podejście psychodynamiczne i humanistyczne

Założenia podejścia ściśle psychoanalitycznego:

1. doniosła rola procesów nieświadomych

2. konflikty i obrony

3. kompleks Edypa

4. centralna w rozwoju osobowości rola popędów seksualnych i agresywnego

Psychoanaliza: teoria klasyczna

Modele:

• dynamiczny – założenie o roli i działaniu popędów libidynalnego i agresywnego

• ekonomiczny – w jaki sposób funkcjonuje (przemieszcza się) energia w psychice

• topograficzny – systematyka procesów świadomych, przed świadomych i nieświadomych

• rozwojowy – stadia, teraźniejszość ukształtowana przez przeszłość

• strukturalny – struktury psychiczne: id, ego, superego

Model topograficzny przed teoria strukturalną („drugą teorią aparatu psychicznego”)

Teoria popędów - dynamiczny

Popędy: libidynalny i agresywny

Libido: bogaty rodzaj pragnienia, seks, ale też przyjemność, miłość, zmysłowość;

Popęd: źródło (cielesne) + cel (rozładowanie napięcia) + obiekt (kierunek popędu)

Energia psychiczna – ekonomiczny

Sposób wyrażenia popędu i obiekt podlegają ciągłym zmianom.

Kateksja – naładowanie energią psychiczną

Energia przepływa do obiektów i całkowicie lub częściowo zostaje związana – „zatrzymana” przez obiekt = obsadzenie obiektu kateksją

Model ekonomiczny - gospodarujemy energią. Podlega prawom fizyki.

Motywy – mogą ulegać przekształceniom – symptom, marzenie senne, dowcip, pomyłka językowa, zachowania, etc. Nie mogą zniknąć.

Motywy nieświadome – topograficzny

Psychiczny dobrobyt – w funkcjonowaniu psychicznym nic nie dzieje się przez przypadek.

O istnieniu nieświadomości przekonały Freuda: zjawiska posthipnotyczne i niemożność przypomnienia sobie przez neurotyków podstawowych wydarzeń z przeszłości.

Świadoma aktywność – doświadczane bezpośrednio, najmniejsza część życia psychicznego.

Przedświadome – fakty, zdarzenia, spostrzeżenia = w nieświadomości, ale łatwo mogą zostać z niej wydobyte, jeśli skupimy na nich uwagę.

Nieświadome – treści, których nie akceptujemy. Zagrażające wspomnienia, doświadczenia bieżące – myśli, lęki, nadzieje, impulsy, pragnienia. Na ich granicy: procesy cenzurujące (żeby to, co silnie zagrażające nie przedostało się do sfery świadomej). Wyparcie – przesuwanie tego, co niewygodne do nieświadomości. Kształtują zachowanie.

Adaptacyjny punkt widzenia – zachowanie jest dostosowaniem się do wymagań środowiska

Zachowanie – motywowane i celowe (cel: uniknięcie bolesnych myśli i wspomnień).

Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru – rozwojowy

W teraźniejszości trwa przeszłość. Motywy, cele, popędy zafiksowane na poziomie niemowlęcym – mogą przetrwać w niezmienionej formie od wczesnego dzieciństwa.

Stadia psychoseksualne:

• oralne

  • 0-2 lata; Konflikt: libido - sadyzm

• Analne

  • 2-3 lata; kontrola – jej brak

• Falliczne

  • 4-5 lat; Lęk kastracyjny, zazdrość o penis

• okres latencji (6-12 lat)

• Genitalne (13-18 lat)

Rozwój i formowanie się osobowości zdeterminowane przez konflikt i kompromis. Gdy intensywny konflikt: fiksacja. Im silniejsza fiksacja, tym łatwiej o regresję.

Rozwiązanie podstawowej sprzeczności pomiędzy impulsem a ograniczającymi go siłami = kompromis.

Stadium falliczne: kompleks Edypa – kamień milowy w rozwoju dziecka

U chłopców: lęk przed kastracją. U dziewczynek: zazdrość o penis. w efekcie monitorowania przez dziecko kazirodczych pragnień powstaje Superego

Ostatecznie ukształtowana osobowość – korzysta z pozostałości z każdego ze stadiów.

Id, ego i superego – strukturalny

Id

• prymitywna, pierwotna; siedlisko popędów: seksualny i agresywny + ich zaspokajanie;

• zasada przyjemności – dążenie do natychmiastowej gratyfikacji

• reguły procesów pierwotnych

• myślenie życzeniowe

• nie rozróżnia pomiędzy obiektem a jego wyobrażeniem

Ego

• w miarę napotykania ograniczeń część id się rozwija i różnicuje powstaje ego

• radzenie sobie z rzeczywistością

• pośredniczy między impulsami id, ciągłymi wymaganiami rzeczywistości i zasadami superego

• zasada rzeczywistości

• procesy wtórne – wykonawcza funkcja ego – różnicują między rz. Subiektywną a rz. Obiektywną i na podstawie doświadczeń oceniają aktualne zdarzenia, po to, by oszacować najbardziej właściwie sposoby uzyskania gratyfikacji.

• Ocenianie, badanie rzeczywistości, tolerancja na frustrację i kontrola impulsów, relacje interpersonalne (z obiektem) zainteresowanie psychologii ego

Superego

• Wartości moralne

• Rozwija się z części ego

• Dziecko uczy się wartości od rodziców, internalizuje wartości bądź dokonuje ich introjekcji (bez różnicowania i integracji z innymi wartościami = tak jest w internalizacji)

• Identyfikowane z sumieniem

• Ego idealne – jaka powinnam, chciałabym być

• Sumienie, ego idealne socjalizacja dziecka

• Poszukuje perfekcji

Konflikt, lęk i mechanizmy obronne

Konflikt i lęk

• Id, ego i superego w ciągłym konflikcie

• Początkowo konflikt z otoczeniem, gdy się go zinternalizuje – w człowieku lęk

• Lęk:

  • Obiektywny

    • Niebezpieczeństwo lub zagrożenie

    • Ego uczy się radzenia z lękiem przez unikanie zagrażających sytuacji, uczuć; też przewidywać sytuacje rodzące lęk

    • Konflikt: ego - rzeczywistość

  • Neurotyczny

    • Opozycja celów id i ego

    • Może powstać w efekcie kar lub innej frustracji popędów

    • Formy

      • Nieokreślony

        • Stała obawa, że przydarzy się coś strasznego

        • Ciągły niepokój

        • Faktycznie: obawa, że ego nie skontroluje presji id

      • Fobia

        • Intensywny, nieracjonalny strach

        • Przedmiot fobii = symbol pokusy zaspokojenia popędu

      • Panika

        • Nagłe pojawienie się paraliżującego strachu

        • Reakcja rozładowania impulsów id

  • Moralny

    • Rezultat konfliktu między id a superego

    • Wstyd lub wina

Szczególna uwaga: neurotyczny i moralny.

Działania ego i superego (antykateksje) mają przeciwstawić się impulsom id.

Charakter – ściśle związany ze stylem obronnym jednostki.

Mechanizmy obronne

Sposoby radzenia sobie z lekiem.

• Wyparcie – usunięcie ze świadomości myśli, wyobrażeń

• Zaprzeczenie – utrzymywanie, że sytuacja zagrażająca nie ma miejsca

• Reakcja upozorowana – uczucia, zachowania przeciwne do rzeczywiście odczuwanych

• Projekcja – przypisanie własnego impulsu komuś innemu

• Przemieszczenie - przeniesienie uczuć z jednej osoby na drugą

• Sublimacja – przemieszczenie celu popędu na zgodny z wartościami społecznymi

• Izolacja – oddzielenie myśli od towarzyszących im uczuć

• Intelektualizacja – intelektualne opracowanie impulsów agresywnych lub seksualnych

• Racjonalizacja – samooszukujące się usprawiedliwienia niepowodzenia

• Anulowanie – odczynianie, odkupienie się, wynagrodzenie ofierze, rytualne

• Regresja – powrót do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszej fazy rozwoju

• Identyfikacja z agresorem – przyjęcie roli / atrybutów agresora, by budzić strach

Wyparcie – centralne.

Wyparcie – ego broni się przed id. Zaprzeczenie – ego boi się przed rzeczywistością.

Przemieszczenie, projekcja, reakcja upozorowana, sublimacja – pośrednie, manipulacje polegające na kamuflażu niedozwolonego popędu

Intelektualizacja, racjonalizacja – reinterpretacje, forma samokontroli

Wczesnej rewizje: neofreudyści

Psychologia analityczna

Carl Gustav Jung. Wierzył, że buduje uniwersalną, pozahistoryczną, pozaspołeczną teorię psychiki, niezależną od kultury.

Nieświadomość zbiorowa – dziedziczone, wdrukowane doświadczenie całego rodzaju ludzkiego. Składniki: archetypy – niektóre tak rozwinięte, że można je uznać za oddzielne systemy wewnątrz psychiki: anima, animus, persona, cień.

Anima – kobieca strona psychiki mężczyzny. Animus – męska żeńskiej. Persona – sposób adaptacji do modelu kulturowego, kompromis między jednostką a społeczeństwem. Cień – popędy zwierzęce – negatywne myśli, zachowania, działania.

Głębsza warstwa: jądro osobowości: self =jaźń – jedyna instajca zdolna koordynować funkcjonowanie pozostałych struktur osobowości w procesie osiągania jedności, równowagi i stabilności. Stan bardziej pożądany niż możliwy. Realizowany przez całe życie w indywiduacji.

Indywiduacja – stawanie się oddzielną, a zarazem niepodzielną psychologiczną całością w procesie godzenia lub równoważenia przeciwieństw.

Główny motor: samorealizacja.

Nieświadomość = twórcze dopełnienie świadomości.

Typologie osobowości:

• Introwersja – ekstrawersja

  • Introwersja: skupianie się na własnym świecie wewnętrznym

  • Ekstrawersja: orientacja na świat zewnętrzny

• Cztery podstawowe funkcje psychiczne

  • Myślenie - ideacyjne, intelektualne; rozumienie siebie i świata

  • Uczucia – wartość rzeczy dla podmiotu, przyjemność, ból, strach, złość

  • Wrażenia – rejestrowanie faktów

  • Intuicja - nieświadoma percepcja

  • Dwie pary: myślenie – uczucia, wrażenia – intuicja

Kompleksy: konstelacje silnie zabarwionych emocjonalnie idei.

Kontynuowano:

• Wymiary osobowości – introwersja – ekstrawersja

• Pojęcie persony – np. u Rogersa – niezgoda między Ja a doświadczeniem

• Jądro osobowości = self relacja z obiektem

• samorealizacja

Psychologia indywidualna

• Adler

• dążenie człowieka do mocy

• biologiczne źródło – popęd agresji

• poczucie niższości

Psychologia kulturowa

• Fromm

• Człowiek rozumiany tylko w relacjach z innymi

• Więź pierwotna – dziecko – matka

• Dorastanie = proces indywiduacji

  • Zorganizowanie i integracja struktury osobowości

  • Poczucie samotności i izolacji

    • Przezwyciężyć:

      • Podporządkowanie się społeczności – ucieczka od wolności

      • Twórczy związek z przyrodą – ucieczka do wolności

Psychologia interpersonalna

• Osobowość = system, którego celem jest redukcja napięcia i przekształcenie go w nawykowe, względnie trwałe wzorce zachowania, przywracające równowagę

• Przekształcenia = dynamizmy

• Źródła napięcia: potrzeby i lęk dążenia

  • Do satysfakcji

    • Zaspokojenie potrzeb snu, odpoczynku, jedzenia, seksu

  • Do bezpieczeństwa

    • Dobre samopoczucie, poczucie przynależności i akceptacji

• Szczególnie ważny: dynamizm systemu Ja (self) = personifikacje siebie

  • Ja-dobry

    • Doświadczenia związek z poczuciem bezpieczeństwa, czułość, aprobata

  • Ja-zły

    • Uzupełniający, zakazy, dezaprobata, etc.

  • nie-Ja

    • niesamowitość i groza, koszmary senne

    • radzenie sobie przez dysocjację

• mechanizm self = wzorzec reagowania w relacjach interpersonalnych nastawione na ochronę przed lękiem

• zniekształcenie parataksyczne – prywatny obraz drugiej osoby, własnych z nią relacji, zniekształcony przez lęk

• procesy poznawcze między rzeczywistością a działaniem

Psychologia ego

Hartmann:

• ego nie rozwija się z id, powstają odrębnie

• podstawowe funkcje ego (oddychanie, motoryka, mowa, zapamiętywanie, itp.) rozwijają się w procesie dojrzewania i uczenia się mają autonomię pierwotną, nie muszą zostać uwikłane w konflikt

• funkcje centralne ego – rozwiązywanie konfliktów; autonomia wtórna, podstawa autonomicznych motywacji ego

• autonomia wtórna zyskiwana jest dzięki tak zwanej neutralizacji energii psychicznej

• siła ego – ilość energii, którą ego zdolne jest zneutralizować

• stabilność ego – odporność na regresję

• autonomia pierwotna + autonomia wtórna obszar wolny od konfliktu

• równowaga – wskaźnik adaptacji, miara integracji osobowości; nadzorowana przez nadrzędne funkcje ego: syntetyczną i organizującą; zewnętrzna i wewnętrzna

• sytuacja optymalna – człowiek realizuje cele, które są zarazem przyjemne (id), użyteczne (ego) i moralne (superego)

• regresja w służbie ego – regresja do poznawczego funkcjonowania na poziomie procesów pierwotnych, występuje wtedy, gdy ego wyłącza niektóre swoje funkcje; odwracalna, dowolna; wyzwala umiejętności twórcze

Teorie relacji z obiektem: interpersonalne „przesunięcie”

Nowa teoria?

• Relacja między podmiotem a drugą osobą.

• Obiekt = wewnętrzna psychiczna reprezentacja drugiej osoby, niekoniecznie prawdziwa

• Pierwszy obiekt: matka

• Założenia:

  • Siła napędowa: dążenie do obiektu

  • Self – kształtuje się w rozwoju wczesnodziecięcych relacji z obiektem, dążenie do przyjemności i popęd agresji – wartościowanie obiektu i siebie

  • Relacje kształtują się poprzez mechanizmy ich uwewnętrznienia: projekcja, introjekcja, identyfikacja projekcyjna, tłumaczy je przeniesienie wzorców relacji z matką na relacje z innymi obiektami

Stadia rozwoju – proces kształtowania się Ja

• Wczesnodziecięce relacje z matką – podstawa kształtowania się Ja

• Rozwój: całkowita zależność od matki względna niezależność

• Stadia (wiek w miesiącach):

  • Autyzmu (0-1)

    • Koncentracja na własnych procesach fizjologicznych

  • Symbiozy (2-5)

    • Całkowita zależność od matki, obraz siebie i matki łączny

  • Separacji – indywiduacji (6-30)

    • Procesy oddzielania się od matki

    • Fazy (Mahler):

      • Różnicowania (6-9)

        • Lęk przed rozdzieleniem, odróżnianie matki od innych

      • Praktyki (10-15)

        • Poczucie omnipotencji – z nierozdzielonego jeszcze obrazu matki i siebie swobodne badanie otoczenia

      • Ponownego zbliżania (16-23)

        • Matka postrzegana jako dobra lub zła kryzys zbliżania

      • Konsolidacji (24-30)

        • Rozszczepiona wartościowość rodzica integracja

    • Fazy (Winnicott):

      • Trzymania

        • Absolutna zależność od matki

        • Trzyma się dziecko na rękach

        • Wzorzec sprzyjającego otoczenia

        • Pierwsze potrzeby powinna zaspokajać matka

          • Wystarczająco dobra

          • Jeśli musi samo lęk agonalny (przed unicestwieniem, panika, rozpacz)

          • Matka = pomocnicze ego

      • Obiekty przejściowe

        • Zabawka: kocyk albo miś

      • Niedobry początek osobowość schizoidalna

        • Zbliżanie się do innych poczucie fuzji, utraty granic Ja

        • Oddalenie lek przed unicestwieniem, dośw. Nie-Ja

• Rozwój zmierza do ukształtowania się dojrzałej niezależności, autonomicznego ego, osobowego ego, wewnętrznej reprezentacji Ja, poczucie tożsamości, globalnego pojęcia Ja struktura JA

• Proces rozwoju struktury Ja:

  • Ciągłość Ja – pierwotna integracja odczuć i działań w jedną całość

  • Stałość Ja: Integracja afektywna – poz., neg. reprezentacja obiektu i siebie

  • Odrębność siebie – różnicowanie pomiędzy obiektem a sobą

  • Niezależność bez utraty poczucia więzi

Ego czy self? Zmiany w teorii osobowości

• Próby przeformułowania teorii strukturalnej na self

Zmiany w modelu terapii

• Praca z oporem

• Projekcja – rzutowanie na obiekt własnych pragnień

• Introjekcja – przyjmowanie uczuć i potrzeb obiektu jako własnych

• Identyfikacyjne podmiot utożsamia się z rzutowanymi lub przyjmowanymi uczuciami

• Przeniesienie – uczucia wobec pierwotnego obiektu przeniesione na analityka

Psychologia self

• Heinz Kohut

• Odrzuca większość założeń teorii klasycznej

• Nic diametralnie innego niż relacja z obiektem

• Wprowadzana stopniowo

„Odnowa” Ja

• Ostateczny wynik rozwoju self

  • Relacja z obiektem: podmiot osiąga psychologiczną, intrapersonalną niezależność od wspierającego go obiektu

  • Kohut: potrzeba znaczących osób trwa przez całe życie, nigdy nie wygasa

    • Inni będąc przedmiotem naszego szacunku i podziwu, dają nam siłę

• Self wokół idei narcyzmu:

  • Zespół przyjemnych odczuć związanych ze sobą

  • Przekonanie, że jest się centrum świata, satysfakcja, przyjemność z bycia innymi

  • Przeżywany w związku z obiektem – obiektem self

• Self-obiekt: obiekt doświadczany przez podmito jako część i rozszerzenie self

  • Intrapsychiczna reprezentacja funkcji otoczenia podtrzymujących self

  • Pierwsza osoba znacząca (jak pomocnicze ego w relacji z obiektem)

• Dwa aspekty relacji dziecka z matką:

  • Potwierdzanie przez rodzica poczucia doskonałości wielkości dziecka

  • Podziwianie rodzica przez dziecko, idealizowanie go (self-obiektu!)

  • Stanowią podstawowy program rozwoju, który dalej realizuje się jako dwa bieguny self

    • Potwierdzanie wartości biegun ambicji i celów

    • Podziw wobec rodzica biegun ideałów

• Dojrzale zdrowe, spójne self:

  • Zaufanie do siebie i stabilne poczucie własnej wartości

  • Umiejętność budowania związków opartych na przywiązaniu i wsparciu

  • Jeśli nie potwierdzono wartości dziecka, nie miało ono możliwości idealizowania zaburzenia narcystyczne (ciągłe dążenie do doskonałości, patologiczne uzależnienie od uznania innych, niezdolność do budowania ciepłych relacji)

• Człowiek winny – cierpi na zaburzenie związane z klasyczną psychoanalizą (konflikt pomiędzy id, ego i superego)

• Człowiek tragiczny – zaburzenie charakterystyczne dla self. Zachowanie – dążenie do integralności i „całościowości”, nie przez seksualizm i agresję. Musi zaspokoić ambicje i cele.

• Analityk powinien odgrywać rolę self-obiektu.

Ja intersubiektywne

• Daniel Stern.

• Inne tezy rozwoju dziecka.

• Ja – subiektywna organizacja doświadczenia – poczucie Ja = świadomość ciągu doświadczeń tworzących pewien stały wzorzec.

• Wyróżniające założenia:

  • Poczucie Ja istnieje od chwili narodzin, nie jest wynikiem doświadczenia społecznego lecz jego organizatorem

  • W rozwoju nie występuje stadium autyzmu ani stadium symbiozy

  • Kolejne formy doświadczenia współistnieją z poprzednimi i są aktywne przez cale życie

• Poczucie wyłaniającego się Ja – 0-2 mż, wskutek wrodzonej zdolności dziecka do odbierania świata jako zorganizowanego układu B; doznania integrowane we wzorce

• Poczucie rdzennego Ja – 2-6 mż, psychologiczna wiedza o swoim fizycznym, cielesnym Ja, niezbędne do gromadzenia wiedzy o innych.

Integrowane cztery rodzaje doświadczeń:

• Sprawstwo – moje działania (konsekwencje dla mnie) odróżnione od działań innych (konsekwencji dla nich),

• Spójność Ja – ciało stanowi całość, ma granice fizyczne

• Afektywność Ja – stałe wzorce emocjonalne związane z własnym stanem fizycznym i psychicznym zadowolenie po jedzeniu, przykrość, gdy mokro

• Ciągłość Ja – pamięć motoryczna, percepcyjna i emocjonalna

• Podstawowe zadanie rdzennego Ja: wytworzenie poczucia, że świat jest interpersonalny

• Uogólniona reprezentacja interakcji – wytworzone na podstawie doświadczeń z drugą osobą, URI – reprezentacja prototypowa, też partner interakcji

• Pamięciowy towarzysz – ów partner, należy do URI

• Poczucie podmiotowego Ja – 6-9 mż, podzielanie doświadczenia z drugą osobą. Dzielone:

  • Uwaga – dziecko patrzy tam, gdzie wskazuje matka,

  • Intencje – dziecko gestami i wokalizacją komunikuje matce swoje intencje

  • Stany afektywne – zauważa emocje matki i preferuje zgodność swoich emocji z matki

Dzielenie się doświadczeniem wzajemne dostrajanie się (selektywnie – rodzice wybierają)

• Poczucie werbalnego Ja – 15-18 mż, aktywne zaangażowanie się w tworzenie znaczeń oraz negocjowanie ich z inną osobą

Wkład psychoanalizy do teorii osobowości

Wkład do osobowości:

• Procesy nieświadome

• Psychiczny determinizm, konflikt i kompromis

• Cielesność człowieka: seks i agresja

• Mechanizmy obronne

• Pojęcie struktury osobowości

• Interpretacja znaczenia

Podejście teorii uczenia się: 
Pervin, L. A., & John, O. P. (2001). Osobowość: teoria i badania

Uczeniowe ujęcie osoby i nauki

• Niemal całe zachowanie jest wyuczone

• Kwestię podstawową sanowi obiektywizm oraz precyzyjne formułowanie hipotez

• Badanie empiryczne: kamień węgielny teorii i praktyki

• Zasady uczenia: podstawa teoria osobowości i jej praktycznych zastosowań

• Zachowanie = odpowiedź na wzmocnienia w środowisku, specyficzne wobec sytuacji

• Odrzucenie medycznego modelu psychopatologii; naciska na podstawowe zasady uczenia i zmianę zachowania

Teoria warunkowania klasycznego Pawłowa

Zasady warunkowania klasycznego

• Uprzednio neutralny bodziec jest w stanie wywołać reakcję dzięki skojarzeniu go z bodźcem automatycznie wywołującym taką samą lub podobną reakcję.

• Generalizacja: RW pojawiająca się na poprzednio neutralny B, zostanie również skojarzona z podobnymi B

• Różnicowanie – jeśli wielokrotne próby pokazują, że tylko po pewnych B następuje BB, zwierzę rozpoznaje różnice między B

• Wygaszanie – początkowo neutralny B jest wielokrotnie prezentowany i przynajmniej czasami nie występuje po nim BB, następuje stopniowe osłabienie lub zaprzestanie warunkowania lub skojarzenia

Psychopatologia i zmiana

• Warunkowa reakcja emocjonalna – mały Albert płakał na widok szczura, bo ten się źle kojarzył

• Piotra oduczano lęku przed królikiem – albo stopniowo, albo dawano mu dobre jedzenie, gdy królik był blisko

• Systematyczna desensytyzacja – nauka relaksacji skonstruowania hierarchii lęku stan głębokiej relaksacji + B, który budzi najmniejszy lęk w hierarchii brak lęku przenosi się do rzeczywistości

Reinterpretacja przypadku Małego Hansa

• Ten dzieciak od lęku przed koniem – Freud

• Inna interpretacja: dziecko widziało bite konie, tata ostrzegał, etc.

Dalsze rozwinięcia

• Po uwarunkowaniu na jedno słowo, działa też na podobne znaczeniowo

Teoria warunkowania instrumentalnego Skinnera

Skinnera teoria osobowości

Struktura

Kluczowa: reakcja prosty odruch / złożone formy zachowania

Reakcje – powiązane z bodźcem

Operanty – niepowiązane (przyczyna inicjująca: organizm): gaworzenie niemowląt, latanie ptaków

Dynamika – warunkowanie instrumentalne

Czynnik wzmacniający: B który następuje po R i zwiększa prawdopodobieństwo jej pojawienia się

Pieniądze – zgeneralizowany czynnik wzmacniający umożliwiają dostęp do wielu rodzajów czynników wzmacniających

Rozkład wzmocnień – związek R z częstotliwością W i odstępami w jakich one występują

Stopniowe przybliżenia – ostateczne zachowanie tworzone przez wzmacnianie jego części

Wzrastanie i rozwój

Nowe zachowania nabywane przez proces stopniowych przybliżeń lub przez kształtowanie się zgeneralizowanych zachowań naśladowczych zachowanie kontrolowane przez kontyngencje wzmocnień w środowisku

Psychopatologia

Choroba: wzór reakcji wyuczony zgodnie z takimi samymi zasadami zachowania jak wszystkie inne wzory reakcji

Chorzy:

• Nie nauczyli się reakcji przystosowawczej deficyt zachowania

• Nauczyli się nieprzystosowawczej reakcji:

  • Nieakceptowana sama R

  • Niekaptowane warunki, w których się pojawia R

  • Zachowania przesądne – przypadkowe powiązanie R i W

Pomiar behawioralny

Elementy:

• Identyfikowanie określonych zachowań – zachowań (reakcji) przedmiotowych

• Identyfikowanie określonych czynników środowiskowych, które wywołują zachowania przedmiotowe, są dla nich sygnałem lub je wzmacniają

• Identyfikowanie określonych czynników środowiskowych, którymi m - ożna manipulować w celu zmiany zachowania

Funkcjonalna analiza zachowania zmierza do określenia warunków środowiskowych kontrolujących zachowanie

Pomiar ABC: poprzedzające (Antecendets), zachowanie (Behavior) i konsekwencje (Consequences)

Plan badawczy ABA

Osoba badana sama dla siebie jest grupą kontrolną.

A – faza wyjściowa:

zapisuje się aktualną częstotliwość zachowania, które jest przedmiotem zainteresowania

B – faza wzmacniania:

Po interesującym badacza zachowania wprowadza się czynnik wzmacniający, tak by zwiększyć częstotliwość tego zachowania; kiedy osiąga się jej pożądaną wysokość, można wyłączyć czynnik wzmacniający

A – faza niewzmacniania:

Po wyłączeniu czynnika. Sprawdza się, czy częstotliwość pojawienia się zachowania powróci do poziomu wyjściowego

Wskaźnikowe i próbkowe podejścia do pomiaru

Behawiorystów interesuje badanie zachowania jako takiego, nie jako przejawu jakiegoś konstruktu.

Podejście wskaźnikowe: na podstawie badania zachowania wnioskuje się o cechach

Podejście próbkowe: przedmiotem zainteresowania samo zachowanie + to, jak wpływają na nie zmiany w warunkach środowiskowych

Zmiana zachowania

Np. ekonomia żetonowa

Teoria bodźca-reakcji: Hull, Dollard i Miller

Teoria osobowości S-R

Struktura

Kluczowa: reakcja

Nawyk: skojarzenie między bodźcem a reakcją S-R

Popęd: B, który jest wystarczająco silny, by zaktywizować zachowanie; sprawia, że jednostka reaguje; popędy pierwotne (ból, głód) i wtórne (nabywane przez skojarzenia)

Dynamika

Popędy – składają się z wewnętrznych bodźców prowadzących do reakcji

Uczenie – reakcje nagradzane przez redukcję B popędowych

Uczenie instrumentalne – ważne wykorzystane wyuczonych R do zredukowania B popędowych

Wzrastanie i rozwój

Rozwój: nagromadzenie nawyków, które są następnie wiązane ze sobą hierarchicznie

Naśladowanie – opiera się na pozytywnym wzmocnieniu zachowania typu dopasowanie

Psychopatologia

Dzieci w rozwoju muszą nauczyć się społecznie akceptowanych sposobów redukowania popędów. (jedzenie, wydalenie, seks, agresja)

Rodzaje konfliktów

Dążenie – unikanie: ten sam bodziec wywołuje zarówno R dążenia, jak i unikania

Dążenie –dążenie: rozdarcie między dwiema pożądanymi możliwościami

Unikanie – unikanie: dwie niepożądane możliwości

Porównanie ujęć uczeniowych z wcześniejszymi poglądami

Uczeniowe: koncentracja na procesie uczenia, nie na strukturze, czyli motywach, cechach lub obrazie siebie.

Krytyczna ocena

Mocne strony

• systematyczne badania oraz rozwój teorii

• docenienie analiza roli sytuacyjnych i środowiskowych zmiennych w zachowaniu

• pragmatyczne podejście do terapii

Słabe strony

• zbyt proste wyjaśnienia zachowania

• przenoszenie tłumaczenia ze szczurów na ludzi

• badanie sztucznych zachowań

• uproszczanie zachowań poznawczych

• brak jednej, zintegrowanej teorii

• skuteczność terapii?

Podstawowe twierdzenia

Podejście psychologii humanistycznej: 
Bugental, F. F. (1979). W poszukiwaniu autentyczności.

Psychologia humanistyczna

Podstawowe postulaty

Człowiek jako taki jest czymś więcej niż sumą swoich części

• Charakterystyka osoby, nie organizmu

• Człowiek w ludzkim aspekcie

Człowiek istnieje w środowisku ludzkim

• Ciągłe pozostawanie w związkach z innymi ludźmi

• Człowiek tylko w układach interpersonalnych

Człowiek jest świadomy

• Ośrodek doświadczenia = świadomość (ciągła i wielopłaszczyznowa)

• Nieświadomość płaszczyzną świadomości

Człowiek dysponuje wyborem

• Wybór = atrybut doświadczenia

• Człowiek – świadomy – jest też świadomy, że jego wybór ma wpływ na strumień jego świadomości oraz że nie jest widzem, ale uczestnikiem własnego doświadczenia

• Możliwość przekraczania granic własnego stanu, wyznaczonego przez przyrodę

• Zdolność człowieka do zmian

Człowiek działa celowo

• Wybór świadczy o celowości działania

• Intencjonalność człowieka stanowi podstawę, na której buduje on swoją tożsamość, co odróżnia go od innych gatunków

• Cel – zachowawczość, jak i zmienność

• Człowiek dąży do stanu spoczynku, lecz równocześnie dąży do różnorodności i braku równowagi

• Człowiek działa w sposób złożony, wieloraki, wręcz paradoksalny

Kierunek humanistyczny

Psychologia humanistyczna w trosce o człowieka

• Odrzuca dystans wobec przedmiotu swoich badań

• Opiera się na zainteresowaniu człowieka człowiekiem

PH przedkłada sens nad procedurę

• Nie zajmuje się przede wszystkim metodologią

PH szuka przede wszystkim wartości humanistycznych

• Jedynie wartości zrodzone z doświadczenia ludzkiego mogą być ostatecznie uznane za istotne

• Metody statystyczne i eksperymentalne – środki pomocnicze; ostateczne kryterium: ludzkie doświadczenie

PH uznaje relatywizm wszelkiej wiedzy

• Wszechświat o nieskończonych możliwościach

• Wszelka wiedza względna i podlega zmianie

PH odwołuje się bardzo wyraźnie do podejścia fenomenologicznego

• W centrum: doświadczenie istoty ludzkiej

Istota autentyczności

Autentyczność – sposób istnienia w świecie, kiedy to istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata

Sprowadza się do likwidacji rozdźwięku między przedmiotem a podmiotem, czyli dychotomii między jaźnią a światem.

Wypaczenia:

• Utożsamia się z koncepcją adaptacji

  • Przystosowanie – uznanie wartości rywalizacyjnych dążeń, akumulacji dóbr materialnych, skrytości i alienacji

  • Autentyczność – ten poziom doświadczenia, na którym wartości te uważa się za ograniczoną i zniekształconą ekspresję doświadczenia, jaką ono w istocie jest

• Termin mistyczny

  • Autentyczność nie wymaga od człowieka, by porzucił on świat własnych przeżyć, lecz raczej by zrozumiał, jak bardzo jest „zanurzony” w tym świecie

  • Autentyczność to nie odrzucanie świata własnych przeżyć.

Transcendencja – obojętność wobec dychotomii między podmiotem a przedmiotem (jaźnią a światem); człowiek stopniowo przyzwala na wiele atrybutów życia codziennego, gdyż ich znaczenia zwierają się w szerszej perspektywie świata ontycznego

Przyzwolenie – przeciwstawiane odrzucaniu; nie oznacza odrzucania nawet takich wartości jaka dążenie, rywalizacja, itd.; akceptacja wszystkiego, co ludzkie;

Pewniki świadomości

Jeśli jestem otwarty na strumień świadomości, dostrzegam, że jest on wieloraki i że pewne jego aspekty charakteryzuje większa bezpośredniość niż inne. Te pierwsze – odnoszą się do mnie, te drugie są na zewnątrz. Granica między nimi nieuchwytna.

Świadomość wyróżnia się cechami:

Skończoność

• Strumień świadomości = zaledwie część szerszego strumienia potencjalnej świadomości

• Jestem świadomy, wiem, że zakres mojej świadomości mógłby być znacznie rozleglejszy

• Świadomość: skończona, ograniczona, niepełna

• Wszystko, co robimy względne, bo nie wiemy wszystkiego, co pozwoli zagwarantować pożądane rezultaty

• Ontologiczny pewnik: skończoność;

• Subiektywne doświadczenie: względność;

• Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba śmierci;

• Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie losu

Możliwość działania

• Poruszamy się, nie pozostajemy bierni, zmieniamy punkt widzenia na strumień świadomości

• Odkrywamy istnienie odpowiedzialności – nasze działania oddziałują na naszą świadomość; wyraża ona nasze powiązania ze światem

• Odpowiedzialność pociąga za sobą ważne konsekwencje: dwie formy niepokoju egzystencjalnego: winę i potępienie

• Wina = poczucie niedoskonałości realizacji naszych możliwości; zawiera w sobie przekonanie, że naprawdę czujemy się odpowiedzialni

• Potępienie = ostateczne zagrożenie, możliwość zaistnienia przytłaczającej winy

• Ontologiczny pewnik: możliwość działania;

• Subiektywne doświadczenie: odpowiedzialność;

• Ostateczny niepokój egzystencjalny: obawa przed potępieniem;

• Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie winy

Wybór

• Troska o działania

• Ontologiczny pewnik: wybór

• Subiektywne doświadczenie: autonomia (ograniczona)

• Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba utraty poczucia sensu

• Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie pustki

Alienacja

• Jesteśmy odrębni, jednak związani z innymi ludźmi

• Ontologiczny pewnik: odrębność przy jednoczesnych związkach międzyludzkich

• Subiektywne doświadczenie: od-osob-nienie

• Ostateczny niepokój egzystencjalny: groźba absolutnego osamotnienia

• Ciągły niepokój egzystencjalny: poczucie samotności

Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne

Nurt humanistyczny: przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości
Podstawowe założenia

• Brak zgody na behawioryzm i psychoanalizę.

• Składają się na nią:

  • Teorie Ja

  • Elementy filozofii egzystencjonalnej

  • Elementy fenomenologii

  • Taoizm, buddyzm zen (religie wschodu)

• Rogers, Maslow, May, Laing, Perls, Bugental:

  • Natura człowieka

    • Pozytywne możliwości, które powinien realizować człowiek

    • Urzeczywistnianie możliwości – samorealizacja

    • Maslow: najwyższy szczebel w hierarchii potrzeb

    • Rogers: jedyny motyw zachowania

  • Rola społeczeństwa

    • Hamuje, frustruje naturalny proces samorealizacji

  • Podejście fenomenologiczne

    • Świadome, bieżące zdarzenia wewnętrzne i zewnętrzne

    • Im szerszy zakres, tym pełniejsza identyfikacja z samym sobą (Perls) lub samorealizacja (Rogers)

    • Świadome doświadczanie – cel terapii Gestalt

  • Podejście subiektywistyczne

    • Świadomość własnego doświadczenia – jedyne kryterium poznania rzeczywistości i samego siebie

  • Metody kliniczne

    • Ujawnia się w nich (nie w eksperymentach) natura człowieka

  • Podejście organistyczne, holistyczne

    • Organizm, nie psychika / osobowość – całość zorganizowana jako jeden system

Hierarchia potrzeb

• Maslow: niedoboru (fizjologiczne, bezpieczeństw, przynależności i miłości, szacunku i samoakceptacji) i wzrostu (samorealizacji)

• Im wyżej w hierarchii, tym później w onto- i filogenezie, mniejsze znaczenie dla przetrwania, mniejsza możliwość odraczania

• Samorealizacja – meta potrzeby

• Potrzeby wzrostu:

  • „im więcej, tym lepiej”

  • Emocje pozytywne

  • Realizacja niezależna od otoczenia

  • Koncentracja na przedmiocie potrzeby (nie na samej potrzebie)

  • Fizyczne i psychiczne zdrowie

Rozbieżność między Ja a doświadczeniem

• Rogers teoria z praktyki terapeutycznej

• Jedyny motyw działania: tendencja do samorealizacji

• Założenie: rozbieżność między tym, czego człowiek świadomie doświadcza, a tym, co wpływa na jego zachowanie

• Pojęcie Ja – tworzy się procesie dorastania

  • Spostrzegane własne cechy

  • Spostrzegane relacje z innymi

  • Przypisywane im wartości

• Zachowanie reguluje: zasada zgodności z doświadczeniem

  • Uświadamiane tylko doświadczenia zgodne z pojęciem Ja

• Przyczyna rozwoju niezgodności: warunki wartości – akceptowanie dziecka przez osoby znaczące tylko wtedy, kiedy spełnia ono ich oczekiwania

• Potrzeba akceptacji – uniwersalna i stała; akceptacja warunkowa dziecko uczy się reagować na własne doświadczenie jako na mniej lub bardziej wartościowe

• Warunki własnej wartości – stają się nimi warunki uzyskania akceptacji otoczenia

• Selektywne doświadczanie – gdy trzeba wybierać to, co wspiera wartość

• Zdysocjowane treści – odszczepione od świadomości, przynoszą niezrozumiały lęk

• Zachowanie neurotyczne – zniekształca doświadczenie, nie dezorganizuje pojęcia Ja

• Dezorganizacja Ja – nowe doświadczenie bardzo silnie rozbieżne z pojęciem Ja, pojawia się nagle tak wysoki poziom lęku, że dezorganizuje Ja = ostra reakcja psychotyczna

  • dwa sposoby obrony:

    • zaprzeczanie pojęciu Ja – obrona przed świadomością samej siebie, zaprzecza swojej tożsamości, przyjmuje inną

    • zmiana pojęcia Ja – brak zaufania do siebie

• zachowanie obronne = wewnętrznie niespójne, podejmowane z uwagi na treść pojęcia Ja

• zachowania zdezorganizowane = rozpad pojęcia Ja

Ciało i odrzucone Ja

• Perls – terapia Gestalt

• Zalecenia:

  • Żyj teraz; żyj tutaj; przestać sobie coś wyobrażać; powstrzymaj niepotrzebne myślenie; wyrażaj, zamiast manipulować, wyjaśniać, oceniać czy osądzać; poddawaj się nieprzyjemności i bólowi dokładnie tak samo, jak przyjemności; nie akceptuj żadnego innego „muszę” i „powinienem” niż twoje własne; weź pełną odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia i myśli; bądź sobą

• Nieuwolniona energia napięcie emocjonalne (trzymanie mięśniowe) = zwrócenie na siebie działań, które miały być skierowane na otoczenie = retrofleksa lub implozja

• Funkcjonowanie neurotyczne: odrzucenie – wyparcie się – własnego Ja

EPSTEIN: 

Podstawowe zasady Poznawczo-Doświadczeniowej Teorii Ja

(cognitive-ezperiential self-theory; CEST)

Emocje – skutek oceny poprzedzających świadome poznanie i doświadczenie

Duże znaczenie przedświadomego systemu przetwarzania informacji.

Podstawowe zasady CEST:

• Każdy człowiek automatycznie tworzy własną „teorię” rzeczywistości, która zawiera teorię Ja i świata

• Jest ona rozwijana w celu rozwiązywania podstawowych problemów życiowych i uzyskania jak największej satysfakcji

• Osobista teoria wywodzi się z emocji

• Przedświadomy system automatycznie asymiluje rzeczywistość i ukierunkowuje zachowanie

Dwa główne systemy pojęciowe:

• Doświadczeni owy

  • Automatycznie interpretuje, dekoduje i organizuje doświadczenie

  • Ukierunkowuje zachowanie

  • Relatywnie niedojrzały

  • Szybkie i zgrubne sposoby oceniania i reakcji

• Racjonalny

  • W punkcie wyjścia działa na poziomie świadomym

  • Zgodnie z konwencjonalnymi regułami wnioskowania

  • Niemowlak ewolucji

  • Wolny, analityczny

• (nieświadomy) – kojarzeniowy

  • Rezultat kombinacji poglądów Freuda i Junga

  • Natura nieświadomego umysłu

  • Procesy pierwotne Freuda (przemieszczenie, kondensacja, reprezentacja symboliczna)

  • Niewielki udział w codziennym zachowaniu

  • Wszystkie trzy systemy pierwotnie przypisane nieświadomości

SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY	SYSTEM RACJONALNY
Holistyczny	Analityczny
Emocjonalny: zorientowany na przyjemność- ból	Logiczny: zorientowany przyczynowo
Związki skojarzeniowe	Powiązania przyczynowo-skutkowe
Zorientowany na wynik	Zorientowany na proces
„wibracje” z przeszłych doświadczeń	Świadoma ocena zdarzeń
Obrazy, metafory, opowiadania	Słowa i liczby – abstrakcja
Przetwarzanie gwałtowne	Przetwarzanie wolne, odraczanie
Zmiany następują wolnie: powtarzanie lub intensywne doświadczenie	Zmienny gwałtownie: prędkość myślenia
Bardziej zgrubne różnicowanie	Większe zróżnicowanie
Zintegrowany z grubsza	Silniej zintegrowany
Jesteśmy porywani przez emocje	Pozostajemy pod kontrolą naszych myśli
Samo weryfikujący się	wymaga logicznego uzasadnienia

Przesłanki z życia:

• Pobudzeni emocjonalnie myślą inaczej – kategorycznie, osobiście, konkretnie, nierefleksyjnie, zorientowane na działanie

• Emocje nie w odpowiedzi na faktyczną sytuację, lecz na jej interpretację

• Intuicyjnie: iść za głową albo sercem

• Silniej reagujemy na obrazy niż na słowa

Najbardziej adaptacyjne: używanie obu systemów mogą się komunikować

System doświadczeni owy wpływa na racjonalny wytwarzając odczucia lub wibracje, które ukierunkowują zarówno myślenie, jaki i działanie.

Świadomość i nieświadomość w ujęciu Epsteina

Epstein nie definiuje.

Świadomość = subiektywne odczucia, które pochodzą z bodźców zewnętrznych i wewnętrznych.

Nieświadomość = każda treść psychiczna, która chwilowo nie znajduje się w świadomości

Poznawcza nieświadomość =system, którego praca nie łączy się z wysiłkiem, który intuicyjnie organizuje zachowanie i doświadczenie

Przetwarzanie informacji w przeważającej mierze przebiega automatycznie, bezwysiłkowo, poza świadomością.

Nieświadomość Epsteina – bardziej zorganizowana, adaptacyjna i ukierunkowująca codzienną aktywność człowieka.

Siły dynamizujące aktywność: podstawowe potrzeby poza trzema systemami pojęciowymi:

• Zasada przyjemności (Freud)

• Zada utrzymania spójnego sytemu pojęć (Rogers)

• Potrzeba przynależności (Bolwby)

• Potrzeba przezwyciężania poczucie niższości i podwyższania samooceny (Adler, Allport)

Wszystkie równie ważne. Przedświadomie sterują myślami i działaniem podmiotu.

Dojrzałość – umiejętne, synergiczne zaspokajanie potrzeb:

• Myślenie konstruktywne

  • Automatycznie, sprzyja radzeniu sobie

• Myślenie destruktywne

  • Automatycznie, sprzyja utrwalaniu nieprzystosowanych schematów

  • Zaburzenia zachowania

Najważniejsze twierdzenia:

Zjawiska świadome i nieświadome:

• Przetwarzanie informacji w obydwóch systemach przebiega częściowo świadomie.

W pierwszym uświadamiane głównie wyniki w postaci doznać i odczuć, w drugim – sądy

• Nieuświadamiane procesy poznawcze, które współtworzą emocje, są zautomatyzowanymi formami poznania refleksyjna przedświadomość

• Automatyzmy poznawcze nie wyjaśniają nieświadomych konfliktów, zatem nie pokrywają całego obszaru procesów nieświadomych; nie można więc świadomości, nieświadomości i przedświadomości zastąpić aktywnością odpowiadających im systemów: racjonalnego, asocjacyjnego i doświadczeniowego – różny jest udział świadomości w regulacji procesów przypisanych tym systemom

Badania myślenia nieracjonalnego. Znaczenie intuicji

Czy człowiek jest intuicyjnym statystykiem i czy myśli racjonalnie?

Odstępstwa od racjonalności:

• Reguła dostępności

• Reguła reprezentatywności

• Bład koniunkcji

• Inklinacja konfirmacyjna

Epstein: heurystyki – aktywność systemu doświadczeniowego = intuicji

Kahneman i Tversky: kto bardziej zły? (historia o samolotach)

Kahneman i Miller: dostępność alternatywnych wydarzeń: łatwiej jest wyobrazić sobie podejmowanie decyzji zachodzące w czasie kilku minut niż w okresie pół godziny

Nieracjonalne myślenie cechuje osoby, u których dominuje system doświadczeni owy, a zwłaszcza te, które są silniej zaangażowane emocjonalnie.

Błąd konunkcji – zawyżanie prawdopodobieństwa zdarzeń w stosunku do szacowanych prawdopodobieństw ich poszczególnych członów

W zwykłych okolicznościach życia codziennego popełnianie błędu koniunkcji będzie rzadsze, ponieważ system doświadczeni owy jest giętki i adaptacyjny.

Sytuacja z Lindą (kasjerką, feministką) – niestatystyczna. W statystycznych – dobrze szacujemy.

System doświadczeni owy wie, kiedy stosować reguły logiczne, a kiedy nie.

Ludzie mają potrzebę prezentowania się jako osoby racjonalne, ale żeby to było możliwe, trzeba stworzyć warunki, w których człowiek zdolny jest ocenić sytuację z dystansu.

„Skróty myślowe” – system doświadczeni owy.

W określonych warunkach ma dostęp do logicznych reguł.

Intuicja – proces holistyczny o wyraźnym udziale przetwarzania przedświadomego.

Kwiatkowska, A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje (teorie tożsamości społecznej: s. 80-112). Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN. 

Społeczne poznanie a tożsamość społeczna: dwa paradygmaty – dwa światy?

Dwa stanowiska w sprawie taktowania podmiotu jako istoty społecznej:

• Poznawcze

• Społeczne (motywacyjne)

Podejście poznawcze:

• Nurt social cognition

• Skoncentrowana na procesie przetwarzania informacji

• Kategoryzacja – efektywne radzenie sobie z nadmiarem informacji

• Pozwala na sprawowanie kontroli poznawczej nad środowiskiem społecznym

• Procesy umysłowe sterują społecznymi interakcjami

Podejście społeczne:

• Zapoczątkowane przez Teorię Tożsamości Społecznej Tajfela i Teorię Kategoryzacji Ja Turnera

• Społeczna przynależność podmiotu = niezbędny warunek jakichkolwiek działań

• Kategoryzacja społeczna = kluczowe pojęcie w postawaniu i funkcjonowaniu tożsamości społecznej

• Społeczne struktury oraz miejsce jednostki nich decydują o procesach umysłowych

Operario i Fiske:

Wspólne wątki podejść:

• Pragmatyczna natura procesów psychologicznych

  • Podstawowe procesy społeczne zorientowane cel, funkcjonalne

  • Procesy poznawcze = pochodna pragmatycznych celów ludzkich

  • Pragmatyzm rządzi też procesami społecznymi

• Kulturowe kompetencje człowieka

  • Procesy społeczne wynikają z kulturowych nacisków i standardów

  • Kulturowe uwarunkowania myśli, uczuć, czynności (ind. i kolektywnych)

Na poziomie meta teoretycznym nie ma sprzeczności.

Przenikanie się obu trendów.

Błąd w myśleniu: jedna dymensja; jednostka (poznanie społeczne) versus sytuacja (społeczne)

Problemy znikną, gdy podzielimy: poziom jednostki i kontekst społeczny (na dwóch ortogonalnych wymiarach pod względem zainteresowania)

Teoria tożsamości społecznej Tajfela

Podstawowe założenia

Teoria Tożsamości Społecznej = Social Identity Theory – SIT

Podstawowe idee SIT:

1. Ludzie są motywowani do utrzymania pozytywnej koncepcji własnej osoby.

2. Koncepcja własnej osoby w dużym stopniu wynika z identyfikacji z grupą.

3. Ludzie osiągają pozytywną tożsamość społeczną dzięki procesom porównań międzygrupowych, których rezultat jest korzystny dla własnej grupy

Konflikty międzygrupowe: działanie wewnętrznym procesów psychologicznych, nawet gdy nie ma obiektywnych powodów do rywalizacji

Ta zmienna = tożsamość społeczna

Działanie tożsamości społecznej: dwa czynniki

• Motywacyjny

  • Motywacja do podwyższania własnej samooceny

• Poznawczy

  • Kategoryzacja społeczna

Pragnienie pozytywnego obrazu siebie i pozytywnej TS motywacyjne podstawy do różnicowania międzygrupowego za pomocą kategoryzacji

Zachowania interpersonalne: działania jednostki, która cechuje się określonymi indywidualnymi właściwościami i posiada pewien unikalny zestaw stosunków interpersonalnych z innymi jednostkami

Zachowania intergrupowe: działania jednostki, która występuje jako członek grupy

Każde zachowanie scharakteryzowane przez kontinuum (interpersonalne – intergrupoer):

1. Klarowność granic pomiędzy kategoriami społecznymi grupowe

Różnice między kategoriami zatarte personalne

1. Stopień, w jakim zachowania wewnątrzgrupowe są różnicowane / ujednolicone

Szeroka gama różnic indywidualnych personalne

Zachowania członków grupy do siebie podobne grupowe

1. Stopień, w jakim zachowania wobec innych są idiosynkretyczne / zuniformizowane

Wiele różnych postaw, reakcji personalne

Stereotypowe grupowe

Tożsamość społeczna

Tożsamość społeczna – coś odrębnego od tożsamości osobistej

Wynika z wiedzy jednostki co do tego, iż należy ona do pewnych grup wraz ze znaczeniem emocjonalnym i wartością przypisywaną członkostwu grupowemu

Raczej wiele społecznych tożsamości, różnie aktywizowanych.

Gdy TS stanowi podstawę regulacji zachowania:

• Percepcja własnej osoby i zachowania sterowane przez normy i stereotypy grupy

• Percepcja członków odpowiedniej grupy obcej zgodna ze stereotypami

• Zachowania integrupowe – właściwości rywalizacyjne

Identyfikacja z grupą = definiowanie siebie w terminach przynależności grupowej

By budować pozytywny obraz siebie (ogromnie ważne), można dokonywać porównań międzygrupowych.

Dymensja:

Społeczna mobilność – społeczna zmiana

• System przekonań ludzi co do natury i struktury relacji między grupami

• Mobilność: struktury elastyczne, przepuszczalne,

• Zmiana: sztywna stratyfikacja – niemożliwość opuszczenia grupy; można działać tylko jako członek grupy, nie jako jednostka zmiana społeczna (polepszenie statusu grupy)

Kategoryzacja społeczna i jej konsekwencje

Dwa automatyczne efekty:

• Zakłócenia w spostrzeganiu polegające na wzmacnianiu różnic międzykategorialnych i wzmacnianiu podobieństw wewnątrzkategorialnych = efekt akcentuacji

• Ewolucyjne i behawioralne różnicowanie między kategoriami, faworyzujące grupę własną kosztem grupy obcej

Akcentuacja:

• Tylko na tych dymensjach, na których odbywa się akcentuacja

• Członkowie grupy obcej bardziej do siebie podobni niż własnej

• Grupy zajmujące pośledniejsze miejsce w społeczeństwie spostrzegają siebie jako grupę bardziej homogeniczną niż grupę przeciwstawną

Faworyzacja grupy własnej

• Kryterium podziału grup nie ma znaczenia.

• Nie tylko dowartościowanie swojej grupy, też zwiększenie przewagi

• Chyba istnieje minimalna granica sensowności podziału: przy rzucie monetą nie działa

• Funkcja:

  • Stopnia identyfikacji z grupą

  • Wyrazistości kategorii w danym kontekście

  • Ważności dymensji, na której odbywają się porównania, dla samego siebie

  • Stopnia podobieństwa porównywanych grup na tej dymensji

  • Relatywnego statusu grupy własnej w strukturze społecznej, jak też stwierdzenia, w jakiej mierze ten status jest usprawiedliwiony

Samoocena jednostki:

• Pozytywna samoocena zapewnienie pozytywnej oceny grupie w porównaniach z innymi grupami

• Naturalna konsekwencja kategoryzacji: wzrost samooceny

• Mało konkluzywne wyniki badań

• Badacze nie wiedzą: czy dążenie do pozytywnej samooceny wystarcza do kategoryzacji i identyfikowania się z taką a taką grupą?

  • Możliwe, że równie silne dążenie: zdobycie i utrzymanie koherentnego Ja, nadanie sensu doświadczeniom

  • Redukcja niepewności?

Podsumowanie

• SIT – teoria poznawczo-motywacyjna

• W większym stopniu zajmuje się kontekstem społecznym niż jednostką

Teoria kategoryzacji Ja Turnera

Podstawowe założenia

• W jaki sposób TS może funkcjonować jako mechanizm psychologiczny i prowadzić do zachowań grupowych?

Teoria kategoryzacji Ja (Self-Categorization Thoery – SCT) wyjaśnienie społeczno-psychologicznych mechanizmów formowania się grupy

Obecnie koncentruje się na zróżnicowaniu procesów i form kategoryzacji Ja, czynników determinujących i konsekwencji kategoryzacji.

Problem: TS – TO

Najważniejsze tezy:

• Termin struktury i funkcji koncepcji Ja

• Poznawcze reprezentacji Ja występują w postaci „kategorii Ja”

• Kategoryzacja Ja = poznawcze włączenie Ja do pewnej klasy B i potraktowanie go jako identycznego z tymi B – różne poziomy abstrakcji:

  • Najwyższy: definiowanie Ja jako istoty ludzkiej

  • Środkowy: porównania międzygrupowe

  • Trzeci: jednostka a inni członkowie grupy

• Funkcjonalny antagonizm między poszczególnymi poziomami kategoryzacji

TO – kategorie Ja, które definiują jednostkę jako unikalną osobę w terminach różnic między nią a innymi członkami grupy własnej

TS – kategorie Ja, które definiują jednostkę w terminach podobieństwa podzielanego z członkami określonej społecznej kategorii i w przeciwstawieniu do innych kategorii społecznych

TO i TS = rezultat kategoryzacji

Depersonalizacja

Stereotypowe postrzeganie siebie jako dającego się wymienić na inny egzemplarz danej kategorii.

Kontekstualna zmiana poziomu tożsamości.

Przesunięcie: przestawienie się z TO na TS.

Integracja czynników podmiotowych i sytuacyjnych

Warunki, w których dochodzi do użycia określonej kategorii:

• Wyrazistość kategorii = interakcja: relatywna dostępność danej kategorii a dopasowanie kategorii do bodźców

• Relatywna dostępność: przeszłe doświadczenia podmiotu, jego obecne oczekiwanie, wartości, cele i potrzeby; ocena użyteczności kategorii

• Współczynnik dopasowania

  • Komparatywne

    • Zasada meta kontrastu

    • Różnice między dziewczynkami mniejsze niż między dziewczynką a chłopcem

    • Kategoryzacja pozostaje w relacji do układu odniesienia

    • Podobieństwa relatywne

  • Normatywne

    • Znalezienie kategorii, która obejmowałaby bodźce o różnicach i podobieństwach zgodnych z normatywnymi przekonaniami co do treści kategorii

    • Płeć u studentów – studentki bardziej pile, studenci – aktywni

Które podobieństwa ważne, a które nie naiwne teorie dotyczące świata

Nie ma prawidłowego kategoryzowania w sytuacjach społecznych dynamiczna i zmienna struktura kategoryzacji

Podsumowanie

SCT = kontynuacja SIT

Najważniejsze tezy SCT:

1. Bardziej poznawczo zorientowana niż SIT, rezygnuje z wyjaśniania motywacyjnego (motywacja do podnoszenia samooceny) na rzecz mechanizmów czysto poznawczych (kategoryzacja i depersonalizacja)

2. O kategoryzacji (poziom, rodzaj, treści kategorii) decyduje zarówno kontekst, jak i sam podmiot

3. Ważny kontekst porównań

4. Kategoryzacja Ja – proces inicjowany przez społeczne relacje między jednostką a innymi ludźmi w ich bezpośrednim kotekście.

5. Kategoryzacja nie tylko upraszcza rzeczywistość, zamazuje różnice, wyolbrzymia inne, każde jednych faworyzować, innych dyskryminować, ale także pozwala na zdefiniowania tożsamości i nadaje sens spostrzeganej rzeczywistości

Teoria optymalnej dystynktywności Brewer

Bliska SCT.

Teoria Optymalne Dystynktywności – Optimal Distincitveness Thoery – ODT

TS determinowana czynnikami motywacyjnymi.

Członkowstwo kategorialne =/=TS

Członkowstwo – może być wymuszone, TS – dobrowolna

Ja -rezultat działania sił niezależnych od kategoryzacji

Determinowana dwoma podstawowymi motywami:

• Potrzebą unikalności

• Potrzebą przynależności

Podstawowe założenia teoretyczne i ich empiryczne implikacje

TS kształtuje się pod wpływem działania opozycyjnych sił:

• Dążenia do inkluzji/asymilacji

  • Włączenie siebie i innych do społecznych kategorii, definiowanych na podstawie wspólnych cech, zainteresować, celów, itp.

• Dążenia do dyferencjacji/dystynktywności

  • Wyłączania innych z definicji własnej osoby, wyłączanie siebie z definicji innych osób

• Ludzie pragną być optymalnie dystynktywni

  • Być częścią większej społeczności, a jednocześnie być kimś unikalnym

  • TS = kompromis pomiędzy inkluzją a ekskluzją

• Jednostka poszukuje homeostatycznej równowagi pomiędzy dwiema potrzebami

  • Stopień w jakim ta równowaga jest zachowana zależy od poziomu inkluzyjności danej grupy

  • Duże grupy: asymilacja kosztem dyferencjacji (jest się anonimowym)

  • Małe grupy: dyferencjacja kosztem asymilacji (mała grupa, ludzie się w niej różnią, a i ona się wyróżnia na tle innych)

• Istnieje taka wielkość grupy, która w sposób optymalny może zaspokajać potrzeby bycia podobnym i zrazem bycia różnym

Cztery założenia:

• Społeczna identyfikacja będzie najsilniejsza z grupami czy kategoriami pozostającymi na takim poziomie inkluzywności, które są w stanie rozwiązać konflikt pomiędzy potrzebą odróżniania się i potrzebą przynależności

• Optymalny poziom inkluzywności kategorii jest funkcją relatywnej siły opozycyjnych motywów (unikalność i przynależność), którą determinują normy kulturowe i indywidualne doświadczenia socjalizacyjne

• Dystynktywność określonej TS jest specyficzna dla danego kontekstu; zależy od układu odniesienia, w którym mają być zdefiniowane tożsamości: od całej rasy ludzkiej aż po uczestników jakiegokolwiek społecznego zgromadzenia

• Optymalna dystynktywność jest niezależna od ewaluacyjnych implikacji członkowstwa w grupie, chociaż ludzie preferują tożsamość pozytywną

Procesy kategoryzacyjne umożliwiające dookreślenie grup obcych, a tym samym i grupy własnej, mogą ulec wzmocnieniu w warunkach, w których naruszona jest równowaga między poczuciem unikalności poczuciem przynależności, tj. kiedy naruszona jest dystynktywność grupy.

Zależność od kontekstu?

Kategoryzacja – zmienna wyjaśniana i wyjaśniająca :

• Jako zmienna zależna jest wytworem TS, tj. zależy od aktywizacji TS (SIT) bądź od przestawienia się z TO na TS (SCT)

• Jako zmienna niezależna wytwarza TS, tj. różnicowanie międzygrupowe automatycznie powołuje do życia TS (SIT); poziom inkluzyjności i treści kategorii decyduje, czy jest to TO czy TS (SCT)

Najważniejsze tezy SIT, SCT i ODT, istotne z punktu widzenia pytania o rolę podmiotu w kategoryzacji społecznej:

1. Aktywizacja TS nasila tendencje do kategoryzacji.

2. Czynniki aktywizujące TS należą do dwóch klas:

   1. Podmiotowe napięcia związane z potrzebami tożsamościowymi (pozytywnej samooceny osobistej i kolektywnej, spójności Ja, unikalności / przynależności)

   2. Kontekstualne specyficzne czynniki sytuacyjne o charakterze percepcyjno-poznawczym (cechy kategoryzowanych obiektów, konfiguracja cech, relacje między obiektami)

3. Napięcia wokół potrzeb tożsamościowych mogą być generowane właściwościami kontekstu

4. O przebiegu i efektach kategoryzacji decyduje interakcja podmiotu i kontekstu

5. Użyteczność procesów kategoryzacji społecznej w redukowaniu napięć związanych z potrzebami tożsamościowymi wynika z bezpośrednich efektów kategoryzacji, jakimi są stronniczość wobec grupy własnej i akcentuacja

Osobowość jako system tworzący i realizujący plany

Funkcją osobowości jest zaspokojenie potrzeb jednostki przez tworzenie i realizację planów.

Orientacja na przyszłość.

Zdolność odraczania gratyfikacji.

Wyznaczniki planów życiowych

Orientacja przyszłościowa i odraczanie gratyfikacji

Koncentracja na różnych obszarach czasu.

Tworzenie planów – orientacja na przyszłość. Plany = kształtowanie przyszłości. Ukształtowana przyszłość wpływa na zachowania teraźniejszość.

Warunki tworzenia planów:

Odpowiednia długość przyszłościowej perspektywy czasowej

Zdolność do odraczania gratyfikacji

Związana z wiekiem, inteligencją, orientacją na osiągnięcia, etc.

Samokontrola, odpowiedzialność, aspiracje

Nie: przestępcy, psychopaci

Funkcje bodźców:

Funkcja motywacyjna

Odraczanie = źródło frustracji

Realny bodziec (jedzenie, zabawka)

Funkcja informacyjna

Symboliczna nagroda

Przeźrocza

Odlegle cele

• Jak postrzegamy obiekt?

  • Nastawienie informacyjne – odraczanie

    • Kształt, wielkość, kolor

    • TRANSFORMOWAĆ BODŹCE, BY PEŁNIŁY FUNKCJE INFO

Motywacja wewnętrzna

Działanie celem samo w sobie.

Potrzeba autodeterminacji – podstawa motywacji wewnętrznej.

-- potrzeba bycia czynnikiem sprawczym, wpływania na bieg zdarzeń

Dwie prawidłowości:

1. Wewnętrzne motywowanie spostrzeganie w sobie przyczyny działania

Zewnętrzne przyczyna na zewnątrz

Nagrody, kary, ograniczenia przyczyna coraz bardziej na zewnątrz

1. Poczucie kompetencji motywacja wewnętrzna

Nauczyciel kontrolujący przyczyna zew.

Nagrody wewnętrzna (gdy chwalą kompetencje)

Zainteresowania

Ważny składnik motywacji wewnętrznej.

Element motywacji poznawczej – specyficzne nastawienie poznawcze, skłonność do selektywnego kierowania uwagi na pewne obiekty, gotowość do intelektualnego zajmowania się określonym przedmiotem.

Dynamizuje, ukierunkowuje czynności poznawcze.

Treść zainteresowań - jakie obiekty i zachowania

Siła zainteresowań - częstość aktów poznawczych w stosunku do przedmiotów zainteresowań, konsekwencja i wytrwałość w zajmowaniu się nimi niezależnie od wzmocnień

Trwałość – czas utrzymywania się zainteresowań

Struktura zainteresowań jednostki

jednokierunkowe, etc.

Plany życiowe

Pojęcie planu życiowego

• Warunek stworzenia: umiejętność odraczania gratyfikacji + motywacja wewnętrzna + zdolność do wybiegania myślą w przyszłość + przewidywanie skutków

• Murray: program serii; ludzie, którzy interesują się intensywnie tworzeniem czegoś, powracają ochoczo każdego dnia do następnego etapu swoich usiłowań” pro akcja (działanie, które nie jest zapoczątkowane przez sytuację zewnętrzną, wypływa samorzutnie z wewnątrz; prawdopodobnie część programu serii)

• Little: plan osobisty (pewna całość zawierająca cel + sekwencja działań zmierzających do jego realizacji); a) osobiste cele i pobudki stworzone przez jednostkę b) integracja poznawcza + afekt + behavior c) organizuje aktywność, porządkuje spojrzenie na przyszłość d) rozpięty w czasie

• Cantor, Kihlstrom: zadania życiowe; sformułowany przez jednostkę problem, który uznaje za własny i stara się rozwiązać, poświęcając mu wiele energii czasu, postrzega jako organizujący codzienną życiową aktywność

• Szewczuk: system celów, do których jednostka zmierza w swoim działaniu oraz zasady ich realizowania

PLANY ŻYCIOWE

• Zgodność co do tego, że:

  • Sprawy ważne dla podmiotu

  • Dłuższy czas

  • Codzienna aktywność

  • Potrzeby, wartości, poglądy jednostki

• Różnią się od planów pojedynczych

  • Szerszy zakres aktywności

  • Aktywność treściowo różnorodna

  • Bardziej ogólne, mniej sprecyzowane

• Nie tożsame z pojęciem celu życia

  • Plan – drogi dojścia do celu

  • Cel – tylko to, co chcemy osiągnąć

• Różnią się od marzeń

  • Tworzone z myślą o realizacji

  • Prawdopodobieństwo urzeczywistnienia

• Plany osobiste: powstają w dojrzewaniu

• Czy wszyscy? dzieci nie; cechy tempera mentalne! (np. introwertywno-neurotyczne: dokładne planowanie), sytuacja narzucone

• Kontinuum planowości życia:

W pełni dojrzała osobowość, świadome kierowanie aktywnością, realizacja planów ---------------- nie mają, nie realizują

Cechy pż i ich uwarunkowania

STRASZLIWE PIERDOŁY.

Wpływ różnych czynników na PŻ:

• Wiek

  • Nic odkrywczego (konkretyzują się, stabilizują, realizują, orientacja na przeszłość)

• Płeć

  • Łodziwo: kobiety – rodzinne; więcej dziewczynek planuje studiowanie

• IQ

  • Również łodziwo.

• Temperament

  • (kompulsywne) Introwertywno-neurotyczne: nadmierna szczegółowość w planowaniu

  • (histeryczne) ekstrawertywno-neurotyczne: przeciwnie

  • Neurotyczne (NEO) – niezadowolenie z planów, brak poczucia kontroli, stres

  • Ekstrawersja (NEO) – poczucie własnej skuteczności, ujawnianie innym, przeświadczenie, żę ma się czas

  • Ekstrawertycy – bardziej samodzielni w realizacji planów, elastycznie, ryzykanccy,

• Potrzeby

  • Samodzielność, elastyczność, skłonność do ryzyka – jeden czynnik – potrzeba dominacji; potrzeba osiągnięć

• Wzór zachowania A vs B

  • A – cele trudniejsze, większy wysiłek, więcej celów, duża kontrola, wytrwałe, efektywne w działaniu

• Również czynniki społeczne – miejsce zamieszkania, warunki materialne, wykształcenie rodziców

Właściwości planowani i realizacji planów jako wymiary osobowości

Opisać osobowość przez właściwości struktury planów.

Little: Analiza planów osobistych

• Badani wybierają 10 ze swoich planów

• Oceniają je na 17 dymensjach (0-10) – znaczenie, struktura, wspólność, skuteczność, stres

• Inaczej: analiza czynnikowa

• Skala orientacji temporalnej

• Formalne właściwości – style (nabyte, względnie stałe schematy funkcjonowania) / strategie (bardziej złożone, elastyczne)

Właściwości:

• Stopień orientacji na cele („teliczność”)

  • Posiadanie jasnych celów, traktowanie ich poważnie, wytrwałość w ich realizacji

  • Ważna właściwość osobowości – role społeczne

• Planowość

  • Tendencja do zastanawiania się przed rozpoczęciem działania, obmyślania sposobów dojścia do celu, przewidywania odległych konsekwencji działań, plany na daleką przyszłość, robienie szczegółowych badań

• Planowanie ogólne / szczegółowe

  • Poziom inteligencji, dążenie do unikania stymulacji, style poznawcze

  • Sternberg: osoby o różnym IQ nie różnią się czasem poświęcanym na planowanie, ale wyższe IQ więcej planowania ogółu, mniej szczegółu

• Ukierunkowanie teliczne

  • Treść planów

• Bogactwo treści życia

  • Różnorodność planów

• Produktywność

  • Orientacja produktywna / nieproduktywna

  • Produktywność – przejawia się dążenie do dobrego wychowania dzieci, przekazania im wartości, pomaganie innym ludziom, bycie dobrym mężem, etc.

  • Nieproduktywne: hedonizm, szukanie pomocy, pasożytnictwo

• Integracja teliczna

• Perspektywiczny poziom aspiracji

• Orientacja społeczna

  • Kierowanie się sugestiami innych

• Zaangażowanie Emo-moty

Kelly:

• Konstrukty osobiste

Epstein:

• Ja – uporządkowany zbiór pojęć / teorii

• Porządkuje informacje, kieruje działaniem

Markus:

• Schematy Ja

  • Funkcjonują podobni jak inne struktury poznawcze

  • Napływające bodźce oceniane wedle ich znaczenia dla Ja

  • Skłonność do preferowanie info potwierdzających schematy Ja

Cantor + Kihlstrom

• trzy podstawy integracji „Ja”

  • podobieństwa (jestem rozpoznawalna jako ta sama osoba w szkole i w domu)

  • ciągłość w czasie

  • podstawowe Ja

    • operacyjne poczucie własnej osoby

    • zawsze istnieje podstawowy poziom widzenia siebie

Każde z Ja cząstkowych ma wymiar emocjonalny.

Markus:

• Ja możliwe

  • To, kim moglibyśmy, chcielibyśmy, boimy się stać

  • Siła motywacyjna

Kulturowe uwarunkowania tworzenia pojęcia Ja:

• Społeczeństwa indywidualne

  • Kim jesteś? – imię, zawód

  • Co kto posiada, osiągnął

  • Niezależność, samowystarczalność

  • Ja prywatne

  • Ja – w swoim ciele

  • Duma: osiągnięcia

• Kolektywistyczne

  • Kim jesteś? – miasto, nazwisko rodowe

  • Przynależność do grupy

  • Posłuszeństwo

  • Ja publiczne

  • Ja – charakter duchowy, poza ciałem

  • Duma: więź z innymi

Procesy motywacyjne ważne dla Ja: autoweryfikacja i autowaloryzacja

Autoweryfikacja:

• Dążenia jednostki do uspójnienia spostrzeżeń na własny temat, jak również swoich spostrzeżeń na własny temat z informacjami pochodzącymi z zewnątrz.

• Chcemy być uważani za takich, jacy jesteśmy lub wierzymy, że jesteśmy.

Autowaloryzacja:

• Wyczulenie na informacje, które podnoszą lub podtrzymują poczucie własnej wartości.

• Chcemy być uważani za tych, którymi pragniemy być.

Znaczenie spójności:

• Daje poczucie integralności wewnętrznej (brak – stres!)

• Umożliwia przewidywanie (brak – nie pozwala prorokować co do własnego zachowania)

• Względy poznawcze i emocjonalne:

  • Poznawcze: przewidywanie wydarzeń

  • Emocjonalne: brak – konflikt, napięcie

• Potrzeba spójności prowadzi do autoweryfikacji (skonfrontowania naszych opinii z opiniami innych); tak silna, że jesteśmy w stanie zaakceptować to, że mamy wady!

Znaczenie samooceny:

• Szukamy takich informacji, które dobrze o nas świadczą

• Lepiej pamięta się sukcesy

• Sukcesy przypisujemy sobie, porażki innym

• Co ze złymi informacjami? niespójność tolerowalna, dopóki nas całkowicie nie pogrąża

Kąpanie się w cudzej chwale: kojarzenie siebie z osobami budzącymi podziw; unikanie porównań z nimi

Konflikt poznawczo-afektywny:

• Chcemy prawdy czy komplementów? Autoweryfikacja czy autowaloryzacja?

• Swann:

  • Większa rola autoweryfikacji

  • Jeśli sama siebie lubię, wolę ludzi, którzy mnie chwalą. I odwrotnie.

    • Wolę tych, którzy podtrzymują moją samoocenę.

    • Nie masochizm – potwierdzanie!

• Jeżeli mamy złe zdanie o sobie, potrzeba weryfikacji siebie przeważa nad pragnieniem słuchania pozytywnych opinii o sobie.

• Małżeństwo zmienia potrzebę pozytywnej oceny na potrzebę autoweryfikacji.

Społeczno-poznawcze a psychoanalityczne podejście do JA

Problemy powstające, gdy chce się integracji podejść:

• Waga nieświadomych reprezentacji Ja

• Znaczenie doświadczeń z wczesnego dzieciństwa dla reprezentacji

• Afektywny i motywacyjny wymiar reprezentacji Ja

Psychoanalitycy: dużo uwagi: konflikty między reprezentacjami

Różnice metod badawczych (kliniczne kontra empiria).

Różnice indywidualne w zakresie Ja i związanych z nim procesów

Koncepcja poczucia własnej skuteczności Bandury

Poczucie własnej skuteczności: zdolność radzenia sobie w określonych sytuacjach, opinia człowieka na ten temat

Człowiek nie ma Ja, ma koncepcje na swój temat oraz procesy samokontroli.

Poczucie własnej skuteczności przybiera wiele postaci (tak samo jak w podejściu poznawczo-społecznym człowiek ma wiele Ja).

Ludzie różnią się poziomem i charakterem poczucia własnej skuteczności, ale jest ono tak silnie uzależnione od sytuacji, że nie może być traktowane jako cecha osobowości.

Poczucie własnej skuteczności zależy od:

1. Rzeczywiste osiągnięcia

Dowiaduje się o swoich mocnych i słabych punktach, talentach i ograniczeniach.

1. Doświadczenia zastępcze

Obserwacja sukcesów i porażek innych ludzi, porównywanie się z nimi. Poprzez obserwacje dowiadujemy się nowych rzeczy o sobie.

1. Perswazja słowna

Inni ludzie mówią nam, jacy jesteśmy i czego możemy dokonać. Jeżeli inni w nas wierzą, czujemy się inaczej niż gdy nam nie ufają. Wyrazy zaufania musza być potwierdzone rzeczywistymi osiągnięciami, by wpływały na poziom poczucia własnej skuteczności.

1. Pobudzenie emocjonalne

Rzeczywisty poziom w danej chwili. Uczucie zagrożenia – lęk przed porażką. Entuzjazm- radość z oczekiwanego sukcesu.

Zależy od sytuacji i wykonywanego zadania. Wpływa na ocenę prawdopodobieństwa sukcesu.

Może być oparte na realnych przesłankach albo zupełnie nierealistyczne.

Wpływa na nasze zachowanie. (Np. na angażowanie się w zadania)

Podnosi skuteczność systemu immunologicznego.

Podsumowując: ma duże znaczenie dla życiowych motywacji oraz życia emocjonalnego, wywiera znaczący wpływ na nasze osiągnięcia i stan zdrowia. Uzależnione od zadania i sytuacji, nie ogólne (to zbliżałoby to pojęcia cech osobowości).

Nigdy nie próbowano opracować kwestionariusza. Najważniejsze badania eksperymentalne.

Koncepcja samoobserwacji kontrolującej Snydera

Samoobserwacja kontrolująca: osoba w dużym stopniu jej dokonująca (WSK) jest wrażliwa na wymogi sytuacji i dostosowuje do nich swoje zachowanie. Kameleon.

Osoba w małym stopniu przeprowadzająca taką samoobserwację (NSK) zwraca mniejszą uwagę na informacje dochodzące z otoczenia społeczne, zachowuje się zgodnie z uczuciami i impulsami wewnętrznymi.

Różnice:

• WSK lepiej niż NSK wyrażają emocje.

• WSK łatwiej zwodzą innych w rozmowie.

• WSK trafniej odgadują emocje innych.

• WSK lepiej rozróżniają sytuacje i dopasowują do nich zachowanie.

• WSK bardziej towarzyscy, wylewni, ekstrawertyczni, mniej lękliwi.

• WSK mniej podlegają swoim nastrojom.

• WSK pamiętają więcej informacji na temat innych ludzi, więcej wnioskują o ich charakterze.

Teoria kontroli oraz prywatnej i publicznej samoświadomości Carvera i Scheiera

Model kontroli oparty na mechanizmie systemów kontroli, uwydatniający różnice między ludźmi w zakresie podporządkowywania się prywatnym i publicznym aspektom Ja.

Przykład kontrolnego systemu samoregulacji: termostat.

Ludzie w podobny sposób ustalają normy i ich przestrzegają.

Każdy człowiek ma wiele standardów oraz poziomów kontroli, struktura hierarchiczna.

Zwłaszcza: jak człowiek skupia się na świecie zewnętrznym / wewnętrznym prywatna i publiczna samoświadomość.

Prywatna samoświadomość:

Przykładanie dużej wagi do własnych uczuć, pragnień, standardów;

Intensywne życie emocjonalne, lepiej rozumie swoje uczucia.

Oceny własnego zachowania u dużej mierze pokrywają się z faktycznym zachowaniem.

Bardziej rozwinięte teorie na temat Ja.

Publiczna samoświadomość:

Przejmowanie się tym, co inni myślą, jak się wypada.

Wyczulenie na sygnały płynące od innych.

Odrzucenie przez innych sprawia ból.

Potrafią zmienić poglądy, by dostosować się do norm społecznych.

Niski poziom – nie ulegają innym, nie zmieniają poglądów.

Lęk społeczny:

Skrępowanie, niepokój w towarzystwie

Wiele zależy od okoliczności (samotność -> introspekcja; fotografowanie ->publiczna).

Ludzie różnią się wrażliwością na te bodźce.

Teoria ukierunkowań Ja Higginsa

Łączy koncepcje Ja wynikające z założeń psychologii społeczno-poznawczej oraz teorii relacji z obiektem.

Ukierunkowania Ja:

Standardy, którym jednostka ma sprostać;

Mają właściwości konstruktów chronicznie dostępnych. (schematy pobudzane niewielką liczbą informacji).

Automatyczne i nieświadome.

Wynik wczesnych doświadczeń społecznych oraz emocjonalnych konsekwencji spostrzegania lub niesprostania pewnym wymogom.

Szczególne znaczenie:

Ja idealne:

właściwości, które chcielibyśmy mieć, opinie ważnych dla nas ludzi oraz nas samych na nasz temat;

pozytywne osiągnięcia;

uczucie przyjemności wynikające ze spełnienia standardów ustanawianych przez ważne osoby ze wczesnego dzieciństwa;

Ja powinnościowe:

czym powinniśmy się charakteryzować; obowiązki, zobowiązania wobec innych;

porażki;

przykre uczucia wynikające z niewypełnienia zobowiązań narzuconych przez ważne osoby z naszego wczesnego dzieciństwa

Teoria rozbieżności Ja:

Dążymy do zmniejszenia różnicy między tym, jak siebie spostrzegamy, a tym, jakimi chcielibyśmy być (rozbieżność Ja idealne – Ja powinnościowe), a także między tym, jak siebie postrzegamy, a tym, jakimi powinniśmy być (rozbieżność Ja powinnościowe – Ja realne).

Dążenie to wypływa stąd, że w okresie wczesnego dzieciństwa doszło do powiązania przyjemnych uczuć ze sprostaniem ideałom i powinnościom, a przykrych – z niesprostaniem im.

Kwestionariusz Ukierunkowania Ja:

• Lista cech określających Ja idealne, Ja realne, Ja powinnościowe

• W jakim stopniu która cecha do którego Ja

• Sami sporządzają listę.

Rozdźwięki mają konsekwencje emocjonalne.

RI – smutek, rozczarowanie, niezadowolenie. (utrata pozytywnych gratyfikacji)

RP – lęk, niepokój, poruszenie. (zagrożenie karą)

• W badaniu wykorzystano priming do aktywizowania poszczególnych ukierunkowań Ja.

• Podział na duże i małe rozbieżności RI i RP.

• Kwestionariusz nastroju.

• Połowa – wzbudzenie Ja idealnego, druga – Ja powinnościowego.

• Jeszcze raz kwestionariusz nastroju.

• Przygnębienie rosło przy aktywizowaniu Ja idealnego, poruszenie – Ja powinnościowego (u osób o dużych rozbieżnościach).

Siła emocjonalna ukierunkowań Ja, RI i RP różna u różnych ludzi.

U dzieci pierworodnych rozbieżności RI, RP wiążą się z większym napięciem emocjonalnym.

Wspomnienia osób z dużym RI – przygnębienie, RP – niepokój.

Stałość i zmienność zachowań: w stronę teorii celów

Osobowość jest wypadkową współoddziaływania stałości i różnorodności, jednostka zachowuje spójność i realizuje wyznaczone sobie cele, ale jednocześnie musi reagować na wymogi konkretnych sytuacji.

Zachowanie człowieka jest złożone, ukierunkowane na cel. Wynika ono z odczuwanej potrzeby ciągłości i spójności oraz konieczności elastycznego dostosowywania się do sytuacji:

1. Uporządkowany charakter ludzkich zachowań wskazuje, że są ukierunkowane na cel.

Cele =/= plany (drogi dochodzenia do celu)

1. Cele mają właściwości poznawcze, afektywne, behawioralne.

Poznawczy składnik: mentalna reprezentacja / wyobrażenie

Powody – jak człowiek tłumaczy, przyczyna – obiektywna.

Emocje – przyjemność, ból; duma, wstyd, miłość, pogarda; stanowi o sile motywacji

Behawior – poznawcze reprezentacje działań niezbędnych do osiągnięcia celu, ocena własnych zdolności

1. Cele danej osoby są zorganizowane w hierarchiczną strukturę, która umożliwia płynne i dynamiczne funkcjonowanie.

2. Dynamiczne funkcjonowanie systemu celów polega na powtarzaniu sekwencji aktywizacja-utrzymywanie-zakończenie działania celowego.

Cel – mechanizmy poznawcze analizują możliwości jego osiągnięcia;

Wytrwałe dążenie – utrzymywanie mentalnego obrazu celu.

Multiderminacja – wiele celów.

Ekwipotencjalność – wiele dróg do tego samego celu.

Ekwifinalność – różne cele w tych samych zachowaniach.

1. Rozwój prowadzi do coraz większej złożoności poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych aspektów systemu celów.

Cele wynikają z upodobań, etc.

Allport: autonomia funkcjonalna (droga do celu staje się celem sama w sobie)

1. Zaburzenia psychiczne można ujmować w kategoriach nieobecności celów, ich konfliktu (np. między pragnieniem a lękiem) albo trudność z ich osiąganiem. Terapia polega na reorganizacji systemu celów albo sposobów ich osiągania.

Cel, samoregulacja i działanie: programy badawcze

Model celów i standardów oraz samoregulacji Bandury

Sfera poznawcza: Ogromnie ważna dla mentalnego reprezentowania celów, przewidywania rezultatów działań, dokonywania atrybucji, oceniania możliwości.

Standard wewnętrzny:

Reprezentuje cel, który zamierzamy osiągnąć, naturę wzmocnień oczekiwanych od siebie i od innych.

U źródeł działania: cel albo standard, ocena wysiłku niezbędnego do sprostania standardowi, przewidywane konsekwencje powodzenia i niepowodzenia.

Zarówno wzmocnienia wewnętrzne (duma, wstyd), jak i zewnętrzne.

Wzmocnienia wewnętrzne = samowzmacnianie – pozwala na dokończenia działań mimo braku wzmocnień z zewnątrz.

Czy cele mają znaczenie motywacyjne? TAK: ci, którzy nie mają celów < ci, którzy mają małe cele < ci, którzy mają duże cele.

Niezbędne zarówno cel, jak i informacje zwrotne.

Ważne: poczucie własnej skuteczności:

• Kształtuje zaangażowanie oraz wybór stopnia trudności zadania.

• Wpływa na nasze emocjonalne reakcje na zadanie.

• Brak poczucia własnej skuteczności upośledza niezwykle ważne dla realizacji celów czynności poznawcze.

• Ustanawianie standardów. (załamanie czy mobilizacja?)

Cele: konkretne, ambitne, realistyczne i krótkoterminowe bardziej mobilizujące niż niejasne, nierealistyczne, mało ambitne i długoterminowe.

Człowieka motywują nie tyle cele, ile oczekiwana wysoka samoocena.

Cele pojawiają się na skutek bezpośredniego wzmocnienia od innych ludzi albo na skutek obserwowania innych ludzi, którzy je sobie wyznaczają i realizują.

Jeszcze raz: strasznie ważna sfera poznawcza (wyznaczanie celów, poziom wiary w siebie, działanie samooceny)!

Projekty i dążenia osobiste oraz zadania życiowe

Koncepcja projektów osobistych Little’a

Projekt osobisty: seria działań zmierzających do osiągnięcia celu. Obejmuje zadania od trywialnych do życiowych obsesji.

Analiza Projektów Osobistych (APO) – samoopis. (Lista projektów ważnych dla badanych, ocena pod wieloma względami – znaczenie i struktura projektu. )

Można uporządkować hierarchicznie, lepiej sieciowo. (Każdy łączy się z innymi; tworzą one system.)

Zadowolenie / niezadowolenie z życia – stres wywołany projektami osobistymi oraz skutecznością ich realizacji.

Poziom wiary ludzi w to, że osiągną swoje cele wystarcza, by wyrokować na temat ich skłonności depresyjnych lub ich zadowolenia z życia.

Projekty krótkoterminowe, sprawiające przyjemność, o średnim poziomie trudności – więcej satysfakcji.

Neurotycy (NEO) – wysoki wskaźnik stresu, trudności, negatywnych skutków, braku kontroli, braku postępów, oczekiwania złych efektów.

Sumienność (NEO) – przyjemność, poczucie panowania nad sytuacją oraz robienia postępów.

Badania Emmonsa nad dążeniami osobistymi

Dążenie osobiste:

• spójny wzór celów obejmujących typowe działania danego człowieka.

• Zarówno te cele, do których się dąży, jak i te, których się unika.

• Idiograficzne, wyjątkowe dla każdej jednostki.

• Składniki poznawcze, afektywne, behawioralne.

• Względnie stałe, ale nie niezmienne.

• Zrealizowanie określonych dążeń nie oznacza, że przestają one na nas oddziaływać.

• Zazwyczaj świadome, wyrażane za pomocą autocharakterystyk.

• Dopuszcza możliwość, że ludzie nie są świadomi swoich dążeń.

• Mają strukturę hierarchiczną.

• Mogą być połączone ze sobą lub niezależne od siebie, zbieżne lub sprzeczne ze sobą.

• Ekwipotencjalność. (wiele różnych działań – jeden cel)

• Ekwifinalność. (działanie wyrazem wielu dążeń)

• Multideterminacja. (współoddziaływanie dążeń)

Bada się je tak:

• Sporządzenie listy dążeń.

• Opisanie sposobów dążenia do realizacji.

• Ocena wartościowości, ambiwalencji, stopnia ważności, prawdopodobieństwa sukcesu, klarowność, trudność.

(Analiza czynnikowa trzy osie: siła dążenia, powodzenie, trudność.)

• Matryca dążeń wzmacniających się nawzajem, konfliktowych.

Zakresy dociekań badawczych:

• Dobrostan psychiczny

Uczucia dodatnie, ujemne, zadowolenie z życia.

Odnotowywano myśli i nastroje przez 21 dni cztery razy dziennie (biper mówi, kiedy). = Rejestrowanie Próbek Nastroju

Dążenie do ważnych celów, poczucie osiągnięcia celów = emocje pozytywne.

Ambiwalencja, konflikty wewnętrzne, brak wiary = emocje negatywne.

Poczucie dużej wagi dążeń, ich współzależność, wiara w sukces = zadowolenie z życia.

• Konflikt i ambiwalencja

Konflikt: sprzeczność między dwoma lub więcej dążeniami

Ambiwalencja: mieszanie uczucia dotyczące realizacji któregoś z celów

Sprzeczne cele, mieszane uczucia – niezadowolenie, negatywne emocje.

Bezpośredni związek: sprzeczne cele i ambiwalencja – niepokój, depresja, emocje negatywne, zaburzenia psychosomatyczne.

Konflikt na tle wyrażania emocji – brak dobrostanu, chociaż ani wylewność, ani jej brak – nie.

• Stopień skomplikowania Ja i reaktywność afektywna

• Dążenia i cechy osobowości

Wysoki stopień narcyzmu – inne dążenia. (dominacja nad innymi, manipulacja, modne ubranie; nie: rodzice dumni, świadomość uczuć innych ludzi, sprawianie im przyjemności)

Badania zadań życiowych prowadzone przez Nancy Cantor

Inteligencja społeczna – umiejętności poznawcze i wiedza służąca rozwiązywaniu codziennych problemów.

Analiza umiejętności rozróżniania sytuacji, przedstawiania sobie celów, układania planów służących ich realizacji.

Przechodzenie od „powinnam zrobić” do „robię”: schematy, zadania życiowe, strategie poznawcze.

Schematy:

• Sposoby porządkowania informacji.

• Schematy Ja, schematy wydarzeń

  • Skrypty obejmujące przewidywane sekwencje zdarzeń w danej sytuacji

  • Relacje działanie - wynik

Zadania życiowe:

• Wcześniej: dążenia, projekty osobiste

• Przekład celów na konkretne zadania (wyznaczają kierunek działania)

• Idiograficzne

• Różnice: treść, zakres, wyznaczone samodzielnie / narzucone

• Dostępne świadomości, relacjonowane (w większości)

Strategie poznawcze:

• Środki realizacji zadań życiowych

• Rozpoznanie sytuacji, zaplanowanie działań, pamięć o wydarzeniach z przeszłości, zabiegi samoregulacyjne (odroczenie gratyfikacji)

Funkcjonowanie najlepiej badać w okresach przejściowych – zwracamy większą uwagę na sposoby realizacji zadań.

Analiza czynnikowa zadań studentów:

• Trzy zakresy:

  • Ujemne aspekty (stres, czasochłonność)

  • Dodatnie aspekty (zadowolenie, postęp)

  • Sprawowana kontrola (inicjatywa, podporządkowanie)

Ocena strategii – kwestionariusze, wywiady:

• Studiowanie

Optymiści <-> defensywni pesymiści

Optymiści: nie boją się zadań, mają duże oczekiwania; koncentracja na przewidywanych efektach pozytywnych, unikanie myślenia o niepowodzeniach

Defensywni pesymiści: nastawiają się na najgorsze, niewielkie oczekiwania; zapanowanie nad lękiem

Różnice te nie przenoszą się na relacje międzyludzkie.

• Życie towarzyskie

Poziom skrępowania.

Skrępowanie: niepokój w sytuacjach interpersonalnych – pesymizm defensywny w sytuacjach społecznych; strach przed kontaktami z innymi; zależne od sytuacji.

Elementy wspólne, różnice oraz pytania bez odpowiedzi

Łączy:

• Zainteresowanie celowym charakterem działań człowieka

• Procesy poznawcze (centrum uwagi) + emocje + zachowanie

• Relacje myślenie – działanie – uczucia

• Działania ukierunkowane na cel, w życiu codziennym, zjawiska idiograficzne, ogólne prawidłowości

Dzieli:

• Świadomość celów

We wszystkich koncepcjach człowiek potrafi uświadomić sobie swoje cele i mówić o nich, choć nie zawsze skupia na nich uwagę.

Można realizować cele automatycznie, ale w razie konieczności uczynić je przedmiotem świadomej refleksji.

Dopuszcza się istnienie nieświadomych celów, których jednostka nie potrafi wyrazić.

Np. przywiązanie – wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy ze swojego zachowania w stosunku do bliskich.

• Pochodzenie celów

• Powiązanie z emocjami

• Warunkowanie klasyczne

• Bandura, Mischel – znaczenie samooceny oraz spełnienia standardów

Psychopatologia

Depresja

Wyuczona bezradność wśród ludzi

• Jednostki, które nauczono, że są bezradne, pozostają bierne.

• Podstawowa przyczyna wszystkich deficytów: przekonanie, że także w przyszłości nie będzie żadnego związku między reakcją a zamierzonym wynikiem

• Oczekiwanie daremności wysiłków dwa deficyty bezradności:

  • Deficyt reakcji spowodowany spadkiem motywacji do wykonania reakcji

  • Trudność w dostrzeżeniu związku między reakcją a pożądanym skutkiem

Atrybucje ludzkiej bezradności

Trzy wymiary atrybucji – od ich konfiguracji zależy wystąpienie deficytów bezradności:

• Wewnętrzność –zewnętrzność

Ja jestem głupia = wew.

Zadanie nie do zrobienia = zew.

Apatia, spadek samooceny porażka w sferze ważnej dla jednostki + atrybucja wew.

Samoocena nietknięta atrybucja zew.

• Stałość

Stałe: głupota, trudność zadania deficyty bezradności trwałe

Zmienna: bezsenna noc, etc. deficyty przejściowe

• Ogólność-specyficzność

Ogólne deficyty w wielu sytuacjach

Specyficzne deficyty dość ograniczone

Style wyjaśniania a depresja

Styl atrybucyjny (porażki: wewnętrzne, stałe, ogólne; sukcesy: zewnętrzne, zmienne, specyficzne) depresja

Terapia lekami nie zmienia stylu atrybucji, tylko aktywizuje. Poznawcza – zmienia.

Podobieństwa między depresją a wyuczoną bezradnością

Objawy

• Deficyt aktywności

• Deficyt poznawczy – nie mogą się nauczyć, że wykonanie reakcji przyniesie sukces

• Deficyt samooceny

• Zmiany nastroju

• Zmiany somatyczne

• Niedobór norepinefryny (u szczurów)

Przyczyna

Charakterystyczne dla depresji deficyty występują wtedy, kiedy jednostka oczekuje przykrych wydarzeń i zakłada, ze będą one niezależne od wykonywanych przez nią reakcji.

Wewnętrzne spadek samooceny.

Stałe depresja długotrwała.

Globalne rozległa.

Terapia

Podstawa: zmiana przekonania o braku skuteczności działania

Trening umiejętności społecznych, trening asertywności, krytyka myśli automatycznych.

Zapobieganie

Uodpornienie. jeśli zwierzę najpierw kontroluje ważne wydarzenia, potem jest odporne na bezradność, nawet całe życie

Kontrowersje wokół poznawczego modelu depresji

Poznawczy model depresji zajmuje się trzema głównymi problemami:

• Nie wiadomo, jaki rodzaj depresji jest przezeń interpretowany

  • Jednobiegunowa?

• Słaby punkt: wyjaśnianie somatycznych symptomów

  • Lepiej w modelu biologicznym.

• Kontrowersje badawcze

Zaburzenia osobowości

Antyspołeczne zaburzenie osobowości / socjopatia / psychopatia

• Nie cierpią

• Drapieżność, niewrażliwość, obojętność wobec innych

Zaburzenia woli

• 2-3% populacji, 4x częściej mężczyźni

• Kegan: psychika ludzi z AZO przypomina psychikę 10-letnich dzieci

  • Nieodpowiedzialni, słabo rozumieją innych, myślą konkretnie

• Wola nieobserwowalna, ciągła

Charakterystyka AOZ

• Dana osoba przejawia trwałe zachowania antyspołeczne, pojawiające się już w wieku dorastania i trwające w wieku drosłym w kilku różnych obszarach (np. związki, kradzieże, kłamstwa, prostytucja, stręczycielstwo, etc.)

• Trzy ogólne cechy:

  • Zachowanie antyspołeczne bez wystarczającej motywacji

  • Brak sumienia i poczucia odpowiedzialności wobec innych

  • Ubóstwo emocjonalne

• Zachowanie antyspołeczne bez wystarczającej motywacji

• Przestępstwa impulsywne, bezcelowe

• „Po prostu czułem, że muszę go zabić i już”

• Brak sumienia i poczucia odpowiedzialności wobec innych

• Brak wstydu, poczucia winy, skruchy

• Nieumiejętność tworzenia relacji z innymi

• Brak sumienia

• Ubóstwo emocjonalne

• Płytkie emocje

Przyczyny socjopatii

Rozpoczyna się w dzieciństwie / na początku dojrzewania.

Cztery potencjalne czynniki sprawcze:

• Rodzina i otoczenie społeczne

• Deficyty w procesie uczenia się

• Czynniki genetyczne

• Fizjologiczne dysfunkcje OUN

• Rodzina i otoczenie społeczne

• Socjopata nie zinternalizował standardów społecznych.

• Duże znaczenie utraty jednego z rodziców (rozwód, separacja, porzucenie rodziny)

  • Klimat poprzedzający rozwód! – kłótnie, spory, alkoholizm

• Bieda, alkoholizm, brak zainteresowania ze strony rodziców

• Przestępczość nieletnich – zwalnianie nieletnich po przestępstwach bez kar!

• Separacja nie przesądza, o ile matka jest pewna siebie i kocha dziecko, a ojciec nie przejawia dewiacji

• Deficyty w procesie uczenia się

• Brak umiejętności wyciągania wniosków z poniesionej kary

• Deficyt w zakresie nauki unikania

  • Może za mało pobudzeni i odczuwają za mało lęku – nie przewidują negatywnych konsekwencji

  • Niemożność wyciągnięcia wniosków zmuszających do unikania przykrych B

  • Chroniczny niedobór pobudzenia może szukają stymulacji

  • Socjopaci nie popełniają zbrodni w afekcie, bo nie czują emocji

  • Socjopaci nie są wrażliwi na kary fizyczne; niewrażliwi na dezaprobatę społeczną

  • Uczą się za to unikać kary, gdy tracą zasoby materialne!

• Natychmiastowość konsekwencji – psychopaci nie wykazują lęku

• Czynniki genetyczne

• I czynniki genetyczne, i środowiskowe wpływają na rozwój przestępczości (socjopatię).

• Fizjologiczne dysfunkcje OUN

• Zmiany w EEG

  • Wolne fale mózgowe (charakterystyczne dla dzieci) – niedojrzałość mózgu

    • Mózgi dojrzewają, a wielu socjopatów poprawia się między 30-40 rż!

  • Dodatnie iglice w EEG – nagłe, krótkotrwałe napady aktywności fal mózgowych – zachowanie impulsywne, agresywne

    • Dysfunkcja układu limbicznego

Inne zaburzenia osobowości

Paranoiczne ZO

• Uporczywa długotrwała nieufność

• Nadmierna wrażliwość na oznaki lekceważenia

• Skłonność do przeszukiwania otoczenia i wybiórczego dostrzegania sygnałów potwierdzających myśli i postawy wynikające z uprzedzeń

• Chorzy: kłótliwi, spięci, pozbawieni poczucia humoru

• Skłonność do przesady, stwarzania problemów

• Za wszystko obwiniają innych

Histrioniczne ZO

• Stale próbują na siebie zwracać uwagę

• Na błahe wydarzenia reagują nadmiernym pobudzeniem, emocjonalnie, teatralnie

• Pozornie uroczy, ciepli i towarzyscy

• Postrzegani jako nieszczerzy i powierzchowni

• Wymagający i niewrażliwi na potrzeby innych, egocentryczni, skoncentrowani na sobie

• Romans służy zwróceniu na siebie uwagi, nie miłości

Narcystyczne ZO

• Wybujałe poczucie własnej wartości

• Osoby stale zajęte sobą, marzą o sukcesach, władzy i piękności

• Ekshibicjonistyczna potrzeba stałego podziwu

• Przesadna wściekłość, poczucie wstydu, upokorzenia bądź pustki w reakcji na krytykę, obojętność

• Zaburzone kontakty z innymi (w skutek koncentracji na sobie)

• Kiedy uda im się z kimś być, albo nadmiernie idealizują, albo deprecjonują

• Za dużo wymagają od innych – nie ukształtował się empatyczny związek dziecka z opiekunami fragmentacja poczucia Ja poczucie pustki, niska samoocena; zachowania narcystyczne: charakter kompensacyjny

Unikające ZO

• Unikanie ludzi i doświadczeń

• Unikanie ryzyka, mimo potrzeby bliskości i miłości

• Nieśmiałe, niska samoocena, która się jeszcze bardziej obniża wskutek nieśmiałości

• Wysoki poziom lęku w kontaktach społecznych

Zależne ZO

• Pozwalają by najważniejsze decyzje w ich życiu ktoś podejmował za nie

• Ktoś inny ma przejmować inicjatywę, brać na siebie odpowiedzialność

• Małżonek, rodzina, znajomy decydują o tym, gdzie podjąć pracę, gdzie mieszkać, etc.

• Własne potrzeby podporządkowane potrzebom innych

• Niepokój, gdy pozostaną przez chwilę same

• Za wszelką cenę szukają towarzystwa

• Niska samoocena, przypisywanie sobie głupoty bądź bezradności

Obsesyjno-kompulsyjne ZO

• Ciągłe dążenie do perfekcji

• Odwlekanie ważnych czynności, złe gospodarowanie czasem, ważne sprawy na sam koniec

• Praca i produktywność ważniejsza niż kontakty i przyjemności

• Kłopoty z ekspresją emocji, postrzegane jako formalne, sztywne, nadmiernie ambitne

Bierno-agresywne ZO

• Specyficzny opór wobec wymagań społecznych i zawodowych

• Zwlekanie, guzdranie się, upór, partactwo, zapominalstwo

• Podwładny gubi zlecenie, zapomina o nim

Schizoidalne ZO

• Defekt w zakresie umiejętności nawiązywania kontaktów

• Brak chęci do kontaktów

• Obojętność wobec pochwał i krytyki

• Brak wrażliwości na cudze uczucia

• Bardzo niewielu przyjaciół

• Zamknięci w sobie, odizolowani, skrajni introwertycy

• Chłód emocjonalny, brak wylewności

Schizotypowe ZO

• Długotrwała dziwaczność w myśleniu, spostrzeganiu, porozumiewaniu się i zachowaniu

• Zauważalna, ale jeszcze nie schizofrenia

• Skrajna wiara w zabobony, poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi innych, podejrzliwość, paranoja

• Depersonalizacja

• Mówienie nie na temat, gubienie się w dygresjach

• Genetycznie pokrewne schizofrenii

ZO typu borderline

Bardzo szeroka kategoria zaburzeń: niestałość w wielu obszarach funkcjonowania (relacje z innymi, zachowanie, obraz własnej osoby). Co najmniej pięć z:

• Impulsywność i nieprzewidywalność zachowania w co najmniej dwóch obszarach: seks, hazard, alkohol, narkotyki, kradzież, przejadanie się, uszkadzanie ciała

• Powtarzające się niestabilne, intensywne relacje interpersonalne

• Niekontrolowany gniew

• Problemy tożsamościowe (niepewność w: obrazie ciała, tożsamości płciowej, długodystansowych celach, wzorcach przyjaźni, wartościach)

• Brak stabilności emocjonalnej (znaczne wahania nastroju od normalnego do depresji, drażliwości, lęku)

• Rozpaczliwe próby uniknięcia porzucenia

• Akty fizycznego samo uszkadzania, próby samobójcze, uleganie wypadkom, bójki

• Chroniczne wrażenie pustki lub nudy

Wywołany nieprawidłową relacją z obiektem w dzieciństwie.

Sędek, G. (2001). Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? .W: M. Kofta & T. Szustrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć: Szkice ze społecznej psychologii osobowości (ss.289-317). W-wa: PWN (lub: wyd.II, 2001, s. 226-248). 

Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady?

Niekontrolowalność w postaci nagłych, nieoczekiwanych i traumatycznych zdarzeń

Dwie kategorie zdarzeń, budzących bezradność:

- długotrwały charakter, niemodyfikowalne

jednostka nie przybliża się nawet o krok do uzyskania rezultatu

nieodwzajemniona miłość, nierozwiązywalne konflikty z rodzicami, opanowanie trudnego i źle wykładanego przedmiotu na studiach, trudności finansowe

- traumatyczne zdarzenia losowe

śmierć bliskich, nieuleczalna choroba, kalectwo

Model Klingera

• Jednostka tworzy cele, w które się angażuje, a które zostają zablokowane

• Ogólne, biologicznie zdeterminowane wzorce przystosowania do tego typu zdarzeń

• PATOLOGIA: brak niektórych faz / ich przeciągnięcie

• Szereg stadiów, tworzących cykl

  • Podwyższenie poziomu mobilizacji, zwiększenie intensywności działań

    • Działania chaotyczne, oddanie niezrealizowanym planom

  • Faza agresji

    • Szukanie winnych, wyrażanie złości, protest.

    • Regresja do niedojrzałych form zachowania.

  • Faza depresji

    • Smutek, apatia.

  • Nowy cel

Model Shontza

• Model Klingera nie zachodzi, gdy jednostka doświadczy nagłej, nieoczekiwanej traumy

• Najpierw szok.

  • Jasność, przytomność myślenia.

• Po pewnym czasie: nieszczęście = Faza spotkania się z tragedią

  • Pogorszenie funkcjonowania poznawczego.

  • Wyczerpanie emocjonalne.

• „wycofywanie się” – zaprzeczanie kryzysowi i jego implikacjom

• Powtórne wzbudzenie silnych negatywnych emocji.

• Faza wycofania.

• Naprzemiennie możliwa adaptacja.

Model Taylor

• Ludzie potrafią sobie poradzić, angażując się poznawczo w zaistniałą sytuację.

• Ukierunkowany wysiłek poznawczy umożliwia pokonanie zła.

• Trzy typy aktywności:

• Chęć zrozumienia sytuacji

  • Przyczyna traumatycznego zdarzenia?

  • Wiara w wykrycie przyczyny

  • Uzmysłowienie zmian w życiu

• Odzyskanie poczucia wpływu

• Umocnienie się w poczuciu własnej wartości

Negatywne konsekwencje długotrwałych intensywnych prób wpływania na obiektywnie niemodyfikowalne sytuacje

Klasyczne doświadczenia laboratoryjne nad reakcjami zwierząt na niekontrolowane wzmocnienia

Koncepcja Weissa

• Badania na szczurach.

Pierwotny model wyuczonej bezradności Seligmana

• Zespół wyuczonej bezradności

  • Utrudnienia w inicjowaniu zachowań dowolnych

  • Utrudnienie dostrzegania związków między zachowaniem a jego następstwami

  • Wystąpienie negatywnych stanów afektywnych

• W sytuacji niekontrolowanej człowiek uczy się, że nie ma związku między zachowaniem a jego pozytywnymi bądź negatywnymi następstwami

• W normalnej sytuacji rozważa skutki wykonania / niewykonania jakiegoś działania wykonanie = pożądane wyniki

• Trening bezradności = taka sytuacja, gdzie dla każdej wypróbowanej reakcji proporcja pozytywnych i negatywnych konsekwencji jest jednakowa: czego byśmy nie robili – identyczne wyniki

• Uczenie się: przyswojenie wniosku, że dla każdej potencjalnie możliwej reakcji brak jest zależności między jej wykonaniem a uzyskaniem pozytywnej konsekwencji

• Powstaje oczekiwanie, że w przyszłości też tak będzie

• Model przeniesiono na ludzi – bez zmian!

• Wiele innych modeli teoretycznych:

  • Atrybucyjny model bezradności i depresji

    • Istotna rola pośrednicząca w wyzwalaniu bezradności – procesy atrybucyjne

    • Istotne: jak człowiek spostrzega przyczyny braku wpływu (wew, zew?; spec, og?)

• Niezależnie od różnic:

  • Brak zależności między wynikami działań a samym działaniem – istotna cecha sytuacji indukującej bezradność

  • Uczenie się niezależności wyników od zachowania w trakcie treningu

  • Deficyty bezradności wynikają z nadmiernego uogólnienia doświadczeń treningowych

Krytyczna analiza modelu egotystycznego

Dwa istotne aspekty tego fenomenu:

1. Pod wpływem treningu bezradności w jednej klasie sytuacji następuje pogorszenie rozwiązywania zadań w innej klasie

2. Owe pogorszenie nie wynika z niepowodzeń w unikaniu przykrych wzmocnień lub z uzyskania pozytywnych wzmocnień

W badaniach lat 70. I 80. Olano drugi postulat.

Istotna przyczyna powstawania deficytów:

W trakcie treningu bezradności człowiek doświadcza bolesnych dla Ja porażek.

To wzbudza proces pośredniczący objawy bezradności.

Istotne nie, że brak wpływu, ale że porażki.

Badano dwie grupy osób rozwiązujących nierozwiązywalne zadania. Pierwszej nic nie mówili, drugiej, że robi źle. Obydwie miały niższe wyniki w teście końcowym.

Informacyjny model bezradności

Wyuczona bezradność = zaburzenie w generowaniu nowych programów działania.

Trudności = nie udaje się zintegrować napływających informacji w spójny pomysł na rozwiązanie zadania.

Do powstania deficytów potrzebne:

• Zaangażowanie intelektualne

• Całkowicie niespójne komunikaty

Konsekwencja: narastanie niepewności behawioralnej.

Istota modyfikacji w zachowania: wynik przejścia treningu bezradności – pojawienie się nowego stanu psychologicznego – stanu demobilizacji poznawczej- unikanie wysiłku poznawczego, brak skłonności do angażowania się w stojące przed jednostką zadania

Konsekwencja: kłopoty w zadaniach testowych

Przystosowanie do zagrażających wydarzeń.

Teoria adaptacji poznawczej: gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające, proces jej ponownego przystosowania koncentruje się wokół: poszukiwania znaczenia tego zdarzenia, próby odzyskania nad nim kontroli, odzyskiwania poczucia własnej wartości.

Poszukiwanie znaczenia – sensowna przyczyna, jakie zdarzenie wywarło wpływ na moje życie, jaka jest jego waga.

Odzyskanie kontroli: w jaki sposób mogę zapobiec zajściu tego samego wydarzenia? Jak powinnam nim pokierować?

Wzmocnienie Ja: smutne zdarzenia obniżają samoocenę, nawet, jeśli nie miało się na nie wpływu. Główna dźwignia podniesienia samooceny: porównania społeczne.

Skuteczność wysiłków zależy od umiejętności budowania i podtrzymywania pewnych złudzeń (specyficzny sposób dostrzegania faktów, który pozwala je zobaczyć jako korzystniejsze).

Poszukiwanie znaczenia

Potrzeba zrozumienia dlaczego kryzys nastąpił i jaki jest jego wpływ.

Atrybucja przyczyn po przeżyciu zagrażających lub dramatycznych zdarzeń, ludzie starają się dokonać atrybucji w celu kontrolowania (rozumienia, przewidywania) zdarzeń w swoim środowisku

Chore na raka starają się dociec, dlaczego zachorowały.

98% respondentek podawało przyczyny choroby, ale tylko 63% mężów potrzeba uzyskania wyjaśnienia znacznie silniejsza u samych chorych.

Podawane przyczny:

41% pacjentek – ogólne stresy

32% - czynniki rakogenne

17% - dieta

10% - uderzenie w pierś

• Właściwie wszystkie te czynniki działały w przeszłości, a nie działają obecnie.

• Można mieć nad nimi kontrolę (dieta, stres)

Ponad połowa: choroba zmusiła do przewartościowania życia.

Zmiana priorytetów: koniec koncentracji na pracach domowych, drobnych utarczkach; teraz: relacja z współmałżonkiem, dziećmi i przyjaciółmi, planowanie, czerpanie radości

Nadanie pozytywnego znaczenia chorobie znacznie lepsze przystosowanie.

Dwie formy prób znalezienia znaczenia doświadczenia choroby:

• Atrybucje przyczynowe

• Przemyślenie swojego życia

Zdobywanie poczucia mocy

Nagły nowotwór – poczucie utraty kontroli nad swoich ciałem i życiem.

2/3 pacjentek wierzy, że ma kontrolę nad rekonwalescencją

37% wierzy w jakiś stopień kontroli nad rakiem

1/3 wierzy, że chociaż sama nie ma kontroli, mają ją lekarze

Wiara w kontrolowalność choroby przez samą pacjentkę, lekarza lub terapię – silnie związana z przystosowaniem.

Dużo technik psychologicznych: pozytywne myślenie, medytacja, wyobrażenia,.

Także atrybucja przyczyn – gdy przyczyna działała tylko w przeszłości i jest obecnie niedostępna.

Wiele pacjentek zmieniało sposób życia. (49% - zmiana diety)

Pozorna kontrola – zdobywanie informacji o chorobie i leczeniu.

Próby kontrolowania ubocznych skutków leczenia. 92% pacjentek poddanych chemioterapii próbowało kontrolować jej skutki uboczne (stosowanie leków, sen, metody psychologiczne)

Proces wzrostu Ja

Nawet jeśli uzasadnione działaniem czynników zewnętrznych, powoduje spadek samooceny.

Jakie zmiany zaszły po wykryciu raka?

17% - negatywne

50% - jedynie pozytywne

Reszta – żadne

Pacjentki myślą, że po chorobie są lepiej przystosowane niż przed.

Z kim się porównują? – z innymi kobietami, które przeszły kryzys.

- porównania w dół (albo wymyślona postać)

Ukierunkowane porównania: część piersi cała; stara młoda, mężatka niezamężna.

Nie tylko wybór osoby do porównania, też wybór wymiaru!

Porównania w dół, nie w górę, ze specyficznymi grupami: te, które mają gorzej. Jeśli nie ma – fabrykują taką grupę.

Złudzenia jako podstawa normalnego, poznawczego funkcjonowania

Przekonania, od których zależy rozumienie sensu, poczucie mocy i wzrost „ja” oparte są na złudzeniach.

Złudzenia te korzystne dla adaptacji.

Przypisywanie sobie sukcesów, zapominanie o porażkach, wiara w dobrą przyszłość, etc.

Niedepresyjni:

• Przeceniają dobre mniemanie innych o sobie

• Łudzą się, że mają kontrolę nad w rzeczywistości niekontrolowanymi wynikami

• Nie doceniają rozmiaru negatywnej informacji zwrotnej

• Przeceniają przewidywalność i kontrolę, jaką posiadają nad pozytywnymi wynikami

• Nagradzają siebie bardziej niż na to zasługują

• Mają tendencję do przypisywania sukcesów swoim wewnętrznym cechom

• A porażek – zewnętrznym niestabilnym czynnikom

Greenwald: złudzenia uczestniczą w podtrzymywaniu struktury Ja jako wysoko zorganizowanego systemu przetwarzania i zapewniają wytrwałość w dzialaniu

Niepotwierdzanie się poznawczego postępowania wobec zagrożenia

• Poczucie mocy i kontroli zachowane tak długo, jak długo nic go nie podważy

• Teoria reaktancji

  • Zagrożenie wolności lub jej utrata powoduje pobudzenie, wrogość oraz bezpośrednie i pośrednie próby odzyskania jej

• Model wyuczonej bezradności

  • Po powtarzających się niepowodzeniach kontrolowania sytuacji jednostka zaniecha reagowania

  • Następujące w wyniku tego deficyty motywacyjne, poznawcze i emocjonalne będą zakłócały uczenie się w innym środowisku

  • Kiedy w rzeczywistości nie ma kontroli, ci, którzy próbowali ją uzyskać, będą gorzej funkcjonowali emocjonalnie

• Obydwie teorie laboratoryjne, upraszczają środowisko; koncentrują więcej uwagi na samych reakcjach kontrolujących i fakcie ich uniemożliwienia niż na celu czy funkcji jakie te mają pełnić

• Inna teoria: Barbara i Frederick Hayes-Roth:

  • Ludzie bardzo przeceniają to, ile mogą wykonać, w danym okresie czasu i jak długo mogą to robić mimo odnoszenia niepowodzeń

  • Codziennie wykonuje się maksymalnie 40% planów, 40% zaczyna, a 20% usuwa

  • Niepotwierdzanie się naszych oczekiwań jest codziennością

  • Gdy nie wyjdzie jeden plan, uruchamia się alternatywny

• Ludzie często wysuwają szereg równoczesnych wyjaśnień, które powinny mieć zasadniczo różne konsekwencje, nie występujące w rzeczywistości

• Niepowodzenie jednej lub więcej teorii nie jest niepokojące

Wnioski

Teoria adaptacji poznawczej jednostki reagują na osobiste tragedie wysiłkami poznawczymi, które umożliwiają im przywrócenie lub nawet polepszenie ich uprzedniego poziomu funkcjonowania

Wojciszke, B. (2002).

Ja i wizerunek własnej osoby

Ja

Ciało (obraz i ocena) + wiedza o sobie (struktura ja) + tożsamość (poczucie ciągłości w czasie)+ zdolność wykonywania wyborów + kochani przez nas ludzie + pełnione role, wyznawane przez nas wartości, normy

Co zawiera Ja

Wiedza na temat własnej osoby = struktura ja

Ja fenomenologiczne = uświadamiane w danej chwili fragmenty ja

Efekt odniesienia do ja = lepsze zapamiętywanie informacji odnoszących się do naszej osoby

Efekt cocktail-party = informacje nas dotyczące łatwiej do nas docierają nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czymś innym

Ja – luźna struktura różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne

Hazel Markus:

Autoschemat:

• obszar ja, w zakresie którego człowiek ma dobrze sprecyzowane poglądy i bogatą wiedzę o sobie

• w dziedzinach, które są dla nas ważne

• definiuje wartość naszej osoby

• odróżnia od innych

Osoby posiadające schemat w danej dziedzinie:

• częściej oceniają nadchodzące informacje z uwagi na ich istotność dla tej dziedziny

• łatwiej przetwarzają informacje w tej dziedzinie

• lepiej zapamiętują informacje

• częściej dokonują przewidywań swojego zachowania w tej dziedzinie

• przejawiają większy osób wobec informacji niezgodnych z posiadanymi na własny temat w tej dziedzinie

Higgins:

• Ja idealne i Ja powinnościowe

• Ja idealne = jaka chciałabym być (nadzieje, aspiracje, marzenia)

• Ja powinnościowe = jaka powinnam być (obowiązki, powinności, obligacje)

• Rozbieżności:

  • Ja realne – Ja idealne

    • Emocje o słabo zaznaczonym pobudzeniu

    • Syndrom depresyjny porażka

    • Apatia, smutek, rozczarowanie

    • Treści związane ze sprawnością

  • Ja realne – Ja powinnościowe

    • Syndrom „agitacji” częściej po wykroczeniu moralnym

    • Silne pobudzenie

    • Niepokój, strach, poczucie winy, wstyd

    • Treści związane z moralnością (normy, wartości)

Markus i Kitayama:

Treść Ja uwarunkowana kulturowo.

kultury indywidualistyczne kultury kolektywistyczne

W indywidualistycznych: ja = charakter niezależny; „jestem niepowtarzalną jednostką”

Ludzie spostrzegają się jako bardziej różnych od innych.

Innych jako bardziej podobnych do siebie.

W kolektywistycznych: ja = charakter współzależny: „jestem częścią wspólnoty”

Na odwrót: ja podobna do innych bardziej niż inni do mnie.

Skąd się bierze ja

Ważne źródło: inni ludzie;

Teza: myślimy o sobie to, co inni o nas myślą

(11-letnie dzieci twierdzą, że rodzice znają je lepiej niż one same siebie)

Opinie innych – moja opinia o sobie = mała korelacja

Za to: moja opinia o sobie – to, co myślę, że inni myślą = duża

Porównania społeczne: to, kogo spotykamy wpływa na naszą samoocenę

Tożsamość osobista: substytut samowiedzy, na który składają się cechy spostrzegane przez podmiot jako dla własnej osoby najbardziej charakterystyczne i zarazem najbardziej specyficzne

Tożsamość społeczne: identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami; kształtuje się w opozycji do grup obcych i konformizmu w stosunku do grupy własnej

Daryl Bem:

Ludzie formułują sądy na swój temat podobnie jak na temat innych – na bazie własnych zachowań i warunków, w jakich ono przebiega.

Trzy pozytywne złudzenia:

• Przeceniamy swoje pozytywne cechy i osiągnięcia

• Przeceniamy stopień sprawowanej przez siebie kontroli nad biegiem wydarzeń

• Skłonność do nierealnego optymizmu,

• Pozwalają zachować aktywną postawę wobec życia

• Nadmiar jest szkodliwy

• Mogą być pożyteczne w fazie realizacji – sprzyjają podejmowaniu wysiłków, nie w fazie podejmowania decyzji

Funkcje: po co mamy ja

• „arena doświadczania” naszych przeżyć

• Funkcje interpersonalne

  • Negocjowanie tożsamości

  • Symulowanie psychiki innych ludzi

• Funkcje intrapersonalne

  • Samoregulacja zachowania celowego

  • Samokontrola

1. Utrzymywanie i negocjowanie tożsamości

   1. Wiedza o sobie = podstawowy wyznacznik poczucia własnej tożsamości

   2. Rozpoznawanie naszej tożsamości przez innych

2. Symulowanie psychiki partnerów

   1. Przewidywanie zachowań innych ludzi

   2. Ja = model funkcjonowania psychiki

   3. Efekt fałszywej powszechności – zakładamy, że zachowania innych ludzi podobne do naszych

   4. Przecenianie stopnia surowości ocen – myślimy, że inni nasze potknięcia oceniają równie surowo jak my

3. Regulacja zachowania celowego – dokonywanie wyborów

   1. Ja zawiera preferencje i standardy ułatwiające dokonywanie wyborów.

   2. Postawy + wartości; nasze przekonania o sobie

   3. Teoria przedmiotowej samoświadomości:

      1. Uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana na jakiś fragmencie świata zewnętrznego lub na samym sobie przedmiotowa samoświadomość

      2. Przedmiotowa samoświadomość = autokoncentracja

      3. Stan zaktywizowania ja, w którym uświadamiamy sobie istotne w danej sytuacji postawy, wartości, własności.

      4. Silniejsze poczucie niedopasowania działania do tych Standarów w takich sytuacjach zachowanie bardziej odpowiada ja

      5. Wywoływane przez: porównania społeczne; wyobrażenia, co myślą inni

      6. W badaniach: widok samego siebie w lustrze, słuchanie własnego głosu

4. Samokontrola – szczególny przypadek zachowania celowego = dowolna i zamierzona zmiana własnych reakcji

   1. Ludzie o większej samokontroli lepiej radzą sobie w życiu

   2. Paradoksalny efekt kontroli umysłowej:

      1. Próby zahamowania myśli na jakiś temat skutkują hiperdostępnością

      2. Mechanizm kontroli umysłowej:

         1. Automatycznej monitorowanie treści własnych myśli

            1. Poszukiwanie niepożądanej treści

            2. Stała, słaba aktywizacja niepożądanego pojęcia

         2. Kontrolowana interwencja

            1. Modyfikowanie treści własnych myśli – aktywne i świadome zastępowanie niepożądanych treści innymi

            2. Łatwiejszy do dezorganizacji niż 1.

   3. Wyczerpanie woli

      1. Spadek zdolności do samokontroli w następstwie jej sprawowania

      2. Wola jest zasobem, który się wyczerpuje (badanie z lodami)

Samoocena i autowaloryzacja

Samoocena = afektywna reakcja człowieka na samego siebie

Samoocena jako cecha

Działa na zasadzie błędnego koła – osoby o niskiej samoocenie widzą świat jako niedobry, więc się nie starają i mają niższe wyniki, więc też niższą samoocenę

Stopień jasności samooceny koreluje z jej wysokością.

Faktyczny zakres samooceny: neutralna -------> pozytywna

Stałość w czasie – także koreluje z wysokością; modyfikuje jej wpływ na zachowanie.

Motywy związane z ja

1. Autowaloryzacja (ja pozytywne)

Dążenie do obrony, podtrzymywania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie.

Przeceniam siebie czy niedoceniam innych? pierwsza opcja.

Efekt bycia lepszym niż przeciętnie: przeciętny człowiek uważa się za lepszego niż przeciętna pod niemal każdym względem.

(94% nauczycieli akademickich twierdzi, że ponadprzeciętnie przekazuje wiedzę, 60% studentów mieści się w 10% najlepiej dających sobie radę w kontaktach z ludźmi)

Efekt silniejszy przy cechach pozytywnych niż negatywnych. Spada wraz ze spadkiem abstrakcyjności porównań. Występuje w większości porównań społecznych.

Obraz przeszłości jest zniekształcony w sposób pochlebny dla ja.

Greenwald: totalitarne ego – totalitarny reżim (skłonność do zniekształcania i fabrykowania faktów)

1. Autoweryfikacja (ja wewnętrznie zgodne)

Dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie a nowo nachodzącymi i informacjami na własny temat

Uszczegółowienie dysonansu poznawczego.

Ludzie lepiej zapamiętują i chętniej poszukują informacji zgodnych z posiadanymi.

U osoby z wysoką samooceną – autowaloryzacja i autoweryfikacja w tym samym kierunku.

U osoby z niską samooceną – w przeciwnych. Osoby o niskiej samoocenie w pewnych dziedzinach wolą negatywne opinie na swój temat, ale:

- autoweryfikacyjne przyjmowanie oceny niepochlebnej, a zgodnej z koncepcją własnego ja, wymaga dysponowania zasobami umysłowymi, stanowiąc reakcję bardziej kontrolowaną i przemyślaną (akceptacja informacji pochlebnej zazwyczaj automatyczna)

- należy odróżnić poznawcze reakcje na informacje zwrotne od reakcji emocjonalnych

- akceptacja negatywnej oceny bardziej prawdopodobna, gdy ma ona charakter poznawczy; jeżeli charakter emocjonalny bardziej prawdopodobne jest, że zostanie podyktowana motywem autowaloryzacji

1. Samopoznanie (wiedza zawarta w ja prawdziwa)

Dążenie do pozyskanie prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby.

Informacji diagnostycznych (niekoniecznie pochlebnych) poszukujemy, gdy wiemy, że możemy kontrolować daną cechę.

1. Samo naprawa (ja faktycznie dobre)

Dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia czy dobrostanu.

Poszukiwanie informacji, która pozwali zmienić siebie.

Głównie w warunkach autokoncentracji.

Najsilniejsza: autowaloryzacja.

Mechanizmy autowaloryzacji

Porównania społeczne :

Dobieramy gorszych od siebie.

Tesser: Model utrzymywania samooceny (MUS)

Jeżeli inna osoba lepsza moja samoocena spada.

Pławienie się w cudzej chwale szczycenie się sukcesami innych członków grupy

Jeśli dziedzina istotna dla ja cudzy sukces szkodzi.

Dziedzina nieistotna cudzy sukces pomaga.

Zabiegi podtrzymujące samoocenę i osłabiające zagrożenia:

• Zmniejszanie różnicy wyników ja –inni

  • W ważnej dla nas dziedzinie chętniej pomagamy obcym niż bliskim.

  • Oceny przyjaciele lepsze w nieważnym, gorsze w ważnym.

• Nasilanie lub osłabianie bliskości do innych.

  • Oddalamy się od lepszych w ważnych dziedzinach.

• Zmiana spostrzegania dziedziny jako ważnej lub nieważnej.

  • Jak jesteśmy dobrzy – ważne.

Redukowanie i unikanie dysonansu poznawczego:

Dysonans podecyzyjny – dysonans tylko dla osób z wysoką samooceną. Dla osób z niską samooceną – kolejny powód, by źle o sobie myśleć.

Autoafirmacja: potwierdzenie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś „dobrze przystosowanego i moralnego, a więc sprawnego, wewnętrznie spójnego, etc.”

Steel: wykonanie dowolnego aktu afirmacji uodparnia na uczucie dysonansu

Różne mechanizmy autowaloryzacji – całkowicie odmienne, ale równoważne!

Jeden mechanizm hamuje czasowo inny ludzie nie dążą do maksymalizacji samooceny, ale do utrzymania jej na jakimś konkretnym poziomie.

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć

1. Pozytywna samoocena jest pożyteczna dla jednostki, ponieważ przyczynia się do osiągania różnego typu celów.

2. Pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lękiem.

   1. Teoria opanowania trwogi – pozytywna samoocena chroni przed lękiem przed śmiercią

      1. Ludzie jako jedyni przewidują nieuchronność śmierci.

      2. Przed lękiem chronią się na dwa sposoby:

         1. Dążenie do wysokiej samooceny

            1. Wysoka samoocena sygnałem nieśmiertelności

         2. Światopoglądy

            1. System wierzeń – nieśmiertelność

      3. Przewidywania:

         1. Wzmocnienie samooceny osłabia lęk przed śmiercią

         2. Wzmocnienie samooceny osłabia inne lęki

         3. Myśli o śmierci nasilają akceptację swojego światopoglądu

         4. Myśli o śmierci nasilają odrzucenie innych światopoglądów

3. Samoocena = socjometr; wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki przez otoczenie społeczne

   1. Leary i Downs: samoocena mechanizmem niepozwalającym na wykluczenie z grupy

Autoprezentacja: kształtowanie własnego wizerunku

Autoprezentacja: kształtowanie sposobu, w jaki widzą nas inni

Życie społeczne jako przywdziewanie masek

Leary i Kowalski: duża część autoprezentacji w służbie motywów:

• Osiągania materialnych i społecznych korzyści

• Autowaloryzacji

• Kształtowania pożądanej tożsamości osobistej

Warunki sprzyjające autoprezentacji:

1. Wiara, że sposób postrzegania nas przez innych decyduje o osiągnięciu naszych celów

   1. Np. częściej wobec przełożonych

2. Gdy zależy nam na celu kontrolowanym przez innych

3. Gdy zależy nam na aprobacie innych

4. Rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej obrazy jaki mają inni

   1. Np. po poniesionej porażce

5. Skłonność do obserwacyjnej samokontroli zachowania

Obronne taktyki autoprezentacji

Zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości naszej osoby.

1. Samoutrudnianie

Angażowanie się w działania, które obniżają szanse sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu.

Doliński:

Dwie grupy rozwiązują test – jedni zadania nierozwiązywalne, drugi proste. Obie dostają informację, że poszło świetnie. Połowa ma możliwość ćwiczenia zadań przed następnym testem. Wszystkich sekretarka prosi o pomoc w sprzątaniu papierów.

Ci, którzy mieli możliwość ćwiczenia – dwa razy dłużej pomagali ci od zadań nierozwiązywalnych.

1. Suplikacja

Prezentowanie własnej bezradności.

Około połowa ludzi (kobiety – do mężów i intelektualnie, mężczyźni – w robocie).

1. Wymówki

Zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody. – „To nie moja wina”.

Odwoływanie się do nieznajomości prawa albo alkoholu (nie działa u kobiet).

1. Usprawiedliwienia

Akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego.

• „długoterminowe korzyści przewyższają krótkoterminowe straty”

• Zaprzeczanie krzywdzie ofiary, przekonywanie, że właściwie to sobie zasłużyła.

• Odwoływanie się do powszechności.

• Redefinicja czynu – nie niosący szkody, ale obowiązek.

1. Przeprosiny

Akceptowanie własnej odpowiedzialności, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze. Najskuteczniejszy sposób przywracania dobrego obrazu u innych.

Asertywne taktyki autoprezentacji

Ukierunkowane na zbudowanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby.

1. Ingracjacja

Wkradanie się w cudze łaski – pozyskiwanie sympatii przez:

1. Prezentowanie własnych – niekoniecznie istniejących – cech wzbudzających sympatię

2. Schlebianie innym i prawienie im komplementów

3. Konformizm

4. Wyrządzenie przysług

Ulegają nasileniu, gdy cudza sympatia bardziej pożądana.

Dylemat lizusa – ktoś wie, że jego sympatia dla nas ważna i widzi, że się podlizujemy.

Rozwiązanie: prezentowanie poglądów sprzecznych w mało ważnych sprawach.

Albo: używanie pośredników do prawienia komplementów.

Dylemat zróżnicowanej publiczności – ludzie lubią różne rzeczy, nie wiadomo, komu dogodzić.

1. Autopromocja

Przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie swoich dokonań.

Dylemat skromności – więcej sympatii przynosi umniejszanie własnej wartości, ale inni mogą brać to dosłownie i myśleć, że nie mamy sukcesów.

Leary – rozwiązania:

• Skromność skuteczniejsza po fakcie niż przed.

• Umiarkowana bardziej pożądana.

• Skuteczna tylko wtedy, gdy audytorium wie, że i tak dobrze wypadliśmy.

• Pomniejszanie wagi sukcesu, podkreślanie sukcesu jako takiego.

Dylemat autentyczności – nasz pożądany obraz odbiega od rzeczywistości

Rozwiązania:

• Przedstawienie siebie autentycznie.

• Omijać niebezpieczne tematy.

• Kłamać.

Autopromocja przez skojarzenie:

Kojarzenie własnej osoby z pozytywnymi osobami, wydarzeniami.

1. Świecenie przykładem

Przedstawienie siebie jako osoby moralnej.

1. Zastraszanie

Przedstawianie siebie jako „twardego faceta”. Robienie scen, władza.

Skutki autoprezentacji

Wszystkie taktyki bywają skuteczne.

Autoprezentacje taktyczne:

• Nawykowe, zautomatyzowane.

• Codzienne, skryptowe sytuacje.

• Uśmiech na powitanie, etc.

Autoprezentacje strategiczne:

• Przemyślane, zaplanowane.

• Ukierunkowane na odległe efekty.

Suszek, H. (2005). Wielość Ja w społeczeństwie postmodernistycznym. 

Dwa podejścia do zagadnienia przedmiotowego aspektu Ja (w jakim stopniu obraz, jaki tworzymy na nasz temat zmienia się w różnych sytuacjach i różnym czasie):

• Zmienność treściowa Ja przedmiotowego

  • Stopień, w jakim dana osoba ocenia własną zmienność, różnorodność, spójność

• Organizacja komponentów Ja

  • Jak zorganizowane są wobec siebie poszczególne elementy wiedzy o Ja – postawy, przekonania o własnych cechach i zdolnościach, uczucia w stosunku do samego siebie, pełnione role, wartości, cele, zainteresowania, etc.

  • Ilość podsystemów w Ja / ich powiązania

Monolityczne Ja

Związane z nadal powszechną wiarą w jedność i spójność siebie („prawdziwe ja”, „bycie sobą”)

Założenie o monolityczności ja powszechne w wielu teoriach.

Pazy:

Prace psychologiczne faworyzują stałość ponad zmienność.

Przecenianie spójności Ja (powszechne na zachodzie w tradycji naukowej) – błąd spójności.

Ujednolicone Ja – głównie u wczesnych teoretyków.

Rozwinięcie spójnego Ja – nie tylko zdrowie, ale też szczęście.

Maslow, Rogers: samoaktualizacja – wewnętrzne konflikty muszą zostać rozwiązane.

Kontekstualne Ja

Przełom: wyodrębnienie i badania różnych uniwersalnych podsystemów Ja.

• Tożsamość osobista i społeczna (Turner)

• Ja prywatne i publiczne (Fenigstein, Scheier, Buss)

• Ja prywatne, publiczne i kolektywne (Triandis)

• Ja rozlane, publiczne, prywatne, kolektywne (Greenwald, Pratkanis)

• Ja realne, idealne, powinnościowe (Higgins)

Specyficzne dla każdego człowieka rozwarstwienie Ja:

• Ja składa się z charakterystycznych dla jednostki schametów (Markus)

• Możliwych Ja (Markus, Nurius)

(Niechcianych Ja (Oglive), Stanowi rodzinę Ja (Cantron i Kihlstrom), Społeczność Ja (Mair), Zbiór podsystemów Ja (Martindale, Rosenberg, Gara))

Sytuacyjna zmienność Ja – robocze pojęcie Ja, spontaniczne pojęcie Ja, etc.

Zmienność Ja jako ogólna właściwość samo opisowa – stabilność i pluralizm Ja

Podzielone Ja

Dysocjajca Ja – proces czasowego oddzielenia od siebie umysłowych funkcji i procesów takich jak myśli, wspomnienia, uczucia

Zjawisko naturalne, nie zawsze patologiczne (osobowość wieloraka – poszczególne podsystemy Ja w konflikcie między sobą)

Dialogowe Ja

Zasada organizacji procesów umysłowych: dialogowość

Ja –system pluralistyczny, konstruowany i rekonstruowany w dialogu wiele pozycji, głosów, charakterów; funkcje integracyjne dialogu

Postmodernistyczna multifrenia
zmienność i wielość Ja = rezultat adaptacji do życia w obecnych warunkach cyw.

Koncepcja siebie odzwierciedla społeczny świat, w którym żyjemy im bardziej złożony świat, tym bardziej złożone Ja.

Zmiany w Ja – efekt zmienności świata, tego, że teraz nie mamy narzuconej z góry drogi życiowej, utrzymujemy więcej kontaktów, ciągła zmienność, przelotność, tymczasowość, brak autorytetów, relatywistyczna nauka, nadprodukcja informacji, szybki odbiór danych

Implikacje

Techniki projekcyjne – badamy „chwilowe Ja”, terapia

Rola procesów poznawczych i motywacyjnych w autoprezentacji.

Jeden z najważnieszjych interepersonalanych aspektów Ja.

Sytuacje społeczne oddziałują na Ja silniej niż prywatne.

Motywy związane z autoprezentacją

Dwa cele:

• Kształtowanie własnej tożsamości

• Kierowanie wrażeniem wywieranym na innych

• Leary: regulacja emocji

Cele związane z kierowaniem wywieranym wrażeniem

Potrzebna przynależności

Chęć dopasowania się do grupy.

Przynależność grupowa – potrzeby interpersonalne, ale też materialne.

Aby uzyskać od grupy to, czego chcemy, musimy być jej częścią – dlatego przedstawiamy się tak, jak grupa chce nas widzieć.

Autoprezentacja ma ogromne znaczenie dla pozyskiwania dóbr materialnych.

Cele szczegółowe

Różne drogi do osiągnięcia przynależności grupowej (autowaloryzacja, ochrona własnej tożsamości, autoweryfikacja, samopoznanie, zastraszanie, suplikacja, egzemplifikacja)

Zdobywać czy bronić

Samoutrudnianie – zabieg strategiczny wykorzystywany w celu manipulowania wrażeniem, jakie stosująca go jednostka wywiera na innych

• Dwa cele za jednym zamachem: usprawiedliwienie się (nie udało mi się napisać magisterki na czas, bo pisałem artykuły naukowe) i podniesienie swoich zasług (chociaż pisałem artykuły naukowe, udało mi się zdążyć z magisterką)

• Osoby o wysokiej samoocenie częściej niż osoby o niskiej samoocenie, aby zyskać uznanie w razie sukcesu.

• Osoby o niskiej samoocenie częściej, by bronić się przed zagrożeniem samooceny w wypadku porażki.

• Stosowane niezależnie od samooceny: wysoka – by podkreślić kompetencje i zdolności, niska: by uniknąć wizerunku nieudacznika

Kształtowanie pożądanego, lecz niepochlebnego wizerunku własnej osoby

Pittman: większość zabiegów autoprezentacji można zaliczyć do jednej z pięciu kategorii:

• Sympatyczni

• Kompetentni

• Budzący postrach

• Zasługujący na współczucie

• Wzorowi pod względem moralnym

Autoprezentację stosujemy po to, by zdobywać władzę nad innymi, zmuszać ich do działań zgodnych z naszą wolą. Jeden ze sposobów: niech nas lubią albo szanują.

Swann: zależy nam na tym, by wywierane wrażenie było zgodne z tym, jak się widzimy, nawet jeśli oznacza to zaprzeczenie pozytywnemu wizerunkowi własnej osoby – autoweryfikacja

Ludzie znaczniej częściej dążą do autoweryfikacji w sytuacjach prywatnych niż publicznych (tu bardziej skłonni kształtować swój wizerunek).

Cele związane z budowaniem tożsamości

Powszechność motywacji do kształtowania pożądanego wizerunku własnej osoby

Wszyscy podejmujemy zachowania autoprezentacyjne, nawet, gdy twierdzimy, ze tak nie jest.

Wpływ autoprezentacji na pojęcie Ja

Autoprezentacyjne motywy związane z budowaniem tożsamości wpływają na proces internalizacji zachowań.

Zachowania w obecności obserwatorów mocniej zinternalizowane.

Autoprezentacja prowadzi do większych zmian Ja niż takie same zachowania w osobności.

Motywy autoprezentacyjne w związkach interpersonalnych

Leary: w relacjach z osobami tej samej płci lepsza znajomość partnera wiąże się ze słabszą skłonnością do kierowania wywieranym wrażeniem. W relacjach z osobami płci przeciwnej lepsza znajomość partnera wymusza jednak silniejszą autoprezentację.

Jeśli wiem, czego ktoś dokonał, lepsze wrażenie robi, gdy o tym nie mówi / mówi skromnie.

Jeśli nie wiem, lepiej, by nawet wyolbrzymiał niż sobie umniejszał.

Wśród przyjaciół stosujemy zazwyczaj skromność, wśród nieznajomych – wyolbrzymiamy własne zalety i dokonania.

Taka autoprezentacja przychodzi najnaturalniej (pozostawia najwięcej wolnych zasobów uwagi).

Podsumowanie

Nadrzędny motyw skłaniający do autoprezentacji: potrzeba przynależności.

Kształtuje się wizerunek tak, by był atrakcyjny dla grupy.

Dwa komponenty autoprezentacji: kierowanie wrażeniem wywieranym na innych + budowanie osobistej tożsamości i pokazywanie jej innym.

Poznawcze aspekty autoprezentacji

Autoprezentacja wpływa na zachowania innych

Autoprezentacja może wpływać na autoprezentacje osób uczestniczących w kontakcie, chociaż nikt nie jest tego świadom.

Autoprezentacja protagonisty skłania do zachowań autopromocyjnych, skromność wywołuje skromność.

O samoocenie rozmówcy wnioskujemy bez uwzględniania swojego na nią wpływu.

Autoprezentacja wyczerpuje zasoby poznawcze

Prowadzenie celowych działań autoprezentacyjnych może prowadzić do zniekształceń w odbiorze sytuacji nie tylko u odbiorców, ale też u aktora.

Autoprezentacja pogorsza kodowanie i przypominanie sobie interakcji.

Autoprezentacja automatyczna a autoprezentacja kontrolowana

Paulhaus: automatyczna autoprezentacja – sytuacje obciążenia poznawczego, brak zasobów, które można poświęcić na kierowanie swoim wizerunkiem

Autopromocja – bardziej automatyczna niż skromny styl autoprezentacji, gdy przedstawiamy się nieznajomym.

W gronie przyjaciół bardziej automatyczny jest styl skromny.

Wpływ autoprezentacji na pojęcie Ja

Publiczne zachowania interpersonalne prowadzą do zmian w pojęciu Ja i w zachowaniu.

Tendencyjne przeszukiwanie informacji zawartych w pojęciu Ja nie jest wystarczającym wyjaśnieniem różnic dotyczących zmian, jakie zachodzą w pojęciu Ja pod wpływem publicznej autoprezentacji oraz pod wpływem takich samych zachowań podejmowanych w odosobnieniu. Ale co to tłumaczy, nie wiadomo.

Autoprezentacja nieświadoma

Możliwe, że deklarowana niższa autoprezentacja przy osobie tej samej płci wynika z tego, że jest ona silniej zautomatyzowana.

Podsumowanie

Czynniki poznawcze rzeczywiście wpływają na autoprezentację.

Autoprezentacja wymaga pewnej ilości zasobów poznawczych; jeśli zasoby niedostępne – autoprezentacja słabiej dostrojona do odbiorców.