Adrianna Gozdan III ODK

Początki historycznego myślenia w okresie protorenesansu i renesansu

Według Vasariego w historii sztuki występuje pojęcie „stolic sztuki”- środowisk o powszechnym znaczeniu dla kultury artystycznej świata. Taką „stolicą” były kiedyś Ateny, potem Rzym, Konstantynopol, Florencja. W XVI w. z powrotem Rzym. (od XVIII w. Paryż)

Powstanie Żywotów najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów powiązane było z podróżami Vasariego podczas których nie tylko działał artystycznie, ale również zbierał materiały historyczne. Oto co opowiada Vasari:

„W tym czasie (podczas malowania fresków w pałacu Cancellerii w Rzymie) często odwiedzałem wieczorami […] czcigodnego kardynała Farnese, gdzie spotykało się wielu uczonych mężów […]. Pewnego razu rozmowa zeszła na biografie przez pana Giovia napisane […]. Prałat Giovio powiedział, że zawsze pragnął i ciągle jeszcze pragnie dodać […] traktat, w którym mówiono by o znakomitych mistrzach sztuki od Cimabuego aż do naszych czasów. […] nie zawsze dbał (Giovio) o szczegóły i często, gdy opowiadał o znanych artystach mylił ich imiona lub nazwiska, miejsce urodzenia i dzieła […].”

Za namową kardynała Vasari miał pomagać Gioviemu uporządkować wiadomości.

„Złożyłem razem to, co wydawało mi się ważne i przekazałem panu Giovio. Ten powiedział mi, chwaląc mój trud: <<Drogi Giorgio, chciałbym ażebyś ty przejął tę pracę i przedstawił ją […]. Nie mam już serca do tego, nie znam różnych szczegółów […] chciałem napisać […] tylko krótki traktat.”

Źródłami do napisania „Żywotów[…]”były traktaty o sztuce i dokumenty oraz dzieła sztuki. Z dzieł teoretycznych, z których korzystał to: Komentarze Ghibertiego, gdzie w księdze drugiej zamieścił żywoty artystów z XIV w. i autobiografię, z biografii Brunelleschiego, księgi i zbiorów Antoniego Billi, anonimowego dzieła tzw. Anonimo Magliabecchiano oraz z życiorysów papieży (np. z Manettiego biografii Mikołaja V). Wykorzystywał m.in. listy i wspomnienia starszych mistrzów, dzieła Petrarki i Boccaccia. W swoich podróżach wszędzie wykonywał opisy, szkice budynków i zabytków by je zapamiętać i włączyć do swoich notatek.

Każdy życiorys Vasariego składa się z opisu młodości danego artysty, kolejno z opisu jego prac z wymienieniem gdzie dany przedmiot się znajduje. Vasari przeważnie stara się dostrzec u artystów przede wszystkim wartości rysunku i perspektywy. W opisach porozrzucane są komentarze autora, anegdoty i wspomnienia. Na końcu wymienieni są uczniowie i następcy danego mistrza. Omawia również jego zwyczaje i charakter.

W życiorysie np. Jana Cimabue podczas wyliczania obrazów Vasari zwraca na uwagi zasadniczej natury o malarstwie bizantyjskim i o malarzach greckich we Włoszech w XIII w:

„Cimabue odrzucił przestarzałe sposoby i zaczął malować szaty, stroje i inne szczegóły żywiej, naturalniej i delikatniej niż w stylu greckim, pełnym linii i profili jak w mozaikach, jak i w malowidłach. Malarze greccy owych czasów posiadali styl szorstki, surowy i prostaczy wskutek wzorowania się przez wiele lat jeden na drugim, z pominięciem nauki i bez jakiejkolwiek myśli o polepszeniu rysunku, kolorytu lub pomysłowości.”

Dzięki jego wypowiedziom można dowiedzieć się jak ludzie renesansu patrzyli na malarstwo bizantyjskie. W życiorysie tym Vasari przytacza zdanie komentatorów Dantego:

„Ów Cimabue, malarz z Florencji,[…] bardziej był dumny, niżby kto myślał, a przeto był taki zarozumiały i nieznośny, że jeżeli mu ktoś w jego dziele wskazał usterkę lub wadę i dał mu to poznać, natychmiast niszczył swe dzieło, choćby tak było staranne jak żądał. […]”

Widać przez to, że autor starannie studiował biografie artystów, nie odrzucając tym samym anegdot na ich temat.

Dużą wagę przywiązywał również do ścisłości swoich badań, co najlepiej widoczne jest w życiorysach najstarszych malarzy, np. Cimabuego lub Giotta. Dzieliło go od artystów dwieście pięćdziesiąt lat. Do tych biografii nie wystarczyło ustne przekazywanie informacji z warsztatu do warsztatu. Vasari wiadomości na temat artystów musiał szukać w dawnych księgach cechowych, zapiskach klasztornych, metrykach zmarłych lub utworach ówczesnych pisarzy. W żywocie Giotta wspomina o księdze cechu malarzy oraz przytacza Petrarkę:

„Znałem także […] malarzy znakomitych równie świetnych, a mianowicie Giotta z Florencji, którego między współczesnymi sława jest wielka […].”

Vasari powołał się również na własne zbiory rysunków, w których posiadał obraz Giotta. Opisuje Giotta jako o bardzo dobrym rysowniku, co może poświadczyć wiele pergaminów ze szkicami artysty. (W czasach Giotta nie było papieru, widoczna ścisłość Vasariego).

Do ważnych życiorysów można zaliczyć biografie Mikołaja i Jana Pisanich, ponieważ w nich autor ukazuje artystyczne poglądy renesansu. W tym czasie Włochy miały negatywny stosunek do sztuki średniowiecznej (w szczególności do gotyku), ale bardziej do sztuki starożytnej. Zwłaszcza do budowli z pierwszego tysiąclecia (bazylik, rotund, i baptysteriów), dlatego że uważane były za prezentację stylu barbarzyńskiego i surowego:

„Mikołaj […] ćwiczył się w zakresie architektury, idąc za złymi wzorami stosowanymi wówczas we Włoszech, a zwłaszcza w Toskanii.”

„[…] surowość form stosowana była wskutek nieznajomości rysunku. […] Owe dzieła dają poznać i ubóstwo pomysłów i duże środki źle wydatkowane. Nie znano bowiem mistrzów wykonujących w przyzwoitym stylu właściwe dzieła.”

„Za czasów Mikołaja rozpoczęli florentczycy burzyć liczne wieże i baszty, dawniej po całym mieście stawiane w barbarzyńskim stylu.”

Najwyraźniej widoczne twierdzenia dotyczące przemian stylowych w Europie, a zwłaszcza we Włoszech, które występują w życiorysach Cimabua i Pisanich. Vasari podkreśla owe

przemiany, mówi o odkryciach, pomysłach, nowościach w sztuce, które wprowadzone zostały do złej, nieopierającej się na naturze sztuki mistrzów bizantyjskich lub gotyckich.

Kilka słów o Pisanich:

„Wiele naprawdę zawdzięcza się jemu i jego ojcu Mikołajowi. W wieku pozbawionym dobrego rysunku, w ciemnościach wówczas panujących, tylko oni dwaj rzucili sporo światła na sztukę, w której rzeczywiście zabłysnęli.”

Nie były to wyłącznie poglądy autora, ale także szeregu włoskich warsztatów i mistrzów, którzy osiągnęli coś nowego- ukazali w swych dziełach osobisty stosunek do świata, osobisty sposób widzenia i oddanie form artystycznych.