IKONOGRAFIA ŚWIĘTYCH, WYKŁAD III, 21.10.10

Św. Piotr Apostoł – 29 VI

W pewnym momencie swojego życia miał możność spotkać się z Szymonem Magiem – twórcą sekty symonitów. Sam siebie kreował na mesjasza i Boga. Gdy Piotr się z nim zetknął, doszło do pojedynku na cuda, z którego Piotr wyszedł zwycięsko. Jednym z tych elementów było wypuszczenie sfory psów wściekłych, których miał poskromić – stąd patron wzywany przeciw:

• gorączce,

• ukąszeniom węży,

• wściekliźnie.

Św. Jakub Starszy – 25 VII

Św. Jakub starszy wspominany w ewangeliach w 18 miejscach – postać ważna dla Chrystusa. Pierwszy apostoł, który poniósł śmierć męczeńską. Istnieje o nim legenda – po powrocie do Judei kapłan, czy też mistrz o imieniu Hermogenes, przysłał do niego swego ucznia – Fileta, by jakubowi udowodnił, ze wiara Jakuba jest fałszywa. Okazało się, ze skutek był odwrotny, Filet się nawrócił i został do Hermogenesa wysłany z tą samą misją, ale nie udało mu się H nawrócić. Wtedy Jakub wysłał do Fileta powstańca, Filet powstał, a Hermogenes miał wysłać demony, by pojmały Jakuba i dostarczyły go do niego. Demony do Jakuba nie miały dostępu i zostały wysłane by pojmały Hermogenesa i przyniosły do Jakuba. Tak się stało, a Hermogenes się nawrócił swoje pogańskie księgi spalił i zaczął wyznawać Chrystusa.

Herod skazał go na ścięcie. W drodze na egzekucję Jakub uzdrowił pisarza (który też odczytywał wyrok, był swoistym heroldem). Pisarz się nawrócił, w związku z tym został uwieziony i ścięty (miał na imię Jozjasz). Przed ścięciem Jakub nawrócił i kata… jego ciało (Jakuba) wykradli jego uczniowie, którzy dotarli do Hiszpanii, tam położyć mieli ciało Jakuba na skale, która się zapadła tworząc sarkofag. Ta legenda wiąże Jakuba z Hiszpanią – Santiago de Compostela – miejsce jego kultu.

Inna wersja – Jakub miał dotrzeć do Hiszpanii jeszcze za życia. Miał wyładować w Kartaginie.

Legenda – VII wiek, wiąże się z przeniesieniem relikwii.

Zaginione relikwie miały zostać odnalezione dzięki biskupowi, któremu miejsce znajdowania się relikwii wskazała gwiazda.

Patronuje:

• pielgrzymom

• jeźdźcom

• kapelusznikom – płaszcz z rondem, kij pielgrzymi, tykwa na wodę i właśnie kapelusz – wyposażenie pielgrzymów.

• kuśnierzom

• aptekarzom

• Hiszpanii

Wzywany przeciw reumatyzmowi. Rolnicy powierzają mu plantację jabłek… jeszcze jakiś czas temu były jabłka „jakubówki”.

Muszla św. Jakuba – znak odbytej pielgrzymki. Każdy święty mógł sobie taką muszelkę przytwierdzić do płaszcza albo do torby. W ikonografii stała się symbolem wszystkich pielgrzymów.

Św. Jakub przedstawiany jest z kijem pielgrzymim, kapeluszem z rondem, muszlą. To, co go wyróżnia, to elementy stroju pielgrzymiego.

Św. Jan Ewangelista

• Kielich

Św. Mateusz

• Anioł.

Św. Filip – 6 V

Pochodził z Betsaidy, w ewangelii Chrystus zwracał się do Filipa kilkakrotnie. Był żonaty, miał cztery córki, które przeżyły swoje życie w panieństwie. Mylony z Filipem diakonem. Przypisywane mu są apokryfy z IV wieku.

W bliżej nieokreślonym miejscu poganie mieli zmuszać go do oddania czci posągowi Marsa. Kiedy Filip był przymuszony, z cokołu posągu miał wyjść smok, który oddechem zatruł syna miejscowego wielmoży. Filip go wskrzesił. Po tym cudzie posąg marsa został obalony, a na jego miejscu postawiono krzyż. Jego apostolstwo skończyło się podobnie, jak piotrowe – miał zostać ukrzyżowany lub ukamienowany. Przedstawiony na krzyżu w kształcie litery T. nie wiadmo, jak zakończył życie.

Patronuje:

• Kapelusznikom

• Pilśniarzom – produkowali filc.

• Cukiernikom

Przedstawiony z krzyżem w kształcie litery T, lub odwróconym do góry nogami, bo mógł być ukrzyżowany jak Piotr – do góry nogami. Przedstawiony z rybą, chlebem, wężem lub smokiem. Trudno go zidentyfikować, jeśli nie ma krzyża, bo jako jeden z niewielu apostołów przedstawia się go z krzyżem. Raz będzie niewielki, a raz duży, raz do góry a raz do góry nogami.

Św. Bartłomiej – 24 VIII

W ewangelii janowej występuje pod imieniem Natanael. Miał działać w Indiach. Nie jest to pewne, Indie przypisuje się św. Tomaszowi, ale inni twierdzą, przede wszystkim Hieronim, ze apostołował w Etiopii i Mezopotamii. Niektórzy uważają, ze terenem jego działalności był obszar Armenii. Legenda: miał nawrócić króla Ormiańskiego – Olimpiusza. A następnie, na skutek niechęci do takich działań jego nast. Pęcy, został ukrzyżowany i ścięty. Inna legenda – Bartłomiej wszedł do świątyni bożka Askariota, który miał leczyć i nie leczy. Na pytanie dlaczego, Bożkowie odpowiadali, ze dotarł do miasta apostoł innego boga tak silny, ze im moc odbiera. Bartłomiej rzeczywiście leczy, władca prosi go o uzdrowienie córki lunatyczki lub opętanej.

Patron:

• Introligatorów

• Rzeźników

• Rękawiczników

• Kuśnierzy

• Szewców

• Garbarzy

• Krawców

• Handlarzy zbożem

Przedstawiany albo w trakcie męczarni – obdzierania ze skóry, albo z własną skórą. Czasem z nożem, który do tego służył.

Św. Tomasz – 21.XII zwany Didymo

Rybak z Galilei, to z nim związane jest pośmiertne spotkanie uczniów z Chrystusem. Niewierny Tomasz. „dopóki nie ujrzę go i nie włożę palca w boki jego, nie uwierzę”.

Patron

• Architektów

• Budowniczych

• Murarzy

• Cieśli

• Mierniczych

• sędziów

• Indii

• Parmy

• Urbino

Wzywany w chorobach oczu…

Po akcie małej wiary miał patronować w Chinach, Abisynii itd.… legenda wiąże go jednak z Indiami. Jeden z władców nie chciał mu pozwolić na ustawienie kościoła. Morze wyrzuciło na brzeg piękny kawał drewna. Tenże sam kawał chciał Tomasz użyć i władca użyć. Tomasz zaproponował, że jeżeli dostanie zgodę na wybudowanie kaplicy dostarczy kłodę do pałacu (byłą za ciężka, nie można było jej ruszyć).

Od motywu budowania pałacu rozciągnął swój patronat nad wszystkimi zawodami z tym związane.

Atrybut: element budowniczy – beniernica. Narzędzie zgięte pod kątem prostym chętnie przedstawiany w wieczerniku, w momencie sprawdzania tożsamości Chrystusa.

Choroby oczu – metafora, bóg uleczył ślepotę jego serca i słabą wiarę.

Jego atrybutem czasem może być włócznia lub pasek Matki Boskiej.

Św. Jakub młodszy /mniejszy – 6 V

Brat lub krewny Chrystusa. Miał być synem brata lub siostry Jezusa. Był bratem Tadeusza Judy, miał ślubować, ze nie będzie jadł póki nie zobaczy Chrystusa zmartwychwstałego. Po opuszczeniu Jerozolimy przez Piotra miał objąć biskupstwo i nawracał Żydów. Ci postanowili go namówić do wyparcia się Chrystusa. Józef Flawiusz: w Wielkanoc żydzi zaprosili Jakuba młodszego na polemikę związaną z Chrystusem,. Rzecz miała się dziać na wieży. Faryzeusze mieli go z niej zrzucić, przeżył, ale został dobity.

Patron

• Foluszników – ich drąg stał się jego atrybutem

Dodatkowe atrybuty – pałka, maczuga, kij, włócznia. Ważny atrybut – bliźniacze podobieństwo do Chrystusa.

Św. Juda Tadeusz – 28 X

Tak samo na imię , jak Judasz zdrajca, stad jego kult był przez kilkaset lat minimalny lub żaden. Miał być bratem Jakuba młodszego, w związku z tym zwany był Judą Jakubowym. Miał być wykształcony, żonaty. Apostołował na terenie Syrii, Egiptu i Mezopotamii.

Legenda: o królu Edesssy, Abgarze, który miał zachorować i, ponieważ wiedział o Chrystusie, wysłał list, by go uzdrowił (patrz: wykład o sztuce wczesnochrześcijańskiej i biz.)

Wzywany w sytuacjach i sprawach beznadziejnych.

Wyobrażany z narzędziem swojej męki – nie ma jednoznacznego atrybutu. Raz halabarda, raz włócznia, raz siekiera. Narzędzia pasji – wymienne. To, co pozwala go zidentyfikować to medalion lub obraz z wizerunkiem Chrystusa. Niekiedy może to być pismo lub list. Jedyny apostoł wyobrażany z wizerunkiem Chrystusa.

Św. Szymon Kananejczyk – 28 X

Patron:

• Farbiarzy

• Garncarzy

• W krajach niemieckich – pantoflarzy – mężczyzn, których tak określamy, których pozycja w domu nie jest zbyt mocna.

Został piłą przecięty na pół. Przez niektórych hagiografów identyfikowany z panem młodym z wesela z kany Galilejskiej (dlatego na niektórych przedstawieniach pokazywany z nimbem).

Przedstawiony najczęściej z piłą. Bywa z rybą, księgą, włócznią, kotwicą, toporem.

Św. Maciej Apostoł – 14 V

Jeden z uczniów Chrystusa, którzy kręcili się wokół Chrystusa. Gdy juda się zabił, spośród 71 uczniów wylosowano Macieja. Był obecny przy zesłaniu Ducha Świętego.

Patron:

• Kowali – wytwórców noży

• Cieśli

• rzeźników

• Cukierników

Wzywany przeciw kokluszowi, bezpłodności oraz przez młodzieńców, którzy rozpoczynają naukę (bo był młodym uczniem).

Relikwie przeniesione przez Helenę wielką, Trewir – miejsce pielgrzymkowe.

Przedstawiany z włócznią, halabardą, toporem. Czasem, jako zabijany toporem, czasem z kamieniami.

Św. Paweł z Tarsu – 26 VI (Szymon)

Był obywatelem rzymskim po ojcu – Żydzie, który miał prawa obywatelskie. Został gorliwym prześladowcą chrześcijan, gdy udał się do Damaszku bóg go oślepił, ten spadł z konia, bóg do niego przemówił, udał się do Ananiasza, przyjął chrzest, odzyskał wzrok.

Patron

• Misjonarzy

• Teologów

• Przewoźników

• Żeglarzy

• Wyplataczy koszy

• Tkaczy

Wzywany przeciwko ukąszeniom żmii, burzy i gradobiciu (na statku przepowiadał burzę).

Ikonografia: przedstawiany, jako starzec z mieczem – mieczem zakończono jego żywot.