Przez proces kształcenia zawodowego rozumiemy logicznie zawarty układ czynności nauczycieli i uczniów, prowadzący do zmian w osobowości uczniów, głównie w zakresie ich wiadomości i umiejętności, stanowiących o istocie ich przygotowania zawodowego.

Do strukturalnych składników procesu kształcenia zawodowego należą:

1. Treści kształcenia zawodowego określone zazwyczaj programem nauczania

2. Uczniowie szkoły zawodowej podlegający oddziaływaniom pedagogicznym

3. Nauczyciele szkoły zawodowej, których głównym zadaniem jest organizowanie procesu uczenia się

4. Warunki, w których dany proces się odbywa

Efektywność kształcenia jest funkcją wyżej wymienionych składników.

Jeśli chodzi” o formy organizacyjne kształcenia zawodowego rozumieć będziemy rozwiązania stosowane w procesie kształcenia, które zdeterminowane są:

1. Liczbą uczniów uczestniczących w zajęciach, czyli:

-nauczanie jednostkowe, np.: prowadzone w warsztatach rzemieślniczych

-nauczanie grupowe, np.: prowadzone w pracowni lub warsztacie szkolnym

-nauczanie zbiorowe, np.: realizowane w ramach systemu klasowo-lekcyjnego

2. Miejscem realizacji procesu

-zajęcia lekcyjne realizowane czy to w ramach systemu klasowo-lekcyjnego czy też w gabinecie lub w pracowni

-zajęcia warsztatowe realizowane w warsztacie szkolnym, w centrum kształcenia praktycznego lub w zakładzie pracy

-zajęcia szkolne realizowane w szkole zawodowej

-zajęcia pozaszkolne realizowane w domu”¹

„Współczesna dydaktyka opowiada się za formami organizacyjnymi gwarantującymi maksymalną aktywność uczniów w procesie kształcenia oraz ich uspołecznienie. Szkoła zawodowa stwarza ku temu sporo okazji m. in. Dzięki stosowaniu zróżnicowanych form organizacyjnych i rozwiązań programowych, tak, np.: podczas zajęć praktycznych w warsztacie szkolnym lub zakładzie pracy lepiej i skutecznie można kształcić emocjonalny stosunek uczących się do pracy czy też uwzględnić² działania określony wycinek rzeczywistości.” System warsztatowo produkcyjny sprawia, że proces kształcenia zawodowego staję się wielostronny, wywołuje zmiany w osobowości uczącego się, które są celem kształcenia zawodowego. „ Dobrze byłoby, gdyby uczeń szkoły zawodowej świadomie wybrał zawód, którego się uczy i czynił wszystko, aby się dobrze przygotować do przyszłej pracy zawodowej”³

„Określając rolę nauczyciela w procesie kształcenia zawodowego należy stwierdzić, że w szkolnictwie zawodowym wyróżnić można następujące grupy nauczycieli:

-nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących

-nauczyciele zajęć praktycznych

-nauczyciele działalności opiekuńczo-wychowawczej

Do głównych zadań nauczycieli zawodowych należą:

-nauczanie i wychowanie uczniów powierzonych jego opiece zgodnie z obowiązującym programem nauczania danego zawodu i planem dydaktyczno-wychowawczym pracy szkoły

-organizowanie i prowadzenie praktycznych zajęć uczniów zgodnie z obowiązującymi w warsztatach szkolnych w centrach kształcenia praktycznego, lub zakładach pracy zasadami i przepisami”⁴Wszyscy nauczyciele, ściśle współpracując, mogą i powinni kształtować osobowość zawodową uczniów szkół zawodowych-przyszłych pracowników. Określoną rolę w tym zakresie mogą spełniać pedagodzy pracy zatrudnieni w szkolnictwie zawodowym i związani ściśle z procesem kształcenia zawodowego. „Proces kształcenia zawodowego może być realizowany w różnych warunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Dążeniem organizatorów i realizatorów kształcenia zawodowego jest stworzenie warunków sprzyjających pełnej realizacji celów kształcenia zawodowego.”⁵Biorąc pod uwagę uwarunkowania zewnętrzne wymienia się:

-właściwie nakreślone cele kształcenia zawodowego

-właściwie zaprogramowane treści kształcenia zawodowego

-należyte zaopatrzenie szkół i uczniów w podręczniki, oraz inne pomoce dydaktyczne

-sprzyjający kształceniu klimat w obrębie zawodów i specjalności, do których przygotowuje szkoła.

Biorąc pod uwagę warunki wewnętrzne istotne znaczenie mają:

-odpowiednio dobrany zespół uczniowski, odznaczający się właściwym stosunkiem do zadań szkolnych i do wybranego zawodu

-dobra obsada kadrowa

-odpowiednie do zadań zaplecze materialne szkoły, w tym warsztaty szkolne.”⁶

„Końcowym rezultatem procesu kształcenia zawodowego realizowanego w szkole zawodowej lub innych instytucjach oświatowo-wychowawczych, jest wykształcenie, które wyraża się:

1. W sensie formalnym- dyplomem( świadectwem) określającym poziom wykształcenia

2. W sensie właściwym-stanem wiadomości, umiejętności i nawyków, a także zainteresowań i zdolności ogólnych oraz zawodowych umożliwiających jednostce orientację i aktywny udział w życiu gospodarczym”⁷ Tadeusz Nowacki za najlepszy sprawdzian wartości przygotowania zawodowego uznaje poziom wykonywania zadań zawodowych.

---

1. Z. Wiatrowski” Podstawy pedagogiki pracy” roz. V, str.225↩

2. Tamże, str.225↩

3. Tamże, str.226↩

4. Tamże, str.228-229↩

5. Tamże, str.230↩

6. Tamże, str. 230↩

7. Tamże, str.233↩