A.Flis – „Cechy konstytutywne kultury europejskiej”

• Czym wyróżnia się tzw. „kultura europejska” na tle innych kultur:

- Zasadą organizującą funkcjonowanie świata łacińskiego stała się innowacyjność i ciągła zmiana, podczas gdy świat prawosławny zdominowany został przez konserwatyzm i tradycjonalizm;

- Termin „cywilizacja europejska” używany jest jako synonim „cywilizacji Zachodu” i obejmuje swoim zasięgiem cały krąg kultury europejskiej;

- kultura Europy stała się tzw. „pars pro toto”, synonimem kultury europejskiej z uwagi na swój zdumiewający dynamizm rozwojowy i bezprecedensową ekspansywność na przestrzeni ostatnich wieków;

- Kultura europejska jest dziś kulturą światową, obecną we wszystkich zakątkach kuli ziemskiej, a proces globalizacji oznacza po prostu postępującą westernizację całej wspólnoty ludzkiej, kopiującej wytwory materialne, itd. wywodzące się genetycznie właśnie z Europy;

• 2 typy racjonalności: instrumentalna i koherencyjna - charakterystyka i przykłady. Która z nich dominuje w Europie?

Racjonalność instrumentalna – zastosowanie dostępnych środków do realizacji założonego celu, ograniczone zastosowania i dotyczyć może jedynie celów specyficznych, dających się zmierzyć albo skalkulować, takich jak zysk finansowy, liczba pozyskanych wyborców, wysokość zdobytego szczytu, itd., immanentna cecha działania, optymalizacja działań, stała maksymalizacja funkcji dwóch zmiennych: nakładów i skutków, kosztów i zysków, prowadzi do innowacji;

Racjonalność koherencyjna – zgodność z regułami, spoistość, traktowanie w podobny sposób przypadków, racjonalność negatywna, unikanie błędów, respektowanie zobiektywizowanych wzorów myślenia i działania, niesprzeczność i spójność wewnętrzna, charakterystyczna dla wszystkich zbiorowości ludzkich, np. czary u ludów pierwotnych, których rezultatem bywa śmierć. To własność pochodna, przenoszona przez relację zgodności z istniejącymi wzorami, zastosowanie w sytuacjach płynnych, wieloaspektowych, np. małżeństwo preferencyjne określające potencjalnego partnera w kategoriach stosunków pokrewieństwa; (chyba dominuje?);

Obie te racjonalności nie wykluczają się nawzajem, a dopełniają się.

• Co oznacza metafora „zwierzę unikające gaf?

Zwierzę unikające gaf – człowiek całe życie dąży do realizacji wyznaczonych celów, a także uczymy się określonych ról społecznych w taki sposób, aby nie ściągać na siebie zbyt wielu nieprzychylnych uwag;

Równoległe uczestnictwo w wielu grupach wymaga zdolności do poruszania się w obrębie wielu systemów normatywnych, a także płynnego przechodzenia z jednego systemu do innego;

• Rola nauki dla kultury europejskiej

- Kultura europejska kładzie nacisk na działanie, jej szczególnym rysem jest przekonanie o wyróżnionej pozycji człowieka w świecie, kontrastujące nad wyraz z koncepcją kosmowitalnej jedności charakterystyczną dla wielkich cywilizacji Wschodu;

- Desakralizacja świata, klasyczne pojęcie kosmosu jako jednorodnej i wszechobejmującej całości rozpadło się w myśli chrześcijańskiej na dwa przeciwstawne człony;

- Wcześniej natura była uważana za boską, więc człowiekowi nawet się nie śniło, by móc nad nią panować;

- Wcześniej – nauka sama dla siebie, mająca wyłącznie cechy poznawcze, wyjaśnianie świata, ocenianie w kategoriach epistemologicznych;

- Dziś – nauka ku osiągnięciu określonych celów, okiełznaniu natury, przejęciu przez człowieka niemalże absolutnej władzy nad otaczającą go rzeczywistością - wpływ aktywizmu;

• Aktywizm i antropocentryzm jako wyróżniki kultury europejskiej, w kontraście do innych kultur/cywilizacji

- Pogląd antropocentryczny brutalizował stosunek człowieka do przyrody, uważano, że gdyby człowiek zniknął z kuli ziemskiej, „wszystko błądziłoby tylko w przestrzeni bez celu i przeznaczenia, a świat cały wyglądałby jak miotła”, człowiek odznaczać się miał siłą intelektualną, pozwalającą mu panować nad światem i podążać w wytyczonym przez siebie kierunku, opozycja kultura-natura, która w następnych stuleciach odcisnęła głębokie piętno na cywilizacji Zachodu;

- Aktywizm – symbolem był Prometeusz, nagi i bezbronny człowiek który stał się twórcą swojej cywilizacji, ludzie stworzyli swój własny raj i nieustannie go doskonalą, dostarczanie takiej wiedzy o przyrodzie, która pozwoliłaby zapanować człowiekowi nad ziemią i wyzyskać dla własnych celów jej siły;

• Pojmowanie czasu: cykliczne i linearne - jakie ma konsekwencje dla myślenia o świecie, dla działań człowieka?

Cykliczne pojmowanie czasu – koncepcja grecka – motyw koła fortuny, wykluczenie wszelkiej rzeczywistej nowości, przyszłość jest z góry określonym, zamkniętym scenariuszem, a teraźniejszość – powtórzeniem tego, co było, natomiast wszelki czas – czasem przeszłym. Zbawienie w takiej koncepcji byłoby wyłącznie ucieczką od świata czasu, utożsamianego z niepokonanym losem, w czasie cykli nic nie ginie i nic nie powstaje;

Linearne pojmowanie czasu – czas unikatowym, ukierunkowanym ciągiem zdarzeń esencjalnie ustrukturalizowanym, pozytywna orientacja ku przyszłości, człowiek, który pragnie uratować siebie, musi uciec od czasu biegnąc ku przyszłości, a także urzeczywistniając swoje istnienie poza czasem, zgodnie z nim wydarzenia historyczne wymagały interpretacji przyczynowo-skutkowej i włączenia w rozległy schemat powszechnej odysei ludzkości;

• Jaki typ postrzegania czasu dominował w różnych kulturach (na przestrzeni wieków)?

Cykliczne pojmowanie czasu – cywilizacja babilońska chińska, hinduska, andyjska, egipska, grecka;

Linearne pojmowanie czasu – Żydzi;

- Absolutyzacja czasu w Europie przed pojawieniem się Reformacji;

- Renesans – myślenie w kategoriach godzin dzięki wynalezieniu zegara;

- Później – minuty i sekundy, które przekształciły czas w jednostkę topograficzną, czyli zbiór odcinków umieszczonych na obwodzie okrągłej tarczy;

• Rola pracy w kulturze europejskiej:

- Praca ludzka kontynuacją boskiego dzieła stworzenia, przybliża człowieka do Boga jako coś, co przekształca go w istotę „bogopodobną”;

- W Grecji i Rzymie w okresie antycznym praca fizyczna traktowana była jako zło konieczne i stanowiła domenę niewolników oraz niższych warstw społecznych;

- Kontrast z mentalnością Wschodu, zgodnie z którą wszelka doskonałość osiągnięta może być jedynie poprzez kontemplację i porzucenie zewnętrznego świata;

- Trwonienie czasu na rozrywki było grzechem;

- Życie wypełnione pracą, ściśle zaplanowane, odznaczające się metodycznym wykorzystaniem czasu, stało się w świetle etyki protestanckiej najwyższym ideałem moralnym;

• Na czym polega kryzys racjonalności europejskiej i jak można z niego wyjść, gdzie szukać rozwiązań?

- Nauka przyczyniająca się do doskonalenia coraz bardziej śmiercionośnych środków prowadzenia wojny;

- Przenika również samą tkankę życia zbiorowego, powodując w niej przemiany, z których zasięgu nie zdajemy sobie jeszcze tak naprawdę sprawy;

- Zanieczyszczenie umysłu przez obrazy – zanieczyszczenie środowiska naturalnego;

- Bezdyskusyjna akceptacja nauki jako poznawczego kontaktu z rzeczywistością, jak też instytucji społecznej – utożsamienie tego, co możliwe z tym, co właściwe (sama tego nie rozumiem, ale ok);

- Zagrożenia ze strony nowoczesnych technologii;

- Cywilizacja Zachodu coraz bardziej zorientowana na działania innowacyjne;

- Do kryzysu Europę doprowadził antropocentryzm i wartości tradycyjne;