Tkanka i układ nerwowy.
Komórki są filogenetycznie starsze to znaczy, że mają mniejsze możliwości aktywności. Natomiast komórki filogenetycznie najmłodsze są wysoce wyspecjalizowane. Tkanka nerwowa należy do tych komórek i tkanek najbardziej wyspecjalizowanych. To wysokie wyspecjalizowanie powoduję brak możliwości podziału i pełnej regeneracji w tej tkance, jednak spełnia ona rolę najważniejsze dla organizmu. Czynność tkanki nerwowej polega na szybkiej komunikacji. Jest to również miejsce przechowywania, zapamiętania i przetwarzania informacji i w konsekwencji jej zamiana na określony sygnał.
Tkanka nerwowa składa się z:
Neuronów (jest ich około 10 miliardów) – posiadający dendryty i aksony
Komórki glejowe
Synaps – specyficznych połączeń między komórkami
Dendryt przekazuje bodźcce do ciała komórkowego, natomiast neuryt na zewnątrz.
Białka MAP stabilizują neurotubule.
Dendryty są to zwykle mnogie (rzadko pojedyńcze) wysputki.
Cechy morfologiczne dendrytów i aksonu!!!(były na slajdzie, prof. Nie wymieniał ich)
W aksonie brak siateczki szorstkiej, aparatu Golgiego( w niektórych komórkach występuje on w dendrytach).
Włókno: bardzo często ma osłonkę, dzięki której są one odizolowane od otoczenia. Wiele chorób spowodowanych jest zaburzeniami w budowie osłonki mielinowej lub komórkowej(komórki Schwanna – komórki odżywcze, ochronne dla włókna nerwowego).
Kiedy włókno jest „nagie”, jest ono bardzo wrażliwe na wszelkie bodźcce zewnętrzne. Te bodźcce wpływają na metabolizm tego włókna i w związku z tym mogą powodować wiele nie doskonałości przewodzenia, a także zafałszowanie tego przewodzenia.
W niektórych chorobach te elementy odgrywają podstawową rolę. Na dzień dzisiejszy rozpoznanie diagnostyczne hitopatologiczne sprowadza się do pobrania wycinka i ocenienia go w mikroskopie świetlnym, a w neurologii często konieczne jest użycie mikroskopu elektornowego, bo wygląd mezaksonu, czy też osłonki mielinowej jest bardzo ważny dla zrozumienia etiologii danej choroby UN.
Stacje przystankowe – synapsy, mogą występować w różnych miejscach:
Na podstawie neruonu
Na podstawie dendrytu
Akso-somatyczne (błona komórkowa jest elementem budowy synapsy, stanowi tu błone postsynaptyczną)
SYNAPSA CHEMICZNA
Błona presynaptyczna zawiera pęcherzyki, mitochondria, mikrotubule, pewne markery immunohistochemiczne za pomocą których można określić aktywność synapsy.
Błona postsynaptyczna: zawiera receproty, pewne enzymy unieczynniające neurotransmitery(działające gdy jest za duża aktywność błony presynaptycznej i gdy wyrzucane do szczeliny zbyt dużo neurotransmitera – może to powodować np. drganie mięśniowe – przed tym chronią te enzymy).
Szczelina synaptyczna (20 nm)
Czynność synapsy chemicznej: przekazywanie depolaryzacji, hiperpolaryzacji albo neuromodulacji (taki stan spoczynkowy).
SYNAPSA FIZYCZNA (porównywalna do połączenia typu nexus):
Spotykamy tu szczelinę synaptyczną(szerokość zredukowana do 1,5nm, ponieważ tutaj przekaźnikiem jest reakcja fizyczna, „strzał fizyczny w błone postsynaptyczną). Te synapsy u człowieka występują znacznie rzadziej niż chemiczne.
Tkanką ochronną dla tkanki nerwowej jest tkanka glejowa. Są to:
Ependymocyty
Astrocyty
Oligodendrocyty
Kom. Mikrogleju
Kom. Gleju obwodowego
Pochodzenie – neuroektoderma, oprócz mikrogleju, który jest mezodermalny.
Ependymocyty – glej nabłonkowy, przypomina swoim układem nabłonek jednowarstwowego(mają tzw. układ nabłonkowy), jest to gle wyściółkowy, wyściela elementy mające styczność z płynem mózgowo-rdzeniową, tworzy barierę krew-mózgu-płyn mózgowo-rdzeniowy. Poza tym uczestniczy w transporcie substancji między mózgiem, a płynem mózgowo-rdzeniowym. Ependymocyty tworzą też narząd przykomorowy, wzrokowy i (niektórzy tak mówią) szyszynka.
Astrocyty – neuroglej gwiaździsty, wyróżniamy: protoplazmatyczne, włókniste.
Protoplazmatyczne: Mają własności transcytozy, wytwarzają stopkę ssącą przylegającą bezpośrednio do śródbłonka, tą drogą odbywa się transcytoza z naczyń do tkanki nerwowej.
Włóknisty: występuje w istocie białej, jego wypustki są szersze.
Oligodendroglej – małe, cienkie wypustki rozgałęziające się, jest w istocie białej i szarej, tzw. satelity, tworzą osłonki. Ułożone obwodowo do komórek nerwowych.
Mikroglej (mezoglej) – z mezodermy, 3 rodzaje:
1. Z opony miękkiej,
2. Z naczyń krwionośnych,
3. Z rozwoju listewek nerwowych
Jest w istocie białej i szarej, słabo rozwinięty aparat Golgiego jest zlokalizowany na jednym z biegunów komórki. Są to komórki o właściwościach żernych.
W wyniku niedokrwienia dochodzi do obumarcia komórek nerwowych, przy wylewach, udarach mózgu) tworzą się masy obumarłych tkanek nerwowych, ependemoctyty mają możliwość sfagocytowania tego.
Glej obwodowy – komórki satelitarne, leżą obwodowa do kom. Nerwowych. Należą do niego komórki Schwanna, komórka ta wytwarza osłonkę mielinową. W komórkach tylko z osłonką mielinową komórki Schwanna komórka ta ulega atrezji (obumarciu).
Przewodnictwo nerwowe: polega na przekazywaniu ciągłości bodźcca. Osłonka mielinowa(z lipidów) jest słabym przewodnikiem, dlatego we włókna z nią występuje przewodnictwo skokowe (znacznie szybsze, do 120m/s, u bezmielinowych ok. 0,5-3m/s – przekazywanie ciągłe). Mielinizacja trwa od 4 miesiąca do 12 roku życia. Z tego powodu dzieci do 12 rż. Mogą mieć nieskoordynowane ruchy.
Istota biała – wypustki
Istota szara – komórki
Kora mózgu: kora nowa (85%), kora dawna, kora stara.
Kora nowa:
komórki piramidalne – u jej podstawy jest odejście neurytu(zawsze)
komórki ziarniste – trudniej rozróżnić gdzie dendryt gdzie neurty
kom. Wrzecionowate
kom. Wielokształtne
kom. Poziome
Każdy narząd z układu nerwowego możemy podzielić na tzw. cytoarchitektonikę(rozważamy wygląd komórek) i mieloarchitektonikę(rozróżniamy układ włókien nerwowych). W korze nowej w mieloarchitektonice wyróżniamy:
warstwę styczną leżącą na poziomie warstwy drobinowej(duże nagromadzenie włókien),
warstwa nad promienistością (pomiędzy ziarnistą zewnętrzną, a piramidalną zewnętrzną),
układ warstwy zewnętrznej Braillargera(na poziomie ziarnistej wewn.),
warstwa wewnętrzna Braillargera (na poziomie końca warstwy piramidalnej),
włókna o układzie promienistym(prostopadle do komórek kory, między warstwą komórek różnokształtnych i piramidalną zewnętrzną).
Cytoarchitektonika kory nowej:
warstwa drobinowa lub brzeżna
warstwa ziarnista zewnętrzna
warstwa piramidalna
warstwa ziarnista wewnętrzna
warstwa zwojowa – komórki ruchowe Betza
warstwa komórek wielokształtnych
Kora dawna: odpowiada za odczuwanie zapachów czy też zachowanie płciowe, są to „najbardziej prymitywne elementy naszego zachowanie”. Warstwy kory dawnej to:
drobinowa
ziarnista
piramidalna
Wchodzi w skład okolicy pozaopuszkowej, opuszki węchowej, guzka opuszkowego, kory płata gruszkowatego.
Kora stara: 1-3% naszej kory mózgu
Móżdżek:
Układ cytoarchitektoniczny:
Warstwa drobinowa – komórki gwiaździste małeg i duże(koszyczkowe)
Warstwa zwojowa - komórki zwojowe (Purkinjego), liczne astrocyty
Warstwa ziarnista – komórki ziarniste małe i ziarniste duże(Golgiego); do ziarnistych dużych zalicza się też komórki poziome dwubiegunowe (Lugaro)
Układ mieloarchitektoniczny:
Włókna pnące się – dochodzące do warstwy zwojowej i drobinowej
Włókna kiciaste – kończą się w warstwie ziarnistej
Rdzeń kręgowy:
Istota szara tworzy:
Róg przedni
Róg tylny
Część pośrednią
Spoidło szare
Istota biała tworzy:
Drogi zstępujące
Drogi wstępujące
Drogi własne
Drogi korzeniowe
Opony mózgowo-rdzeniowe:
Opona miękka: jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, zawiera głównie włókna kolagenowe, poza tym są tu również włókna sprężyste i srebrochłonne. W oponie miękkiej występują melanocyty. Pokryta jest ona przez nabłonek surowiczy od zewnątrz(w warstwie zewnętrznej znajdują się naczynia krwionośne) i od wewnątrz. Opona miękka tworzy:
Więzadła ząbkowane
Przegrodę tylną
Nić końcowa wewnętrzną
Pajęczynówka: zbudowana jest z 2 warstw:
Zewnętrzna płytka pokryta mezothelium (zbudowana z tkanki łącznej właściwej zbitej, przylega do opony twardej)
Beleczki łącznotkankowe pokryte mezothelium(odchodzą z płyty pod kątem prostym, łączą się z oponą miękką, przestrzenie między beleczkami noszą nazwę przestrzeni podpajęczynówkowych, wypełnia ją płyn mózgowo-rdzeniowy)
Płyn mózgowo-rdzeniowy: wytwarzany jest w splocie naczyniówkowym będącym przedłużeniem opony miękkiej, powstaje również w przestrzeniach podpajęczynówkowych i okołonaczyniowych. Jego objętość wynosi 120 ml, a wytwarzany jest z prędkością 30ml/h. Spływa on do przestrzeni podpajęczynówkowej, gdzie jest wchłaniany do zatok żylnych.
Opona twarda: zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zbitej, zawiera pęczki włokien kolagenowych o równoległbym przebiegu, zbudowany z blaszki zewnętrznej i wewnętrznej(zawiera naczynia krwionośne w tym zatoki żylne), jest unerwiona bólowo, chroni przed urazami, ustala położenie mózgu i rdzenia kręgowego.
Bariera krew-mózg
Jest to bariera, która ma za zadanie zabezpieczyć układ nerwowy przed szkodliwymi czynnikami , a także umożliwić selektywny transport substancji z krwi do płynu mózgowo-rdzeniowego.
Zbudowana jest z:
Śródbłonka naczyń krwionośnych
Liczne połączenia zamykające i zwierające
Pompy białkowe
Błony podstawnej naczyń krwionośnych
Warstwy granicznej glejowej
Okolica dna komory IV i niektóre jądra podwzgórza nie są chronione przez barierę krew-mózg.
Obwodowy układ nerwowy
Zwoje nerwowe:
Czaszkowe, międzyrdzeniowe
Współczulne, przywspółczulne
Nerwy czaszkowe i rdzeniowe
Zakończenia nerwowe (receptory)
Zwoje czaszkowe i rdzeniowe:
Zwoje nerwowe czaszkowe leża na przebiegu nerwów V, VIII, IX, X, a zwoje rdzeniowe na przebiegu korzeni grzbietowych rdzenia kręgowego.
Zwój jest otoczony torebką łącznotkankową, ma budowę regularną, zawiera komórki nerwowe rzekomojednobiegunowe, komórki satelitarna oraz zrąb.
Wielkości tych komórek wynoszą od 20 do 100 μm.
Komórki zwojowe duże przewodzą sygnałt propriceptywne, temperatury i dotyku, a małe sygnały bólowe.
Zwoje współczulne:
Leżą one w pniach współczulnych (tylko te posiadają torebkę łącznotkankową), splotach przedkręgowych lub towarzyszą naczynią krwionośnym.
Zbudowane są głównie z komórek wielobiegunowych.
Zwoje przywspółczulne:
Tworzą:
Zwój rzęskowy
Zwój podżuchwowy
Zwój uszny