Temat wykładu

RYNEK, PRAWA RYNKU ORAZ ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

1. POPYT

Popyt globalny składa się z bardzo dużej liczby mniejszych rynków. Mikroekonomia i makroekonomia są komplementarne.

Podstawową jednostką analizy mikroekonomicznej jest rynek oraz jego działanie. Rynek jest pojęciem wieloznacznym można go definiować jako:

1. Rynek to proces za pomocą, którego kupujący i sprzedający określają, co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach.

2. Rynek to miejsce spotkań sprzedawców i nabywców, gdzie oferuje się towary i usługi, które w wyniku transakcji kupna – sprzedaży zmieniają swoich właścicieli.

3. Rynek to ogół stosunków wymiennych pomiędzy sprzedającymi oferującymi towary i usługi a kupującymi poparte odpowiednimi środkami płatniczymi.

Rynek obejmuje:

• Podmioty rynkowe (kupujących i oferentów)

• Podmioty rynkowe (dobra i usługi)

• Stosunki pomiędzy podmiotami rynkowymi

Rynki można dzielić według następujących kryteriów:

1. Geograficznych:

• Rynek lokalny

• Rynek regionalny

• Rynek

• Krajowy

• Rynek międzynarodowy

• rynek globalny

1. Według rodzaju dóbr:

• Rynek dóbr konsumpcyjnych:

• dóbr trwałych

• dóbr nietrwałych

• żywnościowych.

Dobrami nietrwałymi są dobra, które mogą zużyć się w krótszym okresie czasu, np. ubrania, leki, środki czystości.

1. Według stopnia legalności:

• Rynek legalny

• Rynek półlegalny

• Rynek nielegalny (szary i czarny)

1. Według wolności stosunków gospodarczych:

• Rynek wolny

• Rynek centralnie planowany (sterowany)

• Rynek mieszany

1. Według liczby podmiotów rynkowych określonych przez Waltera Euckena.

Liczba oferentów liczba klientów	Jeden duży	Mało średnich	Dużo małych
Jeden duży	Monopol bilateralny (obustronny)	Ograniczony monopol	monopson
Mało średnich	Ograniczony monopol	Oligopol bilateralny	Oligopson
Dużo małych	monopol	oligopol	Polipom Konkurencja doskonała Konkurencja monopolistyczna

Podstawowymi zjawiskami występującymi na rynkach są popyt i podaż.

Popyt oznacza zachowania nabywcze, jest obszarem refleksji interdyscyplinarnej.

Na gruncie mikroekonomii popyt analizowany jest w kontekście ilościowym. Zatem mikroekonomia skupia uwagę na wielkości popytu.

Wielkość popytu oznacza ilość dóbr, jaką konsumenci są skłonni nabyć po określonych cenach w określonym miejscu i czasie. Najważniejszym czynnikiem kształtującym wielkość popytu jest cena. Wielkość popytu kształtowana jest także przez:

• Dochody konsumentów

• Modę

• Liczbę konsumentów

• Dostępność danego dobra

• Sezonowość

Ceny dóbr komplementarnych i substytutów:

1. Jeżeli A jest dobrem komplementarnym w stosunku do dobra B i następuje wzrost ceny dobra A to wielkość popytu na dobro B będzie maleć.

2. Jeżeli A i B są dobrami substytucyjnymi i dobro A jest coraz droższe to zwiększa się popyt na dobro B. (Jest to związane z prawem popytu).

Prawo popytu głosi, że wraz ze wzrostem ceny wielkość popytu maleje.

Podstawą teoretyczną tego prawa jest idea racjonalności gospodarowania w warunkach ograniczonych zasobów.

Rzeczywistość społeczno – gospodarcza dostarcza szeregu egzemplifikacji (przykładów) zachowań sprzecznych z prawidłowościami przedstawionymi w prawie popytu. Zachowania te nazywają się paradoksami praw popytu. Można wyróżnić następujące paradoksy praw popytu:

1. Paradoks Veblena

Konsumenci pragną kupować większe ilości drogich dóbr w celu podkreślenia swoich aspiracji, przynależenia do określonych kategorii społecznych obdarzonych szacunkiem, uznaniem, czyli prestiżem.

1. Paradoks Giffen’a

Dotyczy on dóbr żywnościowych. W określonych sytuacjach np. w obliczu klęski żywiołowej ludzie kupują większe ilości dóbr, nawet jeśli ich cena jest coraz wyższa.

1. Efekt snoba

Snobizm polega na zachowaniu własnej indywidualności.

1. Efekt owczego pędu

W przypadku efektu owczego pędu zachowania nabywcze odbywają się pod wpływem oddziaływania innych osób. Konsumenci nabywają dobra drogie, doprowadzając do stanu braku równowagi budżetowej gospodarstwa domowego, ponieważ inne osoby postępują podobnie.

Zjawisko popytu można przedstawić w postaci funkcji. Funkcja popytu przedstawia zależność między ceną jako zmienną niezależną a wielkością popytu jako zmienną zależną. Graficznym przedstawieniem funkcji popytu jest wykres o nachyleniu ujemnym.

Podstawowe własności wykresu funkcji popytu:

1. Czynniki cenowe wywołują ruch wzdłuż wykresu

2. Zmiana czynników niecelowych wywołuje przesunięcie wykresu w prawo bądź w lewo

3. Kąt nachylenia zależy od elastyczności cenowej popytu.

Cena P	Wielkość popytu D
1	6
2	5
3	4
4	3

1. PODAŻ

Podaż oznacza zachowania produkcyjne oferentów. Podaż jest obszarem refleksji interdyscyplinarnej. Na gruncie mikroekonomii prowadzi się badania nad wielkością podaży.

Wielkość podaży oznacza ilość dóbr jaką producenci są skłonni zaoferować po określonej cenie w określonym miejscu i czasie. Do najważniejszych czynników kształtujących wielkość podaży należą:

• Cena

• Koszty produkcji

• Ograniczenia państwa

• Odległości rynków zbytu i czynników produkcji

• Liczba producentów

• Nowoczesna technologia

Prawo podaży głosi, że wraz ze wzrostem ceny wielkość podaży również wzrasta. Podstawą teoretyczną tego prawa jest pragnienie osiągnięcia większych zysków przez producentów.

Zjawisko podaży można przedstawić w postaci funkcji. Funkcja podaży przedstawia zależność między ceną jako zmienną niezależną a wielkością podaży jako wielkością zależną. Graficznym przedstawieniem funkcji podaży jest wykres o nachyleniu dodatnim.

Cena P	Wielkość popytu D	Wielkość podaży S
1	6	2
2	5	4
3	4	6
4	3	8

Zjawiska popytu i podaży zazwyczaj na danym rynku występują jednocześnie.

Na wolnym rynku może dojść do ukształtowania się równowagi, co będzie konsekwencją oddziaływania mechanizmu wolnorynkowego („niewidzialna ręka rynku”). Na wykresie równowaga rynkowa znajduje się w miejscu przecięcia wykresy funkcji popytu i podaży. Punkt ten wyznacza zarówno cenę równowagi jak i także ilość dóbr równowagi. Obszar rynku znajdujący się powyżej równowagi oznacza nadwyżkę podaży w stosunku do popytu. Obszar poniżej punktu równowagi przedstawia niedobór rynkowy.

Mechanizm wolnorynkowy w pewnych sytuacjach i w odniesieniu do pewnych dóbr może być ograniczony przez interwencjonizm państwa. Objawia się to wprowadzeniem cen maksymalnych i cen minimalnych. Ceny maksymalne z założenia mają chronić konsumentów, poziom cen maksymalnych powinien być niższy od równowagi.

Ceny minimalne z założenia chronią producentów niektórych dóbr, np. rolników, którzy oferując produkty na wolnym rynku zbankrutowaliby. Cena minimalna ukształtowana powinna być powyżej ceny równowagi.

1. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

Ważną cechą zjawiska popytu jest jego elastyczność. Można wyróżnić następujące rodzaje elastyczności popytu:

1. Elastyczność cenowa popytu (elastyczność prosta)

2. Elastyczność dochodowa popytu

3. Elastyczność mieszana popytu

Elastyczność cenowa popytu (E_D) oznacza siłę reakcji konsumentów na wielkość zmiany ceny danego dobra. Elastyczność ta wyznaczona jest przez stosunek względnej bądź procentowej wielkości popytu do względnej bądź procentowej zmiany ceny.

$$E_{D} = \ \frac{wzgledna,\ \ \ procentowa\ zmiana\ D}{wzgledna,\ \ \ procentowa\ zmiana\ P}$$

$$E_{D} = \ \frac{\frac{D_{2} - \ D_{r}}{D_{1}}*\left( 100\% \right)}{\frac{P_{2} - \ P_{1}}{P_{1}}*\left( 100\% \right)}$$

D_­1 – wielkość popytu przy cenie P₁

D₂ – wielkość popytu przy cenie P₂

E_D ≤ 0

Elastyczność cenowa popytu zależy od:

1. Substytucyjności

Im więcej substytutów tym elastyczność jest większa (siła reakcji).

1. Niezbędności

Im dobra bardziej niezbędne tym elastyczność będzie mniejsza.

1. Ceny

Im niższa cena danego produktu, tym elastyczność będzie mniejsza.

Jeżeli konsument ma krótki czas na reakcję dostosowania się do nowego poziomu ceny to elastyczność będzie mała.

Jeżeli konsument ma więcej czasu to elastyczność może (ale nie musi) być większa.

Analizując zjawisko elastyczności cenowej popytu należy uzyskany z obliczeń wynik przyporządkować do danego przedziału, który pozwala na wyciągnięcie określonych wniosków dotyczących siły reakcji konsumentów i konsekwencji.

1. E_D = 0 → elastyczność sztywna

Jeżeli współczynnik E_D równa się 0 to elastyczność nie zachodzi i popyt jest sztywny.

1. E_D >  − 1

Jeżeli popyt jest większy od -1 to popyt jest mało elastyczny np. jeżeli cena wzrasta o 10% to wielkość popytu zmaleje o mniej niż 10%. Im mniejsza elastyczność cen popytu tym kąt nachylenia popytu mniejsza.

1. E_D= − 1

Elastyczność jest wtedy proporcjonalna (jednostkowa). Jeżeli cena wzrasta o 10% to wielkość popytu zmaleje o 10%.

1. E_D<  − 1

Elastyczność cenowa popytu w tym przypadku jest duża, np. jeżeli cena wzrośnie o 10% to wielkość popytu zmaleje o więcej Niżo 10%.

1. E_D=  − ∞

Jest to popyt doskonale elastyczny, który może pojawiać się na rynku konkurencji doskonałej.

Elastyczność cenowa popytu może być wykorzystywana do analiz wpływu zmian cen sprzedaży na wielkość osiąganych utargów całkowitych.