WYKORZYSTANIE WIEDZY O TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ W PRAKTYCE

Wiedzę na temat zakresu tolerancji (= amplitudy ekologicznej) gatunków można wykorzystywać w:

● rolnictwie (ogrodnictwie)

● leśnictwie

● ochronie środowiska

Ekologiczne liczby wskaźnikowe

Na podstawie: Zarzycki, K., Trzcińska-Tacik, H., Różański, W., Szeląg, Z., Wołek, J., Korzeniak, U. 2002. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Ecological indicator values of vascular plants of Poland.

Określają w syntetyczny sposób typowe warunki siedliskowe wymagane przez poszczególne gatunki roślin czyli pokazują zakres tolerancji ekologicznej w stosunku do kilku czynników ekologicznych.

Pokazują: ● Wymagania świetlne,

● Wymagania cieplne

● Wymagania klimatyczne

● Wilgotnościowe

● Edaficzne (pokarmowe, glebowe)

● Odporność na zasolenie

● Odporność na obecność metali ciężkich w glebie

Ponadto dają charakterystykę polskiej populacji danego gatunku rośliny naczyniowej poprzez podanie:

● Liczebności stanowisk

● Tendencje dynamiczne w ostatnich dziesięcioleciach

● Stopień zagrożenia

Np. liczebności stanowisk określona jest pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:

1 - bardzo małą liczbę stanowisk (do kilkunastu), 
2 - małą liczbę stanowisk (do stu), 
3 - dużą liczbę stanowisk, ale głównie zgrupowanych w jednym regionie, 
4 - dużą liczbę stanowisk w wielu regionach kraju, 
5 - gatunek pospolity na terenie całej Polski

Np. wymagania świetlne określone są pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:

1 - głęboki cień

2 - umiarkowany cień

3 – półcień

4 - umiarkowane światło

5 - pełne światło

Np. wymagania pokarmowe (Wskaźnik trofizmu) określone są pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:

1 - gleba/woda skrajnie uboga (skrajnie oligotroficzna)

2 - gleba/woda uboga (oligotroficzna)

3 - gleba/woda umiarkowanie uboga (mezotroficzna)

4 - gleba/woda zasobna (eutroficzna)

5 - gleba/woda bardzo zasobna (skrajnie żyzna, przenawożona)

Przy każdym gatunku rośliny można znaleźć przyporządkowaną jej formę życiową według klasyfikacji Raunkiaera.

1. fanerofit, 2, 3. chamefity, 4. hemikryptofit 5. i 6. kryptofity = geofity (kłączowy i cebulowy), 7. helofit, 8, 9. hydrofity 10. terofit

1. Fanerofity (jawnopączkowe) - trwałe rośliny, przeważnie o pędach zdrewniałych z zimotrwałymi pąkami odnawiającymi, umieszczonymi wyżej niż 50 cm nad powierzchnią podłoża; drzewa i krzewy,

Epifity Korzystają z innego gatunku jedynie jako podpory,

2, 3 Chamefity (niskopączkowe) –krzewinki o pędach zdrewniałych (chamefity zdrewniałe) i trwałe rośliny zielne (chamefity zielne) o pąkach umieszczonych na pędach nie wyżej niż 50 cm nad podłożem, chronionych zwykle przez pokrywę śnieżną.

4. Hemikryptofity (naziemnopączkowe) – byliny, których pąki zimujące, umieszczone na pędach przy powierzchni gleby, chronione są przez żywe lub obumarłe liście i pokrywę śnieżną.

5-9. Kryptofity (skrytopączkowe) – rośliny mające pąki odnawiające osadzone na ukrytych w glebie (geofity), błocie (helofity) lub wodzie (hydrofity) organach spichrzowych, np. bulwach, kłączach, rozłogach i cebulach.

10. Terofity - rośliny jednoroczne przeżywające niesprzyjającą porę roku w postaci nasion. Rośliny te swą ontogenezę zamykają w jednym okresie wegetacyjnym.

Przykłady gatunków roślin z przyporządkowanymi im liczbami wskaźnikowymi

Gentiana cruciata goryczka krzyżowa

• Hemikryptofit

• Liczba stanowisk (3)

• Toleruje półcień i umiarkowane światło (3-4)

• Na suchych glebach (2)

• O odczynie zasadowym pH>7 (5)

• Mineralno-próchniczych (2)

• Gatunek związany ze zbiorowiskami z klasy Festuco-Brometea

Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolistna

• Hemikryptofit

• Liczba stanowisk (4)

• Duży spadek liczby stanowisk (-2)

• Toleruje umiarkowane światło (4)

• Na glebach mokrych (5)

• Skrajnie ubogich (1)

• O odczynie od silnie kwaśnego pH<4 do umiarkowanie kwaśnego 5<pH<=6 (1-3)

• Gatunek związany ze zbiorowiskami z klasy Oxycocco-Sphagnetea

Rośliny można podzielić na różne grupy o podobnych wymaganiach ekologicznych. Podziału można dokonać ze względu na:

I Tolerancję termiczną

-Rośliny eurytermiczne

-Rośliny stenotermiczne

a/Rośliny megatermiczne (ciepłolubne)

b/Rośliny mezotermiczne (związane ze średnimi zakresami temperatury)

c/Oligotermiczne (o niskich wymaganiach cieplny

II. Wymagania świetlne (tolerancję na światło)

-Euryfotyczne

-Stenofotyczne: a/Heliofity - światłożądne

b/Skiofity - rośliny miejsc cienistych

III. W wymagania wodne (tolerancję na wilgotność)

-Hydrofity - wodne, rosnące w wodzie

-Higrofity - przywiązane do siedlisk wilgotnych

-Mezofity – znoszące umiarkowana wilgotność

-Kserofity - znoszące okresową suszę:

a/Sklerofity – występujące w środowiskach suchych, przystosowane do okresów niedoboru wody przez silne ograniczenie parowania, natomiast nie magazynujące jej

b/ Sukulenty - przetrzymujące okresową suszę gromadząc wodę w wyspecjalizowanych tkankach

IV. Wymagania typu podłoża

-Halofity – rośliny gleb słonych

-Psammofity - rośliny gleb piaszczystych

-Litofity – rośliny skalne skał

V. Wymagania odczynu podłoża

- Oksylofity (acydofity) – rośliny kwasolubne

- Kalcyfity - rośliny wapieniolubne - rosnące na glebach zasadowych, bogatych w węglan wapnia

VI. Wymagania żyzności podłoża

- eutrofy - wymagające gleby żyznej

- mezotrofy - mające średnie wymagania co do żyzności

- moligotrofy - rosnące na glebach ubogich w składniki odżywcze

ZADANIE 4. (do samodzielnego wykonania w domu w oparciu o źródła np. internetowe.

Wyszukaj i zapisz po dwa przykłady gatunków roślin, które należą według klasyfikacji Raunkiaera do:

1/ fanerofitów, 2/ chamefitów, 3/ hemikryptofitów, 4/ geofitów, 5/ terofitów, 6/ hydrofitów,

7/ helofitów, 8/ lian (pnączy).