Fakty prawne - wszystkie te okoliczności wymienione w przepisach prawa (albo z przepisów
prawa wynikające), które pociągają za sobą, wywołują czy też rodzą skutki prawne. Innymi słowy powodują powstanie, zmianę albo wygaśnięcie uprawnień lub obowiązków lub też uprawnień i obowiązków.
Ważne!
Nie zawsze fakty prawne powodują powstanie, zmianę czy wygaśnięcie stosunków prawnych ale stosunek prawny zawsze powstaje w związku z zaistnieniem jakiegoś określonego faktu prawnego.
Stosunek prawny
Rodzaje stosunków prawnych:
Zdarzenia - wywołujące skutki prawne okoliczności, ale niezależne od zachowania się
podmiotów prawa, np. śmierć, urodzenie, upływ czasu, niektóre choroby.
Zachowania - zachowania podmiotów prawa. W prawie karnym zachowania podmiotów
prawa dzieli się na :
Działania - polegają na wykonaniu pewnych czynności, np. kradzież, spisanie
testamentu.
Zaniechania - brak działania wymaganego przez prawo, np. niealimentacja.
Warunkiem odpowiedzialności za nieudzielanie pomocy jest istnienie szczególnego prawnego obowiązku zapobiegnięcia skutkowi przez daną osobę, np. basen - ratownik, rodzice względem dziecka.
Podział charakterystyczny dla prawa cywilnego:
Czyny - zachowania podmiotu prawnego, które rodzą za sobą skutki prawne, choć do
wywołania owych skutków podmiot prawa swym zachowaniem nie zmierzał, np. znalezienie portfela (czyn zgodny z prawem), wyrządzenie komuś szkody (czyn niezgodny z prawem).
Czynności - świadome zachowania podmiotów, zmierzających do wywołania skutków
prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli. Czynności prawne mogą też zmierzać do uniknięcia skutków prawnych, np. przyjęcie spadku, zawarcie umowy najmu.
Za fakty prawne uznaje się również orzeczenia.
Rodzaje orzeczeń:
Konstytutywne - same w sobie powodują powstanie lub zmianę czyichś prawnych
obowiązków, np. rozwód, separacja.
Deklaratoryjne - potwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków. Nie
kształtują nowego stanu prawnego, a jedynie potwierdzają, że dany stan prawny nastąpił. Mówi się, że skutki prawne w takich sytuacjach następują z mocy prawa.
Tylko orzeczenia konstytutywne posiadają status faktów prawnych.
Skutki prawne - wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi, czyli wszystkie następstwa jakie powinny nastąpić lub jakie mogą nastąpić, gdy zaistnieje dany fakt. Powiązanie faktów prawnych ze skutkami prawnymi ma charakter normatywny, gdyż jest narzucone przez przepisy prawa.
Przepisy prawa mogą wyznaczać skutki prawa w różny sposób:
Mogą jednoznacznie precyzować skutki prawne, tzn. że niczego nie uzależniają od
organów stosujących prawo. Np. każda kura, u której zostanie wykryty wirus ptasiej grypy musi zostać uśpiona w ciągu 24 godzin.
Jednoznacznie ustalają rodzaj skutków prawnych, ale zakreślają tylko górną granicę
skutków prawnych, np. karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Ocenie organów stosujących prawo przepis daje możliwość wyboru rodzaju skutków
prawnych spośród wymienionych w przepisie, np. kara grzywny lub kara pozbawienia wolności do lat 3.
Nakazują stosowanie więcej niż jednego, np. kara grzywny lub pozbawienia wolności i do
tego nawiązka na rzecz schroniska dla psów.
Przepisy o swobodnym uznaniu, np. przeniesienie kolokwium.