30-09-2012r.

Prof. Ligia Tuszyńska

Warunki zaliczenia:

• Test na ostatnim zajęciu( 7 pytań- jedna poprawna odpowiedź w tym 2 pytania otwarte)

• Wykonanie pomocy naukowej do edukacji zdrowotnej( przynieść jego fotografię na kartce A4 oraz krótki opis jak zastosujemy ten środek, prezentacja będzie 2 grudnia; napisać temat zajęć, kogo byśmy tym edukowali( czy dzieci czy dorosłych, grupę)

PROGRAM ZAJĘĆ:

• Aspekty zdrowia i definicje

• Podstawa programowa edukacji zdrowotnej

• Pozytywne i negatywne mierniki zdrowia

• Zachowania zdrowotne, styl życia

• Metody prowadzenia edukacji zdrowotnej

• Zasady prawidłowego żywienia

• Choroby zakaźne, odporność

• Bhp w szkole

• Pierwsza pomoc przedmedyczna

• Choroby cywilizacyjne, postępowanie z uczniem mającym cukrzycę

LITERATURA:

• Bartowiak G. (red. 2008) „Czynniki kształtujące zachowania zdrowotne człowieka na przestrzeni życia. Teoria i praktyka”, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

• Oblacińska A. Woynorowska A. (red 2006) „ Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych” Instytut Matki i Dziecka

• Wojnerowska B. „ Organizacja i realizacja edukacji zdrowotnej w szkole” ( na stronach ORE)

HISTORIA EDUKACJI ZDROWOTNEJ

Pojęcie weszło w 1987r., podstawa programowa wprowadziła edukację zdrowotną w 1997r.; nie był to przedmiot; nowa podstawa z 1-09-2009r. na wszystkich etapach kształcenia została wprowadzona do wszystkich przedmiotów( głównym było wychowanie fizyczne: zajęcia sportowe, rekreacyjno- zdrowotne, taneczne i aktywne formy turystyki; przyroda/ biologia( tematy autonomii i fizjologii człowieka), wychowanie do życia w rodzinie, WOS, etyka, edukacja dla bezpieczeństwa.

CELE EDUKACYJNE:

• Wyjaśnianie pojęć- choroba cywilizacyjna + przykłady

• Charakterystyka chorób

• Poznanie przyczyn chorób cywilizacyjnych i zasad profilaktyki

• Uświadomienie odpowiedzialności za stan zdrowia swojego i innych ludzi

Zdrowie- stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego( społecznego); to nie tylko brak choroby lub niedomagania

Choroba cywilizacyjna- choroba powstająca w wyniku postępu i rozwoju ludzkiej cywilizacji o zasięgu globalnym, występująca głównie w krajach wysoko uprzemysłowionych.

CO WPŁYWA NA NASZEZDROWIE?

• Stan środowiska naturalnego

- zakażenia chemiczne

- zapylenie

- promieniowanie

- hałas

- efekt cieplarniany

- dziura ozonowa

- niszczenie terenów zielonych

- zanieczyszczenie wód

• Tryb życia

- brak higieny osobistej

- brak wolnego czasu

- stres, złe nawyki żywieniowe

- szybkie tempo życia

- przemęczenie, uzależnienia

- brak sportu

- praca z urządzeniami elektrycznymi

- komputery, telefony

CHOROBY CYWILIZACYJNE:

NOWOTWORY- choroby wywołane nieprawidłowym i niekontrolowanym rozrostem tkanek organizmu na skutek nadmiernego namnażania się komórek.

Czynniki rakotwórcze( karcynogeny):

- substancje zawarte w dymie papierosowym i spalinach

- promieniowanie jonizujące i nadfioletowe

- dieta wysokotłuszczowa, stres

Objawy choroby nowotworowej:

- utrata masy ciała, stany gorączkowe, utrata apetytu, długotrwałe osłabienie, wyniszczenie, zmiany skórne, zmiany wielkości i kształtu np. piersi, biegunki

HOROBY UKŁADU KRĄŻENIA- nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, niewydolność serca, wady zastawek, arytmia, miażdżyca, zapalenie żył itd.

Przyczyny:

- nieprawidłowa dieta prowadząca do otyłości

- cukrzyca

- palenie tytoniu

- nieprawidłowy tryb życia

Objawy:

- ból w klatce, duszność, osłabienie, omdlenia, nudności, bladość lub czerwone zabarwienie twarzy

Jak pomóc sercu?

- leczenie zachowawcze niefarmakologiczne

- zmiana diety, ograniczenie spożycia kawy, tłuszczów zwierzęcych, cukrów

- uprawianie sportu

CHOROBY PSYCHICZNE- DEPRESJA- choroba emocjonalna, której towarzyszą długotrwałe bóle serca i żołądka, bóle głowy i pleców; depresja dotyka głównie ludzi w wieku 40-60 lat przede wszystkim kobiety; cierpi na nią 10% ludzi na świecie

Czynniki ryzyka:

- bieda

- stres

- podatność na zachorowania, izolacja społeczna, tragedie osobiste, problemy zawodowe, udział w katastrofach

Objawy depresji:

- niezdolność do odczuwania przyjemności

- brak radości z życia

- negatywne widzenie świata

- brak zaufania do otoczenia

- skłonność do izolacji, napady lęku

MIGRENA- choroba XXI wieku, zespół nawracających silnych bólów głowy z zaburzeniami widzenia i dolegliwościami gastrycznymi

Czynniki wewnętrzne:

- menstruacja

- wysokie ciśnienie, przemęczenie

- niedokrwistość

- stany zapalne zębów/ zatok, bóle kręgosłupa

Czynniki zewnętrzne:

- dym tytoniowy

- podróże, głód, duże dawki leków przeciwbólowych

Czynniki emocjonalne:

- niepokój, depresje, napięcie emocjonalne

Objawy:

- silny i pulsujący ból głowy

- nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło i na dźwięk

AIDS- zespół nabytego upośledzenia odporności, zakażenie wirusem HIV poprzez kontakt z zakażoną krwią/ nasieniem/ wydzieliną z pochwy/ mlekiem matki; pierwszego wirusa wykryto u małp, koty też są nosicielami)

Objawy:

- okresowa gorączka( ponad 38*C)

- zapalenie płuc, spadek masy ciała, powiększenie węzłów chłonnych wpływających na odporność, biegunka, potliwość

- uczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego

Jak dbać o zdrowie?

• Dbałość o tryb życia, przestrzeganie higieny

• Prawidłowe odżywianie się, uprawianie sportów, odpoczynek i sen

• Brak lub skuteczna rezygnacja z uzależnień

• Rozwój odporności na stres i technik relaksacyjnych przeciwdziałających stresowi, regularne badania lekarskie

14-10-2012r.

WYLEW

OBJAWY POSTĘPOWANIE

- trudności z mówieniem lub widzeniem - poprosić by się uśmiechnął

- częściowy/ jednostronny paraliż - by podniósł ręce do góry

- położyć osobę by nie

wykonywała żadnych czynności,

wezwać pogotowie

Przyczyny wylewu: miażdżyca, wysokie ciśnienie

CUKRZYCA

Przyczyny:

• Trzustka nie wydziela insuliny lub wydziela jej za mało

• Czynniki genetyczne

• Czynniki żywieniowe, stresogenne, alkoholizm, stany zapalne trzustki

Istota choroby:

• Trzustka: hormony: insulina i glucagon

• Insulina- obniża poziom cukru we krwi umożliwiając jej wejście do komórek

• Glucagon- podnosi poziom glukozy we krwi kiedy jest za niski, czerpiąc go z glikogenu wątroby

• Prawidłowy poziom cukru we krwi obwodowej na czczo 80-100mg%; 2 godziny po jedzeniu do ok. 140mg%

• Mocz nie powinien zawierać glukozy

TYPY CUKRZYCY:

• Typu I( cukrzyca młodzieńcza)- wysepki langerhansa zostają zniszczone i trzeba podawać insulinę od zewnątrz; insulino zależna; często u dzieci lub podczas ciąży

• Typu II ( cukrzyca wieku starszego)- trzustka wydziela coraz mniej insuliny, leczenie dietą/ środkami doustnymi pobudzającymi trzustkę; im większy poziom cukru tym bardziej człowiek ma ochotę na słodycze

OBJAWY:

• Polifagia- wzmożone łaknienie

• Polidypsja- zwiększone pragnienie

• Poliuria- wzmożone wydalanie moczu

• Spadek wagi ciała lub otyłość( przeważanie przy typie II)

• Senność

• Świąd skóry, owrzodzenia, swędzenie

BADANIA:

• Krzywa cukrowa- norma do 6.4 mmol/l obciążenie 75g glukozy po 1 godzinie norma do 11.1 mmol.l po 2 godzinach norma do 7.8 mmol/l

• Poziom cukru we krwi obwodowej przy pomocy glukometru

• Poziom cukru w moczu- paski do badania moczu

• Ciała ketonowe w moczu- paski chemiczne mające woń acetonu, przy śpiączce cukrzycowej zapach z ust zgniłych jabłek

LECZENIE:

• Systematyczne badania poziomu cukru

• Wstrzykiwanie insuliny

• Dieta

• Wysiłek fizyczny

INSULINA:

• Szybko działająca, podawać przed każdym posiłkiem

Humalog i Actrapid- 15 minut po podaniu działają do 6 godzin

• Wolno działająca- podawać 1-2 x dobę- „tło”

Lantus- 24 godziny i Levemir – 12-13 godzin( dla tych, którzy nie wysilają się)

DIETA:

• Wyeliminować cukry proste( ciasta, słodycze, soki owocowe, napoje słodzone)

• Ograniczyć tłuszcze

• Spożywać produkty wysokobiałkowe i produkty balastowe( nie dostarczają wartości ale wypełniają żołądek stąd poczucie sytości, oczyszczają przewód pokarmowy)

• Warzywa zwłaszcza fasolka i szparagi

• Pić dużo wody

WYMIENNIKI WĘGLOWODANOWE:

• I wymiennik węglowodanowy(WW)

- to taka porcja produktu, która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych( bez błonnika)

Przykłady:

1. 1 WW= 1/3 bułki kajzerki( ok. 20g)

2. 1 maly ziemniak ok. 80g

3. 2 średnie marchewki ok. 270g

4. Pół dużej gruszki ok. 110g

5. 2 płaskie łyżeczki cukru 10g

HIPOGLIKEMIA- zbyt niski poziom glukozy we krwi

Przyczyna:

• Podanie zbyt dużej dawki insuliny

• Spożycie zbyt małej ilości pokarmu

• Pokarm małokaloryczny jak na tą przyjętą dawkę

Objawy:

• Pobudzenie, skóra wilgotna, poty, drżenie rąk, „wilczy głód”, agresja

Postępowanie:

• Podać słodki napój, 5-8 kostek cukru

• Nie pozwolić choremu na wykonywanie żadnego wysiłku, zapewnić spokój i dyskrecję

Efekt:

• Utrata przytomności

HIPERGLIKEMIA- wysoki poziom cukru we krwi

Przyczyna:

• Niedobór insuliny, zbyt obfity i wysokokaloryczny posiłek

• Brak wysiłku fizycznego

OBJAWY:

• Senność, sucha skóra

• Częste oddawanie moczu, apetyt na słodycze

• Większe pragnienie i łaknienie

EFEKT:

• Śpiączka cukrzycowa( niezdiagnozowana może zakończyć się śmiercią)

• Utrata wzroku

CO ZROBIĆ?

• Kontrola poziomu cukru

• Podanie insuliny!

• 1 jednostka insuliny obniża poziom glukozy o ok. 30mg%( cecha indywidualna)

KONTROLA PRZEBIEGU CHOROBY:

• Badanie poziomu glukozy we krwi 80-140 ok.

• Podawanie insuliny- obniża poziom

• Odpowiednia dieta- reguluje

• Aktywność fizyczna- obniża

EDUKACJA CHOREGO:

• Współpraca z lekarzem/ pielęgniarką

• Otwartość w środowisku( szkoła, zakład pracy)

• Poinformowanie nauczyciela

NIEZBĘDNIK UCZNIA DIABETYKA:

• Gleukometr+ paski testowe+ autolet

• Wstrzykiwacz do insuliny – „peny”

• Zeszyt samokontroli

• Kanapka, słodycze( gdy niedocukrzenie)

PONADTO W DOMU:

• Paski testowe do badania cukru we krwi i moczu

• Zapas insuliny

• Leki uzupełniające przepisane przez lekarza

INSULINOWE WPADKI:

• Przy stosowaniu insuliny krótko działającej, przerwy między posiłkami nie dłuższe niż 5h

• Jeśli chcesz pominąć posiłek musisz zbadać poziom cukru bo może trzeba będzie podać kilka jednostek insuliny

• www.diabetyk.pl , czasopismo „Diabetyk”

CHOROBY CYWILIZACYJNE WYNIKIEM ZŁEGO ODŻYWIANIA

1. OTYŁOŚĆ I NADWAGA

• W XXI w. otyłość groźna, bezpośrednia przyczyna wielu chorób w tym chorób cywilizacyjnych

• W 2005r. otyłość i nadwaga stanowiły problem dla blisko 13% nastolatków w wieku 13-15 lat

Przyczyny otyłości:

• Zachwianie równowagi pomiędzy spożyciem energii a wydatkiem, co stanowi źródło tzw. otyłości prostej

• Współistnienie chorób np. zaburzenia psychiczne czy układu nerwowego związane z oddziaływaniem leptyny( hormon sytości) na ośrodkowy układ nerwowy

SYLWETKA TYPU JABŁKO:

• Gromadzenie tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej( nogi szczupłe, brzuch wiekszy od piersi, piersi średnie)

• Efekt piłki na brzuchu

• Otłuszczenie narządów wewnętrznych

• Częściej dotyczy mężczyzn

SYLWETKA TYPU GRUSZKA:

• Tkanka tłuszczowa odkłada się na biodrach, pośladkach, udach

• Narządy wewnętrzne nie ulegają otłuszczeniu

• Efekt okrągłych bioder

• Spotykana częściej u kobiet

OTYŁOŚĆ TYPU MIESZANEGO:

• Połączenie sylwetki gruszki i jabłka

SKUTKI OTYŁOŚCI:

• Skutki mogą wystąpić po wielu latach zmagania się z nadmierną masą ciała

• Choroby układu krążenia: miażdżyca, niedokrwienna choroba serca, nadciśnienie tętnicze

• Cukrzyca

• Niektóre nowotwory

• Choroby zwyrodnieniowe kości

• Bezpłodność( zespół policystycznych jajników)

• Chorzy izolują się od społeczeństwa

• Rezygnacja z wielu aktywności społecznych i kulturowych

• Szczególnie dotyczy dzieci

• W większości przypadków otyłość towarzyszy przez całe życie

• Większość przypadków związana jest z nieprawidłowym schematem żywienia w domu

• Otyli rodzice nie potrafią racjonalnie dozować pokarmów

• Problem stanowią wzorce kulinarne uwzględniające zbyt duży udział tłuszczu w diecie

JAK UNIKAĆ NADWAGI I OTYŁOŚCI?

• Należy dbać o prawidłowy rozwój dziecka nie tylko w kontekście jego żywienia w domu ale także w zakresie edukacji żywieniowej

• 80% przypadków otyłości rozpoczyna się w dzieciństwie

• Osoby dorosłe powinny stale kontrolować swoją masę ciała zwłaszcza gdy w rodzinie występuje otyłość

ROZWOJOWI OTYŁOŚCI SPRZYJA:

• Rodzinne powielanie złych nawyków żywieniowych

• Niedbałość o żywienie dziecka w czasie zajęć szkolnych( drugie śniadanie w postaci słodyczy)

• Brak aktywności fizycznej

• Niewłaściwe zachowanie związane ze spędzaniem wolnego czasu w rodzinie

• Nadmiar tłuszczu w technologii [przyrządzania potraw

• Duże spożycie tzw. tłuszczów ukrytych ( ciasto, rogale francuskie, Fast food, ciasta kruche, kotlety, wieprzowina)

• Smażenie potraw, produkty przygotowane na głębokim tłuszczu( frytki, pączki)

• Zbyt duże spożycie cukrów prostych

EDUKACJA ŻYWIENIOWA:

• Wspieranie osób otyłych w działaniach zmierzających do utraty nadmiernej masy ciała