Geneza pedagogiki społecznej

Zainteresowania pedagogiki społecznej zrodziły się na przełomie XIX i XX wieku, w okresie silnych przeobrażeń społecznych, np. procesów industrializacji (uprzemysłowienie) i urbanizacji (rozwój miast). Ich efektem (obok zmian korzystnych) były konsekwencje negatywne takie jak:

• pogłębiające się nierówności w sferze życia gospodarczego, socjalnego, edukacyjnego, kulturowego

• zaczęły się poszerzać warstwy osób wykluczonych i zmarginalizowanych

• pojawiły się i pogłębiły takie zjawiska i problemy społeczne jak ubóstwo, bezrobocie, uzależnienia, przestępczość zwłaszcza nieletnich, żebractwo, prostytucja

W odpowiedzi na pojawiające się problemy zaczęto podejmować inicjatywy zmierzające do poprawy sytuacji życiowej osób i grup. Pojawiły się takie inicjatywy społeczne jak:

• W 1879 roku – lekarz Markiewicz zorganizował pierwsze kolonie letnie dla dzieci najuboższych w Warszawie, wspierał go Aleksander Głowacki (Bolesław Prus).

• W 1888 roku – powstaje ogród „Jordanowski” – zainicjowany przez lekarza Henryka Jordana, zauważył on dzieci zyjące w fatalnych warunkach higienicznych, które nie mają kontaktu z przyrodą. Na plantach wyznaczono teren zieleni dla dzieci

• czasopisma w których podejmowano tę problematykę

W 1908 Helena Radlińska po raz pierwszy użyła określenia pedagogika społeczna nie tylko w odniesieniu działań społecznych, ale do określenia dyscypliny naukowej, która zajmowała się tymi problemami i działaniami. Pedagogika społeczna pojawiła się więc jako działalność praktyczna, a następnie jako refleksja teoretyczna, dążąca do tworzenia środowiska korzystnego wychowawczo.

Okresy rozwoju pedagogiki społecznej:

1. Czas kształtowania się tradycji, reform społecznych, to czas prekursorów np. Edwarda Abramowskiego, Ludwika Krzywickiego, ale przede wszystkim Heleny Radlińskiej, która dążyła do nadania pedagogice społecznej charakteru dyscypliny naukowej (początek XX w.) W okresie tym pedagodzy zajmowali się głównie działalnością oświatową, której celem było budzenie świadomości społecznej i kreowanie potrzeb rozwojowych.

2. Czas pracy Aleksandra Kamińskiego, Ireny Lepalczyk oraz Ryszarda Wroczyńskiego (historyk, stworzył katedrę Pedagogiki Społecznej w Warszawie; pochodzi z Białegostoku), a w dalszych latach Tadeusza Plicha, Wiesława Theissa i innych. Osoby te zajmowały się problematyka funkcjonowania środowisk wychowawczych (rodzina), opieką nad dzieckiem głównie instytucjonalną), uczestnictwem w kulturze oraz edukacją równoległą, oświatą dorosłych, itd.

3. Po 1989 roku interesowano się problemami jednostek, rodzin, środowisk lokalnych, problemami (zagadnieniami) opieki, pomocy i wsparcia społecznego, a także funkcjonowaniem instytucji wychowania pozaszkolnego. – osoby: Stanisław Kawula, Andrzej Radziewicz – Winnicki, Joanna Brągiel, Jadwiga Izdebska, Anna Przecławska.

4. Najnowszy: charakteryzuje się dwutorowością: tor pierwszy – kontynuacja dotychczasowych obszarów zainteresowań. Tor drugi to nowe kierunki zainteresowań i interpretacji dotychczasowych kwestii, np. pedagogika miejsca (Maria Mendel)

Przedmiot

Przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze. Jej kredo to „Przetwarzać środowisko siłami człowieka w imię ideału”. (Helena Radlińska) - dążyć do tego, aby środowisko życia tworzyło, było środowiskiem wychowawczym – przestrzeń w której żyjemy; środowisko wychowawcze = środowisko dobre.

Zadania

• Dokonywanie opisu oraz oceny postępowania społeczno –wychowawczego w środowisku, głownie poprzez analizę rzeczywistych faktów.

• Projektowanie działalności: społecznej, pedagogicznej, kulturalnej, socjalnej.

Charakter

Subdyscyplina ta pojawiła się najpierw jako działalność praktyczna, stanowi też refleksję teoretyczną, dążącą do tworzenia środowiska korzystnego wychowawczo. Jest dyscypliną wieloparadygmatyczną.

Kierunki – obszary zainteresowań

1. Historia myśli pedagogicznej – W. Theiss

2. Metodologia – T. Pilch, S. Palka

3. Pedagogika miejsca – M. Mendel, W. Theiss

4. Media i multimedia – J. Izdebska

5. Edukacja międzykulturowa – M. Sobecki, J. Nikitorowicz

6. Animacja kulturowa – A. Przedsławska

7. Czas wolny – A. Zawadzka, W. Wawrzak – Chodaczek

8. Dziecko, dzieciństwo – B. Smolińska – Theiss, J. Izdebska

9. Rodzina – S. Kawula, J. Izdebska, J. Brągiel

10. Formy pomocy społecznej – M. Winiarski, B. Kromolicka, E. Kantowicz

11. Aktualne problemy społeczne – T. Pilch, A. Radziewicz – Winnicki

12. Pedagogika zdrowia – E. Syrek

Ewolucja kwestii społecznych

Kwestia społeczna – wyraz asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenia społeczne.

1. Społeczna sytuacja w XIX wieku:

• Rozwój gospodarczy

• Powstawanie nowych klas (średnie i pracujące), poprawa warunków higieny, postęp medycyny

• Powstają liczne kwestie społeczne: praca kobiet, wyzysk dzieci, czas pracy, wynagrodzenie, bezrobocie na wsi, przeludnienie miast + pozostałe.

Formy pomocy:

• Ustawodawstwo socjalne z Anglii, Francji i Niemiec tworzyło pierwsze, modele krajowej polityki społecznej.

• Rozwój oświaty

• Początek tworzenia narodowych systemów ubezpieczeniowych oraz rent i emerytur.

• Powstanie ruchu związkowego

1. Sytuacja społeczna w okresie MIĘDZYWOJENNYM:

• Utworzenie w 1919 roku na paryskiej konferencji pokojowej Międzynarodowej Organizacji Pracy – ograniczenie czasu pracy, pracy dzieci i młodzieży, ochrona pracy kobiet.

• Inflacja, kryzysy gospodarcze, I wojna światowa – kwestie socjalne sierot i kalek

• Bezrobocie, kryzys agrarny na skutek zmniejszenia się popytu na produkty rolne.  

Formy pomocy: Nacisk demokracji na wydawanie w całej Europie ustaw z problematyki społecznej o:

• ochronie chorych,

• pomocy biednym,

• obowiązku biednym,

• warunkach pracy,

• ochronie zdrowia,

• ubezpieczeniach społecznych,

• pomocy osobom starym.

1. Sytuacja Społeczna w okresie POWOJENNYM:

• Po konferencji w Jałcie nastąpił podział Europy na 2 strefy wpływów: Europa Zachodnia (USA) – model gospodarczy oparty na własności prywatnej, Europa Środkowo-Wschodnia (ZSRR) – własność społeczna.

• Nie wyeliminowanie biedy, nędzy, ale marginalizacja społeczna miała mniejszy wymiar

• Ogólny wzrost dobrobytu przy zróżnicowaniu regionalnym

• Wyraźne różnice socjalne między obywatelami państw Unii Europejskiej.

Kwestie społeczne Wspólnoty Europejskiej:

• Bezpieczeństwo socjalne pracowników migrujących

• Równość traktowania mężczyzn i kobiet

• Wzmocnienie praw pracowniczych w przedsiębiorstwach

• Zabezpieczenie na wypadek choroby zawodowej lub wypadku przy pracy

• Ochrona zdrowia w miejscach pracy

• Zwalczanie ubóstwa

Różnice socjalne we współczesnej Unii Europejskiej:

• Ludność

• Rodzina

• Ludzie starzy

• Osoby niepełnosprawne

• Bezrobocie, w tym bezrobocie wśród młodzieży

• Sytuacja mieszkaniowa

• Ubóstwo

• Edukacja

• Równouprawnienie

• Migracja

• Zdrowie

Aktualne problemy:

Społeczne	Ekonomiczne (gospodarcze)	Etyczne (Moralne)
ubóstwo, żebractwo	bezrobocie	prostytucja
uzależnienia	przestępczość	korupcja
patologie społeczne (przemoc, zaniedbywanie, agresja, przestępczość)	poszerzenie się różnic ekonomicznych, majątkowych	zmiana hierarchii wartości w kierunku konsumeryzmu, indywidualizmu, postrzegania innych przez pryzmat własnych potrzeb
prostytucja	migracje	eutanazja
korupcja		aborcja
choroby społeczne (alkoholizm, depresja, bulimia, anoreksja, otyłość)
migracje

Negatywne cechy społeczeństwa, po transformacji

• Rozpad wspólnoty, zanikanie więzi

• Niski poziom wolontariatu w Polsce i na Wschodzie, konsumpcjonizm

• Budowa segregującego społeczeństwa (nierówności społeczne)

• Kolektywna degradacja grup zawodowych (gminy poPGR, upadek etosu)

• Marginalizowanie ekonomiczne i społeczne słabych

Rodzina

	Rodzina preindustrialna:  tradycyjna (funkcjonowała do XIX w)	Rodzina industrialna: nowoczesna (do końca lat 60.)	Rodzina ponowczesna: później nowoczesności (termin wprowadzony przez Baumana)
Struktura rodziny	wielodzietność (prowadzenie jednego gospodarstwa domowego; zamieszkanie w tym samym domostwie lub w pobliżu)	dominuje dwupokoleniowość – rodzina składa się z dwóch pokoleń (rodziców i dzieci); po usamodzielnieniu dzieci, rodziny prowadzą odrębne gospodarstwa domowe oraz mieszkają oddzielnie	dominacja rodzin małych i niski poziom dzietności, wysoka rozerwalność małżeńska, występowanie różnorodnych typów związków, małżeństw i rodzin
Funkcjonowanie zewnętrzne	- wspólnota rodzinno-zawodowa (łączą ją więzi wynikające z powiązań rodzicielskich i ekonomicznych) - sposób utrzymania oparty na przydomowym warsztacie produkcyjnym - role rodzinne i produkcyjne ściśle ze sobą powiązane, utrzymane w hierarchicznym porządku - sankcjonowanie zasad życia rodzinnego przez normy religijne, prawne, wspólnotowe - dominacja cech instytucjonalnych opartych na mocnych powiązaniach ze społecznością lokalną - rodzina silna, niepodatna na rozpad	- wspólnota rodzinna (łączy ją więź wynikająca z powiązań rodzicielskich i ekonomicznych), zwykle rodzina nie produkcyjna - pozadomowy sposób utrzymania rodziny - role rodzinne utrzymane w hierarchicznym porządku, funkcje rodziny ściśle ze sobą powiązane; wykonywanie pracy zawodowej także przez kobiety - sankcjonowanie zasad życia rodzinnego przez normy religijne, prawne, wspólnotowe - dominacja cech wspólnotowych (rodzinnych) - rodzina nadal silna, choć mniej stabilna’ staje się podana na rozpad	- zwiększenie się roli czynników pozarodzinnych w tworzeniu relacji rodzinnych i dnia codziennego ( np. grupy rówieśnicze) - zmniejszenie się roli rodziny jako instytucji legitymizująco-kontrolnej, zwłaszcza w sferze seksualnej, życia rodzinnego, urodzenia dzieci - przechodzenie od wartości wspólnotowych do wartości indywidualnych oraz docenienie wartości wspólnotowych przy uwzględnieniu wartości indywidualnych (dualizm)
Funkcjonowanie wewnętrzne, relacje wewnątrz rodzinne	- zawieranie związków małżeńskich w oparciu o zasady ekonomiczne - małżeństwo i dzieci traktowane jako układy gospodarcze - mało prywatności, intymności rodzinnej - spójność oparta na więzach rzeczowych - duży społeczny dystans pomiędzy płciami i pokoleniami - dominująca rola ojca (patriarchat) -wykonywanie zadań adekwatnych do ról płciowych - brak indywidualistycznych dążeń poszczególnych członków rodziny	- zawierania związków małżeńskich w oparciu o miłość - małżeństwo i dzieci traktowane jako dobro -proces budowania prywatności i intymności rodzinnej - spójność oparta na więziach emocjonalnych, osobowych - zanikanie dystansu pomiędzy płciami i pokoleniami, dbanie o miłość do dziecka jako imperatyw rodzicielstwa; od drugiej połowy XX wieku pojawianie się empatii i zrozumienia w relacjach rodzicielskich - utrzymująca się rola ojca jako żywiciela rodziny, rozszerzenie się roli matki -mniej sztywne utrzymanie tradycyjnych ról ojca i matki - w I okresie nadal brak indywidualistycznych dążeń, natomiast w II powolne kształtowanie się orientacji indywidualistycznej	- postępująca egalitaryzacja relacji w związkach małżeńskich i rodzicielskich w tym: a) występowanie związków o zróżnicowanym podziale ról b) zmiana roli mężczyzny w rodzinie w kierunku współpracy, negocjacji ról c) zmiana oceny wartości dzieci w kierunku ich niepodważalnego znaczenia i wysokiej pozycji - wysokie pozycje poszczególnych osób w rodzinie - pogłębianie się poczucia wolności i związanej z nią możliwości dokonywania wyborów

4 ujęcia rodziny:

• rodzina jako grupa

• rodzina jako instytucja

• rodzina jako środowisko wychowawcze

• rodzina jako wspólnota  

Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego

• monoparentalność (rodziny samotnych matek/ojców)

• związki kohabitacyjne

• związki homoseksualne

• życie w samotności

• rodzina wielopokoleniowa, rody, skupiska plemienne

• małżeństwa kontraktowe, których trwanie określone jest umową bardzo restrykcyjną, często bazującą na ponawianej przysiędze

• związki homoseksualne

Podejście strukturalne

Zwraca uwagę na skład i członkostwo w grupie. Definicje w tym ujęciu przyjmują pewne minimum – jednostkę rodzinną tworzą przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko. Rodziny tworzy więc przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko, którzy biologicznie są ze sobą powiązani (adopcja jest uwzględniona) i mają wspólne miejsce zamieszkania. Małżeństwo z kolei to związek kobiety i mężczyzny, którzy uformowali akceptowany społecznie związek i którzy wspólnie zamieszkują.

Podejście funkcjonalne

Podkreśla cele i funkcje, które rodzina winna wypełniać zarówno względem poszczególnych członków, jak i całego społeczeństwa. Rodzice – grupa przynajmniej z jednym rodzicem i jednym lub więcej dzieckiem/dziećmi, realizująca podstawową funkcję socjalizacyjną i funkcję intymności, zaspokajającą potrzeby fizyczne i psychiczne, przy czym relacje w małżeństwie są normatywnie określone.

Podstawowe formy migracji

• migracja – przekroczenie granic jednostki politycznej lub administracyjnej na pewien, minimalny okres czasu

• migracja wewnętrzna – odnosi się do przemieszczeń z jednego terenu (prowincji, regionu miasta) do innego w obrębie kraju

• migracja międzynarodowa – przekroczenie granic dzielących jedno z około dwustu państw świata

• migracja cyrkulacyjna – odnosi się do osób przemieszczających się pomiędzy krajami, np. w poszukiwaniu pracy sezonowej(migracja okresowa, wahadłowa)

• migracja powrotna, remigracja – ruch w kierunku ojczyzny w celu ponownego osiedlenia się

• migracja transnarodowa lub transmigracja – przemieszczanie się siły roboczej bez przeniesienia za granice gospodarstwa domowego i jednoczesne funkcjonowanie w co najmniej dwóch krajach – pochodzenia i okresowego zatrudnienia

• emigracje – uchodźctwo, opuszczenie własnego kraju, jest to również zbiorowość ludzi opuszczająca swój kraj, żyjąca w kraju osiedlenia

• przesiedlenie – przymusowy wyjazd bądź opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania (najczęściej z powodów politycznych)

• imigracje – napływ ludności na dane terytorium, imigracją nie jest pobyt spowodowany turystyką, pielgrzymką religijną, misją dyplomatyczną lub wojskową, działalnością gospodarczą wynagradzana spoza kraju przyjmującego

• repatriacja – powrót obywateli z obcego terytorium najczęściej zorganizowany przez ich państwo

• deportacja – przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice

• uchodźctwo – emigrowanie z powodu prześladowań na tle rasowym, religijnym, narodowościowym, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonać.

Cechy migracji współczesnych

1. masowość

2. nowe typy migracji, np. migracje edukacyjne, kreacyjne

3. nowe wzorce selektywności migracji

4. nowe kierunki przemieszczeń oraz struktury migrantów w porównaniu z migracjami przedakcesyjnymi

5. reorientacja kierunków geograficznych przemieszczeń Polaków

6. większe zróżnicowanie krajów docelowych

7. mniejsze zróżnicowanie rejonów wysyłających

8. wyodrębnienie się nowych obszarów wysyłających

9. zmniejszenie się roli rodzinnych sieci migracyjnych w generowaniu odpływu migrantów

10. utrwalenie się tzw. ‘kultury migracji’

Strategie:

a) strategia „intencjonalnej nieprzewidywalności”:

• opiera się na pełnym otwarciu migrantów na wszystkie możliwości wynikające z możliwości przemieszczeń i podejmowania legalnej (choć nie przez wszystkich) pracy

• nieprzewidywalność dotyczy etapów – od podjęcia decyzji o migracji poprzez dostosowywanie się do warunków pracy, jej sektora, miejsca

• jej cechą jest pełna elastyczność migrantów oraz umiejętność dostosowywania się

b) migracja płynna:

• charakteryzuje się słabym związkiem niektórych migrantów z Polską

• bywa, że wyjeżdżają z całą rodziną, tam pracują, kształcą dzieci

• sposobem radzenia sobie w razie niepowodzenia nie jest powrót do Polski, ale poszukiwanie innego miejsca

• „buszowanie” bez poczucia granic

c) strategia sektorowa: 

• dotyczy sektorów wykonywanej pracy przez Polaków, które różnią się w zależności od kraju przyjmującego;

• w Wielkiej Brytanii migranci z Polski znajdują zatrudnienie głównie w budownictwie, usługach, przemyśle przetwórstwa spożywczego, sektorze rolniczym

• w innych krajach specyfika podejmowanych zajęć jest raczej stała, np. w Holandii zatrudnienie zdobywane jest w sektorze ogrodniczym

d) strategia opóźnionej dyspersji przestrzennej:

• dotyczy stopniowego rozlewania się strumienia migracyjnego Polaków w Wielkiej Brytanii z metropolii do obszarów sąsiednich i następnie – peryferyjnych

• w innych krajach (Norwegia, Hiszpania, Niemcy, Holandia) zjawisko to występuje rzadziej w związku z utrwalonymi łańcuchami migranckimi

e) strategia utajonej deprecjacji zawodowej:

• dotyczy wyboru przez migrantów z Polski takich sektorów pracy, które wymagają niskich kwalifikacji zawodowych (na skutek łatwości w znalezieniu takiej pracy) oraz niskich kompetencji językowych

f) strategia wychodzenia z szarej strefy:

• wynika z poakcesyjnej możliwości legalnego wykonywania pracy

• w krajach unijnych następuje przepływ migrantów przedakcesyjnych z szarej strefy pracowniczej do strefy pracy legalnej.

g) strategia „pozarodzinna”:

• wskazuje na dominację osób stanu wolnego wśród migrantów poakcesyjnych

• osoby, które założyły rodziny stanowią 1/3 badanych migrantów

• występuje „poakcesyjny fenomen wielojednostkowych gospodarstw domowych” tworzonych przez niespokrewnione oraz niezwiązane ze sobą osoby  

4 podstawowe typy migrantów:

BOCIANY:

• chęć uzyskania przychodu w krótkim czasie i przy stosunkowo minimalnym nakładzie środków własnych

• osoby te wyjeżdżają na z góry określony czas (np. na wakacje) i tylko w celach zarobkowych

• najczęściej jadą w konkretne miejsce, znając z góry warunki pracy

• pracują w nisko płatnych sektorach gospodarki

• zwykle mieszkają z członkami rodziny lub bliskimi znajomymi, którzy dość często pomogli im w znalezieniu pracy

CHOMIKI:

• grupa migrantów traktujących wyjazd jako jednorazowy sposób zgromadzenia kapitału finansowego

• osoby te przebywają za granicą dłużej niż bociany, a pobyt jest raczej nieprzerwany

• podejmowane prace znajdują się w nisko płatnych sektorach zatrudnienia

• migranci przebywają głównie w otoczeniu Polaków

• poprzez migracje pragną zmienić swoją sytuację życiową w Polsce

BUSZUJĄCY:

• grupa, która celowo nie sytuuje swojej najbliższej przyszłości w konkretnym miejscu – starają się maksymalizować liczbę dostępnych opcji niekoniecznie ograniczonych do jednego kraju

• przeważają młodzi, indywidualistycznie nastawieni i mobilni społecznie migranci występujący niemal we wszystkich sektorach rynku – od nisko płatnych zawodów po wysoko wyspecjalizowane

• gromadzą kapitał – ekonomiczny, społeczny, kulturowy

ŁOSOSIE:

• migranci, którzy nie zamierzają powrócić do Polski

• ich ewentualne plany powrotu związane są z okresem emerytalnym  

Konsekwencje zarobkowych migracji zagranicznych w środowisku lokalnym:

1. powstanie miejscowości migranckich

2. wyjeżdżanie w celach zarobkowych: Siemiatycze, Bielsk, Mońki, Zambrów; mentalność ukierunkowana na wyjazd za granice lub radzenie sobie z kłopotami materialnymi wyjazdem

3. społeczność wysyłająca ma na celu podwyższenie stopy życiowej ludności, ewentualnie podtrzymywanie wcześniej osiągniętego poziomu życia przez: stworzenie lub modernizację warsztatu pracy (traktor, samochód, sklep) poprawę warunków mieszkaniowych zakup dóbr konsumpcyjnych wytworzenie się sfery usług

4. usługi transportowe, opiekuńcze, pośrednictwo pracy obniżenie stopy bezrobocia  

5. marginalizacja migrantów

6. określanie jako „ludzi na huśtawce”  

Rodzinne konsekwencje migracji zagranicznych

1. pozytywne i negatywne konsekwencje:

• ogromne zróżnicowanie rodzin; niejednorodność

  1. typy rodzin migracyjnych ze względu na kryterium czasu i osoby nieobecnej:

• rodziny czasowo niepełne z powodu migracji jednego rodzica rodziny czasowo niepełne z powodu migracji obojga rodziców jednocześnie rodziny stale niepełne

• przed migracją; na skutek migracji (rozwód, porzucenie, separacja)

  1. typy rodzin migracyjnych ze względu na kryterium nieobecności przedstawicieli poszczególnych pokoleń:

• za granicą są przedstawiciele najstarszego pokolenia za granicą są przedstawiciele młodszego pokolenia za granicą są przedstawiciele kilku pokoleń  

  1. sytuacja życiowa dziecka w rodzinie migracyjnej uzależniona od:

• typu rodziny czasu i miejsca pobytu rodzica wieku dziecka jakości i częstotliwości kontaktów    

Transnarodowa przestrzeń społeczna

• przestrzeń transnarodowa to codzienna przestrzeń życiowa migrantów składająca się z wielu miejsc w rożnych krajach, tworzona „między państwami”

• więzi pomiędzy geograficznie mobilnymi osobami, sieciami i organizacjami przebiegającymi poprzez granice państw

• relacje i więzi rodzinne o ponadterytorialnym charakterze odbywające się nie w miejscu, ale w przestrzeni

Cechy transnarodowej przestrzeni społecznej

1. rozszerzanie się liczby migrantów pomiędzy państwami przy równoczesnym utrzymywaniu wspólnotowej odpowiedzialności materialnej i jedności fizyczna mobilność

2. transfery ekonomiczne, kulturowe, społeczne

3. więzi o charakterze społecznym i symbolicznym

4. adaptacja i akceptacja życia w dwóch światach przy równoczesnej działalności na rzecz obu krajów

5. dynamika procesu, gdyż następuje w nim akumulacja różnych kapitałów i ich skutków

6. relacje i więzi rodzinne mające charakter ponadterytorialny

7. konstruowanie tożsamości w oparciu o doświadczenia wynikające z funkcjonowania migrantów w więcej niż jednym kraju      

Transnarodowość:

• międzynarodowe cyrkulacje osób oraz ich działań

• wahadłowe przemieszczenia się siły roboczej bez przeniesienia za granicę gospodarstwa domowego oraz funkcjonowania co najmniej w dwóch krajach – pochodzenia i okresowego zatrudnienia

• proces, w ramach którego migranci tworzą i podtrzymują zróżnicowane, społeczne kontakty, które łączą ich społeczeństwo pochodzenia oraz osiedlenia

Typy transnarodowości:

1. transnarodowość odgórna

2. globalne przepływy kapitałów, przekazy medialne, instytucje polityczne

3. transnarodowość oddolna - codzienne doświadczenia migrantów

Rodziny transnarodowe

• rodziny, które doświadczają rozłąki migracyjnej, podczas której:  

• utrzymują więzi pomiędzy migrantami a członkami rodziny w kraju pochodzenia

• mają poczucie wspólnoty i wsparcia

• jej rozproszeni członkowie połączeni są w jednej społecznej przestrzeni poprzez emocjonalne i finansowe więzi  

• siły, które je utrzymują jako całość są mocniejsze niż siły prawne i fizyczne, które rozdzielają jej członków - mają charakter „płynnej ciągłości”, a nie radykalnej fragmentaryzacji życia na odrębne światy  

Cechy rodzin transnarodowych:

• dominacja ekonomicznych pobudek mobilności jako głównego czynnika wypychającego - okresowość przemieszczeń

• adaptacja i akceptacja życia w dwóch światach przy równoczesnej działalności na rzecz obu krajów

• utrzymywanie powiązań pomiędzy migrantami a członkami rodzin  i społeczności lokalnej

• dążenie migrantów do gromadzenia oszczędności w celu ich konsumpcji (w tym inwestycji) w kraju ojczystym

• występowanie rodzinnej orientacji migracyjnej, tj. wpisanie migracji w życiorys rodziny

• funkcjonowanie rodzin w obrębie migracyjnej sieci społecznej zwłaszcza w regionach silnie wysyłających lub mających takie tradycje

• relacje i więzi rodzinne mające charakter ponadterytorialny

• poczucie silnego, emocjonalnego związku pomiędzy migrantami a rodziną

• elastyczność form życia rodzinnego - kreowanie własnych, indywidualnych sposobów na utrzymanie więzi rodzinnych

• konstruowanie mentalności rodzinnej w oparciu o doświadczenia wynikające z funkcjonowania migrantów w więcej niż jednym kraju        

Wykluczenie społeczne

Brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich.    

Marginalizacja społeczna

• Kulturowa obecność jednostek lub grup, których obyczaje, wartości, wzory poznawcze i sposoby percepcji różnią się na tyle od kultury ich społecznego otoczeni, że utrudniają procesy komunikowania się z otoczeniem i korzystania z jego instytucji  

• Mniej lub bardziej ograniczone uczestnictwo w określonym porządku społecznym i brak dostępu do jego podstawowych instytucji, takich jak rynek pracy, rynek konsumpcji, system instytutu wymiaru sprawiedliwości, system edukacji, system gwarancji socjalnych itp.

Cechy marginalizacji społecznej

• Zjawisko powszechnie występujące, uniwersalne, wbudowane w funkcjonowanie systemów społecznych, w których pewne kategorie lub grupy są poza nimi

• Wielowymiarowe, kumulatywne

• Wielostronnie warunkowane (jest rezultatem zjawisk wzajemnie powiązanych)

• Dynamiczny (etapy, fazy)    

Wymiary społecznego wykluczenia

• Ekonomiczny (sfera produkcji i konsumpcji)

• Polityczny (utrudnienie uczestnictwa w życiu politycznym, społeczeństw demokratycznych)

• Społeczny ( słaba aktywność społeczna, ograniczenie kontaktów w relacjach rodzinnych i pozarodzinnych)

• Świadomościowy (nieobecność lub niesystematyczna obecność pewnych kategorii osób w kulturze masowej, w publicznej przestrzeni)    

Rodzaje wykluczenia społecznego

• Wykluczenie strukturalne - powiązane jest z miejscem zamieszkania (mieszkańcy wsi są bardziej zagrożeni niż miast), wykształcenie oraz skorelowane dochody gospodarstwa domowego (im niższe jest wykształcenie własne, tym większe prawdopodobieństwo wykluczenia)  

• Wykluczenie fizyczne - związane jest z wiekiem i inwalidztwem  

• Wykluczenie normatywne - powiązane jest z uzależnieniem, dyskryminacją społeczną, samotnością, konfliktem z prawem  

Grupy zmarginalizowane, wykluczane, naznaczane inne

• Kobiety i dzieci

• Biedni

• Bezrobotni,

• Bezdomni,

• Niepełnosprawni

• Cudzoziemcy

• Mniejszości narodowe i etniczne

• Mniejszości religijne

• Mniejszości seksualne

• Chorzy psychicznie, społeczni „wariaci”

Badania ilościowe

1. Metody:

• metoda indywidualnego przypadku

• sondaż

• eksperyment

• monografia instytucji

1.1. Sondaż - metoda, w ramach której gromadzi się informacje dotyczące danej grupy badanej, opinie o zjawiskach, rozpoznaje się stopień nasilenia występowania danego problemu w konkretnej grupie

W ramach sondażu wyróżniamy:

• ankietę

• wywiad

• rozmowa

• obserwacja

• techniki projekcyjne(list, opowiadanie)

• techniki socjometryczne

• techniki statystyczne

* Do każdej techniki przypisane jest narzędzie badawcze, np. kwestionariusz ankiety, wywiadu, dyktafon.

1.2. Metoda indywidualnych przypadków - to metoda, w której interesują nas pojedyńcze przypadki, np. w pracy socjalnej gromadzimy informacje o danej osobie od niej oraz z innych źródeł.

1.3. Eksperyment - jest rzadko stosowany w pedagogice społecznej. Polega na wprowadzeniu czynnika eksperymentalnego i sprawdzeniu efektów jego wprowadzenia.

1.4. Monografia instytucji - zgromadzenie informacji dotyczących genezy form pracy zapotrzebowania na tę pracę kadry oraz efektywności pracy w danej instytucji, np. domu dziecka, domu pomocy społecznej.

2. We wszystkich badaniach obowiązuje jednak konkretna procedura badawcza. W badaniach ilościowych wyróżniamy fazę koncepcji oraz fazę badań.

Wyróżniamy następujące etapy:

1. Sformułowanie tematu i przedmiotu badań

2. Ustalenie celów badań

3. sformułowanie problemów badawczych

4. sformułowanie hipotez oraz zmiennych i ich wskaźników(coraz częściej w bad. diagnostycznych odchodzi się od formułowania hipotez badawczych)

5. Przeprowadzanie badań pilotażowych i ich analiza

6. sformułowanie wniosków, weryfikacja hipotez.

CECHĄ CHARAKTERYSTYCZNĄ BADAŃ ILOŚCIOWYCH JEST STAWIANIE HIPOTEZY!

Badania jakościowe

1. Metody:

• metoda biograficzna

• teoria ugruntowana

• badanie etnograficzne

• wywiad narracyjny

• wywiad pogłębiony(ukierunkowany)

• historia mówiona

1.1. Teoria ugruntowana - W teorii ugruntowanej badacz idzie w teren bez prekonceptualizowanych teorii. W miarę jak w kolejnych interakcjach zbiera materiał badawczy (w wywiadach, obserwacjach, analizie tekstu itp.) teoria wyłania się z samych badań, "gruntuje się" w terenie. Poprzez zastosowanie metody porównawczej dotyczącej wielu przypadków badacz-analityk generuje kategorie ogólne i opisuje procesy społeczne.

1.2. Metoda biograficzna - analiza życia jednostek, opis ich sytuacji rodzinnej, szkolnej, życiowej, która może mieć związek z naszym przedmiotem badania, jest zbliżona do studium indywidualnego przypadku

1.3. badanie etnograficzne - analiza życia społecznego dążąca do detalicznej i precyzyjnej deskrypcji rzeczywistości społecznej. W orbicie zainteresowań badań etnograficznych mniejsze znaczenie ma wyjaśnianie. Najistotniejsze w podejściu etnograficznym jest miejsce prowadzenia badań - toczą się one w naturalnym świecie badanych. Najważniejszym atutem podejścia etnograficznego jest bezpośredni dostęp badacza do rzeczywistych działań, miejsc i sytuacji. Badacz może poznawać zachowania ludzi w ich rzeczywistych układach przestrzennych, domach, sklepach czy barach.

1.4. Historia mówiona - może być zdefiniowana jako nagrywanie, zachowywanie i interpretacja historycznych informacji, bazujących na osobistych przeżyciach i opiniach mówiącego.

2. W badaniach jakościowych występuje faza koncepcji i faza badań, ale nie ma w nich hipotez badawczych, gdyż to sami badani wskazują badaczowi kierunek interpretacji.

3. Badania jakościowe stosujemy w celu w celu pogłębienia dotyczących informacji, np.:

• przyczyn uzależniania

• przyczyn bezdomności

• przyczyn rozpadu związku

Badaczowi zależy na poznaniu nie tylko konkretnych faktów z życia danej osoby, ale na poznaniu percepcji własnych doświadczeń oraz ich interpretacji przez badana osobę.

BADANIA JAKOŚCIOWE MAJĄ CHARAKTER INTERPRETATYWNY!

Różnice między b. ilościowymi a b. jakościowymi

W b. ilościowych gromadzimy dane od wielu osób, z dużej grupy badanej. Natomiast w b. jakościowych interesują nas indywidualne przypadki(historie).