Fonologia- pytania i opdpowiedzi na zaliczenie, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP


  1. Fonetyka (i jej działy) a fonologia (przedmiot i zakres zainteresowań).

Fonetyka:

- zajmuje się opisem głosek

- bada uczestnictwo poszczególnych narządów mowy w powstawaniu cech głosek

- bada sposób, w jaki narządy kształtują głoskę

Fonetyka artykulacyjna: bada sposób artykulacji głosek - stopień otwarcia narządów mowy, udział wiązadeł głosowych w krtani, jamy nosowej, środka języka. Wykorzystywane są metody rentgenowska (utrwala obraz narządów mowy za pomocą aparatu rentgenowskiego) i palatograficzna (prymitywna, wkłada się do ust model podniebienia -> odciskanie efektów narządów mowy)

Fonetyka akustyczna: bada akustyczne właściwości głosek; to badanie pozwala na dość dokładny opis właściwości głosek.

Fonologia:

- jest to nauka o fonemach

- charakteryzuje się dwoistością języka (istnienie elementów znaczących i nieznaczących)

- nauka o systemach dźwiękowych języka

- bada jak tworzą się dźwięki i jaki tworzą system

- do opisania systemu dźwiękowego potrzebne są fonemy

- do jej zadań należy ustalenie inwentarza fonemów danego języka

  1. Różne pojęcia (definicje) głoski, fonem jako część głoski.

- dźwięk mowy ludzkiej

- w głosce realizuje się fonem

- jest najmniejszym elementem ciągu fonicznego

- jest elementem tekstu

- powstaje jako dźwięk w wyniku artykulacji

- jest wynikiem pewnych ruchów i pozycji narządów mowy

- artykułowana w wyniku różnych ruchów

- każda głoska to inny ruch i inna pozycja

- każdy człowiek inaczej artykułuje głoskę

- na jej budowę wpływają narządy mowy

- są podzielone na mniejsze elementy

- na jej barwę wpływają jamy - rezonatory

- zespół cech artykulacyjnych, które mogą być dystynktywne (mające znaczenie dla odróżniania znaczeń wyrazów, w których ta głoska funkcjonuje) lub niedystynktywne.

- fonemy to zespoły cech dystynktywnych głoski

- fonem zrealizowany w głosce można poznać po cechach dystynktywnych

  1. Funkcje narządów mowy w artykulacji głosek.

- język, zęby, dziąsła i podniebienie (elementy jamy ustnej) => stopień zbliżenia narządów mowy w jamie ustnej

- jeden lub dwa narządy współtworzą miejsce artykulacji w jamie ustnej

- układ masy języka => miękkość lub jej brak w głosce

- wzniesienie grzbietu języka (przód/tył jamy ustnej) => wpływa na cechę nosowości lub jej brak; języczek (zakończenie podniebienia miękkiego) kieruje powietrze z płuc tylko do jamy ustnej lub do ustnej i nosowej

Cechy artykulacyjne (spółgłoski):

- dźwięczność / brak dźwięczności

- nosowość / brak nosowości

- miękkość / brak miękkości

- stopień zbliżenia narządów mowy

- miejsce artykulacji

  1. Spółgłoski niewłaściwe i ich cechy artykulacyjne.

- r l ł m n ń

- r l ł => artykulacji towarzyszy rezonans ustny, bo język wykonuje zwarcie z zębami lub dziąsłami (lub dla [r] gardłowego zwarcie języczka w tyle języka) z jednoczesnym otwarciem po bokach języka

- m n => artykulacji towarzyszy rezonans nosowy, w jamie ustnej następuje zwarcie odpowiednich artykulatorów przy jednoczesnym otwarciu jamy dwunosowej

  1. Cechy samogłosek wynikające z pozycji na trójkącie samogłoskowym.

[a] dźwięczna, ustna, otwarta, środkowa, obojętna, szeroka, niska

[o] dźwięczna, ustna, otwarta, średnia, tylna, okrągła

[e] dźwięczna, ustna, otwarta, średnia, przednia, płaska

[i] dźwięczna, ustna, otwarta, wysoka, wąska, przednia, płaska

[u] dźwięczna, ustna, otwarta, wysoka, wąska, tylna, okrągła

[y] dźwięczna, ustna, otwarta, wysoka, wąska, przednia, płaska

  1. Przyczyny asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych zmiękczonych i samogłosek nosowych.

Spółgłoski wargowe zmiękczone:

- wymawiane są asynchronicznie, ponieważ są niesamodzielne

- realizuje się w nich namiastka dźwięku

- opóźniony ruch artykulacyjny środka języka ku podniebieniu twardemu powoduje, że usłyszymy asynchroniczną wymowę spółgłosek zmiękczonych

Samogłoski nosowe:

- samodzielne

- ruch języka opóźniony w stosunku do innych narządów mowy

- nie wymawiamy przed spółgłoskami zwartymi (pojawia się dyftong: samogłoska ustna + spółgłoska nosowa [m] lub [n])

  1. Badanie realizacji przez dwie różne głoski tego samego fonemu lub różnych fonemów.

- jeżeli jeden fonem realizowany jest przez dwie różne osoby w tym samym kontekście fonetycznym, a różność głosek nie pociąga za sobą odmienności znaczeń wyrazów, to mamy do czynienia z wariantem fakultatywnym fonemu.

Przykład:

- jedna osoba wymawia [m'iuy], [uadny], [kouo], a druga [m'iły], [ładny], [koło]. Są identyczne konteksty fonetyczne, a zarazem brak różnicy znaczeniowej między wyrazami. W takiej sytuacji mamy do czynienia z wariantami fakultatywnymi jednego fonemu.

[D] = [d] i [d] wtórnie udziąsłowione

[N] = [n] i [n] tylnojęzykowe

[L] = [l] i [l] z osłabioną dźwięcznością

  1. Powstawanie alofonów pozycyjnych a zmiana fonemu.

- inaczej wariant pozycyjny fonemu lub alofon kombinatoryczny

- to te głoski niesamodzielne, które powstają w pewnych pozycjach ciągu fonicznego w wyniku pewnych zjawisk fonetycznych, jakie zachodzą między głoskami, czyli w wyniku koartykulacji (wymawianie głosek w zespole)

- trzeba pamiętać, że fonem to zespół cech dystynktywnych => sytuacja, gdy sąsiedztwo głoski wpływa na cechę niedystynktywną. Jeżeli zmieni się cecha dystynktywna, to zmieni się tez fonem.

Przykład:

[bank], gdzie [n] jest tylnojęzykowe, ponieważ [k] jest tylnojęzykowe. Zawsze musi być sąsiedztwo z tylnojęzykową, aby była tylnojęzykowa (z jakim przystajesz, takim się stajesz)

  1. Typy i przykłady opozycji fonologicznych.

Opozycja fonologiczna: to przeciwieństwo cech dystynktywnych między fonemami.

Opozycja prywatywna:

- to obecność lub brak jednej i tej samej cechy

- zachodzi, jeśli jeden z fonemów posiada określoną cechę, a drugi jej nie posiada

- przykład: opozycja dźwięczności wśród polskich fonemów spółgłoskowych

[Z] : [S] np. [KOZA] : [KOSA]

[B] : [P] np. [BOMBA] : [POMPA]

[D] : [T] np. [DYM] : [TYM]

- pierwszy element każdej pary posiada cechę dźwięczności, a drugi jej nie posiada => jeden z członów opozycji jest nacechowany, a drugi nienacechowany.

Opozycje stopniowe, czyli gradualne:

- polegają na tym, że człony przeciwstawiają się sobie różnym stopniem natężenia tej samej cechy; występują wśród samogłosek.

Przykład:

[A] : [O] : [U] np. [KARA] : [KORA] : [KURA] - coraz większy stopień natężenia okrągłości; porównywane samogłoski są coraz bardziej tylne.

[A] : [E] : [I] np. [ALE] : [ELE] : [ILE] - coraz większy stopień natężenia płaskowości; samogłoski są coraz bardziej przednie.

Opozycje równorzędne, czyli ekwipolentne:

- to przeciwieństwo dwóch różnych, ale funkcjonalnie równorzędnych cech, z których jedna występuje w jednym, a druga w drugim członie

Przykłady:

[B] : [D], [D] : [G], [B] : [G] np. [BAR] : [DAR] : [GAR]

[S] : [SZ] np. [SYN] : [SZYN]

[C] : [CZ] np. [CAR] : [CZAR] - fonemy różnią się od siebie miejscem artykulacji

[T] : [S], [S] : [C], [T] : [C] np. [TEN] : [SEN] : [CEN] - różnica stopnia otwarcia

Opozycje proporcjonalne:

- powtarzają się w systemie; należą do nich: opozycja dźwięczności, miękkości i nosowości.

Opozycje izolowane:

- nie powtarzają się w systemie; dotyczą tylko jednej pary fonemów.

Przykłady:

[R] i [L] - wspólne 3 cechy synchroniczne: ustne, półotwarte, przedniojęzykowo - dziąsłowe; opozycja polega na tym, że fonem [R] jest realizowany w głosce drżącej, a [L] w głosce bocznej.

  1. Typy i przykłady neutralizacji opozycji fonologicznych.

- można podzielić opozycję na:

*stałą: [T] : [D] np. [KOT] : [KOD]

*neutralizowaną: [KOT] <kot>, [KOT] <kod>

Neutralizacja wykluczająca:

- jeżeli w jakimś kontekście wymawiamy tylko jedną z głosek będących ze sobą w opozycji

Przykład:

- Opozycja [D]: [T] istnieje, gdy wymawiamy [KODY], [KOTY], a zanika, kiedy wymawiamy [kot]

Neutralizacja alternatywna:

- zachodzi lub nie zachodzi, wszystko zależy od stylu wymowy

Przykład:

[rozszerzyć] albo [rozszerzyć] - neutralizacji uległa opozycja [s] : [sz]

  1. Funkcja delimitacyjna akcentu.

- delimitacja jest to podział ciągu fonicznego na wyrazy (sylaba akcentowana informuje, że sylaba następna jest ostatnią i pierwszą następnego wyrazu)

- akcent spełnia funkcję delimitacyjną

Przykład:

, , , , , , , ,

Suomasuomasuomasuomasuomasuomasuomasuo

Suoma/suoma/suoma/masuo/masuo/masuo …



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pytania z interny na zaliczenie 2007, III rok, Interna, Egzamin, Giełdy
organizacja i zarzadzanie, pytania i opdpowiedzi na zaliczenie
fonetyka i fonologia, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Pytania opracowane na zaliczenie, Akademia Morska, Rok I, Semestr I, Zarządzanie, Zarządzanie
pytania z zeszłego roku, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Pytania z interny na zaliczenie 2007, III rok, Interna, Egzamin, Giełdy
Derywacja, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
NWJP - Fonetyka, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP, Fonetyka
Akcent wyrazowy i zdaniowy, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Słowotwórstwo - notatki z ćwiczeń, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP, Słowotwórstwo
aaa, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Cząstki wyrazów, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP, Słowotwórstwo
Fonetyka, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Gatunki wypowiedzi, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Słowotwórstwo - notatki z wykładów, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP, Słowotwórstwo
Język mowy a język pisma, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
ANALIZA SŁOWOTWÓRCZA RZECZOWNIKÓW, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP
Klasyfikacja morfemĂlw, Polonistyka studia, I ROK, WOWJP

więcej podobnych podstron