Koszty przeciętne w długim okresie

W długim okresie wszystkie czynniki zmieniają się, a wraz
z tym zmieniają się wielkość i wyposażenie przedsiębiorstwa oraz poziom kosztów stałych. Przedsiębiorstwo się rozbudowuje, co oznacza:

• Zwiększenie skali produkcji

• Większą specjalizację

• Bardziej zaawansowaną technologię

• Zatrudnienie lepiej wykwalifikowanej kadry

• Lepsze wykorzystanie istniejących zasobów

W rezultacie zwiększonej skali produkcji obniżeniu ulegają koszty wytwarzania: do pewnego momentu przeciętne koszty produkcji maleją, a po osiągnięciu minimalnego poziomu zaczynają systematycznie rosnąć (jako wynik wysokich kosztów zarządzania dużą organizacją).

Długookresowy kształt krzywej przeciętnych kosztów całkowitych Lk_pc jest obwiednią najniżej położonych punktów krótkookresowych krzywych przeciętnych kosztów całkowitych. Gdy przedsiębiorstwo systematycznie rozbudowuje swoje zdolności produkcyjne, do punktu Q₁ odnosi korzyści z rosnącej skali produkcji. Po przekroczeniu punktu Q₁ przeciętne koszty rosną
i przedsiębiorstwo wchodzi w fazę dysekonomii skali produkcji.

W modelu doskonałej konkurencji cena w długim okresie będzie kształtowała się w punkcie najniższych przeciętnych kosztów wytwarzania.

W warunkach monopolu (gdy monopolista tworzy bariery wejścia konkurentów), możliwe jest również produkowanie
w strefie dysekonomii skali, ponieważ monopolista ma wpływ na ceny i może je utrzymywać na wysokim poziomie, zapewniając sobie odpowiednio wysoki zysk.

Maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa monopolistycznego

Pełny monopol oznacza wyłączność w produkcji określonego wyrobu lub świadczeniu usług. Producent jest więc cenotwórcą (price maker). Monopolista:

• Kształtuje cenę

• Manipuluje rozmiarami podaży

• Nagina zachowania konsumentów do swoich interesów

Mimo to monopolista nie ma pełnej swobody działania. Jego siłę ograniczają:

• Substytuty krajowe lub zagraniczne

• Elastyczność popytu (reakcje konsumentów na zmiany cen)

Celem monopolisty jest maksymalizacja zysku

W pełnym monopolu krzywą utargu przeciętnego U_p można utożsamić z krzywą popytu (U_p = P)

• W modelu doskonałej konkurencji producenci nie mieli wpływu na cenę, stąd krzywa ceny i krzywa popytu były linią poziomą równoległą do osi produkcji. Cena rynkowa pokrywała się z utargiem przeciętnym i utargiem krańcowym

• W monopolu krzywa popytu i krzywa ceny mają nachylenie ujemne, stąd krzywa utargu krańcowego ma niższe położenie i większy kąt nachylenia (gdy wielkość przeciętna spada, wielkość krańcowa spada jeszcze szybciej)

Zysk maksymalny w monopolu jest rezultatem kombinacji ceny i ilości produkcji wyznaczonej przez monopolistę (rys.)

W warunkach monopolu optimum techniczne występuje przy wyższych rozmiarach produkcji. Gdyby producent chciał przejść do optimum technicznego, sprzedałby więcej, ale przy niższym utargu krańcowym i niższym zysku, zatem:

• W monopolu społeczeństwo ponosi koszty - musi płacić wyższe ceny przy niższej produkcji

Doskonałe różnicowanie cen w pełnym monopolu

Monopolista kształtując ceny może je różnicować - różnym klientom proponować różne poziomy cen. Granicą idealnego różnicowania ceny jest poziom zrównania jej
z kosztami krańcowymi (przykł.).

Warunkiem różnicowania jest wydzielenie segmentów rynku tak, aby uniemożliwić odsprzedanie towarów między nabywcami oraz znajomość maksymalnej sumy, którą każdy
z nabywców skłonny jest zapłacić.

Przy stopniowym obniżaniu cen znika różnica między krzywą utargu krańcowego a krzywą popytu, obie krzywe zaczynają się pokrywać.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się:

• Występowaniem wielu nabywców i wielu dostawców

• Brakiem istotnych barier wejścia i wyjścia z branży

• Pomiędzy konkurentami nie ma możliwości porozumienia

• Wytwarzane produkty różnią się cechami użytkowymi (nie są doskonałymi, substytutami - jednorodnymi dobrami)

• Każdy w producentów ma znaczący wpływ na podaż produkcji w branży i cenę swojego produktu - przedsiębiorstwa dysponują pewną siłą monopolistyczną: krzywa popytu jest nachylona ujemnie

Zyski osiągane w konkurencji monopolistycznej są większe niż w konkurencji doskonałej, ale znacznie mniejsze niż
przy pełnym monopolu (rys.)

Zysk w monopolu jest zjawiskiem trwałym przy znacznie wyższym poziomie ceny.

Zysk nadzwyczajny w konkurencji monopolistycznej jest zjawiskiem przejściowym i może się utrzymać jedynie
w krótkim okresie. Optimum ekonomiczne produkcji kształtuje się przy mniejszych rozmiarach produkcji niż optimum techniczne. W długim okresie wzmagająca się konkurencja powoduje przesunięcie krzywej popytu w dół, spadek ceny i zniknięcie zysku nadzwyczajnego.

W doskonałym monopolu firma stara się utrzymać konkurując doskonaleniem procesu produkcji i obsługi klientów, a nie ceną.

Oligopol

Oligopol charakteryzuje się występowaniem kilku wielkich dostawców towarów. Każdy z nich przy ustaleniu ceny musi brać po uwagę prawdopodobne zachowanie innych konkurentów. Ich pozycja nie jest jednakowa: cenę ustala najsilniejszy odgrywając rolę przywódcy cenowego (price leadership).

Ważną cechą oligopolu jest złamana krzywa popytu - gdy brak jest porozumienia między oligopolistami, każdy
z nich inaczej ocenia kształt krzywej popytu w sytuacji, kiedy chce podwyższyć cenę, a inaczej, gdy chce ją obniżyć.

W warunkach oligopolu podwyżka cen jest nieopłacalna
z uwagi na wysoką elastyczność popytu - spada utarg całkowity.

Gdy lider cenowy obniża cenę, inni oligopoliści muszą zrobić to samo, by nie wypaść z rynku. Ale ze względu na niską elastyczność popytu, spanie utarg całkowity i zmniejszy się zysk. Zatem oligopolistom nie opłaca się również obniżyć ceny, jeśli nie zostaną oni do tego zmuszeni. Występuje zjawisko współzależności w podejmowaniu decyzji - zachowanie poszczególnych firm silnie zależy od postępowania konkurentów.

Cena na rynku oligopolistycznym rośnie tylko wtedy, gdy następuje wzrost kosztów produkcji u wszystkich oligopolistów - podwyżka wynika wtedy z dążenia do przywrócenia pierwotnego poziomu zysku.

2

materiały dydaktyczne K. Kobiela-Pionnier

---