Materiały do kierunku położnictwo

Żeński układ płciowy

Wewnętrzne narządy płciowe żeńskie:

• jajowody (tuba uterina, oviductus, salpinx)

• jajniki (ovarium, l.mn. ovaria)

• macica (uterus, hystera, metra)

• pochwa (vagina, kolpos)

Zewnętrzne narządy płciowe żeńskie (srom – łac. pudendum):

• wzgórek łonowy dawniej wzgórek Wenery (mons pubis)

• wargi sromowe większe (labia majora pudendis)

• wargi sromowe mniejsze (labia minora pudendis)

• przedsionek pochwy (vestibulum vaginae) i błona dziewicza (hymen)

• ujście pochwy

• łechtaczka (clitoris)

• wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis)

• napletek łechtaczki (preputium clitoridis)

• gruczoły przedsionkowe większe, gruczoły Bartholina (glandulae Bartholini, glandulae vestibularis majoris)

• gruczoły przedsionkowe mniejsze (glandulae vestibularis minoris)

• gruczoły przycewkowe (glandulae paraurethralie)

• ujście zewnętrzne cewki moczowej (ostium externum urethrae)

• opuszki przedsionka (bulbi vestibuli)

• spoidło przednie warg sromowych (commisura labiorum pudendis anterior)

• spoidło tylne warg sromowych (commisura labiorum pudendis posterior)

• wędzidełko warg sromowych (frenulum labiorum pudendis)

Do narządów rozrodczych kobiety zalicza się również gruczoły sutkowe.

Ból owulacyjny (z niem. Mittelschmerz) – ból odczuwany w podbrzuszu przez część kobiet podczas owulacji. W czasie owulacji następuje pęknięcie pęcherzyka Graafa w jajniku. Z tego powodu może dojść do niewielkiego krwawienia (jak przy każdym innym przerwaniu ciągłości tkanki). Krew gromadząca się i krzepnąca w jamie otrzewnej może drażnić jej ścianki i powodować ból.

Mittelschmerz trwa zazwyczaj od kilku minut do kilkunastu godzin, chociaż czasami może trwać nawet 2–3 dni^[1]. Jego intensywność jest sprawą indywidualną. Gdy moment jajeczkowania przypadnie na czas snu, kobiety skarżące się zwykle na dużą dotkliwość bólu owulacyjnego, nie obywające się wtedy bez środków przeciwbólowych, mogą go w ogóle nie odczuć.

Błona dziewicza (grec. hymen) – cienki fałd błony śluzowej u wejścia do pochwy. Zwykle ma ona kształt pierścieniowaty. Pośrodku błony dziewiczej znajduje się mały, rozciągliwy otwór. U większości dziewcząt błona dziewicza pozostaje nienaruszona aż do pierwszego stosunku, lecz czasem może nie być w pełni wykształcona lub zostać uszkodzona jeszcze przed podjęciem życia płciowego, np. wskutek użycia nieodpowiednich tamponów, przez masturbację lub uprawianie wyczerpujących dyscyplin sportowych. W momencie rozerwania błony (czyli defloracji) może dojść do niewielkiego krwawienia.

Błony płodowe (membranae fetales) - błony otaczające zarodek gadów, ptaków, ssaków w tym człowieka (owodnia, omocznia, kosmówka, pęcherzyk żółtkowy), połączone z zarodkiem pępowiną. Łożysko tworzy kosmówka kosmata z doczesna podstawną. Błony powstają z zygoty, ale nie stanowią części składowych zarodka.

• Owodnia wypełniona płynem. Pełni funkcję ochronną, tworzy środowisko dla zarodka. Chroni zarodek przed obrażeniami mechanicznymi.

• Omocznia jest uchyłkiem prajelita, magazynuje szkodliwe produkty metabolizmu. Ma zdolność resorpcji wody z jamy omoczni, dzięki czemu możliwe jest krążenie wody w obiegu zamkniętym.

• Kosmówka pełni rolę ochronną, bierze udział w tworzeniu łożyska.

• Pęcherzyk żółtkowy obrasta kulę żółtkową i magazynuje pokarm.

Cieśń macicy (łac. isthmus uteri) stanowi poza okresem ciąży miejsce przejścia trzonu macicy w jej szyjkę. Około 12 tygodnia ciąży cieśń zaczyna się poszerzać uzupełniając objętość trzonu macicy.

W czasie porodu błona mięśniowa cieśni, podobnie jak szyjki macicy, nie bierze udziału w skurczach pozostałej części mięśnia macicznego.

Cykl miesiączkowy, cykl menstruacyjny (łac. cyclus menstrualis) – powtarzające się regularnie zmiany w organizmie kobiety, zachodzące w ustalonym rytmie biologicznym pod wpływem współdziałania układu nerwowo-hormonalnego. Cykl menstruacyjny występuje u kobiet dojrzałych płciowo (po pokwitaniu ale przed przekwitaniem).

Wstępowanie cyklu menstruacyjnego jest oznaką dobrze funkcjonującego układu rozrodczego kobiety i jest niezbędne do reprodukcji. Długość cyklu liczy się od pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Miesiączka jest najłatwiej zauważalnym objawem przebiegu cyklu i stąd została uwzględniona w jego nazwie, chociaż najważniejszym jego przejawem jest regularne jajeczkowanie. Widoczna miesiączka występuje u ludzi i niektórych ssaków naczelnych (np. szympansów)^[1]. Inne ssaki łożyskowe mają cykl rujowy, w którym nie występuje krwawienie takie jak u ludzi. Błona śluzowa macicy (endometrium, które złuszcza się i powoduje miesiączkę u ludzi) jest wchłaniana przez zwierzęcy organizm. Proces ten jest nazywany ukrytą menstruacją.

W trakcie trwania cyklu miesiączkowego, w układzie płciowym zachodzą zmiany, umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy i jej złuszczania się, co objawia się krwawieniem. Długość cyklu miesiączkowego, a zatem i jego poszczególnych faz jest różny dla różnych kobiet i często różnych cykli u jednej kobiety. Najczęściej cykl trwa 28 dni, a owulacja następuje w połowie cyklu – w 14. Dniu.

Etapy cyklu miesiączkowego

Analiza zachodzących w ciele kobiety przemian, związanych z dojrzewaniem pęcherzyka jajnikowego, owulacją i powstaniem ciałka żółtego, pozwala na wyodrębnienie w cyklu miesięcznym określonych etapów o różnej charakterystyce. Poniżej wyszczególniono dwa podstawowe podziały cyklu.

Pod względem hormonalnym: W przeciętnym, 28-dniowym cyklu czas trwania i przebieg poszczególnych faz kształtuje się następująco:

Nazwa	Czas trwania	Temperatura ciała
menstruacja	4 dni	ok. 36,4–36,6°C
faza folikularna	9 dni	ok. 36,4–36,6°C, pod koniec może nieznacznie spadać
owulacja	1 dzień	nagły wzrost o ok. 0.5°C
faza lutealna^[2]	14 dni	36,9-37,1°C

Wartości temperatury w poszczególnych fazach są różne u różnych kobiet, jednak zawsze gdy następuje owulacja, temperatura w drugiej fazie cyklu wzrasta w stosunku do temperatury z pierwszej fazy o ok. 0,5°C.

lub:

• faza pęcherzykowa wczesna – początkowa część cyklu, aż do momentu wzbudzenia dojrzewania dominującego pęcherzyka jajnikowego;

• faza pęcherzykowa późna – czas dojrzewania dominującego, czyli przedowulacyjnego pęcherzyka jajnikowego;

• faza ciałka żółtego (lutealna) – czas istnienia ciałka żółtego w jajniku.

Pod względem płodności owulacyjny cykl miesiączkowy dzieli się na trzy fazy:

• faza przedowulacyjnej niepłodności względnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności przedowulacyjnej). Jest ona dłuższa w długich cyklach, a w cyklach bardzo krótkich może w ogóle nie wystąpić. Przypada na menstruację i fazę folikularną – do ok. 3 dni przed jej końcem;

• faza okołoowulacyjna płodności (w skrócie nazywana fazą płodności); składa się na nią kilka dni przed i po owulacji; trwa zwykle 6–9 dni;

• faza poowulacyjnej niepłodności bezwzględnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności poowulacyjnej); trwa ona od wyznaczonego końca fazy płodności do ostatniego dnia cyklu. Odpowiada fazie lutealnej, od ok. 3 dnia jej trwania.

Trzeba w tym miejscu zauważyć, że nie u każdej kobiety można wyodrębnić fazę niepłodności przedowulacyjnej, gdyż jej długość zależy od osobniczych właściwości kobiety. Okres poowulacyjny jest względnie stały, natomiast czas przed owulacją jest zmienny, przez co rozstrzyga on o długości danego cyklu miesiączkowego.

Przebieg cyklu miesiączkowego

W fazie folikularnej poziom estrogenu w organizmie kobiety stopniowo wzrasta. Stymuluje to błonę śluzową macicy do rozrostu. Jednocześnie, pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH) w jajnikach zaczynają się rozwijać pęcherzyki zawierające komórki jajowe. Po kilku dniach jeden z pęcherzyków zaczyna dominować i w dalszym etapie rozwoju pęka, uwalniając komórkę jajową. Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka nazywa się owulacją. Pozostałości po pęcherzyku Graafa przekształcają się w ciałko żółte, odpowiedzialne za produkcję progesteronu. Pod wpływem progesteronu i estrogenów błona śluzowa macicy przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka (implantacji), i nadal się rozrasta. Jeśli po kilku dniach od owulacji zapłodnienie nie nastąpi (lub zapłodniona zygota nie zagnieździ się w ścianie macicy) ciałko żółte stopniowo zanika, powodując po kilkunastu (przeciętnie 14) dniach nagły spadek poziomu progesteronu i estrogenu. Spadek poziomu hormonów płciowych jest sygnałem do usunięcia niepotrzebnego nadmiaru błony śluzowej z macicy. Endometrium zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.

Menstruacja

Krwawienie miesięczne jest pierwszym etapem cyklu miesiączkowego. Jest spowodowane złuszczaniem się nabrzmiałej i rozrośniętej w ostatniej fazie cyklu (fazie lutealnej), błony śluzowej macicy (endometrium). Płyn wydostający się w tym okresie z pochwy składa się w dużej mierze z krwi i tkanki błony śluzowej^[4]. W trakcie miesiączki kobieta traci ok. 35 ml krwi (za normalną jest uważana strata do 80 ml krwi).
Miesiączka trwa zwykle od 3 do 5 dni, choć krwawienia trwające od 2 do 7 dni są uważane za normalne. Krew wydalana w trakcie miesiączki nie krzepnie, dzięki dużej zawartości plazminy.

Menstruacji często towarzyszą bolesne skurcze w podbrzuszu, ból pleców i ud. Zazwyczaj występuje też zespół napięcia przedmiesiączkowego, objawiający się zwiększoną drażliwością, huśtawką nastrojów i zwiększoną wrażliwością piersi^[4].

Występowanie regularnych miesiączek jest oznaką tego, że kobieta nie zaszła w ciążę. Nie można jednak z całą pewnością stwierdzić ani wykluczyć ciąży tylko na podstawie obserwacji cyklu miesiączkowego. Miesiączki mogą stawać się nieregularne lub w ogóle ustawać z innych niż ciąża powodów. Istnieją również czynniki mogące wywoływać krwawienie podobne do miesiączki w trakcie trwania ciąży^. Niemniej jednak niepojawienie się miesiączki u zdrowej kobiety w wieku reprodukcyjnym jest pierwszą oznaką ciąży.

Faza folikularna

Faza folikularna, zwana też fazą proliferacyjną, to czas w którym intensywnie narasta, dopiero co złuszczony w menstruacji, nabłonek błony śluzowej macicy. Zwiększony poziom FSH i estrogenów wpływa na jajniki, pobudzając kilka pęcherzyków Graffa do dojrzewania^[2]. Pęcherzyki te, obecne w jajniku od urodzenia^[2], konkurują ze sobą, aż jeden z nich zyska pozycję dominującą i tylko ten osiąga dojrzałość. Reszta pobudzonych pęcherzyków przestaje się rozwijać. Następnie dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową (w fazie owulacji).

Dojrzewający pęcherzyk wydziela coraz większe ilości estradiolu i estrogenu, które pobudzają komórki macicy do proliferacji (namnażania się i wzrostu). Wpływają również na produkcję charakterystycznego śluzu w szyjce macicy. Obserwacja tego śluzu może być przydatna w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu miesiączkowego.

Owulacja

Gdy pęcherzyk Graffa jest prawie dojrzały (ok. 12 dnia przeciętnego cyklu), poziom estrogenu jest na tyle wysoki, że wpływając na przysadkę mózgową, wywołuje szybkie uwolnienie dużych ilości LH^[2]. Wysoki poziom LH stymuluje niedojrzałą komórkę jajową (oocyt II rzędu) oraz osłabia ściany otaczającego ją pęcherzyka. 14. dnia cyklu, oocyt II rzędu uwalnia się z pęcherzyka. Uwolnienie to jest nazywane owulacją i zachodzi w jajniku. Zaraz po tym, oocyt jest wyłapywany przez jajowód. Tam dojrzewa, przekształcając się w dojrzałą komórkę jajową o średnicy ok. 0,2 mm. Po około jednym dniu przebywania w jajowodzie, jajeczko obumiera, jeśli nie zostało zapłodnione.

Oocyt uwalnia się raz z prawego, raz z lewego jajnika. Zgodnie z obecną wiedzą, jajniki nie są ze sobą w żaden sposób skoordynowane, a mimo to, w czasie jednego cyklu, uwalnia się na ogół tylko jedno jajeczko, z jednego z jajników. Może jednak zdarzyć się, że oba jajniki uwolnią w jednym cyklu komórkę jajową. Jeśli oba jajeczka zostaną zapłodnione, rozwiną się dwa osobne zarodki i urodzą bliźnięta dwujajowe.

U niektórych kobiet, jajeczkowaniu (owulacji) towarzyszy ból owulacyjny. Nagłe zmiany stężenia hormonów w tym czasie, mogą również powodować niewielkie krwawienia z dróg rodnych (krwawienia międzymiesiączkowe)^[14]. Jeśli w pobliżu jajeczka, przebywającego w jajowodzie, znajdą się plemniki, może dojść do zapłodnienia, czyli połączenia tych dwóch komórek. Powstaje wtedy zygota i rozpoczyna się embriogeneza.

Faza lutealna

Resztki pęcherzyka Graafa, pozostałe w jajniku po owulacji, przekształcają się pod wpływem FSH i LH w ciałko żółte. Ciałko żółte pełni funkcję gruczołu dokrewnego i wydziela estrogeny oraz znaczne ilości progesteronu. Progesteron odgrywa kluczową rolę w przygotowaniu endometrium do implantacjii zarodka oraz jest niezbędny do utrzymania ciąży. Hormon ten, powoduje również wzrost temperatury ciała^[15], co może być przydatne w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu.

Hormony produkowane przez ciałko żółte powodują, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, spadek wydzielania FSH i LH przez przysadkę mózgową. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, obniżanie się poziomu LH powoduje stopniowe zanikanie ciałka żółtego i obniżanie poziomu produkowanych przez nie hormonów (głównie progesteronu). Spadek stężenia progesteronu, ok. 28 dnia cyklu, wywołuje złuszczanie się niepotrzebnej już błony śluzowej, czyli menstruację.

Od owulacji do menstruacji mija przeciętnie 14 dni (za normalny jest uważany czas od 10 do 16 dni). Czas trwania fazy lutealnej (w przeciwieństwie do fazy folikularnej) jest na ogół stały w różnych cyklach tej samej kobiety, nawet jeśli cykle te mają różną długość^.

Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, powstała zygota podejmuje produkcję gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która działając podobnie do LH, podtrzymuje życie ciałka żółtego. Poziom progesteronu w takiej sytuacji nie obniża się, a zatem nie dochodzi do krwawienia miesiączkowego i ciąża może być utrzymana.

Gonadotropina kosmówkowa jest wydzielana tylko przez zarodek, w związku z tym jej obecność w organizmie kobiety jest dowodem na zajście w ciążę. Większość testów ciążowych wykrywa obecność właśnie tego hormonu.

Decidualizacja – zmiany zachodzące w warstwie czynnościowej śluzówki macicy pod wpływem implantującej się blastocysty w reakcji na działalność wydzielniczą ciałka żółtego.

Decidualizacja polega na zwiększaniu się rozmiarów komórek warstwy zbitej macicy, wakuolizacji ich cytoplazmy, gromadzeniu się w wakuolach glikogenu i ciał tłuszczowych, gromadzeniu się płynu wysiękowego między komórkami endometrium, rozszerzaniu się cew gruczołowych warstwy gąbczastej macicy oraz rozszerzeniu się występujących w jej obrębie naczyń krwionośnych.

Jest to reakcja podobna do zachodzącego w organizmie procesu zapalnego.

Defloracja – rozerwanie błony dziewiczej znajdującej się u ujścia pochwy u samic niektórych gatunków ssaków (w tym u człowieka).

Defloracja ma miejsce często podczas pierwszego współżycia. Jednak nie jest to regułą, gdyż błona dziewicza może zostać zniszczona lub uszkodzona jeszcze przed podjęciem właściwego życia płciowego, np. wskutek użycia nieodpowiednich tamponów, przez masturbację lub uprawianie wyczerpujących dyscyplin sportowych^{[potrzebne źródło]}. W przypadku silnie rozwiniętych błon możliwa jest nawet defloracja dopiero podczas jednego z kolejnych stosunków.

Rozerwaniu błony u kobiety może towarzyszyć niewielki ból i krwawienie, mogą jednak nie wystąpić żadne szczególne objawy. Niekiedy jednak ból uniemożliwia kontynuację stosunku; w skrajnych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna.

Endometrium – błona śluzowa macicy, wrażliwa na hormony steroidowe, w szczególności na estrogeny i gestageny, w związku z czym zmieniająca się wraz z cyklem miesięcznym.

Przed okresem dojrzewania ma grubość od 0,3 do 0,5 mm. W okresie pomenopauzalnym u kobiet stosujących HTZ grubość endometrium nie powinna przekraczać 8 mm, a u kobiet nie stosujących HTZ nie powinna przekraczać 5 mm. Po okresie pomenopauzalnym grubość endometrium przekraczająca 12 mm sugeruje raka trzonu macicy.

W błonie śluzowej można wyróżnić dwie warstwy, które są dobrze widoczne w fazie lutealnej. Są to warstwy podstawna i czynnościowa. Warstwa czynnościowa złuszcza się w końcowej fazie lutealnej cyklu miesiączkowego. Warstwa podstawowa stanowi materiał zapasowy, z którego odbudowuje się warstwa czynnościowa na początku cyklu miesięcznego.

W fazie folikularnej podwyższone i narastające stężenie estrogenów powoduje proliferację komórek podścieliska, rozrost cew gruczołowych (w ich komórkach gromadzi się glikogen) i naczyń krwionośnych spiralnych. W tym okresie błona śluzowa kilkakrotnie grubieje i odtwarza się nabłonek gruczołowy wyściełający jamę macicy.

Rozbudowujące się w jajniku ciałko żółte zaczyna wydzielać progesteron i cykl przechodzi w fazę lutealną. Komórki endometrium dojrzewają i tracą zdolności mitotyczne. W szczytowych częściach komórek nadal gromadzi się glikogen. Częściowo jest on wydzielany do cew gruczołowych. Cewy rozszerzają się i przyjmują kształt gwiazdkowaty oraz zwijają się spiralnie. Naczynia spiralne układają się wzdłuż cew, obficie je unaczyniając. Komórki podścieliska są w tym okresie tzw. komórkami doczesnowymi miesiączkowymi. Ulegają one przekształceniu i pojawiają się w nich enzymy proteolityczne, glikogen i lipidy. Zewnętrzna warstwa zawiera komórki doczesnowe i nabłonek pokrywający, które razem stanowią warstwę zbitą. Głębiej znajdują się rozbudowane cewy gruczołowe, czyli warstwa gąbczasta.

Jeżeli dojdzie do zapłodnienia, pod wpływem progesteronu z ciałka żółtego nastąpi dalszy rozwój endometrium i przekształcenie go w doczesną ciążową z warstwą zbitą i gąbczastą. Wtedy endometrium bogate w substancje odżywcze ma odżywiać zarodek przed jego pełnym zagnieżdżeniem (implantacją).

W przeciwnym wypadku dochodzi do ustania działania ciałka żółtego i wydzielania progesteronu. Następuje krótkotrwałe niedokrwienie, a następnie rozszerzenie naczyń włosowatych. Wypełniają się one krwią i pękają. Część czynnościowa błony śluzowej ulega złuszczeniu.

Fartuszek hotentocki (ang. hottentot apron, winged labia) – bardzo duże wargi sromowe mniejsze, znacznie wystające spomiędzy warg sromowych większych. Mogą osiągać do 10 cm w linii długiej ciała i mogą utrudniać wprowadzenie członka do pochwy. U Hotentotek (plemię afrykańskie) uważane są za ideał atrakcyjności erotycznej.

Zbliżenie powiększonych warg	Zbliżenie powiększonych warg

Gazy pochwowe (łac. flatus vaginalis) - zjawisko polegające na uwolnieniu powietrza z pochwy podczas stosunku płciowego, innego zachowania seksualnego, a także podczas ćwiczeń gimnastycznych. Towarzyszy temu zwykle odgłos podobny do tego, który powstaje przy uwalnianiu gazów jelitowych. Gazy pochwowe zwykle pozbawione zapachu, przykry zapach może świadczyć o zakażeniu bakteryjnym lub grzybiczym.

Gruczoły przedsionkowe większe, gruczoły Bartholina (łac. glandulae vestibulares maiores, glandulae Bartholini) – leżące wewnątrz warg sromowych większych gruczoły wytwarzające śluzową wydzielinę.

Znajdują się w środkowo-dolnej części warg sromowych większych, objęte przez sploty naczyniowe. Ich przewody wyprowadzające uchodzą na ściankach bocznych przedsionka pochwy. W czasie podniecenia seksualnego gruczoły te wytwarzają śluz sprawiający że wejście do pochwy staje się wilgotne i śliskie^[1][2].

U mężczyzn odpowiednikiem są gruczoły Cowpera.

Infibulacja – jeden z podtypów medycznie nieuzasadnionej modyfikacji genitaliów żeńskich. Polega na usunięciu łechtaczki, warg sromowych mniejszych i nacięciu oraz zaszyciu warg sromowych większych z pozostawieniem małego otworu pozwalającego na oddawanie moczu i miesiączkowanie. Praktykowana w wielu krajach Afryki, Bliskiego Wschodu i południowo-wschodniej Azji^[1]. Zazwyczaj praktykowana bez zasad zachowania aseptyki, bez znieczulenia i na osobie przed osiągnięciem okresu dojrzewania. Celem jest zapewnienie wierności kobiety.

Rozerwanie blizny po operacji następuje podczas pierwszego stosunku seksualnego (w Sudanie niepowodzenie rozerwania źle świadczy o potencji mężczyzny^[2]) lub jeśli nie jest to możliwe, przed pierwszym stosunkiem dokonuje się rozcięcia tkanki przy pomocy małego noża^[3]. Czasem dochodzi do zapłodnienia mimo zachowania ciągłości blizny i wówczas jest ona przecinana chirurgicznie by umożliwić poród lub dokonuje się nacięcia krocza, które zwykle nie byłoby potrzebne^[3]. Notowano przypadki o takim przerośnięciu blizny keloidem, że dochodziło do złamania ostrza skalpela^[2].

Męska infibulacja

Historycznie infibulacja oznaczała również zszycie napletka u mężczyzny (tzw. męska infibulacja). Dokonywano tego na niewolnikach w starożytnym Rzymie, by zapewnić, że nie będą się oni angażowali w stosunki seksualne, jak również u ochotników w niektórych kulturach. Był to zabieg mający uniemożliwić stosunek seksualny, ale nie masturbację.

Potencjalne zagrożenia

Infibulacja może czasem prowadzić do problemów, takich jak poważne zakażenie rany, krwotok^[3], trudności z miesiączkowaniem, infekcje układu moczowego. Podnosi się również kwestię traumatyzacji psychicznej przez taką operację oraz wywoływania depresji u dziewcząt w okresie adolescencji, które przeszły wcześniej taką operację.

Ścisła infibulacja może stanowić zagrożenie dla matki i płodu, jeśli ciąża nie jest prowadzona przez doświadczonego operatora, może także prowadzić do nieuzasadnionego cięcia cesarskiego.

Inhibina – peptyd będący inhibitorem syntezy i wydzielania FSH, biorący także udział w regulacji cyklu miesiączkowego. U kobiet inhibina jest produkowana przez warstwę ziarnistą pęcherzyka dominującego, ciałko żółte, a także łożysko i przysadkę. U mężczyzn inhibina jest produkowana przez komórki Sertoliego i pomaga w lokalnej regulacji spermatogenezy oraz jest głównym czynnikiem, który hamuje wydzielanie FSH.

Jajnik (ovarium) – parzysty narząd, występujący u kobiet i samic zwierząt. U dojrzałej kobiety ma kształt spłaszczonej elipsoidy o wielkości 3×2×1 cm. Jajniki leżą wewnątrz jamy otrzewnej przy bocznych ścianach miednicy na tylnej powierzchni wiązadeł szerokich macicy, do których przywiązane są za pomocą krótkich krezek. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. Jajniki służą podwójnemu celowi – wytwarzaniu komórek jajowych oraz wydzielaniu żeńskich hormonów płciowych, estrogenów, progesteronu i inhibiny.

Od chwili osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (pokwitanie) aż do wygaśnięcia jej funkcji rozrodczej (menopauza – przekwitanie), tj. przez okres około 35-40 lat – co ok. 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa, zawierający komórkę jajową. Dojrzały do pęknięcia pęcherzyk ma średnicę około 1 cm, a komórka jajowa około 0,2 mm. Gdy pęcherzyk pęka, jajo dostaje się do jajowodu, a z pozostałej części pęcherzyka powstaje ciałko żółte, którego wydzielina jest konieczna dla umożliwienia wszczepienia zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy.

Estrogeny są wytwarzane w ciągu całego życia kobiety, progesteron zaś produkowany jest jedynie w okresie dojrzałości płciowej i to wyłącznie w drugiej połowie cyklu miesiączkowego oraz w czasie ciąży.

Jajowód (łac. tuba uterina, oviductus, salpinx) to przewód o długości ok. 10-12 cm, który biegnie od rogu macicy, dochodząc do jajnika. Koniec jajowodu w sąsiedztwie jajnika ma kształt lejka z wypustkami zwanymi strzępkami jajowodu ;strzępki ułatwiają wprowadzanie komórki jajowej do światła jajowodu. Zadaniem jajowodów jest przeprowadzenie komórki jajowej do jamy macicy co odbywa się dzięki skurczom ich mięśniówki, obecności wydzieliny produkowanej przez gruczoły jajowodów oraz ruchowi rzęsek wyścielających ich błonę śluzową.

Budowa makroskopowa

Składa się z czterech odcinków:

1. Macicznego (łac. pars uterina)

2. Cieśni (łac. isthmus)

3. Bańki (łac. ampulla)

4. Lejka z ujściem brzusznym (łac. ostium abdominale)

Budowa mikroskopowa

Na przekroju wyróżniamy (od środka) błonę śluzową, błonę mięśniową i otrzewną. Lejek zakończony jest strzępkami, spośród których najdłuższy nosi nazwę strzępka jajnikowego (łac. fimbria ovarica).

Błona śluzowa jajowodu jest mocno pofałdowana i pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym migawkowym. Migawki biją w stronę ujścia macicznego przesuwając ewentualny owulat i powodując ruch cieczy, który promuje ruch plemników w stronę jaja. Inne komórki błony śluzowej produkują śluz odżywiający komórkę jajową i uczestniczący w kapacytacji plemników.

Rozwój

Jajowód powstaje z niezrośniętych górnych odcinków przewodów Müllera. Z najbardziej dogłowowego odcinka może powstać tzw. wodniak Morgagniego.

Jama macicy - przestrzeń wewnątrz trzonu macicy, wewnątrz której podczas ciąży rozwija się płód.

Macica (łac. uterus) – narząd żeńskiego układu rozrodczego, w którym zachodzi rozwój embrionalny kręgowców lub odcinek dróg rodnych bezkręgowców, w którym gromadzone są jaja przechodzące wstępny rozwój.

Prawidłowa macica kobiety składa się z trzech części:

• trzon macicy (corpus uteri) pokryty od zewnątrz otrzewną,

• cieśń macicy (isthmus uteri) jest miejscem przejścia trzonu macicy w jej szyjkę,

• szyjka macicy (cervix uteri) składająca się z części nadpochwowej i pochwowej.

• Macica, narząd rodny żeński (narządy płciowe), położony w miednicy małej, o kształcie spłaszczonej od przodu ku tyłowi gruszki. Macica zbudowana jest z trzech warstw: od wewnątrz z błony śluzowej, następnie grubej warstwy mięsnej i wreszcie błony surowiczej (otrzewnej), która pokrywa macicę.
  
  Wyróżniamy w macicy: dno, sterczące do góry i ku przodowi ponad ujścia jajowodów, trzon i szyjkę, składającą się z części podpochwowej i części pochwowej. W części pochwowej znajduje się ujście zewnętrzne macicy. Przez to ujście światło macicy łączy się ze światłem pochwy. Macica objęta jest wraz z jajowodami, które do niej dochodzą, fałdem otrzewnej, zwanym więzadłem szerokim macicy.
  
  Prawidłowe położenie macicy to: przodozgięcie (zgięcie trzonu macicy do przodu w stosunku do szyjki) i przodopochylenie (pochylenie całej macicy do przodu w stosunku do pochwy). W stałym położeniu macicę utrzymują więzadła: obłe, maciczno-krzyżowe, maciczno-łonowe i więzadła zasadnicze.
  
  W okresie dojrzałości płciowej kobiety, błona śluzowa macicy ulega zmianom cyklicznym (cykl miesiączkowy), skutkiem czego pojawia się średnio co 28 dni krwawienie miesiączkowe.

• Macica w ciąży

• W czasie ciąży macica ulega wielu zmianom. Błona śluzowa macicy przekształca się w doczesną, w której zagnieżdża się (implantacja) jajo płodowe.
  
  Macica powiększa się z ok. 7 cm długości do ok. 30 cm. Z ok. 3 ml pojemności jamy macicy - do ok. 5000 ml. Grubość ściany macicy zwiększa się początkowo ok. 3-krotnie, maleje jednak i w końcu ciąży wynosi ok. 8 mm i mniej. Odcinek cieśni ulega znacznemu powiększeniu w miarę rozwoju jaja płodowego i począwszy od 16 tygodnia ciąży tworzy tzw. dolny odcinek, w którym znajduje się dolny biegun jaja płodowego.
  
  Zaznacza się wyraźny podział na odcinek górny, tj. trzon macicy i odcinek dolny, a granicę ich stanowi widoczny na zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni macicy pierścień, zwany skurczowym. Odcinek górny odgrywa w przebiegu ciąży i porodu rolę czynną dzięki akcji skurczowej, stąd zwany jest czynnym, podczas gdy odcinek dolny, mocno rozciągnięty, wykazuje akcję skurczową tylko w minimalnym stopniu. Szyjka macicy ulega rozpulchnieniu i stanowi zamknięcie od dołu jamy macicy w której rozwija się płód.
  
  Naczynia maciczne ulegają w ciąży znacznemu rozrostowi, tętnice maciczne, dotąd spiralnie skręcone, rozprostowują się, osiągając przez to długość potrzebną do zaopatrywania całej ciężarnej macicy. W wieku starczym macica ulega procesom zanikowym, pomniejszając się znacznie.

• Zapalenie błony śluzowej macicy

• Zapalenie błony śluzowej macicy wywołane jest wniknięciem bakterii, najczęściej gronkowców, paciorkowców, pałeczek okrężnicy lub prątkówgruźliczych (gruźlica), zwłaszcza w związku z otwarciem kanału szyjki, jak to ma miejsce przy miesiączce, przy poronieniu, w połogu, przy zatrzymaniu resztek łożyska lub odchodów połogowych.
  
  Objawy: krwawienie, plamienie, upławy ropnokrwiste, podwyższenie temperatury Leczenie: leżenie, antybiotyki lub leczenie hormonalne w stanach przewlekłych, w razie obfitszych krwawień - przetaczanie krwi.

• Rak szyjki macicy

• Rak szyjki macicy, rak stanowiący 2/3 przypadków schorzeń nowotworowych u kobiet. Predyspozycje stwarzają liczne porody, zwłaszcza z uszkodzeniem szyjki macicy i przewlekłe stany zapalne.
  
  Rozwija się stopniowo. Jako stan przedrakowy przyjmuje się: leukoplakię (rogowacenie białe), odnawiające się, długotrwałe i nie gojące się nadżerki szyjki macicy (części pochwowej), brodawczaki płaskonabonkowe szyjki, polipy, przewlekłe stany zapalne błony śluzowej szyjki macicy.
  
  Objawy kliniczne: upławy surowiczo-ropne, krwawienie kontaktowe, po wysiłku, przy stosunkach płciowych, następnie ból promieniujący w okolicach kości krzyżowej i podbrzusza.
  
  Metodami rozpoznawania stanów przedrakowych i wczesnych stadiów raka szyjki macicy są: cytologia, kolposkopia, kolpomikroskopia i badanie histopatologiczne wycinka szyjki macicy.
  
  Leczenie: operacyjne, przez radykalne wycięcie macicy, energią promienistą lub metodą skojarzoną - operacyjną z naświetlaniem. Podstawowe znaczenie dla wczesnej wykrywalności mają okresowe badania ginekologiczne.

Napletek łechtaczki

W kobiecej anatomii napletek łechtaczki jest fałdką skóry, która otacza i chroni łechtaczkę. Rozwija się on jako część warg sromowych mniejszych i jest homologiem napletka u mężczyzn.

Budowa

Napletek łechtaczki jest ochronnym kapturkiem łechtaczki ze skóry. Nie istnieje standardowy rozmiar czy kształt kapturka. Niektóre kobiety mają na tyle duże napletki, że przykrywają one w całości łechtaczkę. U jednych napletek musi się schować, aby odsłonić łechtaczkę, u innych nie. Pozostałe kobiety mają mniejsze kapturki, które nie przykrywają całej łechtaczki, pozostawiając ją odsłoniętą cały czas.

Modyfikacje

Modyfikacje napletka są mało popularne. W niektórych regionach świata praktykuje się obrzezanie. Możliwą modyfikacją jest piercing: mały kolczyk w napletku. Mniej popularne jest przycinanie oraz usuwanie napletka w celu częściowej lub całkowitej ekspozycji łechtaczki. Proceder ten jest pokrewny męskiemu obrzezaniu i nazywane jest obrzezaniem kobiet.

Opuszki przedsionka (łac. bulbi vestibuli) – dwa ciała jamiste będące częścią narządów rodnych kobiety. Opuszki przedsionka pochwy leżą u podstawy warg sromowych mniejszych, po obu stronach przedsionka pochwy. Są to sploty żylne, będące odpowiednikiem ciała gąbczastego prącia. Wypełnienie ich krwią powoduje wzwód łechtaczki.