„Fakty społeczne”, czyli normatywne i aksjologiczne przekonania, reguły, które podzielane są przez całą zbiorowość, są zewnętrzne wobec członków społeczeństwa i wywierają na nich przymuszający nacisk. Moralność, prawo, religia to główne dziedziny faktów społecznych.(Wg. Emila Durkheima).
Fakty społeczne” wg Durkheima i ich znaczenie dla zbiorowości ludzkich-
Francuski klasyk socjologii Emil Durkheim wprowadził pojęcie „faktów społecznych”, które oznacza szczególne przejawy rzeczywistości społecznej, generowanych przez zbiorowości. Pojawiających się w przestrzeni międzyludzkiej
♣ były wspólne dla całej zbiorowości, podzielone przez jej członków, wytwarzane przez nią, pozostały jej „własnością”
♣ dla każdego człowieka zbiorowości były zewnętrzne, bo nie stworzył ich sam, lecz zastał gotowe,
♣ wywierały za zachowanie i myślenie członków swoista presję, zalecają czy nakazując drugiego.
Przykłady: obyczaje, morale, prawo, religia.
Rodzaje kultury:
Kultura normatywna – w obrębie tej kultury znajdują się opisy działań właściwych, przyjętych w danej kulturze, ale także działań niewłaściwych lub zabronionych. Charakterystyka działania jest tu obarczona sugestią powinności lub przeciwnie - zakazu. Inaczej mówiąc, stanowi wzorzec normatywny.
Kultura idealna – kulturą idealną, zawiera uznane przekonania, poglądy, idee, standardowe symbole i tym samym określa właściwe sposoby myślenia, definiuje znaczenia, ustala obowiązujące sensy zdarzeń czy zjawisk. Niekiedy używa się też terminu „kultura symboliczna”. Również i w obszarze kultury idealnej czy symbolicznej występuje pewien czynnik powinności i zakazu: należy uznawać to, co stanowi wspólną mądrość społeczności, panujące w niej wierzenia, dominujące przekonania, a nie godzi się myśleć odmiennie.
Kultura materialna – obejmuje wszelkie obiekty, które posiadamy czy którymi zazwyczaj posługujemy się w naszej społeczności. Wchodzą tu w grę przedmioty i urządzenia wymyślone lub skonstruowane przez człowieka - meble, domy, mosty, maszyny, samochody itp. -a także zmodyfikowane czy przetworzone obiekty przyrodnicze - pola uprawne, sady, uregulowane rzeki itp. W odniesieniu do tego trzeciego segmentu kultury używa się czasami terminu „cywilizacja materialna albo techniczna”.
Kultura ponadnarodowa – wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych czy nawet dla społeczeństwa globalnego (np. kultura europejska, kultura islamu).
PRESJE KRZYŻUJĄCE SIĘ – równoczesny nacisk rozmaitych nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur, w których obrębie żyje jednostka, (czują się przez kulturę skrępowani, ograniczeni, buntują się przeciwko jej dyktatowi).
Konflikt kulturowy – niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowościami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia. Pojawia się efekt obrony, gdy zagrożona czy zaatakowana kultura mocniej określa swoją specyfikę.
Zmiana kulturowa – Nowe reguły życia wchodzą wtedy w sprzeczność z dawnymi normami i wartościami, zakorzenionymi głęboko w pamięci, w mentalności w codziennych nawykach. Przełom w świecie wartości, norm, symboli, objawiają się one z większą ostrością, lepiej zdajemy sobie sprawę z ich wagi. Takie głębokie zmiany kulturowe towarzyszą rewolucjom, radykalnym reformom ekonomicznym, zmianom ustrojowym. Ale dokonują się także mniej spektakularnie, towarzysząc stale toczącym się zmianom warunków życia społecznego, na przykład w toku industrializacji, urbanizacji czy ogólniej - modernizacji.
Uniwersalia kulturowe – to elementy kultury, które mają charakter powszechny, spotykany w każdej społeczności ludzkiej.
Uniwersalia mają dwa źródła:
Mogą pojawiać się równolegle, wzajemnie niezależnie, w każdej społeczności, jako wyraz jakichś uniwersalnych potrzeb lub imperatywów, wynikających z natury człowieka lub ludzkich zbiorowości.
Mogą pojawiać się w drodze zapożyczeń, przenikania lub rozprzestrzeniania się kultur partykularnych na szersze obszary (dyfuzja kulturowa). Rezultatem dyfuzji kulturowej są zuniwersalizowane partykularyzmy kulturowe, tzn. rozpowszechnione treści zrodzone pierwotnie tylko w obrębie jednej, szczególnej kultury.
Dwa kierunki poszukiwań uniwersalii:
Poszukiwanie dziedzin życia społecznego (kontekstów społecznych), które podlegają bogatej i drobiazgowej regulacji kulturowej (rodzina, religia, komunikacja).
Wg G. Murodocka istnieją dwa powszechniki kulturowe obecne we wszystkich zbadanych społeczeństwach:
- reguła „nie zabijaj”
- zakaz kazirodztwa
Kategoria podobieństw kulturowych – wynika z kontaktu kultur między sobą, np. podboje, kolonizacje, co powoduje wprowadzenie przemocą kultury dominującej.
Mieszanie się kultur w społeczeństwach wielonarodowościowych, np. w Ameryce – stopienie się kultur różnych emigrantów.
Imperializm kulturowy – przepływ treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu.
Efektem akceptacji kultury zachodniej, zwłaszcza amerykańskiej, jest uniformizacja i zarazem kultur lokalnych.
Dysonans kulturowy - jest to sprzeczność treści kulturowych- oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji, jakie narzucane są jednostce przez różne kultury, którym wpływom jednostka podlega. Np.:
Emigranci- jeszcze znajdują się pod wpływem kultury ojczystej, która ich ukształtowała i z którą nadal pozostają w kontakcie, a już ulegają silnej presji odmiennej kultury kraju osiedlenia;
Szybki awans społeczny- młody człowiek silnie zakorzeniony w kulturze chłopskiej zostaje zatrudniony w nowoczesnej korporacji finansowej, jest tu bardzo wyrażny kontrast stylów życia, przekonań, wartości dyktowanych przez te dwie kultury.
Subkultura – „wariacje” wokół trzonu kultury. Odrębność sposobu życia pewnej zbiorowości - społecznych przekonań, wartości, norm
Kontrkultura – sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiony dominującej w danym społeczeństwie kulturze
Relatywizm kulturowy – postawa przeciwna postawie etnocentrycznej. Polega na dostrzeganiu wielkości i różnorodności innych kultur oraz uznaniu, że sposoby myślenia różnych zbiorowości dają się rozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu, reguł czy wartości. W skrócie to dostrzeganie różnorodności innych kultur, np. odkrycia geograficzne K. Kolumba.
Pluralizm kulturowy – taka sytuacja społeczna, w której grupy mniejszościowe uczestniczą w pełni w dominującym społeczeństwie, zachowując przy tym swoje kulturowe różnice, swoja tożsamość i odrębność od innych grup.
Pluralizm kulturowy jest obecnie dominująca doktryna społeczeństw demokratycznych, które uważają różnorodność kulturową za swoje bogactwo. Zasadę pluralizmu poprzedzają wcześniejsze doktryny, które zakładały, że „obcy” to problem do rozwiązania – proponowano wówczas ich izolację (getto), segregację (apartheid) lub asymilację.
W Polsce funkcjonują: Romowie, żydzi, inne mniejszości narodowe.
Poprawność polityczna – to filozofia wierząca we wzrost tolerancji, co z kolei doprowadzić ma do różnorodności i urozmaicenia kultur, ras, płci, ideologii oraz alternatywnych stylów życia. Polityczna poprawność jest jedynym społecznie i moralnie uzasadnionym poglądem na świat. Każdy, kto się z nim nie zgadza jest uprzedzonym, seksistą i/lub ograniczonym umysłowo. Poprawni politycznie uważają na to, co mówią, myślą i robią. Tak się zachowują by nikogo nie urazić. Poprawność polityczna uznaje, że ludzie są równi w swej rozmaitości. Cieszy się z tej równości traktując ludzi w sposób odmienny, w oparciu o ich równość indywidualną.
Etnocentryzm – termin został wypracowany przez Williama Gordona Sumnera w 1906 roku. Odnosi się do postawi poglądów, zgodnie, z którymi wartości własnej grupy przyjmuje się, jako punkt odniesienia dla ocen i opisu przedstawicieli innych grup. Postawy etnocentryczne obejmują szereg poglądów i postulatów, takich jak:
Przekonanie o wyższości własnej grupy i jej kultury oraz traktowanie grup o kulturze odmiennej, jako niższych, niemoralnych i godnych pogardy;
Traktowanie własnych standardów, jako uniwersalnych i jedynie słusznych oraz skłonność do potępiania innych;
Postulowanie współpracy w obrębie własnej grupy i braku kooperacji z obcymi;
Żądanie posłuszeństwa wobec własnych autorytetów i nieposłuszeństwa wobec autorytetów cudzych;
Gotowość do walki i poświęcenia życia za własną grupę i odmawianie walki w imię obcych wartości, upatrywanie cnoty i bohaterstwa w zabijaniu członków obcych grup podczas wojny;
Nieufność i strach przed obcymi, obarczanie ich winą za kłopoty, posługiwanie się nimi ja-ko „złym” przykładem – strategia „kozła ofiarnego”
Twierdzenie Thomasa
„Jeśli ludzie definiują jakieś sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi w swoich społecznych konsekwencjach”.
Jakie wyrażenia stosuje się wobec twierdzenia Thomasa?
Samospełniające się proroctwo (zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w stosunku do pewnych zachowań lub zdarzeń wpływają na te zachowania lub zdarzenia w sposób, który powoduje spełnienie oczekiwań, samospełniające się proroctwo to fałszywa definicja sytuacji, która powoduje, że początkowo niewystępujące zjawiska mają miejsce). Np.:
Przekonany, że obleje egzamin, student poświęca więcej czasu na zamartwianie się niż na naukę i przez to zdaje źle.
Efekt Pigmaliona (polega na spełnianiu się pozytywnego oczekiwania wobec kogoś, dlatego, że to pozytywne oczekiwanie sobie wytworzyliśmy).