Las (biocenoza leśna) - kompleks roślinności swoisty dla danego kontynentu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują.

Gospodarka leśna - gałąź gospodarki narodowej obejmująca użytkowanie lasu (głównie produkcję drewna) oraz działania związane z utrzymaniem trwałości drzewostanów w warunkach ich eksploatacji: hodowlę, ochronę, utrzymanie i powiększanie zasobów leśnych, a także gospodarowanie zwierzyną leśną. Dodatkowymi elementami gospodarki leśnej są: pozyskiwanie płodów runa leśnego, choinek, roślin leczniczych oraz realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu, związanych z ochroną powietrza, wód i gleby.

Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:

• powszechnej ochrony lasów,

• trwałości utrzymania lasów,

• ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,

• powiększania zasobów leśnych.

Gospodarka leśna realizowana jest w oparciu o:

• ustawę o lasach Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59,

• politykę leśną państwa,

• ustawę o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju,

• zalecenia konwencji międzynarodowych.

Znaczący wpływ na warunki prowadzenia gospodarki leśnej mają przepisy ustawy o ochronie przyrody.

W ciągu ostatnich kilku wieków człowiek znacznie przeobraził krajobraz naturalny Ziemi. Potrzeba zwiększenia produkcji żywności przyczyniła się do zmiany proporcji między różnymi formami użytkowania ziemi. Lasy, oraz formacje trawiaste zostały zamienione na grunty orne. Lasy to obszary zadrzewione, do których oprócz zwartych obszarów leśnych zalicza również tereny pokryte przez drzewa minimum w 20 % w krajach rozwiniętych i w 10 % w krajach rozwijających się. Ocenia się, że zajmują one obecnie ok. 40 mln km², co stanowi 30 % powierzchni zamieszkanych lądów. 

Rozmieszczenie lasów na kuli ziemskiej jest bardzo nierównomierne. Największy pas leśny (ok. 12 mln km ²) rozpościera się na półkuli północnej w Eurazji i Ameryce Północnej, w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego. Tworzą go bory składające się z niewielu gatunków drzew iglastych, głównie: sosny, jodły, świerka, modrzewia, limby syberyjskiej  oraz domieszki brzozy, rzadziej osiki i olchy. W obrębie tego pasa leśnego, przede wszystkim, znajdują się: ogromny obszar tajgi syberyjskiej, duże masywy leśne Kanady i znacznie mniejsze powierzchniowo lasy na terytorium Szwecji i Finlandii. Obszar ten nazwano tajgą. W ostatnim okresie powierzchnia lasów na tych terenach nieco wzrosła.

Drugi rozległy pas, aczkolwiek mniej zwarty, tworzą kompleksy leśne znajdujące się w pobliżu równika. Formacje te miejscami sięgają zwrotników (tropikalne wilgotne dżungle, lasy podzwrotnikowe). W przeciwieństwie do tajgi, istnieje tam ogromne bogactwo gatunków lasotwórczych. Najważniejsze gospodarczo gatunki o takich nazwach handlowych jak: heban, mahoń, palisander, drzewo żelazne, araukaria są szczególnie pożądane.

Łączna powierz­chnia lasów równikowych, na ogół trudno dostępnych do eksploatacji, wynosi ok. 16 mln km². Najrozleglejsze kompleksy lasów tej strefy posiadają: Brazylia (Amazonia), Indonezja i kraje Azji Południowo-Wschodniej, państwa leżące w dorzeczu rzeki Kongo i kraje nad Zatoką Gwinejską. Między wymienionymi pasami rozpościerają się głównie lasy miesza­ne i liściaste klimatu umiarkowanego (największą powierzchnię mają one w Stanach Zjednoczonych, niektórych krajach europejskich i Japonii).Stosunek powierzchni zajmowanej przez lasy do ogólnej powierzchni danego terenu to jego lesistość. 

Kraje świata wykazują silne zróżnicowanie w zakresie powierzchni zajmowanej przez lasy. Państwa pustynne lub leżące na obszarach stepowych są prawie całkowicie bezleśne. Przykładem mogą być kraje Półwyspu Arabskiego, Egipt czy Libia, gdzie brak jest klasycznych lasów. Małą lesistość wykazuje stepowy Urugwaj, a także wyżynno-górski Afganistan (po ok. 3 %). Niewiele lasów jest również w tak dużych ludnościowo i powierzchniowo krajach świata, jak Chiny (13 %) i Indie (20 %). W Europie najmniej lasów jest w Wielkiej Brytanii (8 %) i Danii (12 %), najwięcej natomiast w Finlandii (69 %) i Szwecji (62 %). Lesistość Polski, a także innych krajów Europy Środkowej, gdzie lasy od dawna intensywnie wycinano jest mniejsza niż średnia europejska i obecnie wynosi w granicach 28 %. W okresie powojennym powierzchnia lasów w Polsce zwiększyła się na skutek prowadzonych zalesień.

Państwem o największej powierzchni lasów na świecie jest Rosja. Średnia lesistość tym kraju kształtuje się w granicach 45 %. W Azji największe zalesienie mają kraje Półwyspu Indochińskiego takie jak: Kambodża (76 %), Birma, Laos oraz górzysta Japonia (67 %). Na kontynentach amerykańskich największe wskaźniki lesistości wykazują: Surinam (92 %), Gujana, Kolumbia i Brazylia (58 %). Mimo że w liczbach bezwzględnych Kanada i Stany Zjednoczone posiadają dużo lasów, to wskaźniki procentowe ich lesistości są raczej niewielkie. Dużą lesistością odznacza się też Papua Nowa Gwinea (83 %), natomiast w Afryce Demokratyczna Republika Konga (76 %), Gabon (75 %), Republika Środkowoafrykańska i Republika Konga.

Obszary leśne na świecie

Pierwotna powierzchnia lasów naturalnych jest trudna do oszacowania, przede wszystkim ze względu na długi okres oddziaływań człowieka na krajobraz. Naturalne zmiany klimatu w ostatnich kilkunastu wiekach również wpłynęły na zmianę zasięgu lasów na świecie. Z dużym przybliżeniem utratę powierzchni lasów naturalnych można określić przez porównanie obecnego rozmieszczenia lasów z zasięgiem obszarów, na których współcześnie występują opady, typy gleb i inne warunki odpowiednie dla rozwoju lasów, a ich nieobecność na tych terenach jest skutkiem gospodarczej działalności człowieka.

GOSPODARKA LEŚNA

Człowiek w różnym stopniu wykorzystuje lasy. Podstawowym produktem uzyskiwanym z formacji leśnych jest drewno. Pozyskanie drewna zależy od wielkości zasobów, ich dostępności oraz stopnia zmechanizowa­nia gospodarki leśnej. Zużycie drewna na świecie, które systematycznie rosło, w ostatnich latach uległo niewielkiemu ograniczeniu. Najwięcej drewna pozyskują: Stany Zjednoczone  prawie 500 mln m3, Chiny (ponad 300 mln m³), Indie (300 mln m³), Brazylia (220 mln m³), Indonezja (200 mln m³), Kanada (190 mln m³), oraz Nigeria (120 mln m³). Dużo drzew, ale wyraźnie mniej od wyżej wymienionych państw, wycinają także Malezja, Szwecja, Demokratyczna Republika Konga, Finlandia, Etiopia, Filipiny, Kenia i Niemcy. 

W krajach rozwiniętych drewno stosuje się głównie w budownictwie, górnictwie, meblarstwie, przemyśle celulozowo-papierniczym i zapałczanym. W państwach rozwijających się bardzo dużo drewna zużywa się w gospodarstwach domowych na opał. Niektóre cenne gatunki są eksportowane, często jednak w stanie nie obrobionym. Zużycie drewna w gospodarce światowej nie maleje. W ostatnich kilkudziesięciu latach szczególnie szybko rozwija się produkcja tworzyw drzewnych, które mogą mieć postać drewna litego lub materiałów drewnopodobnych. Drewno lite, pod wpływem obróbki termicznej, impregnacji i prasowania, cechuje się lepszymi właściwościami fizykochemicznymi niż drewno naturalne. Jest ono twardsze, bardziej sprężyste, odporniejsze na ścieranie i na rozkład biologiczny. Z odpadów powstających przy obróbce drewna produkuje się materiały drewnopodobne. Rozdrobniony materiał drzewny spaja się za pomocą naturalnego lepiszcza (ligniny) lub specjalnych klejów i formuje w płyty drzewne. Płyty te mają szerokie zastosowanie w budownictwie i meblarstwie. 

Gospodarka drewnem jest ciągle mało racjonalna, gdyż większość pozyskanego drewna (ponad 56 %) przeznacza się na opał. Najwięcej drewna na opał produkuje się w Azji i Afryce. Wykorzystanie tego surowca na cele opałowe jest mało racjonalne, jednak w krajach rozwijających się, ze względu na brak środków na zakup innych paliw, stanowi ono główne źródło energii w gospodarstwach domowych. W wielu krajach, zwłaszcza afrykańskich i azjatyckich, taka gospodarka powoduje wylesianie znacznych obszarów szczególnie wokół miast. W krajach rozwiniętych drewno stanowi surowiec przemysłowy. W zaspokojeniu zapotrzebowania na drewno przemysłowe największą rolę odgrywają lasy strefy umiarkowanej półkuli północnej. Lasy tropikalne są o wiele trudniejsze w eksploatacji. Wynika to z trudnej dostępności zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych, ich wielogatunkowości i gęstości pozyskiwanego drewna. Jednakże pozyskiwanie drewna z lasów tropikalnych w ostatnich dziesięcioleciach szybko rośnie. 

Mimo że w produkcji drewna ogółem kraje rozwijające się wyprzedzają kraje uprzemysłowione, to jednak przemysł drzewno-papierniczy jest tam w dalszym ciągu słabo rozwinięty i dostarcza jedynie około 26 % tarcicy oraz 21 % światowej produkcji papieru. Wśród krajów odgrywających poważną rolę w produkcji papieru prawie nie ma krajów rozwijających się. Stany Zjednoczone oraz Kanada dostarczają aż 38 % światowej produkcji papieru. Trzy kraje azjatyckie: Japonia, Chiny i Korea Południowa produkują łącznie ponad 22 % papieru, a pięciu głównych producentów europejskich

Dla potrzeb gospodarki leśnej dzieli się lasy na szereg typów. W zależności od przyjętych kryteriów lasy można dzielić na różne sposoby, np. biorąc pod uwagę klimat i strefowy układ roślinności, w bardzo skrótowy sposób lasy można podzielić na:

• lasy iglaste strefy chłodnej,

• lasy mieszane strefy umiarkowanej,

• wilgotne lasy równikowe,

• wilgotne lasy tropikalne zrzucające liście,

• lasy suche

 

Ze względu na ich skład i przynależność geograficzną można wyróżnić:

• lasy iglaste,

• lasy liściaste,

• lasy mieszane.

 

Z uwagi na zagospodarowanie lasów można zróżnicować je na:

• lasy ochronne,

• lasy gospodarcze,

• lasy odroślowe.

Głównymi jej założeniami gospodarki leśnej są:

 

• ilość pozyskiwanego drewna nie może przekraczać wielkości przyrostu masy drzewnej;

• konieczność zalesiania obszarów, na których prowadzono wyrąb;

• zakładanie rezerwatów leśnych i parków narodowych.

 

Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:

• powszechnej ochrony lasów,

• trwałości utrzymania lasów,

• ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,

• powiększania zasobów leśnych.

Gospodarka leśna realizowana jest w oparciu o:

• Ustawę o lasach,

• Politykę Leśną Państwa,

• Ustawę o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju,

• Zalecenia konwencji międzynarodowych.

 

Niestety, w większości krajów gospodarka leśna ma charakter rabunkowy. O racjonalnej bądź rabunkowej gospodarce leśnej świadczy ilość pozyskiwanego drewna użytkowego w stosunku do ilości pozyskiwanego drewna ogółem – im ilość pozyskiwanego drewna użytkowego jest większa, tym bardziej racjonalna jest gospodarka leśna 

Ostatnio silnie akcentuje się rolę lasu w przeciwdziałaniu skutkom koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze i ochronie przed efektem cieplarnianym. Z tym wiąże się konieczność zmniejszenia wyrębów lasów równikowych, głównie w Amazonii i dorzeczu Konga oraz przyspieszenia rotacji drzew w strefach umiarkowanych. Chodzi o odmłodzenia lasów, poprzez zakładanie plantacji. Młode lasy silniej asymilują i lepiej oczyszczają atmosferę. Jak dotychczas, takie plantacje powstają głównie w krajach rozwiniętych, zwłaszcza w Europie, gdzie sadzi się szybko rosnące topole i wierzby, oraz w Australii, gdzie podobną rolę spełniają eukaliptusy.