 | Pobierz cały dokument Analiza instrumentów pochodnych.docx Rozmiar 201,2 KB |
Analiza instrumentów pochodnych
Instrumenty pochodne - Instrumenty, których cena w sposób pośredni lub bezpośredni zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, zwanego inaczej instrumentem podstawowym.
Instrumenty bazowe:
instr. towarowe,
instr. finansowe,
instr. pochodne.
Kontrakty terminowe jako przykład „pierwszych” pochodnych
Kontraktem terminowym nazywamy umowę, w której osoba zajmująca długą pozycję zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonego towaru
natomiast osoba zajmująca krótką pozycję zobowiązuje się do sprzedania określonego w kontrakcie instrumentu bazowego po ustalonej wcześniej cenie.
Jednocześnie część graczy giełdowych („inwestorów”) zainteresowana dużymi zyskami zaczęła stosować te instrumenty do spekulacji, czyli zarabiania na tych instrumentach, a nie stosowania ich do zabezpieczenia pozycji na instrumentach bazowych.
Dwa główne cele wykorzystania instrumentów pochodnych
Zabezpieczenie przed ryzykiem.
Zabezpieczenie inwestora przed ryzykiem zmiany ceny (wartości) instrumentu bazowego. Można się zabezpieczyć przed wzrostem tej ceny, spadkiem tej ceny, bądź przed obydwoma tymi sytuacjami jednocześnie.
Spekulacja
Uzyskanie ponadprzeciętnych dochodów. Wymaga to jednak przyjęcia wyższego ryzyka, a także dużych umiejętności w inwestowaniu i nie powinno być udziałem drobnych inwestorów
Rodzaje instrumentów pochodnych.
Ze względu na budowę:
- instrumenty „plain vanilla” - o prostej konstrukcji, standardowe, znajdujące się w powszechnym obrocie,
- instrumenty „egzotyczne” - o skomplikowanej konstrukcji, niestandardowe, nie występujące w powszechnym obrocie
Ze względu na prawa i obowiązki stron:
- symetryczne - gdzie obie strony kontraktu mają takie same prawa i obowiązki oraz ponoszą podobne ryzyko,
- niesymetryczne - nie występuje w ich przypadku równość praw i obowiązków oraz różny profil ryzyka ponoszonego przez strony kontraktu
Rynki, na których występują instrumenty pochodne.
Rynek giełdowy (open outcry) - czyli giełdy papierów wartościowych, bądź giełdy towarowe. Instrumenty pochodne występujące na tym rynku charakteryzuje standaryzacja, są powszechnie znane i dostępne dla wszystkich uczestników giełdy. Na tego typu rynkach występują instrumenty takie jak kontrakty futures, opcje i warranty.
Rynek pozagiełdowy (OTC – over the counter) - w dzisiejszym rozumieniu oznacza rynek bez określonej lokalizacji i reguł obrotu, czyli transakcje zawierane bezpośrednio między dwoma stronami, np. dealerami. Jest to rynek prywatnie negocjowanych kontraktów, które nie są podawane do publicznej wiadomości. W ten sposób dokonuje się obrót kontraktami forward, swapami, ale także opcjami.
Systemy automatycznego kojarzenia stron - działające jako odrębne spółki np. Globex lub jako jeden z systemów na danej giełdzie. Systemy takie opierają się na takich samych zasadach, jak te panujące na tradycyjnych parkietach, a ponadto zapewniają swym uczestnikom anonimowość. Inwestorzy wysyłają swe polecenia kupna/sprzedaży do centralnego systemu, skąd wysyłane są one do wszystkich uczestników rynku. System identyfikuje możliwe do zawarcia transakcje kierując się ceną, wolumenem i innymi istotnymi z punktu widzenia rynku wielkościami.
Strategie inwestycyjne na rynku instrumentów pochodnych.
ARBITRAŻ (wyrównywanie cen)
Polega na wykorzystaniu różnic cen tych samych instrumentów finansowych na dwóch lub więcej rykach (np. na rynku terminowym i na rynku kasowym w przypadku kontraktów futures), poprzez równoczesne kupno i sprzedaż.
Celem arbitrażu jest osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka zmiany ceny.
Zastosowanie arbitrażu umożliwia osiągnięcie zysku niezależnie od tego, czy wartość instrumentu bazowego wzrośnie czy spadnie.
HEDGING (zabezpieczenie przed ryzykiem)
Polega na wykorzystaniu instrumentów pochodnych w celu minimalizacji ryzyka zamiany ceny instrumentów bazowych.
Jest to również transfer ryzyka na inne podmioty, które są skłonne przejąć ryzyko w celu osiągnięcia zysku.
Zabezpieczenie takie chroni przed niekorzystną zmianą cen, ale ma też swoje wady. W przypadku korzystnej zmiany cen tracimy zyski, które osiągnęlibyśmy gdyby nasz portfel nie był zabezpieczony.
SPEKULACJA (kupowanie ryzyka)
Polega na wykorzystaniu nieefektywności rynków finansowych w celu osiągnięcia ponadprzeciętnych zysków. Wiąże się to z podjęciem większego ryzyka inwestycyjnego. Spekulant zajmuje pozycję odwrotną w stosunku do zabezpieczającego się, podejmując tym samym ryzyko, w zamian oczekując zysków w sytuacji korzystnej zmiany cen. Jest to działanie przeciwstawne do hedgingu.
W Polsce instrumenty pochodne są przedmiotem obrotu na:
- publicznym rynku giełdowym – GPW,
- rynku pozagiełdowym – CTO,
- rynku wykreowanym przez banki komercyjne,
- giełdach towarowych.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie rozpoczęła notowania instrumentów pochodnych w roku 1998. Były to kontrakty terminowe na indeks WIG20, obejmujący akcje dwudziestu największych i najbardziej płynnych spółek z warszawskiego parkietu.
Tym samym został otwarty nowy rozdział w historii polskiego rynku kapitałowego. Inwestorzy giełdowi otrzymali pierwszy instrument, który umożliwia zarabianie zarówno na wzrostach, jak i na spadkach cen akcji na warszawskiej giełdzie.
Pochodne na GPW
Kontrakty terminowe na WIG 20 to ponad 90% obrotu pochodnymi na GPW
Dalej w kolejności występują kontrakty na akcje i kontrakty na waluty
Pochodne = derywaty (derivatives)
Wartość waloru pochodnego jest ściśle związana z aktywem pierwotnym lub np. stopą procentową
Futures oraz niektóre opcje są przedmiotem obrotu giełdowego
Forwards oraz niektóre opcje są przedmiotem obrotu pozagiełdowego
Kontrakty Forward i roszczenia warunkowe
| Roszczenia warunkowe zwane opcjami: |
|---|
| Call: PRAWO do kupna |
Kontrakty Forward
„Kastomizowane”: brak rynku wtórnego
Zajmujący pozycję długą jest zobligowany do zakupu; krótką do sprzedaży
Dotyczą określonych aktywów (waluty, akcje, obligacje, indeksy)
Jasno określone daty transakcji
Zajmujący długą pozycję zyskuje gdy cena aktywu przekroczy cenę Forward
Zajmujący krótką pozycję zyskuje gdy cena aktywu będzie poniżej ceny Forward
Kontrakty Futures
Standaryzowane instrumenty typu Forward
Obracane na zorganizowanym rynku
Handel nimi oparty jest na obowiązkowych depozytach
Brak ryzyka upadłości – niewywiązania się z kontraktu
Zestawienie podstawowych cech kontraktów terminowych Forward i Futures
Swapy
Ekwiwalent serii powiązanych kontraktów Forward
Prosty Swap na stopach procentowych
Jedna ze stron płaci według stałego oprocentowania
Druga strona opiera płatności na zmiennej stopie procentowej
Płatności mogą być oparte na stopach procentowych lub na zwrotach z indeksów/akcji/portfeli
Swap odsetkowy, polegający na zamianie płatności odsetek (od zobowiązań w tej samej kwocie i w tej samej walucie) między stronami kontraktu, z których jedna płaci odsetki według stałej a druga strona według zmiennej stopy procentowej;
Swap towarowy, polegający na zamianie płatności naliczonych na podstawie cen ustalonej ilości określonego towaru.
Swap walutowy, polegający na zamianie zobowiązań wyrażonych w równych walutach między stronami kontraktu (np. jedna strona ma kredyt w CHF a druga strona w PLN i w wyniku zawarcia kontraktu swap „zamieniają się” płatnościami),
Użyteczność i krytyka derywatów
Derywaty są krytykowane jako instrumenty ryzykowne i sprzyjające nadmiernej spekulacji
Korzyści wynikające z rynku instrumentów pochodnych
Źródło informacji cenowej
Niższe koszty transakcji rzeczywistych
Możliwość transferu ryzyka
Rola arbitrażu
Prawo jednej ceny głosi, że to samo dobro nie może być sprzedawane po dwóch różnych cenach. W odniesieniu do instrumentów finansowych oznacza to, że ten sam instrument finansowy na dwóch różnych rynkach ma tę samą cenę. Gdyby było inaczej, wówczas pojawiliby się arbitrażyści - [no i …?]
Arbitrażyści kontynuują grę aż do momentu, kiedy ich działania doprowadzą do równowagi popytu i podaży, tzn rynek na powrót staje się efektywny.
Forwards – instrumenty i rynek
Długa pozycja (obligo zakupu – ”długi”)
Za cenę ustaloną w kontrakcie „długi” zobowiązuje się kupić instrument bazowy/wykupić „krótkiego”
Krótka pozycja (obligo sprzedaży – ”krótki”)
Za cenę ustaloną w kontrakcie „krótki” zobowiązuje się sprzedać instrument bazowy/wykupić „długiego”
Finalizacja kontraktu Forward
Dostawa
Za cenę ustaloną w kontrakcie „krótki” dostarcza aktywo bazowe „długiemu”
Rozliczenie gotówkowe
Przegrany płaci zwycięzcy różnicę pomiędzy ceną kontraktową a rzeczywistą.
Przedterminowa finalizacja kontraktu Forward
Jedna ze stron wykupuje swoje wyjście
Wystawienie kontraktu przeciwnego
Dla nowego uczestnika rynku
Dla dotychczasowego partnera - kasacja transakcji
Dealer tworzy kontrakt pochodny a następnie kwotuje go aby zająć dogodną długą lub krótką pozycję
Użytkownicy, są to przeważnie firmy lub instytucje poszukujące możliwości transferu istniejącego ryzyka
Kontrakty Forward oparte na equity
Mogą być oparte na akcjach, portfelach lub indeksach giełdowych
Przykład: kontrakt Forward na zakup 5.000 akcji AmRest Holdings SE za 90 dni po cenie 81,00 PLN za akcję
Wypłata z kontraktu na indeks giełdowy (lub portfel) opiera na iloczynie uzgodnionej wielkości bazowej i procentowej różnicy pomiędzy ceną forward a rzeczywistą wartością indeksu w dniu rozliczenia
Forward Rate Agreement (FRA)
Pozwala na zamianę zmiennej stopy (floating rate) na płatności oparte na stałej stopie procentowej (fixed rate):
Kwota bazowa
Stała stopa = stopa kontraktu forward
Stopa referencyjna, np. zmienny LIBOR
„Długi” zyskuje kiedy LIBOR > stopy kontraktu
Długą pozycję można odczytywać zobowiązanie do wzięcia (hipotetycznej) pożyczki po stopie kontraktu. „Długi” zyskuje kiedy stopa referencyjna rośnie.
Krótka pozycja oznacza zobowiązanie do udzielenia (hipotetycznej) pożyczki po stopie kontraktu. „Krótki” zyskuje kiedy stopa referencyjna spada.
FRA 3 v 6 lub FRA 3x6 oznacza kontrakt obowiązujący dla okresu rozpoczynającego się za 3 miesiące a kończącego za 6 miesięcy od dnia zawarcia transakcji.
Walutowe kontrakty Forward stanowią zobowiązanie zakupu lub sprzedaży określonej sumy w walucie obcej za określoną kwotę w obcej walucie w przyszłości
Podobnie jak w przypadku innych instrumentów typu Forward rozliczenie gotówkowe opiera się na kwocie niezbędnej do zaspokojenia strony, która poniosłaby stratę z powodu aktualnych niekorzystnych zmian rynkowych stóp procentowych w dniu rozliczenia
Futures – instrumenty i rynek
Kontrakt określa: jakość i ilość dóbr, czas dostawy, sposób dostawy
Giełda określa: minimalne zmiany cenowe (tick), czas dostawy, sposób dostawy, dzienny limit cenowy
Izba rozliczeniowa zabezpiecza płatności dla stron
Depozyt zabezpieczający jest rozliczany, i uzupełniany jeśli to konieczne, każdego dnia.
Depozyt zabezpieczający stanowi gwarancję wykonania zobowiązania a nie pożyczkę
„Długi” kupuje a „krótki” sprzedaje kontrakt
Limity zmiany cen – dla większości kontraktów giełdy określają wartość dziennego limitu zmiany cen w celu uniknięcia zbyt dużych ich wahań
Zyski/Straty nabywcy pozycji długiej
Zyski/Straty nabywcy pozycji krótkiej
Depozyt zabezpieczający
wstępny depozyt (initial margin): składany zanim zacznie się obrót kontraktami ale po jego zawarciu
depozyt obowiązkowy (maintenance margin): jest ustalany wówczas, gdy saldo rachunku zabezpieczającego jest niższe od kwoty depozytu początkowego.
depozyt uzupełniający (variation margin): kwota, którą należy natychmiast uzupełnić rachunek w przypadku strat przewyższających odpowiednie wymagania depozytowe na otwartych pozycjach.
Cena rozliczeniowa/cena wygaśnięcia (settlement price/expiry price): oficjalna cena z daty wygaśnięcia
Handel Futures’ami
Lipcowy kontrakt na dostawę 5.000 buszli (bu.) pszenicy w lipcu, cena Futures wynosi $2 za buszel. Wartość kontraktu 5.000 x $2 = $10.000
„Długi” jest zobligowany do zakupu 5.000 bu. po $2 w lipcu
„Krótki” jest zobligowany do sprzedaży 5.000 bu. Po $2 w lipcu
Zarówno „Krótki” jak i „Długi” składają depozyty w takiej samej kwocie
Jeżeli cena w przyszłości > $2 zyskuje „Długi”, < $2 zyskuje „Krótki”
Marking to market
Kontrakt futures rozliczany jest codziennie na zasadzie „marking to market”.
Zasada „marking to market” przy kontraktach futures polega na tym, że izba rozrachunkowa giełdy (clearing house) codziennie koryguje stan rachunków obu stron kontraktu o zmianę jego ceny w ciągu danego dnia.
W uzasadnionych przypadkach giełdy mogą zażądać korekty częstszej niż dziennej.
Zamykanie pozycji (Futures)
Większość kontraktów Futures jest zamykana przed wygaśnięciem (dostawą).
Na przykład, długa pozycja w lipcowej pszenicy może zostać zamknięta przez zajęcie odwrotnej (krótkiej) pozycji w kontraktach na dostawę pszenicy w lipcu.
Cena Futures na zamknięciu determinuje stratę/zysk z transakcji
Kontrakt Futures z dostawą
T-bond futures
Co dostarczamy: które obligacje
Kiedy dostarczamy: datę dostawy w okresie ‘miesiąca dostawy’
Towary (Commodities): miejsce dostawy; lokalizacja
Opcja dostawy ma wartość dla „krótkiego”
Opcje – instrumenty i rynek
Kupujący opcję (właściciel, długa pozycja, „długi”)
Płaci premię aby nabyć prawo do wykonania opcji po ustalone cenie i dacie w przyszłości
Sprzedający opcję (wystawiający, krótka pozycja, „krótki”)
Sprzedając/wystawiając opcję bierze na siebie obowiązek wykonania postanowień kontraktu
Opcja Call: „długi” ma prawo do nabycia instrumentu bazowego po cenie wykonania (strike); „krótki” ma obowiązek sprzedać/dostarczyć instrument bazowy w dniu wykonania
Opcja Put: „długi” ma prawo do sprzedaży instrumentu bazowego po cenie wykonania (strike); „krótki” ma obowiązek nabyć instrument bazowy w dniu wykonania
Opcja amerykańska może zostać zrealizowana kiedykolwiek przed datą wygaśnięcia lub w dacie wygaśnięcia
Opcja europejska może zostać wykonana tylko w dacie zapadalności
Opcje amerykańskie warte są co najmniej tyle ile odpowiadające im opcje europejskie
Opcje na stopy procentowe: Wypłata (payoff) liczona jako różnica pomiędzy zmienną stopą procentową (floating, np. LIBOR) a stopą wykonania (strike rate)
Wypłata z opcji call opartej na LIBOR wynosi Max[0, (LIBOR – strike rate)] x kwota umowna
(„długi” zyskuje kiedy stopy rosną)
Wypłata z opcji put opartej na LIBOR wynosi Max[0, (strike rate - LIBOR)] x kwota umowna
(„długi” zyskuje kiedy stopy spadają)
Wypłata – naliczana na dzień wygaśnięcia umownego oprocentowania (po dacie wygaśnięcia opcji)
Caps & Floors na stopę %
Cap określa maksymalne płatności realizowane na zmiennej stopie procentowej
Płaci wystawcy kiedy:
Zmienna stopa > stopy cap (strike)
Floor określa minimalne płatności realizowane na zmiennej stopie procentowej
Wystawca płaci kiedy:
Zmienna stopa < stopy floor (strike)
Wartość opcji = wartość wewnętrzna + wartość czasowa (time value)
Wartość wewnętrzna równa się zyskowi/wypłacie w dniu rozliczenia:
Call: Max (0, S – X)
Put: Max (0, X - S)
Wartość czasowa
Premia – wartość wewnętrzna
Znana również jako … wartość spekulacyjna
SWAP’y – instrumenty i rynek
Pojęcie “swap” pochodzi z języka angielskiego i oznacza wymianę, przehandlowanie. Kontrakt SWAP jest umową zawieraną między dwoma lub więcej stronami, dotyczącą wymiany przyszłych płatności według wcześniej określonych zasad. Płatności te, związane są zwykle z instrumentami dłużnymi lub walutami obcymi.
SWAP pomaga zarządzać aktywami i pasywami firmy lub banku. Pozwala na dokonywanie inwestycji lub zaciąganie pożyczek na rynkach, które normalnie byłyby niedostępne lub zbyt kosztowne. Jest wykorzystywany do ograniczania ryzyka stóp procentowych lub wymiany walutowej.
SWAP’y walutowe (ang. currency swap) powstały w wyniku ewolucji pożyczek wzajemnych. Pierwsza transakcja tego typu została zawarta w Londynie w 1979 r.
Jeżeli A pożyczy pieniądze B w zamian za stałe oprocentowanie a B pożyczy identyczną kwotę A na bazie zmiennego oprocentowania to mamy do czynienia ze SWAP’em procentowym.
Jeśli jeden ze strumieni pieniężnych oparty jest na zwrocie z portfela akcji lub zwrocie z indeksu giełdowego to mamy do czynienia ze SWAP’em akcyjnym.
Jeśli pożyczki kwotowane są w różnych walutach to mamy do czynienia ze SWAP’em walutowym.
Instrumenty „szyte na miarę”
Nie są przedmiotem obrotu na jakimkolwiek regulowanym rynku wtórnym.
W zasadzie brak regulacji prawnych.
Zagrożone głównie ryzykiem upadłości-niewypłacalności (default risk).
Głównymi uczestnikami rynku są duże instytucje finansowe.
Opierają się na umowach prywatnych. W konsekwencji zmiana warunków jest bardzo trudna.
Kwota bazowa: suma używana do wyliczania płatności okresowych
Stopa zmienna: przeważnie US LIBOR
Termin: okres funkcjonowania SWAP’u (tenor)
Data rozliczenia: data, w której należności/zobowiązania wynikające ze SWAP’a stają się wymagalne.
SWAP’a można zamknąć prze datą wygaśnięcia poprzez:
Wspólną decyzję obu stron kontraktu.
Zawarcie odwrotnej transakcji SWAP.
Wykonanie swaption.
Znalezienie ‘zastępstwa’ – za zgodą drugiej strony.
SWAP procentowy Plain Vanilla
Stałe stopa procentowa jest wymieniana na zmienną
W żadnym momencie trwania kontraktu nie następuje wymiana kwoty bazowej pomiędzy stronami. Obie pożyczki są w tej samej walucie i wysokości.
Rozliczenie odsetek następuje przez netting.
Płatności odsetkowe wynikające ze zmiennej stopy procentowej płacone obliczane są na początku okresu ale płatne na końcu.
SWAP akcyjny
Przedmiotem SWAP’u jest zamiana zwrotu z portfela akcji na płatności oparte na stałej lub zmiennej stopie procentowej.
Ustalanie wartości portfela może uwzględniać tylko zyski kapitałowe lub zwrot całkowity (+ dywidendy)
Zobowiązany do płatności opartych na zwrocie z akcji
Otrzymuje płatności odsetkowe
Płaci każdy zwrot z portfela
Otrzymuje płatności równe stracie (%) na portfelu
Zobowiązany do płatności opartych na stopie %
Płaci odsetki
Otrzymuje płatności równe zwrotowi z portfela
Płaci płatności równe stracie (%) na portfelu
Przykładowe pytania - zaliczenie
1.W przypadku kontraktu Forward zajęcie długiej pozycji oznacza:
Zobowiązanie „długiego” do kupna instrumentu bazowego (wykup „krótkiego”) za cenę ustaloną w kontrakcie
Prawo „długiego” do kupna instrumentu bazowego (wykup „krótkiego”) za cenę ustaloną w kontrakcie
Zobowiązanie „długiego” do sprzedaży opcji na instrument bazowy za cenę ustaloną przez rynek
2, FRA 1X2
Kwota bazowa = $1 milion
Stopa referencyjna = 30-dniowy LIBOR
Stopa kontraktu = 5%
Po 30 dniach (t=30), 30-dniowy LIBOR = 6%
Po 30 dniach:
Zajmujący pozycję „długą” otrzyma $833,33
Zajmujący pozycję „krótką” otrzyma $845,97
Zajmujący pozycję „długą” otrzyma $829,18
3. Firma WkołoWojtek Sp. z o.o. zaciągnęła 2 letni kredyt w wysokości 10 mln EUR oprocentowany na bazie 3-miesięcznego LIBORU. Na rynku oczekiwano przejściowego wzrostu stóp procentowych dla EUR. Chcąc zabezpieczyć się przed tym wzrostem spółka zakupiła FRA 3x6 po stawce 3,34%. Jeżeli okres zabezpieczany liczył 90 dni, natomiast stopa referencyjna dla zabezpieczanego okresu w dniu rozliczenia wynosiła 3,60% to w wyniku rozliczenia transakcji:
Zajmujący pozycję „długą” otrzyma €6.442,02
Zajmujący pozycję „krótką” otrzyma €6.500,00
Zajmujący pozycję „długą” otrzyma €6.500,00
4. Jeśli wiemy, że bieżąca rynkowa cena akcji wynosi $47 a opcja call na ten walor z ceną wykonania $50 jest handlowana po $1,50, to wspomniana opcja:
Jest „in-the-money” i jej time value wynosi $4
Jest „out-of-the-money”
Wcale jej nie ma
(zobacz: slajd 58 i 59)
Porównaj główne cechy (podobieństwa/różnice) kontraktów Forward i Futures.
Wyjaśnij na czym polega prawo jednej ceny i jak wpływa ono na rynek.
Omów korzyści i zagrożenia związane ze stosowaniem instrumentów pochodnych w przedsiębiorstwie.
Omów na czym polega stosowanie metody mark-to-market przy codziennym rozliczaniu kontraktów Futures.
Omów zasadnicze cechy SWAP’u walutowego.
Omów na czym polegają opcje na stopy procentowe oraz wyjaśnij kiedy „długi” zyskuje na posiadaniu takiej opcji a kiedy traci.
| Pobierz cały dokument Analiza instrumentów pochodnych.docx |
