prof. dr hab. Stanisław Owsiak
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Program przedmiotu „FINANSE PUBLICZNE” w roku akademickim 2009/2010
Założenia: Celem zajęć dydaktycznych jest zapoznanie słuchaczy z istotą i rolą finansów publicznych w systemach demokratycznych funkcjonujących w warunkach gospodarki rynkowej. W ramach tych zagadnień scharakteryzowany zostanie system finansów publicznych w Polsce po roku 1990, zarówno w płaszczyźnie instytucjonalnej, jak też pod względem realnie zachodzących zjawisk i procesów pieniężnych w sektorze publicznym w Polsce. Przedstawione zostaną aktualne problemy finansów państwa w Polsce. Ze względu na kierunek studiów stosunkowo dużo uwagi poświęcone zostanie możliwościom wykorzystania finansów, a zwłaszcza budżetu (państwa, województwa, powiatu, gminy) do zarządzania jednostkami administracji publicznej (sektora finansów publicznych).
Wykaz zagadnień stanowiących treść przedmiotu
1. Przedmiot finansów publicznych
Potrzeby zbiorowe, dobro publiczne, dobro społeczne. Fundusze publiczne źródłem zaspokajania potrzeb zbiorowych, wytwarzania dóbr ulicznych i dóbr społecznych.. Metody wyznaczania potrzeb finansowych państwa. Znaczenie doktryny w kształtowaniu potrzeb finansowych państwa. Klasyczne funkcje państwa i ich treść s potrzeby finansowe państwa. Koncepcja państwa podatkowego i jego skutki.
2. Funkcje finansów publicznych
Funkcja alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna. Finanse publiczne jako narzędzie administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów w gospodarce.
3. System finansów publicznych w Polsce
Finanse publiczne w Konstytucji RP. Inne podstawy prawne finansów publicznych w Polsce. Sektor finansów publicznych. Budżet państwa. Podstawowe pojęcia. Funkcje budżetu. Zasady budżetowe - teoria i praktyka. Prawny status dochodów budżetowych. Prawny status wydatków budżetowych. Kształtowanie salda budżetowego. Kalendarium budżetu państwa oraz jego ustrojowe znaczenie. Klasyfikacja budżetowa. Budżety samorządowe i procedura ich uchwalania. Elementy sektora finansów publicznych: jednostki budżetowe; samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe. Jawność i przejrzystość finansów publicznych. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne.
4.System gromadzenia pieniężnych środków publicznych
Podatek typowym instrumentem zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz (dochody)Pojęcie i systematyka podatków. Funkcje podatków. Opłaty za czynności administracyjne (quasi - podatek). Opłaty za usługi i świadczenia. Dochody z ceł. Dochody z prywatyzacji, majątku i praw majątkowych. Składki na ubezpieczenia społeczne i inne podatki celowe. Przychody i rozchody budżetu państwa.
5. Wydatki publiczne
Rodzaje wydatków publicznych.. Zasady wydatkowania środków publicznych. Metody racjonalizacji wydatków publicznych. Decentralizacja finansów publicznych - istota - koncepcje - skutki
6. Deficyt budżetowy i dług publiczny
Istota deficytów budżetowych. Związki deficytów budżetowych z długiem publicznym. Ekonomiczna istota długu publicznego. Rodzaje długu publicznego . Przyczyny powstawania długu publicznego. Dylematy związane z zaciąganiem pożyczek publicznych. Instrumenty zaciągania długu publicznego. Zasady i metody zarządzania długiem publicznym.
7. Finanse samorządowe
Finansowe podstawy działalności władz samorządowych. Specyficzne zasady samorządowymi środkami finansowymi. Zasady podziału dochodów pomiędzy państwowy i samorządowy szczebel władz publicznych. Podatki i opłaty lokalne. Udziały w podatkach centralnych - zasady podziału dochodów. Subwencja ogólna. Dotacje celowe (zadania zlecone). Podatki samoistne. Inne dochody. Władze samorządowe na rynku pożyczkowym. Kredyty i inne pożyczki. Obligacje komunalne. Ograniczenia w zadłużeniu się władz samorządowych. Kwestia autonomii finansowej władz samorządowych. Zakres i kompetencje nadzorcze Regionalnych Izb Obrachunkowych. Uprawnienia Najwyższej Izby Kontroli.
8 Polski system podatkowy
Główne cechy systemu. Zasada centralnego władztwa podatkowego. Centralne władztwo podatkowe a rozwój samorządu terytorialnego. Rodzaje stosowanych podatków. Kierunki zmian w systemie podatkowym Polski w latach 1992- 2005. Podatki bezpośrednie, podatki pośrednie, podatki przychodowe, podatki dochodowe, akcyza, podatki lokalne. Kwestia podatku liniowego.
9. Budżet jako narzędzie zarządzania w sektorze publicznym
Budżet w ujęciu mikroekonomicznym i jego funkcje. Rodzaje budżetów. Programowanie budżetowe - cele rodzaje. Koncepcja budżetu zadaniowego. Funkcje budżetu zadaniowego. Reguły posługiwania się budżetem zadaniowym. Zasady budowy budżetu zadaniowego. Zakres stosowania budżetu zadaniowego w Polsce.
Literatura zalecana:
S. Owsiak, Finanse publiczne, Teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 2005 (wydanie
trzecie zmienione !)
E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, Finanse publiczne, WN PWN, Warszawa 2005
Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania, pod red. S. Owsiaka, PWE,
Warszawa 2002
M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Finanse samorządu terytorialnego, WM PWN, Warszawa 2007.
L. Lipiec-Warzecha Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz , Wolters Kluwer Polska - OFICYNA, 2008
Akty prawne:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1997, nr 78. poz. 483
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009, nr 157, poz. 1240
Ustawa z 13 listopada 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz. U. 2003 Nr 203, poz. 1966.
Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Dz. U. 2005, nr 14, poz. 114.
Inne źródła: wykład.
Zaliczenie przedmiotu
Egzamin pisemny składający się z 5 pytań (zagadnień) problemowych.
2