Pamięć ekspercka
Bycie ekspertem - możliwość maksymalnie sprawnego wykonywania różnorodnych zadań z określonej dziedziny.
Bardzo ważną rolę w kształtowaniu umiejętności eksperckich odgrywa pamięć.
Pamięć ekspercka - ponadprzeciętne osiągnięcia w zakresie funkcjonowania pamięciowego, będące rezultatem ćwiczeń i doświadczenia.
Osoby o nadzwyczajnej pamięci: najczęściej zapamiętywanie cyfr, słów, obrazów, muzyki. Zazwyczaj uważano, że zdolności takie są wrodzone, dopiero niedawno zaczęto dostrzegać wpływ ćwiczenia.
Czy można usprawnić pamięć przez praktykę?
Podejście pedagogiczne -> ćwiczenie zapamiętywania, najczęściej przez mechaniczne powtarzanie, prowadzi do nabycia wprawy w uczeniu się nowego materiału.
Psychologowie - sceptyczni. W. James - usprawnianie pamięci przez powtarzanie jest niemożliwe, ze względu na „wrodzoną trwałość dróg nerwowych” pamięci. Badania nad transferem ćwiczenia - ogólna zdolność zapamiętywania nie ulega usprawnieniu w wyniku ćwiczeń.
Dalsze badania potwierdziły brak zjawiska ogólnego transferu; stwierdzono też, że nie istnieje indywidualna, ogólna zdolność zapamiętywania (rozumianej jako zdolność do przetwarzania w pamięci treści o różnej modalności) - istnieje kilka odrębnych zdolności pamięciowych.
Dwie strategie badań nad pamięcią ekspercką:
Analiza przypadków osób, u których funkcjonowanie pamięciowe, wskutek ćwiczeń, znacząco różni się od przeciętnego
Porównywanie grup osób różniących się poziomem w zakresie jakiejś umiejętności
Przedmiotem badań mogą być: zapamiętywanie i przypominanie („czysta” umiejętność pamięciowa), oraz funkcjonowanie pamięci.
Pionierskie badania:
A. de Groot - szachiści. Prezentowano szachownice w różnymi układami figur. Różnice w wykonaniu zadania związane z poziomem kompetencji w grze w szachy - mistrzowie potrafili zapamiętać układ wszystkich figur na szachownicy. (różnice tylko wtedy, kiedy figury były ustawione zgodnie z regułami gry; jeśli ustawione przypadkowo, różnic nie było)
T.A. Sloboda - pianiści. Zależność ilości zapamiętanego zapisu nutowego od doświadczenia różniła się tylko przy czasie ekspozycji 20ms.
Przypadek J. Conrada.
Kelner; bezbłędnie zapamiętywał jednorazowo kilkanaście zamówień.
Własny system kodowania dań: wizualizacje, oznaczanie pojedynczymi literami, tworzenie w umyśle wykresów (odpowiadających np. stopniowi dosmażenia mięsa w poszczególnych daniach). Dodatkowo Conrad kojarzył zamówienie z osobą, a nie z miejscem; posługiwał się przy tym techniką podobną do tzw. metody Lorayne'a (wyodrębniał charakterystyczne cechy osoby i starał się je powiązać z zamówieniem). Początkowo nie zdawał sobie sprawy ze znaczenia swojej strategii zapamiętywania; zaczął ją ulepszać kiedy zauważył, że dostaje wyższe napiwki niż koledzy.
Badania Benetta nad kelnerkami. 40 kelnerek i 40 studentek (grupa kontrolna). Warunki laboratoryjne; zapamiętywanie od 7 do 15 koktajli i podaniu właściwej osobie. Dwa warianty: 1) zamówienia wg kolejności miejsc przy barze; 2) zamówienia losow. Kelnerki radziły sobie lepiej niż studentki.
W. Chase; taksówkarze. Taksówkarze nie tworzą umysłowego planu miasta, wykazywali też tendencję do zniekształcania odległości, jak zwykli kierowcy. Ich przewaga polega na umiejętności znajdywania najkrótszych połączeń między dwoma punktami w mieście, przy czym w czasie jazdy na bieżąco dokonują korekcji trasy.
Eksperci medyczni - przechowują istotne informacje o pacjencie w formie dobrze zorganizowanych reprezentacji w pamięci długotrwałej - w nagłej potrzebie są w stanie wydobyć te informacje szybciej niż osoby z mniejszym doświadczeniem.
Próby wyćwiczenia pamięci do poziomu mistrzowskiego:
Ericsson i Chase
Wpływ treningu na wyniki w teście do pomiaru pamięci krótkotrwałej (standardowo 7 +/-2). Materiał: losowo dobrane ciągi cyfr.
Student S. Faloon - przeciętna pamięć, przeciętne IQ. Badanie: testowanie pojemności pamięci Faloona ok. 3-5 razy w tygodniu przez 20 miesięcy (łącznie ponad 230 godzin). Początkowy wynik: 7-9 zapamiętanych cyfr. Później student zaczął kojarzyć trzy- lub czterocyfrowe grupy cyfr jako czasy biegów na różnych dystansach. Później zaczął kojarzyć cyfry także z datami historycznymi.
W pierwszych kilku miesiącach: 12-15 zapamiętanych cyfr, oraz 5-6 cyfr z końca sekwencji (łącznie ok. 20). Później zaczął łączyć grupy cyfr w „supergrupy”, np. 3 zestawy czterocyfrowe. Pod koniec ćwiczeń Faloon powiększył swój zakres pamięci dla cyfr do ponad 80 elementów.
Nie powiększył się jednak jego zakres pamięci krótkotrwałej jako takiej - zapamiętywał zestawy cyfr jako sensowne skojarzenia i przechowywał gotowe zestawy w pamięci długotrwałej. Tak więc ćwiczenia rozwinęły u niego efektywne wykorzystywanie zasobów pamięci długotrwałej.
Staszewski
Dwaj studenci; trenowanie umiejętności dokonywania obliczeń arytmetycznych w pamięci. Sesje treningowe przez 3-4 lata, po 3-5 sesji tygodniowo. Studenci osiągnęli poziom sprawności właściwy tzw. rachmistrzom pamięciowym.
Koncepcja pamięci wyćwiczonej (Ericsson i Chase): proste i złożone umiejętności poznawcze.
Trzy etapy nabywania umiejętności (model Fittsa i Posnera):
poznawczy (zadania i wymogi)
kojarzeniowy (zamiana reprezentacji deklaratywnej w proceduralną)
autonomiczny (automatyzacja).
Nabywanie prostych umiejętności poznawczych odbywa się zgodnie z tym modelem.
Nabywanie złożonych umiejętności, takich jak np. pamięć ekspercka, odbywa się drogą długich ćwiczeń, zdobywania nowej wiedzy oraz doskonalenia nowych strategii.
Trzy niezbędne warunki uzyskania wysokich wyników w zadaniach pamięciowych:
sensowne kodowanie, oparte na wiedzy
istnienie struktur umożliwiających wydobywanie informacji razem z kodowani elementami
praktyka - to ona decyduje o różnicach między zwykłymi ludźmi a ekspertami pamięciowymi
Ponadto czynnikiem wyróżniającym ekspertów jest umiejętność wybiórczego wydobywania ważnych informacji.
Wg Chase'a i Ericssona każdy człowiek odznacza się nadzwyczajną pamięcią w określonych dziedzinach swojej aktywności i zainteresowań; wspólnymi dziedzinami dla wszystkich są: obliczenia arytmetyczne i posługiwanie się językiem ojczystym, chociaż w tych dziedzinach także występują różnice indywidualne.
Ericsson i Kintsch - koncepcja tzw. długotrwałej pamięci operacyjnej: wykorzystanie pamięci długotrwałej jako pamięci operacyjnej, np. przy czytaniu.
Badania nad pamięcią ekspercką z zastosowaniem neuroobrazowania mózgu: mózgi osób z pamięcią przeciętną i nieprzeciętną nie różnią się od siebie pod względem anatomicznym. Stwierdzono natomiast różnice w obrazie aktywności pracy mózgu u osób z obu grup podczas zapamiętywania.