E. Górniewicz: Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu
i pisaniu. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1998.

W książce spotykamy twierdzenie, że podstawowe trudności w czytaniu i pisaniu
to dysleksja, dysortografia i dysgrafia. Jak podaje E. Górniewicz pierwszy z tych terminów oznacza trudności w czytaniu, drugi trudności w poprawnym pisaniu a trzeci w osiągnięciu dobrego bądź poprawnego poziomu graficznego pisma. Zjawiska te, o czym nie można zapominać dotyczą dzieci mieszczących się w normie intelektualnej.

W dalszej części książki czytelnik ma okazję zapoznać się z różnymi koncepcjami
a ściślej mówiąc z omówieniem kierunków i nurtów badań nad przyczynami mechanizmów powstawania tych zaburzeń (brak jednoznacznych i zgodnych opinii naukowców). Pierwszy
z nich związany jest z naukami biologicznymi, drugi ma charakter psychologiczny
a trzeci oparty jest o terapię pedagogiczną. Prezentowane kierunki naukowych poszukiwań przyczyn tych zaburzeń naukowcy upatrują między innymi:

W kierunkach badań związanych z naukami biologicznymi:

* konstytucjonalny brak lub uszkodzenie okolic mózgu uznawanych jako „ośrodek czytania” czy „ośrodek pisania”

* dziedziczenie zaburzonego funkcjonowania „ośrodków czytania i pisania” (czynniki genetyczne)

* dziedziczenie poligenetyczne -występowanie i zakres zaburzeń zależy od relacji między genetycznymi predyspozycjami a środowiskiem i efektywnością metod terapeutycznych

* uszkodzenia lub opóźnienia dojrzewania centralnego układu nerwowego

* nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym

W koncepcjach psychologicznych

* poszukiwanie związku zaburzeń mowy a trudnościami w czytaniu (O. Sampson, O. Kučera)

Koncepcja emocjonalnego uwarunkowania dysleksji (P. Blarichard, J. Simon), konsekwencja zakłóceń wczesnych stadiów rozwoju uczuciowego.

Teoria dynamicznych układów akcjonalnych, w procesach determinujących orientację
w otoczeniu (zaburzenia rytmu rozwoju w obrębie analizatora wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno -ruchowego z funkcjami percepcyjnymi(integracja jedno -wielomodalna, międzymodalna) -M Bogdanowicz.

* zaburzenia sprawności słuchowych, rozpoznawania wyrazu, rozumienia i wzajemnej korelacji (Hanil Larsen).

Z kolei nurt pedagogiczny poszukuje metod neutralizujących ujawnione nieprawidłowości:

- program terapii pedagogicznej uwzględniający ćwiczenia usprawniające funkcje percepcyjno -motoryczne, początkowo na materiale bezsłownym (J. Magnuska).

-poszerzenie zestawu ćwiczeń o ćwiczenia ogólnej koordynacji ruchowej, ćwiczenia
od dużych do bardzo precyzyjnych ruchów rąk, ćwiczenia orientacji przestrzennej, ćwiczenia słuchu fonematycznego, praca nad wymową dziecka (A. Smoleńska).

- metoda treningu poznawczego nastawiona na stymulowanie zdolności percepcyjnych jak
i językowych (B. Markowska).

Ujawnienie mechanizmów i przyczyn zaburzających proces czytania i pisania następuje na podstawie diagnozy:

- lekarskiej

- psychologicznej

- pedagogicznej

Diagnoza lekarska polega na wykluczeniu ewentualnych wad narządów zmysłu (wzroku i słuchu).

Diagnoza psychologiczna zmierza do wykrycia zaburzonych czynników warunkujących proces czytania i pisania (inteligencja, sprawności percepcyjno -motoryczne, lateralizacja, orientacja w przestrzenna, pomiar zdolności psycholingwistycznych oraz struktury osobowości.

Diagnoza pedagogiczna zawiera trzy elementy:

- rozpoznanie zjawiska, ustalenie symptomów zaburzeń oraz warunków środowiskowych

- ocenę zjawiska z punktu przyjętych standardów rozwojowych

- prognozę rozwoju, analiza danych ze wszystkich rodzajów diagnoz (lekarskiej, psychologicznej, pedagogicznej)

Diagnozowanie pedagogiczne powinno przebiegać zawsze w atmosferze spokoju, serdeczności, w poczuciu bezpieczeństwa i w żadnym razie nie może być nużące ani męczące.

Diagnozowanie pedagogiczne powinno obejmować następujące etapy:

1. Ocenę poziomu czytania:

- znajomość liter

- sprawdzian głośnego czytania

- tekst bezsensowny (bada tempo czytania)

- tekst wiązany (bada czytanie ze zrozumieniem -technikę oraz czas czytania)

2. Błędy w czytaniu:

- mylenie liter o podobnym kształcie lub brzmieniu

- przestawianie liter, sylab, wyrazów

- dodawanie, opuszczanie liter, sylab

- zamiana wyrazów na inne

3. Rozumienie tekstu ujawnia się w odpowiedziach dziecka na pytania kontrolne:

Kategorie rozumienia tekstu:

- rozumienie prawidłowe

-rozumienie fragmentaryczne

- nie rozumie treści czytanego tekstu

4. Ocena poziomu pisania:

- rozbieżności między zapisem a wymową

- sprawdziany umiejętności pisania (przepisywanie, pisanie ze słuchu, pisanie z pamięci)

Identyfikacja błędów następuje po właściwej analizie prac pisemnych ucznia. Interpretacja dotyczy opisu udziału określonych funkcji percepcyjno -motorycznych w powstawaniu danej trudności.

Poziom graficzny pisma dzieci w młodszym wieku szkolnym to przejaw sprawności motorycznej. Pismo staje się narzędziem zdobywania wiedzy, dlatego tak ważny jest jego poziom graficzny oraz tempo pisania.

Analizie podlega:

- kształt liter

- płynność pisania

- położenie pisma

- tempo pisania

- ustalenie, którą ręką dziecko pisze

- siła nacisku ręki na narzędzie

Diagnoza środowiska rodzinnego:

Nauczyciel powinien przeprowadzić wywiad z rodzicami i dzięki temu mieć pełną charakterystykę roli środowiska (dane o rodzicach, stosunkach interpersonalnych, dane
o rozwoju psychofizycznym dziecka, warunkach materialnych a także wiedze na temat poglądów pedagogicznych rodziców). Wywiad powinien być przeprowadzony w domu rodzinnym dziecka. Ponadto nauczyciel powinien przeprowadzić test stosunków rodzinnych -techniką zabawową -powinien on posłużyć do zdiagnozowania relacji interpersonalnych między członkami rodziny (badanie musi mieć charakter indywidualny i być zrealizowane
w szkole przy współudziale psychologa z Poradni Psychologicznej).

Diagnoza prognostyczna:

W oparciu o nią nauczyciel przewiduje jak dane zjawisko może się lub powinno rozwijać
i w tym celu konieczne są następujące działania:

- przygotowanie przez nauczyciela wyników badań uzyskanych w toku prowadzonych diagnoz cząstkowych

- szczegółowa analiza wniosków wyprowadzonych z diagnozy pedagogicznej

- porównanie wyników diagnozy pedagogicznej z efektami badań lekarskich
i psychologicznych

- sformułowanie wniosków końcowych

- przewidywanie możliwego rozwoju danego zjawiska z uwzględnieniem interwencji pedagogicznej

Diagnoza pedagogiczna powinna być przeprowadzana trzykrotnie wciągu roku i każda kolejna winna być działaniem aktualizującym oddziaływanie terapeutyczne nauczyciela względem ucznia.

Opracowała: Sonia Długosz

ZEWiWP

Studia stacjonarne - III rok

Gr. II

---