I Starożytność

1.Sparta

• państwo – miasto (polis) starożytnej Grecji obejmujące stosunkowo niewielkie terytorium

• pełnię władzy początkowo posiadali królowie, zaś eforowie byli ich urzędnikami i doradcami. Stopniowo ograniczano władzę królów, a część ich uprawnień przejmowali eforowie i apella (mogli w niej wziąć udział jedynie mężczyźni po 30 roku życia), czyli zgromadzenie obywateli. W razie wojny jeden z królów prowadził armię, drugi zaś pozostawał w kraju by zapobiec powstaniu helotów, czyli warstwy niewolnych chłopów; ważną rolę w Sparcie odgrywała Geruzja

• -Początkowo geruzja była organem doradczym królów, stopniowo stała się sądem w sprawach karnych, przygotowywała ustawy do głosowania na apelli, osądzała królów w razie przekroczenia ich uprawnień; Członkowie geruzji musieli mieć ukończony 60 rok życia, byli wybierani dożywotnio przez apellę. Prócz generałów wchodzili do niej także królowie.

• - podział społeczeństwa spartańskiego:

*spartiaci (płeć męska; posiadali jako jedyni pełnię praw politycznych)

*periojkowie(ludność wolna lecz pozbawiona praw politycznych. Zawodowo zajmowali się rolnictwem, handlem i rzemiosłem)

*heloci (niewolnicy)

2. Ateny

• -Ustrój Aten ewaluował od monarchii przez arystokrację i tyranię do antycznej formy demokracji, tak zwanej demokracji ateńskiej

• -Atenami rządzili Archonci, czyli wybierani na 1 rok przez Areopag( składał się z dożywotnich członków – byłych archontów)któremu przewodniczyli NAJWYŻSI URZĘDNICY. Z czasem jednak zaczęto ograniczać ich władzę

• -za pierwszego prawodawcę Aten uważa się archonta Drakona, który nakazał skodyfikować prawo w 621 r.p.n.e

• -594 r.p.n.e – reforma Solona (archont):

*podział obywateli na 4 klasy majątkowe różnicując w zależności od majętności ich prawa i obowiązki wobec prawa

*rada czterystu

*reforma miar i wag

*sąd przysięgłych

*ograniczył prawa areopagu początkowo ciała sądowniczego i politycznego

• -508-507 p.n.e – archont Klejstenes przeprowadził reformę ustrojową, którą uważa się za początek demokracji ateńskiej

*nowy podział administracji kraju – dzieli Attykę na 3 okręgi terytorialne: miasto, wieś, wybrzeże

*najważniejszym organem władzy stało się Zgromadzenie Ludowe ( mogli brać w nim udział pełnoprawni obywatele płci męskiej powyżej 20 roku życia)

*poszerzono radę 400; powstała w ten sposób Rada 500

*każdy Ateńczyk może zostać Archontem

*sąd skorupkowy – ostracyzm ( miał za zadanie chronić ustrój Aten). Ostracyzm polegał na tym, że na Zgromadzeniu Ludowym zapytywano uczestników, czy nie znają kogoś, kto ich zdaniem chciałby obalić ustrój państwa. Zgromadzeni wypisywali na skorupkach glinianych swoje zdanie. Jeśli jedna osoba pojawiła się na minimum 6000 skorup, skazywano ja na 10-letnie wygnanie bez utraty obywatelstwa i majątku.

• -Demokrację ateńską umocnił Perykles, który kilkanaście razy pełnił urząd stratega .Aby umożliwić pełne uczestnictwo w życiu politycznym biedniejszym obywatelom, wprowadził pensję za sprawowane urzędów

3.Wojny Greków z Persami

• - zaangażowanie Aten w bunt Greków zamieszkujących tereny Azji Mniejszej podbitych i brutalnie prowadzonych przez Persów ( powstanie jońskie 499-494 p.n.e) naraziło je na wyprawę odwetową Persów

-490 p.n.e – Milet; Grecy pod dowództwem Miltiadesa pokonują Persów

-481 p.n.e – powstanie Związku Helleńskiego

-480 p.n.e – Termopile; spisek w wojsku greckim dowodzonym przez Leonidasa w efekcie którego Persowie pokonali Greków

-480 p.n.e – Salamina; bitwa morska; wygrana greków

-479 p.n.e – Plateje; Persowie pokonani

-478 p.n.e – utworzenie Ateńskiego Związku Morskiego

Zwycięstwa nad Persami i przywództwo oraz kontrola nad skarbem Ateńskiego Związku Morskiego spowodowały, że Ateny stały się największą potęgą polityczną regionu. Stało się to przyczyną narastania konfliktu ateńsko-spartańskiego, który doprowadził do Wojny peloponeskiej

4. Wojna peloponeska (431-404 p.n.e)

• -Ateny wspierane były przez państwa członkowskie Ateńskiego Związku Morskiego i dysponowały potężną flotą. Spartę wspierali członkowie Związku peloponeskiego (utw. VI w.p.n.e pod przewodnictwem Sparty), dzięki czemu udało im się sformułować silną armię lądową. Żadnej ze stron przez długi czas nie udało się uzyskać przewagi wystarczającej do odniesienia zwycięstwa

• -Przełomem stała się nieudana wyprawa wojsk ateńskich (i sprzymierzonych z nimi) na Sycylię (415-413 p.n.e)-zostały tam rozbite i w znacznej części wzięte do niewoli przez wojska rzymskie

• -Korzystając z osłabienia Aten i wsparcia finansowego Persji, Sparta zbudowała flotę, dzięki której Ateny zostały odcięte od morskich dróg zaopatrzeniowych

• - Po utracie floty Ateny stały się niemal bezbronne, a spartańska armia lądowa zdobyła miast i zburzyła jego mury obronne.

• -Po zakończeniu wojny peloponeskiej swoją hegemonię w Helladzie ugruntowała Sparta

5. Imperium Macedońskie

• - W okresie wojen grecko-perskich Macedonia była zależna od Persji

• 356-336 p.n.e – panowanie Filipa II, który zbudował potęgę swego państwa i podporządkował sobie greckie polis ( po bitwie pod Cheroneją w 338 p.n.e)

• -Po śmierci Filipa II władzę objął jego syn, uczeń Arystotelesa - Aleksander Wielki (Macedoński)

• - Aleksander wyprawił się na Persję, którą w ciągu 4 lat całkowicie podbił

• - Imperium Aleksandra podzielono ( wzorem Persji )na prowincje (satrapie) zarządzane przez namiestników-satrapów

• -Aleksander pozwalał, by na podbijanych obszarach kultywowano lokalne tradycje i wierzenia. Sam również przyjął część zwyczajów wschodnich

323 p.n.e – śmierć Aleksandra na skutek choroby ( malaria)

• -po śmierci Aleksandra nastąpił podział imperium, a następnie walki między dawnymi dowódcami Aleksandra których nazywa się diadochami

• -na gruzach imperium macedońskiego powstało kilka monarchii hellenistycznych rządzonych przez dynastie wywodzące się od diadochów

6. Rzym

XVI w .p .n .e – osadnictwo w rejonie dzisiejszego Rzymu

X-IX w p.n.e – istnienie w rejonie Rzymu kilku osad należących do plemienia Latynów

753 p.n.e- data w tradycji rzymskiej uznawana za rok założenia Rzymu

VI w.p.n.e – rządy etruskiej dynastii Tarkwiniuszów- narzucenie zwierzchnictwa większości latyńskich miast-państw

509 p.n.e – Tradycyjna data upadku monarchii etruskiej i powstanie republiki

IV-III p.n.e – podbój półwyspu Apenińskiego

7. Wojny punickie (264-146 p.n.e)

264-241 – I wojna punicka

Walka o Sycylię (była pod kontrolą Syrakuz – miasto na Sycylii) z Kartagińczykami ( Kartagina – starożytne państwo-miasto w północnej Afryce). Wygrana Rzymu ; Sycylia staje się jego I koloni

218-201 p.n.e – II wojna punicka

W kolejnych latach w Kartaginie narastały nastroje antyrzymskie. Jej znakomity wódz Hannibal wyprawił się do Hiszpanii, gdzie zajął sprzymierzone z Rzymem miasto Sagunt, Wówczas w 218r p.n.e rozpoczęła się II wojna punicka. Hannibal z Hiszpanii przeprawił się z armią na słoniach przez Pireneje, Alpy i stanął pod bramami Rzymu. Zwyciężył Rzymian w 216 r.p.n.e Pod Kannami i przez kolejne 5 lat toczył walki w Italii. Nie powiódł się jednak plan zajęcia Rzymu. W 203 r.p.n.e wycofał się z Italii. O losach wojny punickiej rozstrzygnęła bitwa pod Zamą w 202 r.p.n.r gdzie wojska Hannibala zostały rozgromione przez Rzymian. Kartagina zawarła pokój w 201 r.p.n.e: zrzekła się swoich posiadłości poza Afryką, wydała flotę, zapłata odszkodowania oraz zrzekła się hegemonii ( przewodnictwo) na M. Śródziemnym

149-146 p.n.e – III wojna punicka

Druga wojna punicka na wiele lat osłabiła Kartaginę, która nie mogła zagrozić Rzymowi. Jednak w 149 r.p.n.e wybuchła III wojna punicka. Zakończona zwycięstwem Rzymian i zrównaniem Kartaginy z ziemią, której ziemie stały się nową prowincją Rzymską

8. Upadek republiki; Pryncypat

Kryzys gospodarczy, polityczny i wojskowy a także reforma wojskowa Mariusza, który utworzył wojska zawodowe zamiast wojsk poborowych były główną przyczyna upadku republiki rzymskiej. Przyczyniło się to do zwiększenia znaczenia dyktatorów wojskowych wśród armii. Kiedy Juliusz Cezar wykorzystał to i doszedł do władzy w 49 r.p.n.e przeprowadził reformy poprzez które dążył do stworzenia monarchii. Ogłosił się dożywotnim dyktatorem. Władza Cezara budziła niechęć senatu-w tych kręgach uknuto spisek. 15 marca 44 r.p.n.e Cezar został zamordowany przez Brutusa

Śmierć Cezara nie przyniosła oczekiwanego powrotu republiki. Zamiast tego rozpoczęły się wojny o władzę między jego współpracownikami ( Marek Antoniusz. Marek Lepidus, Oktawian). Po odsunięciu od władzy Lepidusa rozpoczęła się II woja domowa ( pierwsza miała miejsce podczas walki o władzę Juliusza Cezara) między Oktawianem a Markiem Antoniuszem. Do decydującego starcia doszło w 31r.p.n.e pod Akcjum w Egipcie ( tam uciekł Marek Antoniusz – Kochanek Kleopatry, królowej Egiptu; popełnili samobójstwo)

Panowanie Oktawiana Augusta ( August jest to przydomek jaki nadał mu senat; dosłownie oznacza „wspaniały”) nazywa się PRYNCYPAT (princeps – pierwszy w państwie). Za jego rządów upadło znaczenie zgromadzeń i senatu. Dochodzi do rozwoju miast, kultury i nauki.

Po Oktawianie władzę objął Tyberiusz, Kaligua, Klaudiusz, Neron – rozpoczął prześladowania chrześcijan, następnie dynastia Flawiuszy a później Antoninów i Dioklecjan

Dominat

284r.n.e – Dioklecjan objął władzę w Cesarstwie wprowadzając monarchię absolutną. Za jego panowanie nastąpiły kolejne prześladowania chrześcijan. W 303 r wydał edykt przeciwko chrześcijanom.

Po jego śmierci objął władzę Konstantyn Wielki- zbudował on stolicę w Bizancjum, gdzie w 330r przeniósł stolicę Rzymu.

313r – wydał edykt mediolański

Z powodu ogromu terytorialnego Cesarstwa Rzymskiego, które była zagrożone najazdami plemion barbarzyńskich i trudnością z obrona państwa władca Teodozjusz Wielki ( panuje od 380r) dzieli Cesarstwo na: zachodnie ze stolicą w Rowennie i wschodnie( Bizancjum) ze stolicą w Konstantynopolu( 395 r)

476 r – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, spowodowany złym zarządzaniem i licznymi najazdami; symboliczna data początku nowej epoki historycznej - średniowiecza

II. Średniowiecze

1.Arabowie;Islam

W starożytności przez ziemie Półwyspu Arabskiego biegły szlaki handlowe z zachodu na wschód i z północy na południe co miało wpływ na jego rozwój kulturalny, polityczny i religijny (mieszały się religie: judaistyczna, chrześcijaństwo).Zamieszkiwana część półwyspu nazywana była Arabią Szczęśliwą. Ludność półwyspu to Beduini (synowie pustyni).Ludność zajmowała się handlem, hodowlą i rzemiosłem. Najważniejsze ośrodki to Mekka i Medyna związane z działalnością Mahometa i kształtowaniem się religii; islamu.

Mahomet urodził się w 570 r. ; w oparciu o chrześcijaństwo i judaizm stworzył monoteistyczną religię islam(zupełne poddanie się woli Bożej – woli Allaha.)Wyznawców islamu określa się mianem muzułmanów(ulegli).Wolę Boga miał przekazać Mahometowi archanioł Gabriel mówiąc:” Nie ma Boga nad Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem” - nauka Mahometa, którą przekazał mu archanioł jest zawarta w Koranie- Św. Księga .

W 622 r niechęć bogatych warstw zmusiła Mahometa do ucieczki z Mekki do Medyny, czyli tzw. Hidżra zapoczątkowała nową erę muzułmańską. Zyskując wielu wyznawców zjednoczył plemiona arabskie i utworzył na półwyspie Arabskim państwo teokratyczne (ładzę w państwie sprawuje kapłan lub kapłani i w której duchowni decydują o sprawach cywilnych i religijnych. Sprawujący władzę w państwie są powoływani przez Boga lub bogów, który sprawuje w nim rzeczywistą władzę. Celem władzy ziemskiej jest realizacja nadrzędnej woli, Władzy Boskiej i urzeczywistnienie uniwersalnych zasad ustanowionych przez Boga lub bogów.)

W 630r. Mahomet powrócił do Mekki. Zmarł w 632 r jako władca znacznej części półwyspu. Mahomet nie pozostawił następców- doszło do sporów między jego wyznawcami i istniejących do dziś podziałów religijnych:

*Sunnici

*Szyici

2.Ekspansja Arabów

Arabowie podbili w:

• 644 r. Syrię i Palestynę, i Egipt

• 652r. Persję

Następnie opanowali Cypr, Kretę i inne greckie wyspy. W podbitych terenach utrzymywali dawną administrację, która ściągała dla nich podatki i daniny. Arabowie posiadali silną flotę co pozwoliło im na wielokrotnie próby podboju Konstantynopolu(nigdy go nie zdobyli). Po zdobyciu Afryki Północnej w 711r. przeprawili się do Hiszpanii, którą podbili. Pochód Arabów na wschód zatrzymał Karol Młot pod Poitiers w 732r.

W 1055 r. Turcy seldżuccy zdobyli stolicę państwa arabskiego- Bagdad, pozostawiając tylko Arabom władzę religijną. Ostateczny cios zadali im Mongołowie podbijając w 1258r Bagdad pozbawiając tym samym Arabów jakiejkolwiek władzy.

W 1453r. Turcy Seldżuccy zdobyli Konstantynopol, który przemianowali na Istambuł- od tej pory centrum polityczne, kulturalne świata muzułmańskiego.

Arabowie zostali na Płw. Iberyjskim, gdzie padła ich ostatnia twierdza. Arabski Egipt został podporządkowany Turcji dopiero w 1517r.

Arabowie dokonując podbojów wnieśli znaczny wkład do rozwoju ówczesnej kultury i nauki. Przełożyli wszystkie dzieła Platona i Arystotelesa dzięki czemu zachowały się one. Byli znani z wielkich. osiągnięć matematycznych.

3.Państwo Karola Wielkiego

• W III w.n.e germańskie plemiona Franków zaczęły napierać na rzymską granicę na Renie, a w IV w. zostały osadzone na terenie dzisiejszej Belgii jako sprzymierzeńcy Rzymu.

• V w.- Frankowie rozszerzyli swoje posiadłości, a zjednoczył ich Chlodwig z dynastii Merowingów. Najprawdopodobniej w 496r. przyjął chrzest w obrządku łacińskim. Jego państwo rozpadło się w połowie VI w. na Neustrię, Austrazję i Burgundię.

• W VIIw. faktyczną władzę nad Frankami sprawowali majdormowie, gdyż panujący Merowingowie ( tzw. dynastia królów Gnuśnych) w małym stopniu interesowali się losami państwa.

• W drugiej połowie VII w. zjednoczeniu kraju dokonał jeden z majordomów – Pepin II Długi ( z Heristalu).Jego syn Karol Młot umocnił wpływ majordoma na władzę poprzez skuteczne powstrzymanie ekspansji arabów z Płw. Iberyjskiego. Umożliwiło to jego synowi Pepinowi Krótkiemu w 751 r. odsunięcie od władzy Merowingów i objęcie władzy królewskiej jako pierwszemu panującemu z dynastii Karolingów.

• Po śmierci Pepina Krótkiego władzę w państwie Franków objął jego syn Karol Wielki, który panował do swojej śmierci w 814r.

• Karol Wielki prowadził politykę intensywnych podbojów , dzięki czemu jego władza objęła obszar od rzeki Ebro na Płw. Iberyjskim po Łabę i Dunaj.

• w 800r. Karol Wielki odbył koronację cesarską

• Po śmierci Karola wybuchły walki o panowanie i w ich wyniku w 843r. potomkowie Karola zawarli traktat w Verdun (843r.). Nastąpił podział państwa na trzy części. Kolejne zmiany w podziale imperium karolińskiego nastąpił w II poł IXw. Z czasem doprowadziło to do powstania dwóch ważnych państw europejskich-Niemiec i Francji.

4.Niemcy

Po traktacie w Verdun część wschodniego Królestwa Kranków należała do Ludwika Niemieckiego. Na przełomie IX i X w. ukształtowały się 4 księstwa: Bawaria, Szwabia, Frankonia, Saksonia. Wobec słabości karolińskich królów dużego znaczenia nabrali lokalni książęta. W 911r. umiera ostatni z dynastii Karolingów król. niem.- Ludwik Dziecię. Tron królewski z dziedzicznego stał się elekcyjny (król wybierany przez 5 elektorów). I Królem stał był władca Frankonii Konrad ( 911-918). Jego władza była fikcyjna-poszczególni książęta na swoich terytoriach byli niezależni – p. niemieckie stało się związkiem pół niezawisłych księstw – Rzeszą.

Po śmierci Konrada został saski książę Henryk I Ptasznik z rodu Ludolfingów po którego śmierci wszedł na tron jego syn Otton I ( 936-973). Otton I został koronowany na Cesarza rzymskiego 2 lutego 962r.- początek Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego( Cesarz doprowadził do podporządkowania sobie papieża. Statut ogłoszony przez cesarza mówił, że papieżem zostanie ten, kto złoży przysięgę na wierność cesarzowi).

W 973r. objął rządy Otton II koronowany jeszcze zażycia ojca. Na początku swojego panowania prowadził walki z opozycją w Rzeszy. Po pokonaniu opozycji wyruszył do Włoch, aby wyprzeć Arabów i Greków. Podjęta w tym celu wyprawa do Kalabrii zakończyła się klęską i w krótkim czasie śmiercią Ottona II.

Otton III rządy objął w 995r ( w czasie jego małoletniości rządy sprawowała jego matka). Chciał on stworzyć cesarstwo uniwersalne, które obejmowałoby Włochy, Francję, Niemcy i Słowiańszczyznę, dlatego w 1000r. wyprawił się do Gniezna ( zjazd Gnieźnieński) na spotkanie z Bolesławem Chrobrym. Wręczył on włócznię św. Maurycego, co oznaczało przyjęcie go w poczet koronowanych głów w Europie ( wówczas Chrobry nie był jeszcze koronowany –symbol uznania ze strony Ottona III). Otton III zmarł na malarię w Italii w 1002r.Po jego śmierci tron został powierzony Henrykowi II Bawarskiemu. Prowadził on długa wojnę z Chrobrym, która zakończono pokojem w Budziszynie w 1018r. Aż do śmierci w 1024r. był przeciwny koronacji Bolesława chrobrego na króla.

5.Państwo pierwszych Piastów

• Do X w. na ziemiach polskich istniało kilka plemiennych organizacji terytorialnych. Najsilniejsze to Polanie w Wielkopolsce i Wiślanie w Małopolsce.

• Polanie władani przez dynastię Piastów ( Siemowit, Leszek, Siemomysł) zjednoczyli plemiona zamieszkujące okoliczne ziemie i stworzyli organizm państwowy.

• W 966r. syn Siemomysła Mieszko I przyjął chrzest w obrządku zachodnim oraz zawarł sojusz z Czechami, przypieczętowany małżeństwem z Dobrawą, córką księcia Czech.

• W trakcie swego panowanie Mieszko I podbił środkowe Pomorze, a podporządkował sobie zachodnie. Przyłączył też Śląsk i być może też Małopolskę z Krakowem. Toczył również wojny o utrzymanie niezależności od margrabiów niemieckich.

• politykę umocnienia władzy książęcej i poszerzenia państwa prowadził syn Mieszka I – Bolesław Chrobry, który objął tron po śmierci ojca (992r.)

• Chrobremu udało się zająć Milsko i Łużyce oraz Grody Czerwieńskie .Podjął również próbę chrystianizacji Prusów, wysyłając z misją chrystianizacyjną praskiego biskupa Wojciecha. Poniósł on jednak z rąk Prusów męczeńską śmierć i został kanonizowany.

• Do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie w 1000r. z pielgrzymką przybył cesarz Niemiec Otton III. Wydarzenie to przedstawia się jako Zjazd Gnieźnieński, na którym cesarz wyraził zgodę na założenie w Polsce arcybiskupstwa ( w Gnieźnie). Podlegały mu biskupstwa w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Zjazd jest również interpretowany jako potwierdzenie przez cesarza pełnej suwerenności Bolesława Chrobrego, czego symbolem mogło być przekazanie Bolesławowi kopii włóczni świętego Maurycego-niemieckiego insygnium władzy.

• Zwieńczeniem panowania Bolesława była koronacja królewska w 1025r.Wkrótce potem zmarł a jego następcą stał się syn Bolesława – Mieszko II

• Mieszko II początkowo kontynuował politykę ojca, lecz z nieznanych przyczyn w drugim okresie jego rządów doszło do walk wewnętrznych, interwencji państw ościennych i w końcu uzależnienia Polski od Niemiec. Mieszko II zmarł w 1034r., a następnie sześć lat stanowi mało znany okres w dziejach Polski. Doszło wówczas do wygnania Kazimierza, syna zmarłego władcy, oraz do powstanie ludowego skierowanego przeciw kościołowi i możnyjm. Na Polskę najechał też, korzystając z wewnętrznego chaosu, czeski książę Brzetysław ( 1039r.)

• Pogłębnianie chaosu zostało powstrzymane przez powracającego w 1040 r. z wyganania Kaziemierza nazwanego Odnowiecielem, wspieranego przez wojska niemieckie. Kilka lat później Kazimierz odzyskał również oderwane w czasie zamieszek Mazowsze , którym zawładnął i rządził jako samodzielny władca Miecław, dawny urzędnik Mieszka II

• Kazimierz przeniósł siedzibę książęcą ze zniszczonego Gniezna do Krakowa.

• Dalszą polityką umacniania państwa polskiego prowadził Bolesław II Szczodry (Śmiały), syn Kazimierza Odnowiciela. Objął on tron bezposrednio po smierci ojca w 1058 r. Władca ten angażował się w politykę międzynarodową, uczestnicząc m.in. w konflikcie o inwestyturę papiestwa z cesarstwem. Polska znalazła się w obozie gregoriańskim.

• ugruntowaniem pozycji państwa polskiego i władcy stała się koronacja Bolesława w 1076r. Wkrótce potem (1079r.) król wszedł w konflikt z biskupem krakowskim Stanisławem ze Szczepanowa. Biskup został zabity, zaś przeciwko królowi wybuchł bunt możnowładztwa, zmuszając Bolesława Sczodrego do ucieczki z kraju. Władca wymarł na wygnaniu.

• Po wygnaniu Sczodrego, tron przypadł jego bratu Władysławowi Hermanowi. Tez nie wykazywał większych ambicji politycznych i w 1098r. podzielił państwo między swoich synów Bolesława Krzywoustnego i Zbigniewa. Bracia rychło skonfliktowali się, a zwycięsko z rywalizacji o władzę po śmierci ojca (1102r.) wyszedł Bolesław Krzywousty.

• Krzywousty przełamał okres osłabienia kraju, odpierając m.in. niemiecką interwencję zbrojną ( 1109r.) Opanował Pomorze Gdańskie i narzucił zwierzchność Pomorzu Zachodniemu. Przed śmiercią sporządził testament. Po jego śmierci w 1138r. zrealizowano przedstawiony w niej podział kraju między synów władcy, a Polska weszła w ponad 150-letni okres rozbicia dzielnicowego.

6.Konflikt o inwestyturę

XIw.- wielokrotne ingerencje cesarza w obsadę tronu papieskiego

1059r – ogłoszenie dekretu soboru laterańskiego o sposobie wyboru papieża – o ile możliwe mógł nim zostać duchowny rzymski a elekcja powinna się odbywać w Rzymie, elektorami mieli być wyłącznie kardynałowie – duchowieństwo i lud rzymski mogli zaś jedynie wyrazić swoją aprobatę; ponadto zakazano obsadzanie urzędów kościelnych przez osoby świeckie i słuchania mszy odprawianej przez duchownych posiadających żony bądź żyjących w konkubinacie

1076r. ogłoszenie detronizacji Grzegorza VII przez synod w Wormacji ( pod naciskiem króla niemieckiego Henryka IV); nałożenie ekskomuniki przez Grzegorza VII na Henryka IV i wybuch buntu antykrólewskiego w Niemczech ( zakończonego zwycięstwem króla w 1080r.)

1077r. – ukorzenie się Henryka IV przed Grzegorzem VII w Canossie i zdjęcie klątwy.

1080r. – Powtórne ogłoszenie detronizacji Grzegorza VII

1085r. Śmierć Grzegorza VII na wygnaniu w Solerno.

1106r. zmuszenie Heryka IV do abdykacji; na tronie zasiada jego syn Henryk V

1122r. Konkordad w Wormacji między Henrykiem V a Kalikstem

Skutki konfliktu

• Długotrwałe wojny między państwami obozu gregoriańskiego ( papieskiego) i antygregoriańskiego ( cesarskiego)

• Król zrezygnował z prawa nadawanie inwestytury duchownej poprzez wręczenie pierścienia i pastorału i był jedynie świadkiem wyboru biskupów przez duchowieństwo. Przed objęciem stanowiska przez biskupa władca miał prawo do inwestytury berłem królewskim – nadania majątku biskupiego jako władca państwa, na którego terenie posługę duchowną będzie sprawował wybrany duchowny.

7.Rozbicie dzielnicowe

• Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138r. państwo polskie zgodnie z treścią ustawy sukcesywnej ( testament), zostało podzielone pomiędzy jego synów

• Ustawa zawierała zasadę dziedziczenia władzy zwierzchnej w państwie przez najstarszego członka dynastii – seniora.

• Seniorem został najstarszy z synów Krzywoustego – Władysław nazwany później Wygnańcem – prócz własnej dzielnicy książęcej ( Śląska) władał on także dzielnicą senioralną (pryncypałką) – Małopolską

• Pozostałe dzielnice otrzymali Bolesław Kędzierzawy (Mazowsze), Mieszko Stary (Wielkopolskę), zaś najmłodszy syn Henryk otrzymał ziemię sandomierską

• Okazało się, że zasada senioratu nie utrzymała się długo i po kilkuletnich walkach z braćmi Władysław stracił władzę seniora – tytuł ten zdobył Bolesław Kędzierzawy. Nie przyniosło to jednak Polsce stabilizacji, kraj ogarnęły wojny wybuchające pomiędzy poszczególnymi książętami i ich synami. W konflikty te ingerowały państwa ościenne, w szczególności cesarstwo niemieckie.

Chronologia:

1138r. –podział Polski na dzielnice

1228r. – nadanie Krzyżakom w lenno ziemi chełmińskiej przez księcia Konrada Mazowieckiego

1241 r. – najazd Mongołów na Polskę

1295r. – koronacja królewska Przemysła II

1300r. – unia personalna z Czechami za sprawą króla czeskiego Wacława II

1305r. – śmierć Wacława II, jego następcą został syn, Wacław III

1306r. – śmierć Wacława III, koniec panowanie Przemyślidów w Polsce

1306r. – początek panowanie Władysław Łokietka

Skutki rozbicia dzielnicowego

• utrata przez Polskę część ziem ( zagarnięte przez Krzyżaków Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska; utrata Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej.

• w efekcie kolejnych podziałów dynastycznych rosła liczba księstw niejednokrotnie słabych, które mogły stać się łupem państw ościennych.

8.Polska od Władysława Łokietka do Jadwigi Andegaweńskiej

1306r. – przejęcie władzy przez łokietka w Małopolsce i na Pomorzu gdańskim

1308r. – utrata Pomorza Gdańskiego na rzecz Brandenburgii ( na krótko) a następnie Krzyżaków

1314r. – opanowanie Wielkopolski przez Władysława Łokietka

1320r. – koronacja królewska Władysława Łokietka w Krakowie

1322r. – zajęcie ziemi dobrzyńskiej i Kujaw przez Krzyżaków

1333r. – śmierć Władysława Łokietka

koronacja królewska Kazimierza Wielkiego

1340r. – opanowanie przez Polskę Rusi Halickiej

1343r. – pokój kaliski z Krzyżakami nazwany pokojem wieczystym – Kujawy i ziemia dobrzyńska wracają do Polski

1348r. – uznanie przez króla włącznie Śląska do Czech

1355r. – układ dynastyczny Kazimierza Wielkiego i króla Węgier Ludwika Andegaweńskiego zawarty w Budzie – w razie bezpotomnej śmierci króla Polski tron miał przejść na Ludwika

1370r. – bezpotomna śmierć Kazimierza Wielkiego; wygasa dynasta Piastów

1370r. – objęcie tronu polskiego przez króla Ludwika Andegaweńskiego, Polska znalazła się w unii personalnej z Węgrami

1374r. – wydanie w Koszycach przez Ludwika przywileju dla szlachty polskiej – w zamian za uznanie praw córek Ludwika do tronu polskiego zwolniono szlachtę z wszelkich obciążeń podatkowych z wyjątkiem poradlnego, które ustalono na 2 grosze od łana kmiecego rocznie

1382r. – śmierć Ludwika i początek bezkrólewia w Polsce

1384r.- Jadwiga na tronie Polski

1385r. – zawarcie polsko-litewskiego układu(unii) w Krewie; na jego mocy litewski książę Jagiełło przyjął chrzest ( Litwa również miała zostać schrystianizowana), został małżonkiem Jadwigi i objął tron Polski; Litwa miała zostać włączona do Polski, a Władysław Jagiełło zobowiązał się do odzyskania ziem utraconych przez Polskę, potwierdził też przywileje szlachty

1343r. – śmierć Władysława Jagiełły i początek panowanie Władysława Warneńczyka

1440r. – wybór Władysława Warneńczyka na króla Węgier ( unia personalna Polski i Węgier)

1444r.- śmierć Władysława w bitwie z Turkami pod Warną, początek trzyletniego bezkrólewia w Polsce

1447r. – objęcie tronu polskiego przez Kazimierza Jagiellończyka

1454-1463 – zwycięska dla Polski wojna z Krzyżakami nazwana wojna trzynastoletnią, zakończona pokojem w Toruniu i odzyskaniem przez Polskę Pomorza Gdańskiego

1454r. – nadanie szlachcie przywileju nieszawskiego – sejmiki ziemskie stały się reprezentacja szlachty

1471r. – objęcie przez Władysława Jagiellończyka, syna Kazimierza, tronu w Czechach

1490r. – objęcie przez Władysława Jagiellończyka tronu na Węgrzech

1492r – śmierć Kazimierza Jagiellończyka i objęcie tronu w Polsce przez jego syna, Jana Olbrachta

1496r. – ogłoszenie statutu piotrkowskiego, przyznającego szlachcie wyłączny dostęp do wyższych godności kościelnych, ograniczającego prawa chłopów i mieszczan

1501r. – śmierć Jana Olbrachta

9.Wojny polsko-krzyżackie

Zakon krzyżacki

• Zakon krzyżacki powstał w czasie krucjat w Ziemi Świętej dla opieki nas chorymi pielgrzymami, a jego potoczna nazwa wzięła się od czarnych krzyży naszywanych na białe habity. Oficjalna nazwa brzmiała: Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie.. W 1198r. zakon przekształcono w rycerski.

• Zakon zyskał liczne nadania ziemskie nie tylko w Palestynie , Ale również w Europie . Po opanowaniu Bliskiego wschodu przez Seldżuków Krzyżacy przenieśli swoja działalność do Europy.

• W 1226r. ( niektóre źródła mówią, że w 1228r.) Krzyżacy otrzymali ziemię chełmińską od Konrada Mazowieckiego.

• Ich zadaniem miała być chrystianizacja Prusów oraz obrona granic Mazowsza przed najazdami pruskimi.

• Posługując się fałszywymi dokumentami Krzyżacy zaczęli na odbieranych Prusom ziemiach tworzenie własnego, niezależnego państwa. Krzyżacy dla zabezpieczenia nielicznej stosunkowo grupy braci zakonnych przed ewentualnym buntem pokonanego ludu, budowali ceglane zamki. Zainicjowali tez szeroko zakrojona akcję osadniczą, sprowadzając liczne grupy niemieckich chłopów. Wraz z napływem osadników z Niemiec nastąpił szybki rozwój gospodarczy państwa krzyżackiego.

• W 1309r. wielki mistrz zakonu przeniósł swą siedzibę z Wenecji do nowobudowanego zamku w Malborku, który od tej pory stał się stolicą państwa krzyżackiego.

Chronologia konfliktów polsko-krzyżackich

1308 – 1309 – zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków; początek wojen polsko-krzyżackich

1320 – 1339 – seria procesów polsko-krzyżackich o Pomorze gdańskie

1329r. – zajęcie przez Krzyżaków ziemie dobrzyńskiej

1343r. – zawarcie z inicjatywy Kazimierza wielkiego polsko-krzyżackiego pokoju w Kaliszu ( pokój wieczysty) – odzyskanie przez Polskę Kujaw ( zajętych przez Krzyżaków w 1331r.) i ziemi dobrzyńskiej; Pomorze Gdańskie zostaje przy Krzyżakach jako „wieczysta jałmużna)

1397r. – Powstanie antykrzyżackiego Związku ( Towarzystwa) Jaszczurczego, zrzeszającego rycerstwo chełmińskie i pomorskie – Związek został dość szybko rozbity przez Krzyżaków

1409r. – wybuch powstania antykrzyżackiego na Żmudzi, które dało początek trwającej w latach 1409-1411 Wielkie Wojnie z Zakonem

1410r. ( 15 lipca) – bitwa pod Grunwaldem, rozbicie armii krzyżackiej

1411r. Pokój w Toruniu Żmudź wróciła do Litwy i ziemia dobrzyńska do Polski

1414 – 1418 – sobór w Konstancji, na którym rozpatrywano m.in. spór polsko-krzyżacki; w jednym z członków polskiej delegacji był Paweł Włodkowic; sobór potępił działania zakonu

1440r.- powstanie w państwie zakonnym antykrzyżackiego Związku Pruskiego, zrzeszającego mieszczaństwo i szlachtę

1454r. – inkorporacja Prus do Polski przez Kazimierza Jagiellończyka na prośbę Związku pruskiego – początek wojny trzynastoletniej

1466r. – II pokój toruński – zakończenie wojny trzynastoletniej: Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska wróciły do Polski i wraz z przyłączoną do nich ziemia malborską utworzyły Prusy Królewskie, zakon stracił także Warmię, na terenie której założono związane z Polską dominium biskupie; nową stolica państwa krzyżackiego stał się Królewiec

1519 – 1521 – wojna Polsko-krzyżacka, która wobec braku wyraźnego rozstrzygnięcia militarnego kończy się czteroletnim rozejmem

1525r. – traktat krakowski , na mocy którego ziemie zakonu krzyżackiego zostają zsekularyzowane – powstaje z nich Księstwo Pruskie pod władaniem wielkiego mistrza zakonu Albrechta Hohenzollerna ( przyjął on luteranizm i stał się dziedzicznym księciem); Albrecht oddał się pod opiekę króla polskiego, składając mu hołd lenny 10 kwietnia 1525r. ( zwany później hołdem pruskim0; każdy kolejny książę pruski miła obowiązek złożenia takiego hołdu

III. Nowożytność

1.Odkrycia geograficzne

Przyczyny odkryć geograficznych

• ciekawość świata

• chęć zdobycia sławy i bogactwa

• chęć podbicia lądów w imię szerzenia chrześcijaństwa

• obowiązująca w Europie zasada dziedziczenia

• brak pracy dla rycerstwa

• niekorzystne warunki handlu z państwami Wschodu (Turcy zajęli Konstantynopol, przez który biegł główny szlak handlowy ze wschodu na zachód)

• poszukiwanie nowych rynków zbytu

Skutki odkryć geograficznych

• rozwój techniki morskiej

• nowe rynki zbytu

• eksploatacja nowych lądów - nowe źródła dochodów

• Hiszpania i Portugali nowymi mocarstwami

• zmiana świadomości mieszkańców Europy

• potwierdzenie tezy, że Ziemia jest okrągła

• nowe sposoby nawigacji

• niszczenie starych kultur

• rywalizacja morska

• rywalizacja lądowa

• osłabienie pozycji państw nad Morzem Czarnym

• rozwój niewolnictwa

Państwo	Data	Postacie	Osiągnięcia
Portugalia	1419 - 1460	Henryk Żeglarz	wyprawy wzdłuż wybrzeży Afryki
	1487	Bartolomeo Diaz	odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei w Afryce
	1498 - 1498	Vasco da Gama	wyprawa do Indii
Hiszpania	1492	Krzysztof Kolumb	odkrycie Ameryki
	1519 - 1522	Ferdynand Magellan	pierwsza podróż dookoła świata
	1519 - 1521	Hernan Cortes	podbój Meksyku
	1531 - 1534	Francisco Pizarro	Podbój państwa Inków
Anglia	1497	John Cabot	rejs do Nowej Funlandii (Am. Płn)
	1577 - 1580	Francis Drake	drugie opłynięcie ziemi
Francja	1534 - 1535	Jacques Cartier	Badanie zatoki św. Wawrzyńca ( Am. Płn)

Za koniec średniowiecza a początek nowożytności można przyjąć dwie symboliczne daty:

• okrycie Ameryki przez Kolumba w 1492r.

• podbicie w 1453r. przez Turków Seldżuckich Konstantynopola; upadek Cesarstwa Bizantyjskiego

2.Reformacja i kontrreformacja

Przyczyny:

Skutki:

Głęboki upadek moralny duchowieństwa Sprzedaż odpustów Handel relikwiami Łączenie w jednym ręku przez dostojników kościelnych kilku stanowisk, co uniemożliwiało skuteczną pracę duszpasterską, za to przynosiło duże dochody Gromadzenie majątków przez duchowieństwo Słabe wykształcenie duchownych Rozprzestrzenianie się w Europie myśli humanistycznej Renesansu, narastający sceptycyzm wobec głoszonych dotąd doktryn Wielkie odkrycia geograficzne zmieniają sposób postrzegania przez człowieka świata Chęć zagarnięcia dużych majątków kościelnych przez szlachtę i władców-Opór chłopów i mieszczan przeciwko dziesięcinie Walka o władzę polityczną Wzrastająca władza papieża, biskupów, księży (duchowieństwa) Korupcja szerząca się wśród duchowieństwa Język łaciński ograniczał liczbę osób czytających i interpretujących Biblię. Kościół cieszył się wielkimi przywilejami (np. własne sądownictwo) Wyższe duchowieństwo usiłowało odgrywać ważną rolę polityczną (np. w Polsce prymas w czasie bezkrólewia pełnił funkcję głowy państwa) Obsadzanie członków rodziny godnościami kościelnymi

Rozłam w kościele chrześcijańskim: oddzielenie się Kościołów protestanckich (np. ewangeliczno-augsburski, czyli luterański; Kościół kalwiński, anabaptyści, anglikanie itd.) od Kościoła katolickiego Wojny religijne, toczone na terenie m.in. Niemiec i Francji, liczne prześladowania ze strony wielu uczestników walki Uniezależnianie się od papieża i hierarchii kościelnej w państwach protestanckich Powstanie dwóch nurtów kultury na terenie Europy Zachodniej, Środkowej i Północnej Biblia w języku narodowym Wzrost znaczenia idei tolerancji (m.in. w Koronie Królestwa Polskiego) Upadek uniwersalizmu religijnego i kulturowego Podział Europy na kraje katolickie i protestanckie Podział polityczny i religijny Niemiec

Chronologia

1517r. – ogłoszenie przez augustyńskiego zakonnika Marcina Lutra w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom – początek reformacji

1521r. – potępienie i wyklęcie Lutra przez papieża

1525r. – powstanie pierwszego państwa luterańskiego – Księstwa pruskiego

1529r. – sejm Rzeszy w Spirze – protest książąt Rzeszy przeciwko cesarskiemu żądaniu by w sprawach religijnych nie wprowadzać żadnych nowinek i pozostać przy katolicyzmie; od tego protestu wywodzi się nazwa obozu reformacyjnego zwanego protestanckim

1534r. – rezygnacja Jana Kalwina z administrowania beneficjami kościelnymi we Francji i wystąpienie z Kościoła oraz ucieczka do Bazylei ( 1535r.) a następnie Genewy

1534r. – wystąpienie Henryka VIII z Kościoła; Henryk VIII głową kościoła anglikańskiego

1546-1555r. – wojny religijne w Niemczech zakończone pokojem augsburskim

1562r. – wybuch wojen religijnych we Francji

23/24 sierpnia 1572r. – Noc św. Bartłomieja we Francji (tzw. krwawe gody)

1598r. – koniec wojen religijnych we Francji - wydanie przez Henryka IV tolerancyjnego edyktu nantejskiego

1545 – 1563r. – sobór trydencki; Sobór był odpowiedzią na narastającą potrzebę reform w Kościele katolickim, który podjął się ich w odpowiedzi na reformację. Jest uznawany za początek okresu kontrreformacji. Odbył się w mieście Trydent (północne Włochy); początek kontrreformacji (nurt odnowy Kościoła katolickiego w reakcji na wystąpienie protestantyzmu.)

3.Panowanie Jagiellonów w Polsce

Jagiellonowie panują w Polsce od 1385r. kiedy Korona (Polska) połączyła się unia personalną z Litwą (większość wydarzeń znajduje się w poprzednich rozdziałach)

1515r. – zjazd w Wiedniu z udziałem Zygmunta Starego, króla Czech i Węgier Władysława Jagiellończyka i cesarza Maksymiliana Habsburga; zawarcie układu, na mocy którego w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów tron czeski tron czeski i węgierski miał przypaść Habsburgom

1506-1548r. – panowanie Zygmunta Starego

1526r. – śmierć Ludwika Jagiellończyka pod Mohaczem; Czechy i Węgry przechodzą pod panowanie Habsburgów

1548 – 1572 – panowanie Zygmunta Augusta

1558-1582 – wojna o Inflanty z Moskwą, utrata Narwy, Dorpatu oraz zamków we wschodniej części Inflant, Kurlandia lennem Polski

1569r. – realna unia Polski i Litwy – unia Lubelska, na mocy uchwały sejmu lubelskiego inkorporacja do Korony Kijowszczyzny i województw: podlaskiego, wołyńskiego, Racławskiego; połączone państwa określano wspólną nazwą Rzeczpospolitą Obojga Narodów

4.Przywileje szlacheckie (XIV – XVI wiek)

Rok	Miejsce wydania	Treść	Okoliczności
1355	Buda (Węgry)	Zwolnienie szlachty od nadzwyczajnych podatków, król w podróży będzie utrzymywać się z własnych środków.	Ludwik Węgierski liczył na objęcie tronu po Kazimierzu Wielkim.
1374	Koszyce	Pierwszy przywilej dla ogółu szlachty, gwarantował królowi tylko jeden stały podatek w wysokości dwóch groszy z łana chłopskiego. Król zobowiązywał się do niepowierzania zamków i starostw osobom obcej narodowości.	Nadany przez Ludwika Węgierskiego w celu zapewnienia sukcesji po sobie w Polsce którejś ze swoich córek.
1388	Piotrków	Król zobowiązuje się do wykupienia szlachcica, który trafiłby do niewoli podczas wyprawy poza granice kraju oraz do wypłacenia żołdu (3 grzywny id kopii) podczas wyprawy zagranicznej	Jagiełło naciskany był przez szlachtę, żądającą potwierdzenia przywilejów andegaweńskich.
1422	Czerwińsk	Nietykalność majątkowa bez prawomocnego wyroku, zakaz łączenia w jednym ręku urzędu sędziego i starosty. Król musi uzyskać zgodę rady królewskiej na bicie monety.	Jagiełło przed wyprawą krzyżacką 1422.
1423	Warta	Dopuszczenie wykupu sołectw od sołtysów „krnąbrnych i nieposłusznych”, ograniczenie przenoszenia się poddanych do miasta, wojewoda ustala ceny maksymalne w miastach	Jagiełło pod naciskiem szlachty.
1454	Cerkwica i Nieszawa	Zobowiązanie do nienakładania nowych podatków i niezwoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmików.	Kazimierz Jagiellończyk; początek wojny trzynastoletniej
1596	Piotrków	Ograniczenie wychodźstwa chłopów (najwyżej jeden rocznie może opuścić wieś). Zakaz posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan. Zwolnienia z ceł dla szlachty.	Przed wyprawą turecką Jana Olbrachta.
1505	Sejm w Radomiu	Nihil Novi - anulowanie przywilejów senatu z 1501. Nowe prawa i podatki mogą być stanowione tylko za zgodą Sejmu i Senatu.	Pod naciskiem szlachty obawiającej się potęgi magnatów.
1520	Toruń, Bydgoszcz	Obowiązkowa pańszczyzna w wysokości jednego dnia w tygodniu. Wolna (tylko dla szlachty) żegluga po Wiśle. Ograniczenie praw sądów miejskich w razie, gdy sprawcą przestępstwa popełnionego w mieście jest szlachcic.	Trwa kosztowna wojna z zakonem. Szlachta ma nadzieje przez ujednolicenie pańszczyzny ukrócić zbiegostwo chłopów.

5.Wojny Polsko – szwedzkie

Przyczyny wojny polsko-szwedzkiej:

• panowanie nad Morzem Bałtyckim,

• konflikt protestancko-katolicki,

• chęć zagarnięcia przez Szwecję terenów pod uprawę,

• na tronie szwedzkim chcieli zasiąść Wazowie,

Chronologia

1598-1599 – zbrojna wyprawa Zygmunta III Wazy do Szwecji zakończona jego klęską

1600 – 1611 – pierwszy etap ciągu długotrwałych wojen polsko-szwedzkich

1605r. – zwycięstwo polskiej husarii w bitwie pod Kircholmem (J.K.Chodkiewicz)

1617-1622 – druga faza wojen – Szwedzi zajmują część Inflant

1622r. – rozejm w Mitawie

1625-1635 – trzeci etap wojen polsko-szwedzkich

1626r. – zajęcie przez Szwedów Prus Królewskich i blokada ujścia Wisły

1627r. – bitwa morska pod Oliwą, zwycięstwo Polaków

1629r. – rozejm (6 lat) w Starym Targu (Altmark) – Szwedzi przejmują ziemie na północ od Dźwiny oraz wszystkie porty oprócz Gdańska, Królewca i Pucka; mają prawo pobierania cła z handlu gdańskiego, Sztum, Malbork i Iława zostają oddane w zarząd elektorowi brandenburskiemu, handel ze Szwecja zostaje zwolniony od ceł

1635r. – rozejm w Sztumskiej Wsi – Szwedzi wycofują załogi z Prus Królewskich, rezygnują z pobierania ceł gdańskich, zobowiązują się oddać zagarnięta flotę polską, a Piławę zwrócić księciu Prus, zatrzymują natomiast opanowana wcześniej część Inflant, a Władysław IV waza rezygnuje z roszczeń do tronu Szwecji

1655 – 1660 – wojna północna, tzw. potop szwedzki; w 1655r. uderzenie Szwedów na Polskę i Litwę od Pomorza Zachodniego i Inflant, kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem, poddanie Litwy (zdrada Janusza Radziwiłła), kapitulacja armii koronnej, oblężenie przez Szwedów Częstochowy, ucieczka Jana Kazimierza na Śląsk

1656r.r – śluby Jana Kazimierza w katedrze lwowskiej i zwycięstwo wojsk polskich

1660r. – pokój w Oliwie - Jan Kazimierz zrzeka się pretensji do tronu szwedzkiego także w imieniu następców, zlikwidowana zostaje zależność lenna Prus od Polski, większa część Inflant przypada Szwecji, Polska zachowuje południowo-wschodnią część Inflant, Szwecja zobowiązuje się gwarantować wolność handlu na Bałtyku, protestantom w Prusach królewskich zagwarantowano tolerancję religijną.

6.Wojny z Rosją

Przyczyny:

• rywalizacja o Inflanty

• zaangażowanie magnaterii polskiej w dymi triady

• dążenie magnatów polskich do powiększenia swoich majątków na wschodzie

• dążenia Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w Moskwie

• dążenie Kościoła katolickiego do podporządkowania sobie prawosławia

• podporządkowanie się Kozaków Rosji

Chronologia

• 1604-1609 – dwie dymi triady Polaków

• 1609-1612 – wojna z Rosją po zawarciu przez Wasyla Szujskiego sojuszu ze Szwecją i wybraniu na cara przez część bojarów (szlachta rosyjska) Władysława Wazy

• 1612r. – kapitulacja polskiej załogi; przepędzenie Polaków z Rosji

• 1619r.- rozejm w Dywilinie; przy Rzeczpospolitej zostają ziemie: smoleńska, czernihowska i siewierska

• 1632 – 1634 – kolejna wojna – Rosja podejmuje, zakończone niepowodzeniem, działania zbrojne w celu odzyskania Smoleńska

• 1634r. – pokój w Polanowie – Rzeczpospolita odzyskuje większość ziem zwróconych Rosji po rozejmie w Dywilinie, Rosja zrzeka się pretensji do Inflant i zobowiązuje się zapłacić ogromne odszkodowania wojenne, Władysław IV Waza zrzeka się pretensji do tronu moskiewskiego oraz rezygnuje z używania tytułu cara

• 1654-1667 – wojna wywołana podpisaniem przez Rosję i Kozaków ugody hadziackiej, jednak wobec najazdu szwedzkiego na Polskę, car nie chcąc nadmiernie wzmocnić Szwedów, rezygnuje z dalszej walki

• 1656r. – rozejm w Niemierzy – brak zmian terytorialnych

• 1660r. – wznowienie działań wojennych

• 1667r. – rozejm w Andruszowie

7.Wojny z Turcją

• Ekspansja polskich magnatów w Mołdawii

• najazd Tatarów podległych sułtanowi na ziemie polskie

• poparcie przez Rzeczpospolitą Austrii w konflikcie z Turcją

• Łupieżcze wyprawy Kozaków na tereny tureckie

• rywalizacja polityczna Polski i Turcji o Mołdawię

chronologia:

1620r. – wyprawa wojsk polskich do Mołdawii i klęska w bitwie pod Cecorą – S. Żółkiewski

1621r. – odwetowa wyprawa turecka zatrzymana pod Chocimiem ( śmierć J.K. Chodkiewicza) i zakończona zawarciem pokoju chocimskiego – granica na Dniestrze

1672r. – zdobycie prze Turków Kamieńca Podolskiego i pokój w Buczaczu

1673r. – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem

1676r. – zawarcie rozejmu z Turcją

1683r. – odsiecz wiedeńska; zwycięska wyprawa Jana III Sobieskiego na odsiecz Wiedniowi oblężonemu przez Turków

1699r. – pokój w Karłowicach – kres wojen polsko-tureckich

8.Powstanie kozackie Chmielnickiego

Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego:

~ dążenie magnatów polskich do uczynienia z kozaków chłopów pańszczyźnianych

~ dążenie kozaków do zwiększenia rejestru kozackiego (rejestr kozacki: spis kozaków - żołnierzy będących na usługach Rzeczpospolitej i otrzymujących żołd)
~konflikty wyznaniowe, próby narzucenia kozakom unii brzeskiej

~ osobista niechęć Chmielnickiego do polskiej szlachty

Ważne daty:

1648 - wybuch powstania kozackiego pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego

1648 - zwycięskie bitwy kozaków pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami

1649 - ugoda w Zborowie po oblężeniu Zbaraża

1651 - wygrana polaków w bitwie pod Beresteczkiem

1651 - ugoda w Białej Cerkwi

1654 - ugoda w Perejasławiu (między Chmielnickim, a Rosją)

1658 - ugoda w Hadziaczu –plan utworzenia Rzeczpospolitej Trzech Narodów ( Litwa, Polska i ziemie kozackie; nie doszło do skutku)

1667 - pokój w Andruszowie (między Rosją, a Polską)

Skutki powstania Chmielnickiego:

~ zmniejszenie i zubożenie ludności ukraińskiej

~ podzielenie Ukrainy między Polskę a Rosje

~ wzrost znaczenia Rosji i Turcji

~ osłabienie Polski

~ utrata ziem wschodnich

9.Powstanie Stanów Zjednoczonych

• W XVII w. do Ameryki Północnej napływali osadnicy z Wielkiej Brytanii, szukając perspektyw na lepsze życie lub chroniąc się przed przeskandowaniami politycznymi lub religijnymi. Prócz Brytyjczyków stopniowo zaczęli do Ameryki napływać także Skandynawowie, Holendrzy, Francuzi, Niemcy, Szkoci i Irlandczycy

• Osadnicy oprócz gospodarstw farmerskich tworzyli również wielkie plantacje, na których wykorzystywano niewolnicza pracę murzynów sprowadzonych z Afryki

• W połowie XVIII w. w Ameryce Północnej istniało 13 kolonii brytyjskich, które przez brytyjska metropolię traktowane były jako źródło surowców, podatków i rynek zbytu

• Parlament brytyjski utrudniał koloniom prowadzenie handlu zagranicznego oraz zakazywał rozwijania manufaktur i przemysłu, chcąc tym samy wprowadzić monopol brytyjski na sprzedaż towarów koloniom w Am. Płn.

• Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny o niepodległość brytyjskich kolonii w Am. Płn., było tzw. bostońskie picie herbaty w 1773r., kiedy to koloniści przebrani za Indian wyrzucili za burtę statku ładunek herbaty przywieziony przez Brytyjczyków do Bostonu. Był to protest przeciwko kolejnym obciążeniom finansowym nakładanym na kolonie.

• Wojna o niepodległość kolonii toczyła się w latach 1775-1783. W jej trakcie w 1776r. przedstawiciele mieszkańców kolonii ogłosili Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. W wojnie po stronie kolonistów wzięło udział wielu ochotników z Europy (m.in. T. Kościuszko i K. Pułaski)

• 1787r. – Kongres Kontynentalny uchwalił Konstytucję Stanów Zjednoczonych, która nadała państwu charakter republiki związkowej.

• Koloniści odnieśli w wojnie i niepodległość sukcesji w 1783r. w Paryżu podpisano traktat pokojowy, na mocy którego Wielka Brytania uznała niepodległość USA. Stolica tego kraju został Waszyngton, nazwany tak na cześć pierwszego prezydenta USA Jerzego Waszyngtona.

• USA Były pierwszym krajem, który wprowadził w życie monteskiuszowską koncepcję trójpodziału władz.

10.Rządy saskie w Polsce

Polska	Saksonia
demokracja szlachecka z elekcyjnym tronem	monarchia absolutna z tronem dziedzicznym
zacofane rolnictwo, początki manufaktur	rozwinięta gospodarka z przemysłem metalurgicznym, sukienniczym i ceramicznym
dominacja polityczna jednego stanu (szlachta), słabo rozwinięte mieszczaństwo	równowaga stanowa zapewniona przez silną pozycję mieszczaństwa
państwo katolickie	państwo protestanckie

Chronologia czasów saskich w Polsce

1997 – 1733 – panowanie w Polsce Augusta II Wettina, elektora saskiego

1700r. – wybuch wojny północnej – Dania, Rosja i Saksonia przeciw Szwecji

1702r. – po pokonaniu Danii i Rosji król Szwecji wkracza na terytorium Rzeczpospolitej

1704r. – wybór Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski na zjeździe elekcyjnym w Warszawie pod naciskiem Szwecji

1706r. – August II abdykuje i wycofuje się z wojny

1709r. – klęska Szwedów pod Połtawą - powrót na tron Augusta II

1715 – 1717 – wojna domowa w Polsce między zwolennikami a przeciwnikami Wettinów

1717r. – sejm Niemy pod strażą armii carskiej

1721r. – układ pokojowy w Nystadt kończący wojnę północną między Szwecją a Rosją

1732r. –Prusy Austria i Rosja zawarły układ, który miał dopuścić do intronizacji Leszczyńskiego. Został on nazwany traktatem trzech czarnych orłów strony nie godziły się, aby następcą Augusta II był jego syn; August II (mocny) zmarł 1733. szlachta była bardzo wrogo nastawiana do cudzoziemców. Sąd konwokacyjny przyjął wniosek o odsunięciu wszystkich cudzoziemców od tronu polskiego. - W tej sytuacji mocarstwa związane traktatem zdecydowały się poprzeć kandydaturę saską, syna Augusta II Fryderyka Augusta. )

1733r. – podwójna elekcja: St. Leszczyńskiego i Augusta III – po wkroczeniu Rosjan do Polski, Leszczyński ucieka do gdańska

1733-1763 – panowanie Augusta III (syn Augusta II)

1733-1735 – wojna o tron polski (wojna sukcesyjna polska), zakończona pokojem wiedeńskim, który zmusza Leszczyńskiego do abdykacji

11.Rzeczpospolita za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego

1764 – 1795 – panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego

1765r. – założenie Szkoły Rycerskiej w Warszawie ( spełnienie pacta conventa)

1767r. – sejm, sterroryzowany prze Rosjan, uchwala prawa kardynalne

1768r. – zawiązanie konfederacji barskiej

1772r. – pierwszy rozbiór Polski

1788 – 1792 – Sejm Czteroletni (wielki)

3 V 1791 r. – uchwalenie Konstytucji 3 maja

1792r. – konfederacja targowicka i wojna przeciwko Rosji w obronie Konstytucji 3 maja zakończona ostatecznie zwycięstwem Rosji

1793r. – drugi rozbiór Polski

1794r. – powstanie (insurekcja) kościuszkowskie, na którego czele staje T. Kościuszko; 24 III 1794r. zaprzysięga on akt powstania na Rynku w Krakowie; 4 IV wojska Kościuszki składające się m.in. z chłopów pod Racławicami pokonuje Rosjan

7 V 1794r. – Kościuszko w obozie pod Połańcem ogłasza uniwersał, na mocy którego chłopi uczestniczący w powstaniu mieli otrzymać wolność osobistą, tj. prawo przenoszenia się z miejsca na miejsce, nieusuwalność z użytkowania ziemi oraz obniżenie pańszczyzny

10 X 1794 – pod Maciejowicami Rosjanie rozbijają wojska polskie, a ranny Kościuszko trafia do niewoli

1795r. – trzeci rozbiór Polski i abdykacja króla Stanisława Augusta, ostatniego króla Polski (zmarł w Petersburgu w 1798 r. )

12.Wielka rewolucja Francuska (1789-1799)

Przyczyny rewolucji

• Rządy absolutne Ludwika XIV, który mawiał „państwo, to ja”.

• Podział społeczeństwa na stany:

• I duchowieństwo

• II szlachta

• III chłopi, mieszczanie (burżuazja),

- Największe przywileje posiadał stan I i II (ok.1%) stan III pracował na ich potrzeby

- Wystawne życie francuskiej szlachty

• klęska nieurodzaju

• klęski na frontach

• - Burżuazje chce obalić- rządy absolutne i przejąć- władzę w swoje ręce.

Chronologia

• 1789r. styczeń - zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych.

• 1789r. czerwiec - przedstawiciele Stanu Trzeciego w Stanach Generalnych ogłaszają się przedstawicielami narodu jako ZGROMADZENIE NARODOWE.

• . 1789r. lipiec - Zgromadzenie Narodowe uznaje się za Konstytuantę, na wieść o zgromadzaniu pod Paryżem znacznych sił wojskowych w mieście dochodzi do zamieszek i zajęcia przez zrewoltowany tłum paryskiej Bastylii.

• Rozszerzanie się zamieszek na całą Francję i przekształcenie się ich w krwawe powstanie ludowe.

• 1789r. sierpień 26 - uchwalenie DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA (władza w rękach narodu, prawo do wolności, własności, bezpieczeństwa, równości wobec prawa).

• . 1791 r. wrzesień - Konstytuanta uchwala ustawę zasadniczą (konstytucję) na mocy, której Francja staje się monarchią konstytucyjną z trójpodziałem władzy.

• . 1791r. październik - początek obrad zgromadzenia prawodawczego (Legislatywy).

• 1792r. - 1797r. - pierwsza wojna koalicyjna.

• 1792r. sierpień - powstanie Komuny Paryskiej, powołanie Konwentu Narodowego (władza ustawodawcza), uwięzienie króla Ludwika XVI, który próbował uciec z kraju.

• 1792r. wrzesień – zniesienie monarchii, wprowadzenie republiki i rewolucyjnego kalendarza.

• 1973r.:- skazanie na śmierć Ludwika XVI (gilotyna) powołanie kierowanego przez jakobinów:

• Komitetu Ocalenia Publicznego, Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego, Trybunału Rewolucyjnego.

• - dyktatura jakobinów (1793-1794 najbardziej krwawy epizod rewolucji francuskiej, w pierwszym miesiącu stracono 1300 osób)

• 1794r. Lipiec - Spisek Thermidoriański - obalenie dyktatury jakobinów, ścięcie ich przywódcy Robespierra.

• 1795r. sierpień - uchwalenie nowej konstytucji. Początek DYREKTORIATU.

• 1799R. - zamach, obalenie dyrektoriatu przez Napoleona Bonaparte.

13.Wojny rewolucyjnej i napoleońskiej Francji

Koalicje antyfrancuskie i kampanie	Przebieg
I koalicja 1792 - 1797 Austria, Prusy, Rosja, Anglia, Hiszpania, państwa włoskie, państwa niemieckie	IV 1792 – wypowiedzenie wojny Austrii przez Francję 1796-1799 - sukcesy Napoleona Bonapartego we Włoszech 1797 r. - utworzenie Legionów Polskich we Włoszech X 1797r. - pokój w Campo Formio: zrzeczenie się przez Austrię na rzecz Francji terytoriów dzisiejszej Belgii oraz posiadłości na lewym brzegu Renu, utworzenie w północnych Włoszech zależnej od Francji Republiki Cisalpińskiej 1798r. - zdobycie Rzymu, wywiezienie papieża Piusa VI do Francji
Wyprawa Francuzów do Egiptu i Syrii 1798 - 1801	VII 1798 r. - bitwa pod piramidami oraz zajęcie Aleksandrii i Kairu VIII 1798r. - bitwa pod Abukirem - klęska floty francuskiej uniemożliwia powrót wojsk Napoleona do Francji 1799 - pozostawienie przez napoleona armii w Egipcie, powrót do Francji, obalenie Dyrektoriatu i ogłoszenie się pierwszym konsulem
II koalicja 1799 - 1802 Anglia, Austria, Rosja, Portugalia, Neapol, Turcja	1800 r. - zwycięstwo Francuzów pod Marengo i Hohenlinden II 1801r. - pokój z Austrią w Lunéville - potwierdzenie pokoju z Campo Formio III 1802r. - traktat pokojowy z Anglią w Amiens, wycofanie Francuzów z Egiptu
III koalicja 1805 r. Anglia, Austria, Rosja, Szwecja, Portugalia, Królestwo Neapolu	X 1805 r. - bitwa morska pod Trafalgarem - sukces floty angielskiej adm. H. Nelsona uniemożliwiła inwazję na Anglię XII 1805r. - bitwa pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy) klęska wojsk austriackich i rosyjskich XII 1805r. - pokój w Preszburgu (Bratysława) - Austria traci Wenecję, Istrię i Dalmację
IV koalicja 1806 - 1807 Wielka Brytania, Rosja, Prusy	1806 r. - utworzenie przez Bonapartego z krajów niemieckich Związku Reńskiego sprzymierzonego z Francją, skierowanego przeciw Austrii X 1806 r. - bitwy pod Jeną i Auerstedt - zwycięstwo mad Prusakami XI 1806 r. - wydanie przez Napoleona dekretu o blokadzie kontynentalnej Anglii VI 1807 r. - bitwa pod Frydlandem, zwycięstwo nad siłami rosyjskimi VII 1807 r. - pokój w Tylży: utworzenie z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego Księstwa Warszawskiego, zmuszenie Rosji do wzięcia udziału w blokadzie kontynentalnej, nakazanie Prusom wypłaty kontrybucji
Wojna w Hiszpanii 1807 - 1814	jesień 1807 r. - zajęcie Portugalii przez wojska francuskie, obalenie Burbonów przez Napoleona po wkroczeniu armii francuskiej do Hiszpanii i osadzenie na tronie swojego brata Józefa; wojna w Hiszpanii przeradza się w ogólnonarodowe powstanie wspierane przez Anglików XII 1808r. - sforsowanie przez oddziały polskie przełęczy Somosierra i otwarcie w ten sposób cesarzowi drogi do Madrytu
Wojna z Austrią 1809 V koalicja Anglia, Austria	V 1809r. - atak wojsk austriackich na Saksonię i Księstwo Warszawskie, zajęcie Wiednia przez Napoleona VII 1809r. - bitwa pod Wagram - zwycięstwo napoleona, zwycięstwo armii Księstwa Warszawskiego w bitwie pod Raszynem X 1809r. - pokój w Schonbrunn: przyłączenie ziem trzeciego rozbioru Polski do Księstwa Warszawskiego oraz okręgu tarnopolskiego do Rosji
Wojna z Rosją 1812 - 1813	VI 1812r. – wymarsz armii Napoleona na Rosję IX 1812 r. - bitwa pod Borodino; oddanie w ręce Napoleona Moskwy X 1812r. - odwrót Wielkiej Armii 1813 r. - wkroczenie wojsk rosyjskich na ziemie Królestwa Warszawskiego
VI koalicja 1813 - 1815 Anglia, Rosja, Prusy, Szwecja, Austria	X 1813 r. - klęska Napoleona w "bitwie narodów" pod Lipskiem V 1814r. - I traktat paryski: przywrócenie granic Francji do stany z 1792r. IV 1814r. - abdykacja Napoleona; zachowuje tytuł cesarza- wywieziono go na Elbę IX 1814r. Początek obrad kongresu wiedeńskiego III 1815r. - opuszczenie Elby przez Napoleona - 100 dni Napoleona VI 1815r. - klęska Napoleona pod Waterloo - połączone siły prusko - angielskie VI 1815r. - zakończenie obrad kongresu wiedeńskiego, druga abdykacja Napoleona i zesłanie go na Wyspę Świętej Heleny XI 1815r. -II traktat paryski: powrót Francji do granic z 1790r. kontrybucja 700 mln franków i okupacja Francji przez wojska koalicyjne 5 V 1821 - śmierć Napoleona na Wyspie Św. Heleny

14.Księstwo Warszawskie

VII 1807r. – utworzono Księstwo Warszawskie ( pokój w Tylży)

22 VII 187r. – uchwalenie konstytucji Księstwu warszawskiemu w Lipsku przez Napoleona I

1809r. – atak Austrii na ziemie Księstwa Warszawskiego, zwycięstwo armii Księstwa dowodzonej przez księcia Józefa Poniatowskiego pod Raszynem, pokój w Schonbrunn, kończący wojnę Francji z Austrią – Księstwo Warszawskie powiększone o część zaboru austriackiego

18212 r. – udział wojsk Księstwa w moskiewskiej wyprawie Napoleona

16 – 19 X 1813 r. –„bitwa narodów” pod Lipskiem – śmierć ks. Józefa Poniatowskiego

1815r. – formalna likwidacja Księstwa Warszawskiego na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego

Charakterystyka Księstwa warszawskiego

• W skład Księstwa wchodziły ziemie II i III zaboru pruskiego bez Gdańska i obwodu białostockiego oraz okręgu nadnoteckiego i ziemi chełmińskiej

• Ustrojem księstwa Warszawskiego określonym w Konstytucji była monarchia konstytucyjna, dziedziczna w ramach dynastii saskiej (Wettinów)

• księstwo pozostało w unii personalnej z Saksonią, a tron powołano króla saskiego Fryderyka Augusta jako księcia warszawskiego

• Administracyjnie kraj podzielony został na departamenty (wg wzoru francuskiego)

• Mimo że formalnie polityka zagraniczna była atrybutem króla saskiego, to faktycznie była ona ściśle podporządkowana interesom Francji

15.Kongres Wiedeński

Kongres Wiedeński - konferencja międzynarodowa z udziałem przedstawicielu szesnastu europejskich państw, zwołana do Wiednia, odbyła się pomiędzy wrześniem 1814 a czerwcem 1815 roku.
Zasadniczym celem Kongresu Wiedeńskiego było określenie i utrwalenie nowego ładu w Europie po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich.

Nowy ład międzynarodowy i jego zasady
Kongres zwołany został na mocy I Pokoju Paryskiego, kończącego działania wojenne Koalicji przeciwko Cesarstwu Napoleona i określającego nowe granice i ustrój przegranej Francji. Zasadniczy głos decyzyjny posiadały Rosja (car Aleksander I), Austria (kanclerz Klemens von Metternich), Wielka Brytania (Minister Spraw Zagranicznych Robert S. Castlereagh), Prusy (Minister Karl August von Hardenberg) oraz nowe władze Francji (książę Charles Maurice de Talleyrand-Perigord), zebrani w tak zwanym Komitecie Pięciu.

Nowy ład międzynarodowy oparto na trzech zasadach: legitymizmu, restauracji i równowagi sił.
- Legitymizm określał nienaruszalność panujących historycznych dynastii. Zakładał, że władza pochodzi w swej istocie od Boga, a nie od ludu. Tym samym niedopuszczalna jest rewolucja czy demokratyzacja.
- Zasada restauracji polegała natomiast na przywracaniu obalonych przez Napoleona monarchii i dynastii oraz częściowych zmian w prawie, które przywrócą idee prawne sprzed okresu Rewolucji Francuskiej. Był to wyraz konserwatyzmu idei

Kongresu Wiedeńskiego.
- Koncepcja równowagi sił zaś zakładała, że niedopuszczalne jest, aby którekolwiek z państw Europy przewyższało siłą inne państwa, potencjalnie zagrażając ich interesom. W przypadku, gdyby zaistniała sytuacja nierównowagi, pozostałe państwa europejskie miałyby prawo podjąć interwencję, w tym zbrojną, na rzecz przywrócenia kontynentalnej równowagi. Tak więc Kongres Wiedeński potwierdzał legalność wojny w obronie interesów europejskich władców. Aby zagwarantować działanie idei równowagi sił w praktyce oraz zapobiec szerzeniu idei rewolucyjnych, Rosja, Austria i Prusy powołały Święte Przymierze, do którego w następnych latach przystąpiły niemal wszystkie państwa Europy i Turcja.
Zmiany terytorialne

Sprawa Polski na Kongresie Wiedeńskim
Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego dotyczyły też terenów Polski, znajdującej się pod rozbiorami. Na nowo określono granice Prus, Austrii i Rosji - między innymi poprzez to Warszawa znalazła się w granicach zaboru rosyjskiego jako stolica powołanego Królestwa Polskiego w unii personalnej z Rosją. W zaborze pruskim powołano Wielkie Księstwo Poznańskie obejmujące obszar od Poznania po Toruń. Jako, że Kraków znalazł się niemal na styku granic Prus, Rosji i Austrii, wyodrębniono Rzeczpospolitą Krakowską, osobny twór pod patronatem wszystkich trzech zaborców.
Nowy ład międzynarodowy określony przez Kongres Wiedeński i strzeżony przez Święte Przymierze przyczynił się do utrwalenia stanu rzeczy w Europie i uniemożliwił na dziesięciolecia wszelki wysiłek na rzecz przywrócenia państwowości polskiej, dlatego też czasem Kongres Wiedeński nazywany jest IV rozbiorem Polski. Niemniej, na Kongresie Wiedeńskim obecni byli też Polacy, w tym książę Adam Jerzy Czartoryski jako delegat Rosji.

16.Ziemie polskie w XIX wieku

Zabór rosyjski – Królestwo Polskie; Kongresówka

• Do powstania listopadowego ustrój Królestwa Polskiego określała konstytucja oktrojowana (nadanie konstytucji lub narzucenie jej przez władzę zwierzchnią np. króla z pominięciem procedury przewidzianej dla jej przyjęcia) przez cara Aleksandra I

• królestwo Polskie było monarchią połączoną unia personalną z Rosją, z carem jako królem. Nie miało możliwości prowadzenia odrębnej polityki zagranicznej

• królestwo posiadało sejm, rząd i armię

• Polacy niegodzący się z utratą niepodległości zakładali konspiracyjne organizacje, które działały na polu podtrzymywania ducha polskości lub prowadziły działalność spiskową.

• Na emigracji Polacy prowadzili działalność polityczną skupieni w kilku grupach politycznych, spośród których za najważniejsze uznaje się działające w Paryżu

• Na ziemiach królestwa wprowadzono rosyjski system prawny i monetarny

Zabór pruski

• Po kongresie wiedeńskim zachodnia część ziem Księstwa Warszawskiego przekazano Prusom, których władze zadecydowały o utworzeniu Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Jego władcą był król pruski, a jego reprezentantem – namiestnik. Organem doradczym był sejm prowincjonalny Wielkiego Księstwa Poznańskiego

• na ziemiach zaboru pruskiego stopniowo rozbudowywano miejscowy aparat policyjny dla zwalczania wszelkich przejawów oporu wobec władz pruskich, a jednocześnie nasilono germanizację. Zlikwidowano szkoły z polskim językiem wykładowym, a w szkołach ludowych uczono po polsku jedynie religii. Do pracy w polskich szkołach kierowano niemieckich nauczycieli.

• Jednymi z instytucji antypolskiej działalności były Komisja Kolonizacyjna ( wykup ziem z rąk polskich) i hakata (działalność germanizacyjna)

• silnie antypolski oraz antykościelny charakter miał także kulturkampf, którego pomysłodawcą był kanclerz Prus Otto von Bismarck

• W odpowiedzi na germanizacyjna działalność władz Polacy organizowali kółka rolnicze, spółki zarobkowe i polskie przedsiębiorstwa handlowe oraz produkcyjne

• Powszechnie stawiano opór germanizacji co prowadziło do licznych zatargów z władzami. Przykładem tego może być szkolny strajk dzieci we Wrześni przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim oraz protest rodziców przeciw biciu dzieci przez pruskich nauczycieli i władze szkolne. Bardzo ważną rolę w podtrzymywaniu ducha polskości w zaborze pruskim ( także w pozostałych) odegrał Kościół

Zabór austriacki

• w ramach monarchii habsburskiej ludność Galicji cieszyła się stosunkowo znacznym stopniem swobody. Galicja uzyskała własny Sejm Krajowy, a w 1867r., po przegranej wojnie z Prusami, cesarz przekształcił państwo w dualistyczna monarchię austro – węgierską – Polacy uzyskali wówczas przedstawicielstwo w parlamencie austriackim

• Galicyjska autonomia była stopniowo poszerzana. Obejmowała ona zarówno życie polityczne jak i kulturalne oraz naukowe. Swoboda ta umożliwiła rozwój świadomości narodowej wśród mieszczaństwa i chłopstwa oraz wpłynęła na świadomość odrębności etnicznej zamieszkujących Galicję Ukraińców

• W Galicji wprowadzono język polski w szkołach ludowych i średnich, a dzięki poparciu parlamentarzystów węgierskich język polski powrócił do urzędów i sądów.

Powstania

Powstanie listopadowe
Czas trwania
Przyczyny
Przebieg
Skutki

Powstanie krakowskie i rabacja galicyjska
Czas trwania
Przyczyny
Przebieg
Skutki

Powstanie styczniowe
Czas trwania
Przyczyny
Przebieg
Skutki

17.Wiosna Ludów w Europie

Wiosna Ludów był to okres ruchów rewolucyjnych, które ogarnęły niemal całą Europę. Trwały od 1846 do 1849 r. Chociaż nie wszędzie wybuchały w tym samym czasie, to jednak wszystkie były powiązane przez podobną ideologię oraz przez to, że powodzenie rewolucji w jednym kraju było zachętą do podobnej rewolucji w innym. W każdym kraju ruch rewolucyjny miał inną genezę, można jednak wskazać kilka czynników ogólnych, które występowały u początków wszystkich ruchów rewolucyjnych. Z pewnością jedną z głównych przyczyn Wiosny Ludów był rozwój przemysłu i burżuazji, który pozostawał w coraz większej niezgodności z obowiązującymi formami politycznymi i społecznymi (feudalizm). Forma kapitalistyczna rozsadzała ramy dotychczasowego ustroju. Burżuazja musiała dążyć do usunięcia ograniczeń gospodarczych (pozostałości feudalizmu), do zniesienia korporacji zawodowych i cechów. Dążyła także do usunięcia pozostałości feudalnych na wsi, aby łatwiej zdobyć siłę roboczą i poszerzyć rynek wewnętrzny, a także do ograniczenia władzy feudałów, popierających głównie interesy rolnictwa. Bezpośrednią przyczyną Wiosny Ludów był okres głodu, który niemal cała Europa przeżywała w latach 1846 -1848. Wiosna Ludów, to także okres, w którym o zjednoczenie walczyli Niemcy i Włosi, a o państwo narodowe – Polacy, Węgrzy, częściowo również Czesi. 18.Wojna secesyjna w Stanach Zjednoczonych

Przyczyny:

• gospodarka plantatorów z Północy, oparta na pracy niewolniczej była przeszkodą dla rozwoju przemysłu na Południu,

• zróżnicowanie pod względem gospodarczym północy i południa kraju

• procesy prowadzące do ukształtowania się klasy robotniczej wrogiej wobec zwolenników niewolnictwa,

• niechęć Południa do zniesienia niewolnictwa,

• zwycięstwo w wyborach prezydenckich w 1860 roku republikanina Abrahama Lincolna (1809-1865).

Przebieg konfliktu:

1. Wybór na prezydenta Abrahama Lincolna w listopadzie 1860 roku.

2. Secesja, czyli wystąpienie stanów południowych z Unii ze stanami północnymi w grudniu 1860 roku - protest przeciwko wyborowi Lincolna na prezydenta.

3. Stworzenie przez stany: Południową Karolinę, Północną Karolinę, Tennessee, Teksas, Wirginię, Missisipi, Florydę, Alabamę, Georgię, Luizjanę i Arkansas Konfederacji w lutym 1861 roku.

4. Prezydentem Konfederacji został Jefferson Davis.

6.Bitwy:

• pod Fredericksburgiem - 13 grudnia 1862 roku,

• pod Gettysburgiem - 1-3 lipca 1863 roku,

• o dolinę Shenandoah i Richmond - lato 1864 roku.

7. Ogłoszenie przez Abrahama Lincolna dekretu o zniesieniu niewolnictwa (tzw. deklaracja o emancypacji) na terenie Stanów Zjednoczonych bez żadnych odszkodowań dla właścicieli niewolników oraz tzw. Homestead Act, czyli Aktu o domostwach, na mocy którego wszyscy obywatele mogli za minimalną opłatą mogli zakupić działkę o wielkości 60 ha - 1 stycznia 1863 roku.

8. Podpisanie aktu kapitulacji przez dowódcę konfederatów gen. Roberta Lee 9 kwietnia 1865 roku.

9. Zastrzelenie Abrahama Lincolna w Teatrze Forda w Waszyngtonie przez aktora, Johna Bootha 14 kwietnia 1865 roku co utrudniło rozmowy pokojowe.

Skutki wojny secesyjnej:

• spustoszenie gospodarcze i moralne kraju,

• zniszczenia wielkich połaci rolniczego Południa,

• wprowadzenie do konstytucji w 1865 roku poprawki znoszącej niewolnictwo,

• prześladowanie Murzynów,

• zmniejszenie się znaczenia Południa w zakresie gospodarki i polityki Stanów Zjednoczonych,

• szybki rozwój przemysłu Stanów Zjednoczonych

19.Kolonializm XIX-wieczny

Aktywność europejska i w konsekwencji kolonizacja Afryki i Azji spowodowana była rewolucją przemysłową(poszukiwano tanich surowców, taniej siły roboczej, rynków zbytu dla produkcji przemysłowej w Europie), a właściwie jej skutkami, czyli gwałtownym rozwojem przemysłowym Europy.
Do tego dochodziła jeszcze polityka imperializmu, czyli chęci panowania przez państwa pod względem militarnym, politycznym i gospodarczym nad resztą świata. Wzrosła również liczba ludności=> poszukiwanie pracy w koloniach.
Takie mocarstwa jak Anglia, Francja, Rosja, Niemcy, USA, dokonały podziału kolonialnego świata.
ANGLIA- Kanada, Australia, N. Zelandia, Indie, Hongkong, Afryka Południowa i Wschodnia, Cypr, Gibraltar, Malta, Singapur, kontrola kanału sueskiego
FRANCJA- Afryka Zachodnia i Centralna, Madagaskar
NIEMCY- Afryka (Kamerun, Togo, Niemiecka Afryka Zachodnia, Niemiecka Afryka Wschodnia, Archipelag Bismarcka(Oceania))
HOLANDIA- Indie Holenderskie (Indonezja), Gujana Holenderska
BELGIA- Kongo Belgijskie
USA- Filipiny, Kuba, Puerto Rico, Hawaje, Panama(kanał panamski)
ROSJA- Mandżuria(część), Gruzja, Azja środkowa, Turkiestan, Sachalin
WŁOCHY- Somalia, Trypolitania(Libia)
PORTUGALIA- Mozambik, Angola

20.Zjednoczenie Włoch i Niemiec

Włochy

Niemcy

Walka prowadząca do wyzwolenia narodu Włoskiego spod wpływów Austriackich, a następnie doprowadzenia do zjednoczenia państw Włoskich Główny ośrodek ruchu narodowyzwoleńczego był Piemont Kamil Cavour podpisał z Francją układ o wspólnej walce przeciw Austrii Zawarcie przez Francję porozumienia z Rosją, zapewniające zachowanie przez nią neutralności w razie konfliktu austriacko-francuskiego. Wypowiedzenie wojny Piemontowi (kwiecień 1859 r.) przez Austrię Bitwy pod Magentą i Solferino wygrały wojska włosko-francuskie Kapitulacja Austrii Podpisanie traktatu pokojowego: Austria traci (na rzecz Francji) Lombardię, która zostaje przekazana królowi Piemontu Wiktorowi Emanuelowi II Wybuch powstań w państewkach włoskich przeciwko lokalnym władzom Ustąpienie książąt Toskanii, Parmy i Modeny Dwie koncepcje zjednoczenia kraju: republika i Królestwo Włoch Powstanie w Królestwie Neapolu i Sycylii przeciwko władzy króla Wyprawa tysiąca na Sycylię Przyłączenie zdobytych ziem do Królestwa Piemontu i stworzenie nowego państwa – Włoch; ustanowienie monarchii konstytucyjnej 1866 r. przyłączenie Wenecji; 1870 r. przyłączenie Rzymu Ustanowienie Rzymu jako stolicy Włoch

Rywalizacja Austrii i Prus w dążeniu do zjednoczenia państw niemieckich Otto von Bismarck (premier Prus) wprowadził liczne reformy zmierzające do zjednoczenia Sojusz z Austrią i zaatakowanie Danii: Prusy otrzymują Holsztyn, a Austria Szlezwik. Wojna Prus z Austrią (1866 r.), sojusznikiem Prus są Włochy (obietnica otrzymania Wenecji), Francja pozostaje neutralna Bitwa pod Sadową (lipiec 1866 r.) – zwycięstwo Prus, zajęcie Pragi i podejście pod Wiedeń armii Bismarcka Podpisanie pokoju w Pradze: Włochy otrzymują Wenecję, a Prusy przywództwo w Związku Niemieckim (przekształconym na Związek Północnoniemiecki) Francja wypowiada wojnę Prusom (sfałszowanie depeszy przez Bismarcka) Bitwa pod Sadanem (wrzesień 1870 r.) – wygrana Prus Później, obleganie Paryża zakończone podpisaniem zawieszenia broni (styczeń 1871 r.) Podpisanie traktatu pokojowego we Frankfurcie nad Menem: do terytorium Prus dołączono Alzację i Lotaryngię; Francja zgodziła się zapłacić olbrzymie odszkodowanie (luty 1871 r.) 18 stycznia 1871 r. (podczas oblężenia Paryża) Bismarck za zgodą zgromadzonych w Wersalu władców państw niemieckich proklamował utworzenie cesarstwa niemieckiego, które przyjęło nazwę II Rzeszy. Władcą nowego państwa został król Prus Wilhelm I.

21.Rewolucja 1905 w Rosji

Sytuacja gospodarcza Rosji

Jeszcze przed wybuchem wojny z Japonią w 1904 roku, Rosja przeżywała trudności gospodarcze. Wzrost nastrojów rewolucyjnych spowodowała przedłużająca się wojna i wiadomości o niepowodzeniach Rosji na froncie. Coraz częściej dochodziło do strajków.

Krwawa niedziela

22 stycznia (9 stycznia jul.) 1905 roku przed Pałacem Zimowym w Sankt Petersburgu miała miejsce pokojowa demonstracja robotników zmasakrowana przez policję. Krwawa niedziela pociągnęła za sobą falę niezadowolenia wielu grup społecznych w Rosji i Królestwie Polskim.Pod hasłem "precz z absolutyzmem" domagano się wolności zgromadzeń, sumienia i wyznania. Strajki do końca stycznia podjęło ponad 400 tysięcy robotników, szybko zaczęły protestować także centra przemysłowe w Królestwie Polskim i na Wybrzeżu Bałtyckim. Przywództwo objęły tzw. Rady Delegatów Robotniczych. Część żołnierzy poparło protestujących i utworzyło Rady Delegatów Żołnierskich, które przejęły władzę w wielu jednostkach. W październiku strajki sparaliżowały całą Rosję.

Reformy Mikołaja II

Mikołaj II dopiero w tym momencie zdecydował przejść do działania. 30 października 1905 wydał Manifest konstytucyjny (tzw. "manifest październikowy"), w którym obiecał poszanowanie podstawowych wolności obywateli, powołanie parlamentu oraz rządu z premierem Parlament składał się z dwóch izb. Izbę wyższą tworzyła powołana przez cara Rada Państwa. Izbę niższą natomiast stanowiła Duma Państwowa pochodząca z wyborów. Pierwsza Duma przetrwała kilka miesięcy, gdyż już w lipcu 1906 roku car był niezadowolony z jej składu i ją rozwiązał. Druga Duma została wybrana w 1907 roku, lecz większość mieli radykałowie, więc też została rozwiązana przez Mikołaja II. Trzecia Duma została wybrana w tym samym roku, w niej większość tworzyli zwolennicy cara. W efekcie przetrwała pięć lat.

22.Rewolucja 1917

Od początku 1917 r. miały w Rosji miejsce liczne strajki, manifestacje i starcia zbrojne ludności, występującej przeciwko wojnie i katastrofalnej sytuacji żywnościowej w kraju. Działania te przybrały wnet formę rewolucji, której początek datuje się na 2 marca (18 lutego wg kalendarza rosyjskiego). Gdy car rozwiązał Dumę, zebrała się ona nielegalnie wraz z Piotrogrodzką Radą Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, żądając abdykacji cara, co nastąpiło 15 marca. Władzę w Rosji przejął Komitet Wykonawczy, wyłoniony przez Dumę. Wybuch rewolucji lutowej w 1917 r. w Rosji zmienił zasadniczo krajobraz wojenny w Europie. Cesarstwo Rosyjskie przestało istnieć, na jego miejscu pojawiła się republika parlamentarna.

Powołano rząd tymczasowy. Rozpisano wybory do konstytuanty – zgromadzenia narodowego, które miało określić ustrój nowej Rosji. Równocześnie tworzono rady (z rosyjskiego: sowiety) robotnicze, chłopskie i żołnierskie. Rząd i sowiety utworzyły dwa konkurujące aparaty władzy. Do Piotrogrodu przybył przywódca bolszewików, Włodzimierz Lenin. Wpływy bolszewików rosły. Pomagali w tym Niemcy zainteresowanie wtrąceniem Rosji w rewolucyjny chaos i wyeliminowaniem jej z wojny. Bolszewicy głosili, że wojna jest toczona tylko w interesie burżuazji. Obiecywali natychmiastowy pokój, skoro tylko dojdą do władzy. Rząd tymczasowy realizował sojusznicze zobowiązania i tracił popularność u zmęczonej wojną ludności.

W dniu 7 listopada (25 października wg kalendarza rosyjskiego) 1917 r. wybuchła w Rosji druga rewolucja. Po szturmie i opanowaniu Pałacu Zimowego w Piotrogrodzie władzę w kraju przejął Ogólnorosyjski Zjazd Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, który proklamował utworzenie Republiki Radzieckiej. Zjazd powołał nowy rząd - Radę Komisarzy Ludowych - pod kierownictwem Włodzimierza Lenina, przewodniczącego partii bolszewickiej. W Rosji rozpoczął się okres terroru, mordów, zsyłek do obozów koncentracyjnych (łagrów) i rządy tajnej policji politycznej.

23. I wojna światowa

Wojna światowa I 1914-1918, do 1939 zwana wielką wojną 1914-1918, pierwszy konflikt zbrojny w skali światowej, burzący układ stosunków politycznych po kongresie wiedeńskim 1814-1815.
Przyczyny i okoliczności wybuchu wojny
W wojnie wzięły udział 2 bloki: państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria, Turcja) i Ententa (Francja, Rosja, Wielka Brytania). W czasie trwania wojny zmieniała się konfiguracja.

Stron walczących - po stronie Ententy opowiedziały się: 1914 Serbia, Belgia, Japonia, 1915 Włochy, 1916 Rumunia, 1917 USA i Grecja. Szeregi państw centralnych zasiliła w 1915 Bułgaria.Powstanie tych dwóch bloków państw było konsekwencją narastających od końca XIX w. sporów, m.in.: zatargu francusko-niemieckiego o Lotaryngię i Alzację, rywalizacji w koloniach pomiędzy Francją, Anglią a Niemcami (np. kryzysy marokańskie), problemów wynikłych z tzw. sprawy wschodniej, problemów narodowościowych w monarchii austro-węgierskiej oraz rywalizacji gospodarczej i ekonomicznej poszczególnych krajów
Pretekstem do wybuchu wojny było zabójstwo austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914, po którym Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii (28 lipca). W odpowiedzi na mobilizację armii rosyjskiej Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji (1 sierpnia) i jej sojuszniczce Francji (3 sierpnia). Po ataku niemieckim na neutralną Belgię (4 sierpnia) do wojny włączyła się Wielka Brytania. 6 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Przebieg wojny:

• VIII 1914r. – zajęcie przez Niemców neutralnej Belgii i Luksemburga, zwycięstwo Niemców nad Eosjanami w bitwie pod Tannenbergiem

• IX 1914r. – kilkudniowa bitwa nad Marną – powstrzymanie ofensywy niemieckiej, początek walk pozycyjnych; atak Turcji na siły alianckie w rejonie Kaukazu ( wojska rosyjskie) oraz Palestyny i Egiptu ( wojska brytyjskie)

• X-XII 1914r. – walki w Afryce: alianci zajmują niemieckie Togo, nie zdobywają jednak Niemieckiej Afryki Wschodniej; w Azji Japonia i Australia zajmują niemieckie kolonie

• Jesień 1915r. – aliancki desant w Grecji. Austro - Węgry zajmują Bułgarię

• II 1916r. – początek krwawej półrocznej bitwy pod Verdun (nierozstrzygnięta)

• V/VI 1916r. –niemiecko – brytyjska bitwa morska koło Półwyspu Jutlandzkiego (nierozstrzygnięta)

• VI-X 1916r. – bitwa pod Sommą: duże straty obu stron, brak rozstrzygnięcia, pierwsze użycie czołgów (Brytyjczycy)

• 5 XI 1916r. – Niemcy i Austro – Węgry proklamują AKT 5 LISTOPADA, zapowiadający utworzenie po wojnie państwa polskiego

• Początek 1917r. – Niemcy ogłaszają nieograniczoną wojnę podwodną, ataki na statki państw neutralnych przynoszą przystąpienie USA do wojny przeciwko państwom centralnym – 6 IV 1917r.

• III 1917r. – rewolucja w Rosji i upadek caratu; nowe władze nadal prowadzą wojnę z Niemcami, co prowadzi do rewolucji w listopadzie 1917r. i przejęcia władzy przez bolszewików, 3 marca 1918r. podpisują traktat pokojowy w Brześciu Litewskim

• 8 I 1918r. – wystąpienie prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona z 14 – punktowym orędziem, formułującym podstawowe warunki przyszłego pokoju

• Lato 1918r. – aliancka ofensywa nad Marną: wyparcie wojsk niemieckich z Francji; wobec klęsk na froncie jesienią z wojny wycofują się sojusznicy Niemiec; w Niemczech i Austro - Węgrzech upadają monarchie

• 11 XI 1918r. – Niemcy podpisują zawieszenie broni w Compiègne, co uważa się za koniec wojny

Następstwa wojny

W konflikcie zbrojnym udział wzięły 33 państwa, ok. 70 mln żołnierzy (10 mln poległo, 20 mln zostało rannych). W wyniku I wojny światowej rozpadła się monarchia austro-węgierska, Niemcy i Austria stały się republikami, powstała Rosja Radziecka oraz wiele nowych państw (m.in. Polska odzyskała niepodległość), dokonano nowego podziału kolonii i wytyczono nowe granice w Azji i Afryce.

22.Polskie formacje wojskowe podczas I wojny światowej

• Legiony Polskie

• Polska Siła Zbrojna ( Polnische Wehrmacht)

• Brygada Strzelców Polskich ( Polska Brygada Strzelecka)

• Armia Polska we Francji (hallerczycy, Błękitna Armia)

• Polska Organizacja Wojskowa

23.Kształtowanie się granic II RP

Warmia i Mazury - plebiscyt

Warunki tuż przed głosowaniem mającym zadecydować o przynależności terenów Warmii i Mazur były trudne. Armia Czerwona zbliżała się do granicy Prus Wschodnich, co rodziło w ludności poczucie nadchodzącego końca niepodległości Polski. Negatywny wpływ na sprawy polskie miało także długotrwałe panowanie na tym terenie Niemców, stosowanie przez nich terroru i prowadzoną propagandą niemiecką. 11 lipca 1920 odbył się plebiscyt, który skończył się dla Polski klęską. Tylko 3% ludności opowiedziało się za włączeniem do Polski, w związku z czym przyznano jej tylko osiem gmin. Do takiego wyniku plebiscytu w jakiejś mierze przyczyniła się manipulacja. Polegała ona na tym, że głosujący musieli wybierać między kartkami z napisem "Polska – Polen" i "Prusy Wschodnie – Ostprussen". Większość więc wybrała to co znane – Prusy Wschodnie.

Górny Śląsk

Sytuacja na Śląsku przedstawiała się nieco inaczej. Pogłębiała się polska świadomość narodowa, rosła liczba działaczy na rzecz polskości. Społeczeństwo polskie na Górnym Śląsku było rozczarowane decyzją paryskiej konferencji pokojowej w sprawie zarządzenia plebiscytu na tym terenie. Spodziewano się, że zapadnie decyzja o inkorporacji Górnego Śląska do Polski. Tymczasem sytuacja na Górnym Śląsku przedstawiała się coraz gorzej. Wzmógł się terror niemiecki wobec ludności polskiej, przeprowadzano rekwizycje, rewizje i aresztowania, rozbijano polskie wiece i zebrania, utrudniano życie polskich organizacji, hamowano działalność towarzystw kulturalno-oświatowych. Wszystko to jeszcze bardziej wzmagało opór ludności polskiej, która coraz częściej myślała o zbrojnym przeciwstawieniu się narastającemu terrorowi. Przełomowym momentem stał się strajk robotniczy w dniach 11-15 sierpnia 1919 oraz masakra robotników, głównie narodowości polskiej, dokonana w Mysłowicach przez niemiecki Grenzschutz 15 sierpnia. Wydarzenia te stały się bezpośrednią przyczyną I powstania śląskiego, które wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919. Zostało szybko stłumione przez Niemców. Jednak niepowodzenie nie odebrało polskim Górnoślązakom wiary w możliwość i celowość dalszych walk o przyłączenie Śląska do Polski. W toku przygotowań plebiscytowych rósł niemiecki terror. Utrudniano rozwój polskiej akcji plebiscytowej, propagandowej i organizacyjnej, a z rąk niemieckich bojówek zaczęli ginąć działacze polscy (czasem ginęli również działacze niemieccy, zamordowani przez Polaków). W wyniku rosnącego napięcia wybuchło II powstanie śląskie, którego skutkiem stała się decyzja Komisji Międzysojuszniczej o powołaniu wspólnej polsko-niemieckiej policji podległej Komisji oraz wydała zarządzenie o zaprzestaniu terroru. 20 marca 1921 odbył się zapowiadany plebiscyt na Górnym Śląsku. – nieuczciwa wygrana Niemców .To spowodowało wybuch III powstania śląskiego w nocy z 2 na 3 maja 1921. Po krwawych walkach na linii Odry i o Górę świętej Anny, mimo przewagi regularnych wojsk niemieckich powstańcy zdołali utrzymać swe pozycje na przedpolu Śląskiego Okręgu Przemysłowego. Od 5 do 25 czerwca trwały rozmowy, które zdołały doprowadzić do zawieszenia broni 28 czerwca 1921. 12 października 1921 Liga Narodów odrzuciła wniosek angielsko-niemiecki pozostawienia Górnego Śląska przy Niemczech i poleciła dokonać podziału tego regionu.

Śląsk Cieszyński

Na południu Polski trwał spór z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński oddziałujący przez wiele lat na atmosferę wzajemnych stosunków politycznych. 5 listopada 1918 w wyniku uzgodnień lokalnych rad: polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego i czeskiej Krajowej Rady Narodowej dla Śląska teren Śląska Cieszyńskiego został podzielony według kryterium etnicznego.Ustaleń tych nie uznały władze czeskie w Pradze i zażądały wycofania oddziałów polskich, aby uniemożliwić przeprowadzenie w polskiej strefie wyborów do sejmu. Wobec odmowy 26 stycznia 1919 wojska czeskie korzystając z zaangażowania Polski w walki z bolszewicką Rosją, zajęły wschodnią cześć Śląska Cieszyńskiego do rzeki Olzy. Nastąpiło to za aprobatą państw sprzymierzonych, które poparły czeską akcję. Na terenach Śląska Cieszyńskiego, a także Orawy i Spiszu miał się odbyć plebiscyt. Sprzeciw Czechów obawiających się przegranej, a także niekorzystna w tym momencie sytuacja Polski w wojnie z bolszewikami przyczyniły się do zmiany decyzji co do losów spornych terenów.

Na podstawie postanowień konferencji w Spa w dniach 5-16 lipca 1920, Rada Ambasadorów państw Ententy 28 lipca podjęła decyzję o zaniechaniu plebiscytu i arbitralnym podziale tego regionu. Mocarstwa koalicji przyznały Czechosłowacji większość spornych obszarów Śląska Cieszyńskiego, tzw. Zaolzia, Spiszu i Orawy. Szczególnie dotkliwa dla Polski była utrata Zaolzia ze względu na liczebną ludność polską, istniejące tam bogactwa naturalne i zakłady przemysłowe. Po czeskiej stronie granicy pozostało ok. 120 tysięcy Polaków.

Granica wschodnia

Kwestię granicy wschodniej Polski nie rozstrzygnięto podczas konferencji wersalskiej i pozostała ona otwarta. W poglądach polityków polskich ścierały się jej dwie koncepcje. Józef Piłsudski skłaniał się do idei federacyjnej. Zakładała ona oderwanie od Rosji: Białorusi, Litwy i Ukrainy jako niepodległych państw w federacji z Polską. Państwa te miały stanowić swego rodzaju mur przed Rosją. Inną koncepcję przedstawiał Roman Dmowski. Głosił program inkorporacji, czyli włączenia do Polski tych ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich, na których Polacy stanowili znaczny odsetek ludności

Od listopada 1918 na południowym wschodzie trwał spór polsko-ukraiński o Galicję wschodnią. Walki toczyły się ze zmiennym powodzeniem. O zakończeniu walk ostatecznie zadecydowała sytuacja wojsk ukraińskich, które jednocześnie były atakowane z północnego wschodu przez bolszewików, oraz przybycie Armii Hallera. Polakom udało się do lipca 1919 wyprzeć armię ukraińską za Zbrucz, czyli za wschodnią granicę Galicji na tereny Ukraińskiej Republiki Ludowej, a we wrześniu 1919 podpisano rozejm.

Armia Czerwona od grudnia 1918 r., kiedy to wojska niemieckie zaczęły wycofywać się z Ukrainy i Białorusi, rozpoczęła marsz na zachód zajmując stopniowo te tereny. Zamierzeniem polityki bolszewików było dążenie do wsparcia rewolucji w Niemczech i rozszerzenie jej na inne kraje europejskie. Powstanie niepodległej Polski stało się przeszkodą w rozszerzaniu rewolucji na Zachód.

W lutym 1919 roku doszło do pierwszych starć oddziałów polskich z Armią Czerwoną, które rozpoczęły wojnę polsko-bolszewicką. W połowie lutego 1919 r. Polskie siły Frontu Litewsko-Białoruskiego podjęły kontrofensywę przeciwko armii bolszewickiej i 19 kwietnia wkroczyły do Wilna, gdzie Józef Piłsudski wydał odezwę dając nadzieje samookreślenia politycznego tego obszaru. W lipcu 1919 miała miejsce konferencji pokojowa w Paryżu, na której Rada Najwyższa zatwierdziła granicę polsko-litewską według linii Focha (Niemen – Grodno – Wilno – Dyneburg) wraz z Wilnem. Jednak Armia Czerwona odnosiła coraz większe sukcesy w swoim marszu na Zachód i w lipcu 1920 weszła na ziemie polskie. Wojsko dotarło wkrótce do Warszawy gdzie, 13 sierpnia rozpoczęła się decydująca bitwa warszawska. Polakom udało się obronić stolicę i do końca września wyprzeć wojska bolszewickie za Mińsk.

12 października 1920 r. delegacje polska i bolszewicka podpisały w Rydze umowy rozejmowe i podjęły rokowania pokojowe. 18 marca 1921 został ostatecznie podpisany traktat pokojowy między Polską, Rosyjską SRR i Ukraińską SRR. Granica Polski na wschodzie została ustalona na linii Zbrucza i Dźwiny obejmując po stronie polskiej ziemie na wschód od Bugu, należące przed 1914 r. do Rosji: zachodnią część Wołynia i Polesia z Brześciem, Pińskiem i Łuckiem, gubernie: grodzieńską oraz wileńską wraz z zachodnią częścią Mińszczyzny (Nieśwież). Rosja i Ukraina uznały polskie prawa do Galicji Wschodniej. W październiku 1920 roku Józef Piłsudski upozorował bunt gen. Lucjana Żeligowskiego. Zajmując Wilno i okolice, ogłaszając powstanie tzw. Litwy Środkowej. W wyniku postanowienia sejmu Litwy Środkowej, Wileńszczyzna z Wilnem zostały włączone do Polski w 1922 roku. Niepodległa Litwa proklamowała stan wojny z Polską, który trwał do 1938 roku.

Przebieg wschodniej granicy II RP został zatwierdzony przez Radę Ambasadorów 15 marca 1923.