALEŻY SPEŁNIĆ:
POWSZECHNE: Wszystkie osoby ubiegające się o świadczenie muszą spełnić. - osoby urodzone po 31.12.1949 - staż : k. 20 lat, m. 25 lat - przed 01.01.1999 osoby wykonywały pracę o szczególnym charakterze - po 31.12.2008 wykonywały pracę w szczególnych warunkach na podstawie nowej ustawy - rozwiązanie stosunku pracy
SZCZEGÓLNE: Warunki uzależnione od warunków pracy. – wiek - staż pracy - dodatkowe kryteria np. zaświadczenie o niezdolności do pracy. Uprawnieni: - pracownicy - w niektórych przypadkach twórcy, artyści - funkcjonariusze służb mundurowych.
Emerytura pomostowa zostaje wstrzymana w przypadku, gdy świadczeniobiorca ponownie wykonuje pracę w szczególnych warunkach, bez względu na wysokość otrzymywanych przychodów.
Obowiązki pracodawcy: - sporządzenie wykazu prac prowadzonych w szczególnych warunkach - opłata składki 1,5% wysokości podstawy wymiaru składki na fundusz emerytur pomostowych. Rekompensaty z tytułu pozbawienia uprawnień do emerytury pomostowej: - spełnienie warunków: a) praca w szczególnych warunkach; b) 15 lat pracy
ZASIŁEK CHOROBOWY
Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie okresu wyczekiwania. Okres ten jest zróżnicowany w zależności od charakteru ubezpieczenia. Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo ma prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Od dnia 1 stycznia 2009 r. osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie prawo do zasiłku chorobowego nabywa po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia. Wcześniej okres ten wynosił 180 dni. Do okresu ubezpieczenia zalicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa w ubezpieczeniu nie przekracza 30 dni albo jest spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej.
Bez okresu wyczekiwania zasiłek chorobowy przysługuje: absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych, ubezpieczonym, których niezdolność do pracy spowodowana została chorobą zawodową lub wypadkiem w pracy (zasiłek z ubezpieczenia wypadkowego) albo wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (zasiłek z ubezpieczenia chorobowego), ubezpieczonym obowiązkowo, którzy legitymują się co najmniej 10-letnim okresem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, posłom i senatorom, którzy przystąpią do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek chorobowy przysługuje także, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego: nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego albo nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego - w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby (oznaczonej w zaświadczeniu lekarskim kodem literowym "E"). Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, nie dłużej niż przez 182 dni, a w przypadku gruźlicy (oznaczonej przez lekarza w zaświadczeniu lekarskim kodem "D") - nie dłużej niż przez 270 dni. Od 1 stycznia 2009 r. również ubezpieczone, których niezdolność do pracy przypada na okres ciąży mają prawo do zasiłku chorobowego przez okres do 270 dni. Pracownikom, osobom wykonującym pracę nakładczą oraz osobom odbywającym służbę zastępczą zasiłek chorobowy przysługuje od 34. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, a jeżeli ukończyli 50 rok życia - od 15. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym. Za czas niezdolności do pracy trwającej łącznie do 33 lub odpowiednio do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego, zachowują oni prawo do wynagrodzenia, na podstawie art. 92 Kodeksu pracy. Czternastodniowy okres wypłaty wynagrodzenia za czas choroby ma zastosowanie od następnego roku kalendarzowego, w którym osoba będąca pracownikiem, osoba wykonująca pracę nakładczą albo osoba odbywająca służbę zastępczą ukończyła 50 rok życia.
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego - z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje osobom podlegającym ubezpieczeniu wypadkowemu: pracownikom - od pierwszego dnia niezdolności do pracy, nawet jeżeli pracownik nie wykorzystał jeszcze okresu 33 dni lub odpowiednio 14 dni, za który zachowuje prawo do wynagrodzenia na podstawie art. 92 Kodeksu pracy. Zasiłek nie należy: - osobom, które stały się niezdolne do pracy z powodu przestępstwa umyślnego, - są niezdolne do pracy z tytułu uzależnienia
Jeżeli osoba wyczerpała zasiłek chorobowy i jest nadal niezdolna może złożyć niosek o świadczenie rehabilitacyjne.
Świadczenie rehabilitacyjne na okres nie dłuższy niż 12 m-cy- Wysokość:- zasiłek chorobowy: 80% podstawy wymiaru składki na zasiłek chorobowy; Jeśli w szpitalu to 70% - 100% jeśli choroby przypadają w okresie ciąży lub są spowodowane w momencie drogi do pracy. Wysokość świadczenia zależy od tego jak długo osoba pobiera: - za pierwsze 3 m-ce 90% - za pozostały okres 75% - w okresie ciąży 100%
Jeżeli osoba wykorzystała okres zasiłkowy i nadal nie zjawia się w pracy, pracodawca może zwolnić.
ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY - tylko pracownikom, przysługuje w okresie rehabilitacji zawodowej, max 24 m-ce, wstrzymuje się po orzeczeniu lekarskim
ZASIŁEK MACIERZYŃSKI
Przysługuje z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia na wychowanie, przysposobienia. Przyjęcie na wychowanie – dziecko do 7 lat Zasiłek wypłaca się przez cały okres trwania urlopu. Zasiłek macierzyński z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 10 roku życia. Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego w takim przypadku od 1 stycznia 2009 r. nie może być krótszy niż 9 tygodni (63 dni). Matka dziecka, po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie może zrezygnować z dalszego pobierania zasiłku i wcześniej wrócić do pracy. W takim przypadku pozostałą część okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystuje ubezpieczony ojciec dziecka. Od następnego roku można ubiegać się o dodatkowy urlop macierzyński od 6 do 8 tygodni. Nie będzie go można dzielić między rodzicami. Od 2012 roku będzie urlop ojcowski do 12 m-cy. W okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego nie można zwolnić osoby 2 tygodnie przed porodem można korzystać z urlopu macierzyńskiego
ZASIŁEK OPIEKUŃCZY - dziecko zdrowe do lat 8 - chore do lat 14 – pow. 14 lat lub dorosłym pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym. Dziecko do 2 lat – matka ma prawo do zasiłku opiekuńczego nawet jeśli jest ojciec lub inna osoba. OKRES: - do lat 14 – 60 dni w roku - inni członkowie(dzieci powyżej 14 lat, dorośli) – 14 dni w roku. W sumie 60 dni MAX. 2 zasiłek opiekuńczy max 8 tygodni. 80% wymiaru zasiłku – wysokość zasiłku opiekuńczego, 12 m-cy pełnych z wynagrodzeniem.