WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I BANKOWOŚCI W KRAKOWIE

BEZROBOCIE W POLSCE I W UNII EUROPEJSKIEJ

WSTĘP

Na naszych oczach zaczęła się wielka dyplomatyczna gra o to, na jakich warunkach Polska i inne kraje przystąpią do Unii Europejskiej i na jakich zasadach będą tam funkcjonować.

Polska odkryła, że Zachód-który wielokroć ją zdradził-nie jest tym królewiczem z bajki, o którym marzyła. Nasza europejska wspólnota boi się jak zarazy wszelkich różnic ekonomicznych, już teraz roztrząsanych przez naszych eurosceptyków. Z tego też powodu narzuca szczegółowe kryteria kandydatom chcącym przystąpić do UE. A Polska jest biedna. Średnią miesięczną pensję można porównać z najniższym zasiłkiem dla bezrobotnych we Francji. Bezrobocie na poziomie 18 proc. Co gorzej, jej dawne bogactwa- górnictwo, hutnictwo, przemysł zbrojeniowy- straciły znaczenie.

Ta praca ma za zadanie ukazać różnice między unijnym rynkiem pracy, a naszym polskim, ale również ukazuje sposoby walki z bezrobociem wzorując się na unijnych rozwiązaniach.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Portugalskie przewodnictwo w UE

Już w trakcie portugalskiego przewodnictwa w UE (styczeń - czerwiec 2000 r.) do priorytetów prezydencji zaliczone zostały działania na rzecz zreformowania europejskiej polityki gospodarczej, społecznej i zatrudnienia oraz lepszej koordynacji współpracy państw członkowskich w tym zakresie. Podkreśla się, iż zmiany te są szczególnie ważne dla przyszłości UE, w kontekście takich wyzwań jak proces globalizacji, postęp technologiczny, a także rosnące zagrożenie marginalizacji niektórych grup społecznych. Problematyce rozwoju polityki gospodarczej i społecznej UE zostało poświęcone specjalne posiedzenie Rady Europejskiej: "Zatrudnienie, reforma gospodarcza i spójność socjalna - ku Europie innowacji i wiedzy", które odbyło się w trakcie prezydencji portugalskiej (Lizbona; 23 - 24 marca 2000 r.). Przedstawiciele państw członkowskich zgodnie stwierdzili, iż wspólnym strategicznym celem Unii na następne 10 lat powinno być przede wszystkim dążenie do stworzenia dynamicznie rozwijającej się, wysoce konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, co z kolei gwarantowałoby zrównoważony rozwój gospodarczy, wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej w państwach członkowskich. Założono, iż celem Unii powinno być utrzymanie, przez następne 10 lat, średniego wzrostu gospodarczego na poziomie 3% PKB, jak również osiągnięcie, do 2010 r., poziomu zatrudnienia w granicach 70%. Rada Europejska w Lizbonie w końcowych zaleceniach zobowiązała prezydencję francuską (lipiec - grudzień 2000 r.) do opracowania i przedstawienia Radzie Europejskiej w Nicei (7-9 grudnia 2000 r.) Europejskiej Agendy Społecznej - dokumentu wyznaczającego wspólne cele polityki społecznej państw UE na najbliższych pięć lat (2000-2005).

Prace nad Agendą zostały zainaugurowane na nieformalnym posiedzeniu Rady UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej (8 lipca 2000 r.). Na kolejnym posiedzeniu Rady (17 października 2000 r.) przedstawiciele prezydencji francuskiej przedstawili ustny raport prezentujący stanowiska poszczególnych instytucji europejskich oraz partnerów społecznych w odniesieniu do Agendy. Ostateczna wersja dokumentu, przekazanego Radzie Europejskiej w Nicei, została przyjęta przez Radę UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej na posiedzeniu w dniach 27 - 28 listopada 2000 r. Aż do ostatniego etapu prac nad Agendą, tj. listopadowego posiedzenia Rady UE ds. Zatrudnienia, tekst i wymowa dokumentu, przygotowanego przez prezydencję francuską wywoływała wiele dyskusji i kontrowersji wśród pozostałych państw członkowskich. Trzecia wersja dokumentu przedstawiona przez prezydencję Radzie UE 27 listopada 2000 r., nie uzyskała jednogłośnej akceptacji ministrów UE i prezydencja zmuszona była do kolejnej modyfikacji dokumentu (już w trakcie obrad Rady UE), który następnie został jednomyślnie przyjęty przez członków Rady UE i przekazany do zatwierdzenia Radzie Europejskiej w Nicei. W ostatecznym tekście dokumentu, pod wpływem protestów Wielkiej Brytanii i Hiszpanii, wyeliminowano dużą część postulowanych przez Francję działań legislacyjnych, do przyjęcia i wdrożenia, których zobowiązane byłyby wszystkie państwa członkowskie. W wyniku tych zmian dokument ma w dużym stopniu charakter deklaracyjny i ramowy, w którym główny nacisk kładzie się na współpracę krajów, wzajemną wymianę informacji i doświadczeń bez wiążących dla państw członkowskich zobowiązań oraz konieczności ujednolicania zasad prowadzenia poszczególnych działań.

Główne założenia Europejskiej Agendy Społecznej

Agenda stanowi pierwszy w historii integracji europejskiej dokument, w którym państwa członkowskie uzgodniły wspólne cele w zakresie polityki społecznej, w perspektywie kolejnych kilku lat. Z założenia Agenda ma brać pod uwagę różnorodność systemów i polityk społecznych realizowanych w państwach członkowskich, a w ramach kierunków wyznaczonych przez Agendę stosowne działania będą podejmowane w każdym z państw UE przez odpowiednie władze centralne, regionalne i lokalne w jak najszerszej współpracy z partnerami społecznymi. We wszystkich wymienionych w dokumencie obszarach proponuje się zarówno podjęcie konkretnych inicjatyw jak i definiuje ramowe kierunki działań.

W ramach Agendy zaproponowane zostały różnorodne instrumenty działania obejmujące m.in. inicjatywy ustawodawcze, realizowanie polityki strukturalnej oraz szerokie zastosowanie tzw. metody otwartej koordynacji, która do tej pory stosowana była jedynie w dziedzinie polityki zatrudnienia. Metoda ta służyć ma wymianie najlepszych rozwiązań między państwami członkowskimi oraz zapewnieniu większej spójności działań. Obejmuje ona m.in. opracowanie unijnych wytycznych wraz z harmonogramami działań; ustalenie jakościowych i ilościowych wskaźników pozwalających porównać sytuację w UE z państwami osiągającymi najlepsze wyniki; przełożenie wytycznych unijnych na polityki narodowe i regionalne z uwzględnieniem różnic między krajami i regionami oraz okresowe monitorowanie osiąganego postępu.

W odniesieniu do monitorowania realizacji zaleceń Agendy, Komisja Europejska została zobowiązana do corocznego opracowywania zbiorczego materiału w postaci tablicy wyników (scoreboard) informującej o postępie we wdrażaniu kolejnych założonych celów. Raport Komisji będzie następnie przedstawiany Radzie UE ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej oraz Radzie Europejskiej poświęconej rozwojowi polityki gospodarczej, społecznej i zatrudnienia, która od wiosny 2001 r. zbierać się będzie regularnie każdego roku

Do sześciu priorytetowych obszarów, w których podejmowane będą konkretne działania w ramach Agendy, zaliczono:

1. tworzenie większej ilości wysokiej jakości miejsc pracy;

2. dążenie do osiągnięcia równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem socjalnym na rynku pracy;

3. walka z ubóstwem i wszelkimi formami dyskryminacji;

4. usprawnienie funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych;

5. wspieranie zasady równouprawnienia na rynku pracy;

6. wzmacnianie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia Unii i zewnętrznej polityki UE

Tworzenie większej ilości wysokiej jakości miejsc pracy

W Agendzie wskazuje się na znaczenie działań prowadzonych w ramach realizowanej przez państwa UE Europejskiej Strategii Zatrudnienia, zaznaczając, iż w 2002 r. opracowany zostanie kompleksowy przegląd i ocena jej dotychczasowego wpływu na europejski rynek pracy. Podkreślono również konieczność podejmowania działań na rzecz tzw. aktywnego zatrudnienia (m.in. inicjatywy na rzecz łączenia kariery zawodowej z prowadzeniem rodziny) i ułatwiania dostępu do pracy grupom w największym stopniu pozostającym poza unijnym rynkiem pracy (kobiety, osoby niepełnosprawne, mniejszości narodowe, osoby starsze). Komisja Europejska została zobowiązana do opracowania (przed 2002 r.) analizy porównawczej na temat czynników strukturalnych wpływających na wzrost poziomu zatrudnienia w państwach UE.

W Agendzie zwrócono się z apelem do rządów i partnerów społecznych z państw UE do zintensyfikowania wspólnych działań w zakresie prowadzenia kształcenia ustawicznego i szkoleń zawodowych oraz przedstawienia Radzie ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej, do końca 2001 r., informacji na temat rozwiązań prawnych przyjętych w tej dziedzinie na poziomie europejskim i narodowym. Zagadnieniu temu planuje się poświęcić specjalną konferencję w roku 2002.

W Agendzie podkreśla się, iż kluczowy wpływ na wzrost poziomu zatrudnienia na unijnym rynku pracy ma mobilność pracowników. W tym kontekście wskazano na konieczność podjęcia działań na rzecz ułatwiania zmiany miejsca pracy takich grup zawodowych i społecznych jak nauczyciele, pracownicy szkoleniowi oraz studenci. Wyraźnie zaznaczono, iż konieczne jest podjęcie działań na rzecz zachęcania obywateli UE do swobodnego przemieszczania się w ramach Unii w celu podjęcia pracy. Służyć temu mają m.in. nowe inicjatywy ustawodawcze (nowelizacja, do 2003 r., dyrektyw dotyczącej prawa pobytu), a także doskonalenie procesu wdrażania już obowiązujących uregulowań prawnych. Wskazano, iż celowym byłoby opracowanie raportu poświęconego związkom procesu migracji pracowników z realizowaną obecnie polityką zatrudnienia

Walka z ubóstwem i wszelkimi formami dyskryminacji

W Agendzie podkreślono, iż eliminowaniu zjawiska wyłączenia społecznego powinny służyć działania w ramach wspierania rozwoju tzw. społeczeństwa informacyjnego oraz realizacji Planu Działań Komisji Europejskiej w tej dziedzinie: "e-Europe 2002 - An information society for all", przyjętego na posiedzeniu Rady Europejskiej w Feira (czerwiec 2000 r.). Konieczna, zdaniem autorów Agendy, będzie również ocena funkcjonowania i roli Europejskiego Funduszu Socjalnego w walce ze zjawiskiem wyłączenia społecznego⁴.

W okresie jaki obejmuje Agenda przewidziano również przegląd stanu wdrażania przez poszczególne państwa członkowskie dyrektyw dotyczących walki z różnymi przejawami dyskryminacji oraz wspieranie wymiany doświadczeń w tej dziedzinie między poszczególnymi państwami.

W Agendzie wskazano, iż konieczne są bardziej efektywne działania na rzecz integracji obywateli krajów trzecich przebywających legalnie na terenie państw UE. W tym kontekście zwrócono uwagę na prowadzenie dialogu między poszczególnymi państwami Unii na temat realizacji narodowych polityk integracyjnych.

Usprawnienie funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych

Podkreślono, iż w obliczu niekorzystnych zjawisk demograficznych (spadek przyrostu naturalnego, proces starzenia się społeczeństw) priorytetem jest zapewnienie równowagi funkcjonowania europejskich systemów zabezpieczeń społecznych. Na poziomie europejskim służyć temu ma zintensyfikowana współpraca między poszczególnymi państwami UE, polegająca głównie na wzajemnej wymianie doświadczeń oraz uzgodnieniu jednolitych kryteriów oceny postępu w tej dziedzinie. W Agendzie podkreślono, iż oczekuje się przedstawienia przez poszczególne państwa członkowskie informacji na temat funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych przed posiedzeniem Rady Europejskiej w Sztokholmie (marzec 2001 r.). Z kolei, Rada ds. Zatrudnienia i Polityki Społecznej została zobowiązana do opracowania i przedstawienia Radzie Europejskiej w Goeteborgu (czerwiec 2001 r.) zbiorczego opracowania poświęconego tej problematyce. Przed 2003 r. przewiduje się również opracowanie kompleksowego raportu poświęconego sytuacji europejskich systemów opieki zdrowotnej, biorąc pod uwagę proces starzenia się społeczeństw państw UE.

Wspieranie zasady równouprawnienia na rynku pracy

W dokumencie wskazuje się, iż problematyka równouprawnienia ma charakter horyzontalny i powinna zostać włączona do możliwie największej liczby dziedzin, w których podejmowane będą działania w ramach Agendy (na etapie opracowywania działań, ich realizacji i późniejszej oceny).

Podstawę działań w tej dziedzinie stanowić powinna realizacja założeń dokumentu ramowego Komisji Europejskiej poświęconego tematyce równouprawnienia: "Towards a Community framework strategy on gender equality (2001 - 2005)"⁵.

W odniesieniu do działań legislacyjnych zakłada się przyjęcie przed 2003 r., dyrektywy w oparciu o art. 13 Traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskie, w sprawie wspierania zasady równouprawnienia w dziedzinach innych niż zatrudnienie i kariera zawodowa.

Wzmacnianie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia Unii i zewnętrznej polityki UE

W Agendzie wskazano, iż zagadnienia dotyczące polityki społecznej powinny stanowić przedmiot regularnej wymiany poglądów między partnerami z państw członkowskich i kandydujących. W tym kontekście zaznaczono, iż konieczne będzie wspieranie państw kandydujących przy przejmowaniu i realizowaniu przez nie w przyszłości założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Zapowiedziano również działania w celu promowania rozwoju dialogu społecznego oraz działalności organizacji pozarządowych w państwach EŚiW.

CZĘŚĆ DRUGA

Dostęp polskich pracowników do rynku UE

Układ europejski umożliwia ograniczony dostęp polskich pracowników do rynku UE. Między innymi zostały uregulowane następujące kwestie:

• obywatele polscy legalnie zatrudnieni w krajach członkowskich UE oraz obywatele tych krajów zatrudnieni w Polsce nie będą, ze względu na obywatelstwo, dyskryminowani pod względem warunków pracy, wynagrodzenia lub zwalniania;

• najbliżsi członkowie rodzin legalnie zatrudnionych obywateli polskich mają prawo do podjęcia pracy na miejscowym rynku pracy i będą traktowani jak osoby miejscowe

• osoby posiadające obywatelstwo polskie, zatrudnione na terenie krajów członkowskich UE, mają prawo do kumulowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia czy zamieszkania w różnych krajach członkowskich w przypadku, gdy to będzie potrzebna do ustalenia świadczeń emerytalnych, inwalidzkich itp.

• możliwość uzyskania przez obywateli polskich prawa do pracy na terenie państw członkowskich będą uzależnione od sytuacji na rynku pracy w poszczególnych krajach - decyzje w tym względzie będą zapadały na szczeblu narodowym, a nie wspólnotowym;

• polskie przedsiębiorstwa i ich filie zakładane na obszarze UE mogą uzyskiwać zezwolenie na zatrudnienie polskich pracowników jako tzw. Personelu kluczowego lub wysokiej klasy specjalistów;

Ułatwienia w dostępie do rynku pracy stron Układu Europejskiego są bardzo skromne. W rezultacie skala rzeczywistego przepływu pracowników miedzy Polską a krajami członkowskimi UE zależy od decyzji tych krajów.

Dotychczas tylko Francja, Belgia i Niemcy zawarły z Polską dwustronne umowy określające warunki legalnego zatrudnienia obywateli polskich w tych krajach. Umowa z Francją z 20 maja 1992 r. dotyczy tylko zatrudnienia polskich pracowników sezonowych, bez określenia limitu zatrudnienia. Relatywnie największe znaczenie ma umowa z Niemcami z 1990 r. Przewiduje ona limit zatrudnienia w wysokości 35 tys. osób w podziale na kontyngenty branżowe. Większość tego limitu jest przewidziana w ramach kontraktów budowlanych. W ostatnich latach obserwuje się jednak proces zwężania działalności polskich firm budowlanych na terenie Niemiec, w wyniku działań podejmowanych przez administrację niemiecką w celu ochrony swojego rynku pracy.

Obecny dostęp do rynku pracy w „Piętnastce

	Dostęp obywateli krajów trzecich do rynku pracy	Specjalne przepisy dla krajów kandydujących	Dostęp dla pracujących na własny rachunek ( uwaga: dla obywateli krajów kandydujących dostęp jest zapewniony na mocy Układu Europejskiego, na podstawie krajowego traktowania, ale bez wzajemnego uznawania kwalifikacji)	Czy są wydawane długoterminowe zezwolenia na pobyt stały
Austria	Łączny krajowy kontyngent dla wszystkich narodowości , podzielony na landy. Każdy land może wprowadzić dodatkowe kontyngenty dla pracowników sezonowych. Pracodawca występuje o zezwolenie na pracę. Musi występować zapotrzebowanie na rynku pracy. Łączna liczba zezwoleń : 126889 (2001 r. )	Bilateralna umowa o dojazdach przygranicznych i praktykantach z Węgrami (1200 i 600 w 2001 r. ); podobna umowa z Czechami w przygotowaniu	Nie jest wymagane zezwolenie na pracę , jedynie na pobyt stały	Tak, na rok z możliwością dwukrotnego przedłużenia na dwa lata; następnie może zostać udzielone nieograniczone zezwolenie na pobyt stały
Belgia	Pracodawca występuje o zezwolenie przed przyjazdem cudzoziemca. Tylko dla obywateli krajów, z którymi podpisano dwustronną konwencję. Musi istnieć zapotrzebowanie na rynku pracy . Łączna liczba zezwoleń: 83500 (1999 r.)		Tak, pod pewnymi warunkami, za zgodą ministerstwa.	Tak po pięciu latach legalnego i nieprzerwanego pobytu w Belgii
Dania	Bardzo ograniczony dostęp . Zezwolenie należy uzyskać przed przyjazdem do kraju. Musi istnieć zapotrzebowanie na rynku pracy (tj. brak pracowników z Danii i UE). Obywatele krajów trzecich mający ważne zezwolenie na pracę z Unii nie muszą występować o zezwolenie władz duńskich . Łączna liczba zezwoleń: 73092 (1999 r.)		Bardzo rzadko, tylko jeżeli działalność jest istotna z punktu widzenia Danii	Generalnie , jeżeli wydano zezwolenie na pracę , zostanie też wydane zezwolenie na pobyt stały
Finlandia	Zezwolenie należy uzyskać przed przyjazdem do kraju . Musi istnieć zapotrzebowanie na rynku pracy . Preferencyjne przepisy dla wykwalifikowanej siły roboczej		Wymagane zezwolenie na pobyt stały, ale nie na pracę; wnioskodawca musi wykazać wystarczające środki biznesplan	Tak, zwykle na rok. Po 2 latach może zostać wydane zezwolenie na pobyt stały
Francja	Wymagana wiza, umowa o pracę i zezwolenie na pracę		W zasadzie możliwy, ale wiele zawodów jest niedostępnych dla cudzoziemców	Obowiązują roczne i 10-letnie zezwolenia na pobyt
Niemcy	Wymagane zezwolenie na pobyt i zezwolenie na pracę. Osoby na stałe mieszkające poza Niemcami z reguły nie mogą uzyskać zezwolenia na pracę. Istnieje jednak kilka wyjątków: zawody ze zwyczajową wymianą międzynarodową, zawodowe kształcenie i szkolenie, zajęcia sezonowe, pracownicy wysokiego szczebla, przygraniczne zatrudnienie pracowników zagranicznych. Łączna liczba zezwoleń: 1083268 (2001 r.)	Umowy kontyngentowe o praktykantach z Bułgarią, Czechami, Węgrami, Łotwą, Polską , Rumunią, Słowacją, Słowenią. Umowy o pracownikach (głównie budownictwo)	Nie jest wymagane zezwolenie na pracę, ale obowiązują długie procedury
Grecja	Wymagane zezwolenie na pracę i pobyt. O zezwolenie występuje pracodawca. Proporcja obywateli krajów trzecich do Greków nie może przekroczyć 10% w firmach zatrudniających ponad 5 pracowników. Łączna liczba zezwoleń : 69600 (1997 r.)	Umowa z krajami kandydującymi: specjalne przepisy dotyczące personelu kluczowego i członków ich rodzin.	Tak. Wnioskodawca musi udowodnić posiadanie wystarczających środków oraz, że jego działalność przyniesie dodatkową wartość greckiej gospodarce itp.	Roczne zezwolenie na pobyt odnawialne co rok, łącznie przez 5 lat
Irlandia	Wymagane zezwolenie na pracę , występuje o nie pracodawca. Musi występować zapotrzebowanie na rynku pracy. Zezwolenia na pracę wydane cudzoziemcom w 1997 r. 2600 ( nie licząc obywateli Indii. Pakistanu, USA, Kanady)		Tak, ale wymagane jest zezwolenie na pracę - wnioskodawca musi wykazać dodatkową wartość dla irlandzkiej gospodarki, stworzyć miejsca pracy itp.
Włochy	Co roku ustala się maksymalną liczbę obywateli krajów trzecich mogących podjąć pracę we Włoszech( w 1999 r. 28000 pracowników etatowych 2000 pracujących na własny rachunek). O zezwolenie na pracę występuje pracodawca.		Wymagane zezwolenie dla pracujących na własny rachunek; wnioskodawca musi wykazać odpowiednie środki itp.	Możliwość uzyskania po pięciu latach; obcokrajowiec musi wykazać wystarczający dochód itp.
Luksemburg	O zezwolenie na pracę występuje pracodawca . Łączna liczba wydanych obywatelom krajów trzecich : 6800 ( 1997 r.)		Należy opłacić gwarancję bankową, dysponować wystarczającymi środkami itp. Zaświadczenie o niekaralności	Obywa6tele krajów trzecich pragnący pozostać dłużej niż trzy miesiące powinni wystąpić o kartę cudzoziemca. Zezwolenie na pracę jest warunkiem otrzymania zezwolenia na pobyt (12 mieś)
Holandia	O zezwolenie na pracę i pobyt należy wystąpić jednocześnie. Zezwolenie na pracę zależy od potrzeb rynku pracy. Okres zezwolenia na pracę maks. 3 lata. Łączna liczba wydanych zezwoleń: 20816 (2000 r.)		Wymagane zezwolenie na pobyt. Konieczna zgodność działalności z istotnym interesem Holandii. Specjalne regulacje dla restauracji, barów itp.	Zezwolenia na pobyt w celu podjęcia pracy są wydawane wyłącznie wtedy, gdy jest ona zgodna z interesem kraju. Okres: rok (możliwość przedłużenia)
Portugalia	Wymagane zezwolenie na pracę ( do 1 roku lub 2 lat) Specjalny system dla pracowników sezonowych; zezwolenie na pobyt umożliwia pracę bez dodatkowego zezwolenia		Tak. Takie same warunki jak dla pracowników etatowych. Czas: 2 lata. Z możliwością przedłużenia	Tak, jeżeli obywatel kraju trzeciego legalnie mieszkał w Portugalii co najmniej przez 10 lat itp.
Hiszpania	O zezwolenie na pracę występuje pracodawca. Zezwolenia są wydawane tylko w sektorach , gdzie istnieje niedobór pracowników. Istnieje umowa z Meksykiem o pracownikach sezonowych. Łączna liczba zagranicznych pracowników : 85526 (1998 r.)		Wymagane zezwolenie na pracę ; badanie przydatności dla hiszpańskiej gospodarki	Zezwolenia na pobyt są odnawialne, po 6 latach pobytu w Hiszpanii można wystąpić o zezwolenie na pobyt stały.
Szwecja	Poszczególne gminy decydują razem z władzami krajowymi o wydawaniu czasowych zezwoleń na pracę ( również na pobyt) . Zezwolenia na pracę są wydawane w przypadku niedoboru pracowników . Liczba zezwoleń na pracę wydawanych w 1998 r. 4000. Łączna liczba pracowników zagranicznych: 220000.	Bilateralne umowy o praktykantach z krajami bałtyckimi	Nie jest wymagane zezwolenie na pracę , ale pobyt przed przyjazdem do Szwecji. Należy udowodnić posiadanie środków.	Po 2 latach pobytu w Szwecji można wystąpić o zezwolenie na pobyt stały
Wielka Brytania	O zezwolenie na pracę ( zwykle 3 lub 4 lata) występuje pracodawca przed przyjazdem pracownika . Podobny wymóg dotyczy zezwoleń na pobyt . Zezwolenia na pracę zazwyczaj dotyczą stanowisk wymagających wysokich kwalifikacji. Inne zezwolenia zależą od potrzeb rynku pracy. Liczba wydanych zezwoleń: 72599 ( 1999 r.)	Osoby do opieki nad dzieckiem w wieku 17-27 z Malty, Cypru, Czech, Słowacji, Słowenii, Węgier nie muszą się starać o zezwolenie na pracę	Przedsiębiorcy muszą zainwestować co najmniej 200000 GBP w swoją działalność i stworzyć miejsca pracy; należy przedstawić biznesplan	Po 4 latach posiadacze zezwolenia na pracę mogą wystąpić o zgodę na pobyt stały

Swobodny przepływ pracowników w UE

U podstaw tworzenia wspólnego rynku Unii Europejskiej leżą tzw. „cztery wolności”, czyli zasady swobodnego przepływu dóbr (towarów), usług, kapitału i osób (pracowników)

Podstawą do zasady swobodnego przepływu osób jest artykuł 3 pkt. 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), który stwierdza: „...ustanawia się wewnętrzny rynek, w którym między państwami znosi się wszelkie przeszkody ograniczające swobodny przepływ dóbr, osób, usług i kapitału”. Przepis ten, w odniesieniu do pracowników, znajduje konkretyzację w artykułach 39(48)-42(51) oraz w artykułach 43(52)-48(58), jeśli chodzi o swobodę prowadzenia działalności gospodarczej i artykułach 49(59)-55(66) dotyczących swobody prowadzenia usług. Ponadto swoboda przepływu pracowników opiera się na artykułach 2(2), 7(4), 12(6), 17(8) i 18(8a) TWE

Prawo do swobodnego przemieszczania się mają obywatele Unii Europejskiej (obywatelstwo UE jest nową instytucją w systemie prawa europejskiego i zostało ustanowione na mocy Art. 8 TWE) będący pracownikami najemnymi, osobami korzystającymi z prawa do tworzenia przedsiębiorstw lub osobami świadczącymi usługi na obszarze Wspólnot.

Podstawy traktatowe, dotyczące prawa do swobodnego przepływu pracowników, mają rozwinięcie w aktach wykonawczych Unii Europejskiej, czyli w tzw. prawie pochodnym.

Bez zagwarantowania wolnego przepływu osób funkcjonowanie Jednolitego Rynku Unii Europejskiej nie było możliwe, a zasada ta urzeczywistnia cele nie tylko gospodarcze, ale zapewnia również integracje narodów europejskich. Swobodny przepływ osób został wsparty przez inne regulacje, dotyczące koordynacji ubezpieczeń społecznych, wzajemnego uznawania dyplomów i koordynacji narodowych systemów uzyskiwania kwalifikacji zawodowych. Należy dodać, że początkowo swoboda przepływu osób (a raczej związane nią prawo pobytu w dowolnym państwie członkowskim) dotyczyła w zasadzie tylko osób „aktywnych ekonomicznie”. Dopiero odpowiednie regulacje przyjęte pod koniec lat 80-tych rozszerzyły jej stosowanie na osoby „nieczynne ekonomicznie” - studentów (jeśli zostaną przyjęci na studia i wykażą się posiadaniem ubezpieczenia oraz wystarczających środków, by podczas swojego pobytu nie stać się ciężarem dla systemu zaopatrzenia społecznego przyjmującego państwa), emerytów (jeśli otrzymują wystarczającą emeryturę i są ubezpieczeni) oraz pozostałych obywateli państw członkowskich (jeśli posiadają wystarczające środki na utrzymanie i są ubezpieczeni)

Niezbywalnym prawem uzupełniającym swobodny przepływ pracowników, jest prawo pobytu w celu zatrudnienia, zgodnie z przepisami krajowymi państwa przyjmującego oraz dostęp do mieszkań i ich własność.

Swoboda przepływu pracowników jest jednym z zasadniczych elementów swobody przepływu osób. Obywatele państw członkowskich UE mają prawo przemieszczania się na obszarze Unii w celu poszukiwania i podejmowania działalności zawodowej, w tym pracy najemnej. Mają oni prawo do pomocy ze strony służb zatrudnienia w kraju przyjmującym oraz do równego traktowania we wszystkich aspektach życia. Okresy zatrudnienia w różnych krajach członkowskich zlicza się.

System uznawania kwalifikacji zawodowych służy zapewnieniu możliwości praktycznego korzystania z prawa swobodnego przemieszczania się pracowników. Tak zwane dyrektywy sektorowe - dotyczące zawodów lekarza, dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, weterynarza, architekta oraz prawnika - umożliwiają osobom, które nabyły uprawnienia zawodowe w państwie członkowskim UE, uzyskanie prawa do wykonania zawodu w innych państwach członkowskich. Tak zwane dyrektywy ogólne zawierają szczegółowe zasady uznawania kwalifikacji w zawodach, do których wykonywania państwo członkowskie może wymagać posiadania dyplomu ukończenia co najmniej trzyletnich studiów wyższych, innego dyplomu lub świadectwa albo dokumentu potwierdzającego fakt wykonywania danego zawodu przez określony czas na obszarze innego państwa członkowskiego. System ten umożliwia pracownikom migrującym możliwość pracy we własnym zawodzie.

CZĘŚĆ TRZECIA

Rynek pracy oraz bezrobocie w UE

Zachowanie głębokich dysproporcji w bezrobociu w 15 państwach UE

Dysproporcje w poziomie bezrobocia są w Unii wciąż głębokie. W 1999 r. w Grecji, Hiszpanii, we Francji, we Włoszech i w Finlandii stopa bezrobocia wynosiła powyżej 10% i była przynajmniej dwa razy wyższa niż poziom bezrobocia w Luksemburgu, Holandii, Austrii i Portugalii, gdzie wskaźnik ten był w każdym przypadku niższy niż 5% Różnice regionalne są bardziej wyraźne: dla 10 proc. ludności w najbardziej dotkniętych bezrobociem regionach - głównie w regionach zacofanych, ale również w kilku, gdzie trwa restrukturyzacja - stopa bezrobocia w 1999 r. wynosiła 23%, a więc prawie osiem razy więcej niż średnia dla regionów mniej dotkniętych przez bezrobocie (3%).

Rynki pracy w państwach kandydujących: niedokończona transformacja

Mimo mało wyraźnych podobieństw między rynkami pracy w państwach kandydujących i w 15 państwach członkowskich UE w 1999 r. bezrobocie wyniosło u nich odpowiednio - 10,2% i 9,3%. Mimo, że przeciętna stopa zatrudnienia była zasadniczo taka sama na obu rynkach, istnieją znaczące różnice, które są wynikiem trwającej transformacji. Oto pięć głównych cech, na które warto zwrócić uwagę:

• w państwach kandydujących stale zmniejsza się liczba kobiet obecnych na rynku pracy, mimo że poziom ich zatrudnienia jest wciąż wyższy niż w większości krajach Unii;

Na południu Europy kobietom trudniej o pracę

Źródło: Profit 4/2002 kwiecień

W krajach położonych na południu Europy problemem jest nierówne traktowanie mężczyzn i kobiet na rynku pracy. Dobrym tego przykładem jest Hiszpania, w której bezrobocie wśród kobiet jest ponad dwukrotnie wyższe niż wśród mężczyzn. Z kolei w Wielkiej Brytanii i Szwecji paniom jest nieco łatwiej znaleźć pracę.

• zatrudnienie w tradycyjnych gałęziach przemysłu nadal pozostaje tam duże, mimo spadku liczby miejsc pracy o 25-50% w latach 90;

• zatrudnienie w rolnictwie, wynoszące 22% łącznego zatrudnienia, jest pięć razy wyższe niż przeciętne zatrudnienie w piętnastu państwach UE (4,5%), mimo że jego znaczenie dla efektywności rolnictwa różni się znacznie miedzy państwami;

• wydajność pracy wciąż jest niższa niż w 15 państwach członkowskich UE;

• zatrudnienie w usługach bardzo wzrosło, ale w znacznie większym tempie odbywa się to w miastach stołecznych niż w innych częściach krajów.

• Stopa bezrobocia w Unii zleży w dużej mierze od wykształcenia

Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia (2002 r.)

Źródło : Profit 4/2002 kwiecień.

We wszystkich krajach Unii osoby z wyższym wykształceniem najlepiej sobie radzą na rynku pracy. Z reguły także osobom ze średnim wykształceniem jest łatwiej o zatrudnienie niż tym , które zakończyły edukację na niższym poziomie. Od tej prawidłowości są jednak dwa wyjątki: Portugalia i Grecja.

Bezrobocie w Unii Europejskiej - problem o szczególnym znaczeniu

W Unii Europejskiej szuka dziś pracy około 18 mln osób, bezrobocie objęło 10,2 proc. zawodowo czynnych. Oznacza to, że wskaźnik bezrobocia jest w Unii jest przeszło dwukrotnie wyższy niż w Stanach Zjednoczonych (4,5 proc.) i trzykrotnie wyższy niż w Japonii (3 proc.). Taka sytuacja powoduje, że w warunkach Jednolitego Rynku, realizującego zasadę swobodnego przepływu osób (pracowników) i dążącego do coraz to ściślejszych form integracji (unia walutowa) kraje członkowskie UE muszą zacząć poważnie myśleć o tym, jak wspólnie rozwiązać problemy związane z brakiem pracy. Ponadto, wspólne działanie, dzięki poprawieniu mobilności przestrzennej, zawodowej i kwalifikacyjnej pracowników uczyni ich lepiej przygotowanymi do wejścia na europejski rynek pracy, tym samym polepszy też konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw. Innymi słowy, przy tak daleko posuniętej integracji, bezrobocie przestaje być tylko wewnętrznym problem kraju w którym występuje.

Komisja Europejska od dość dawna próbuje rozwiązać problem bezrobocia. Już w 1977r. wydała zalecenie, zgodnie z którym należy wprowadzić w państwach członkowskich specjalne programy szkolenia zawodowego dla wszystkich osób poniżej 25 roku życia, nie uczęszczających do szkół, a będących bezrobotnymi lub zagrożonymi bezrobociem. Również w przyjętej w 1993 r. „Białej Księdze o konkurencyjności, wzroście i zatrudnieniu” znalazły się wskazówki, jak walczyć z rosnącym problemem bezrobocia. Realizacja programu przedstawionego w „Białej Księdze” miała umożliwić stworzenie do 2000 r. 15 milionów nowych miejsc pracy i zmniejszenie stopy bezrobocia o połowę. Cel ten miał być osiągnięty przede wszystkim poprzez ściślejsze powiązanie wzrostu gospodarczego z tworzenie nowych miejsc pracy. Jednak wzrost gospodarczy krajów UE nie prowadził w

dostatecznym stopniu do wzrostu zatrudnienia. W latach 1970-1992, PKB krajów członkowskich Unii wzrósł o 81 proc, tymczasem zatrudnienie w tym samym okresie tylko o 9 proc. Sytuacja taka określana jako wzrost bezzatrudnieniowy (jobless growth). Strategia przedstawiona w „Białej Księdze” proponuje m.in. reformę unijnego rynku pracy poprzez zwiększenie jego elastyczności, usunięcie antybodźców wzrostu zatrudnienia i poprawy konkurencyjności. Wielu ekspertów jest zdania, że gdyby kraje członkowskie Unii Europejskiej z większym zaangażowaniem realizowały zalecenia Komisji zawarte w „Białej Księdze” z 1993 r. poziom bezrobocia byłby dzisiaj niższy i może nie byłoby potrzeby zorganizowania w listopadzie 1997 r. specjalnego szczytu UE poświęconego bezrobociu. Stwierdzono tam, że bezrobocie w krajach Unii stanowi ogromne wyzwanie, a strategia jego

obniżania wymaga „nowego podejścia” do problemu. Owe nowe podejście oznacza przede wszystkim działania na rzecz koordynacji polityki zatrudnienia w państwach członkowskich. Koordynacja polityki zatrudnienia ma wzorować się na koordynacji polityki gospodarczej, przygotowującej „Piętnastkę” do Unii gospodarczej i walutowej. Wnioski Rady Europejskiej ze szczytu w Luksemburgu rozpoczynają się charakterystycznym zdaniem: „ Kwestie zatrudnienia są jedną z podstawowych trosk obywateli Europy - należy zatem dołożyć wszelkich starań, aby zwalczać bezrobocie, którego obecny poziom zagraża spoistości naszych społeczeństw”.

Gdy bezrobocie w Unii przekroczyło w roku 1994 11%, konieczne stały się zmiany min. W prawie pracy. Sytuacja była szczególnie dotkliwa dla osób poniżej 25. roku życia, wśród których stopa bezrobocia dwukrotnie przekraczała średnią ( w Hiszpanii wyniosła 42%, a we Włoszech i w Finlandii przeszło 30%). W kryzysowej sytuacji wiele państw zdecydowało się na uelastycznienie prawa pracy , a zwłaszcza zmniejszenie ograniczeń w zatrudnieniu na czas określony. Obecnie w Hiszpanii odsetek osób pracujących na podstawie takich umów wynosi blisko 30%, a w Portugalii 20%. Na spadek bezrobocia miał również wpływ stały wzrost europejskiej gospodarki, dlatego obecne spowolnienie może odwrócić korzystną tendencję.

Większości krajów Unii Europejskiej udało się zwiększyć zatrudnienie .

Źródło: Profit 4/2002 kwiecień.

W latach 1995-2002 w większości krajów Unii bezrobocie się obniżyło . Rekordowym osiągnięciem ( spadek o 10 pkt. %) może się pochwalić Hiszpania, niewiele gorsze są wyniki Irlandii i Finlandii. Unijna średnia spadła w tym okresie z 10,7 do 7,8 % a bezrobotnych przybyło tylko w Austrii , Grecji i Niemczech. Mimo tych zmian dla wielu państw , zwłaszcza Europy Południowej , bezrobocie wciąż jest poważnym problemem. W tym regionie wyjątkiem jest Portugalia, której wysoki wzrost gospodarczy umożliwił zwiększenie liczby miejsc pracy. Obecnie w Piętnastce najniższym odsetkiem bezrobotnych ( 2,2%) wyróżnia się Holandia.

Niemcy coraz gorzej radzą sobie z bezrobociem.

Źródło : Profit 4/2002 kwiecień.

Lekkie obniżenie stopy bezrobocia w Niemczech nie może przesłonić faktu, że kraj radzi sobie z tym zjawiskiem gorzej niż inne państwa Piętnastki . Pięć lat temu procent bezrobotnych był tam niższy niż średnia dla Unii, obecnie nieco ją przekracza, a spowolnienie gospodarki może jeszcze tę sytuację pogorszyć. Wzrost bezrobocia nastąpił w Niemczech w drugiej połowie 2001 r. W styczniu 2002 r. bez pracy było ponad 4,2 mln osób.

Dwa oblicza Unii

Grecja i Irlandia pod koniec lat 80. zajmowały podobne miejsca wśród gospodarczych przeciętniaków. Cóż się stało , że oba kraje dzieli aż tak wiele? Jeszcze w roku 1990 PKB Irlandii niewiele się różnił od greckiego. Oba kraje zaliczały się do najbiedniejszych w Unii Europejskiej. Po dziesięciu latach , pod względem dochodu przypadającego na mieszkańca i skorygowanego o poziom cen w danym państwie, Grecja spadła na ostatnie miejsce w Unii , wyprzedzona przez Portugalię. Tymczasem Irlandia stała się jednym z najbogatszych krajów Europy. Wydawałoby się , że zwycięzcą powinien być kto inny. Oba kraje dostawały (a Grecja wciąż dostaje) pokaźne dotacje z Brukseli. Grecja zarabia na turystyce tyle, ile Irlandia, przy całym pięknie swych krajobrazów, nigdy nie zarobi. Jednak to Irlandczycy postanowili otworzyć się na świat. Starali się stworzyć przyjazny klimat dla inwestycji - np. inwestorzy finansowi w tym kraju płacili tylko 10 proc. podatku dochodowego. Irlandia postawiła na nowoczesną edukację, stając się zapleczem dla firm z sektora nowych technologii. Swoje finanse trzymała w ryzach , więc inflacja pozostawała na niskim poziomie. Spore dotacje unijne wykorzystywano na rozwój infrastruktury, co z kolei dodatkowo zachęciło firmy zagraniczne do lokowania inwestycji w Irlandii. W czasie gdy Irlandia rozpoczynała swój „wielki skok” , Grecy borykali się z permanentnym deficytem budżetowym , który napędził inflację , która z kolei utrudniła życie przedsiębiorcom , szczególnie przy inwestycjach. Pokaźne subsydia UE , dochodzące do 4 proc. PKB, były marnowane .Dopiero groźba nie zakwalifikowania się do unii walutowej sprawiła , że rząd premiera Kostasa Simitisa zaczął poważnie reformować finanse publiczne i prywatyzować gospodarkę.

Grecja bezrobocie w latach 1997-2002

rok	Bezrobocie (%)
1997	9,5
1998	10,1
1999	9,9
2000	11,2
2001	12,2
2002	12,0

Irlandia bezrobocie w latach 1997-2002

rok	Bezrobocie (%)
1997	12,0
1998	11,5
1999	9,9
2000	7,0
2001	5,3
2002	4,2

Bezrobocie w Grecji i Irlandii w latach 1997-2002

Źródło : Małopolskie Centrum Informacji o Unii Europejskiej.

Rynek pracy - konieczne działania dostosowawcze

„Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej” (NPPC) jest dokumentem przygotowanym przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej we współpracy z ministerstwami i urzędami centralnymi. NPPC wyznacza kierunek działań dostosowawczych oraz określa harmonogram ich realizacji w latach 1998-2002 w kontekście zbliżającego się członkostwa Polski w UE. Treść tego dokumentu wynika z realizacji Układu Europejskiego, będącego podstawą w stosunkach naszego kraju z UE, „Opinii Komisji Europejskiej w sprawie polskiego wniosku o członkostwo Polski w UE” (tzw. avis), oraz unijnego dokumentu „Partnerstwo dla Członkostwa”

NPPC wskazuje na podstawowe priorytety dostosowawcze, w podziale na krótkookresowe, tj. realizowane do końca 1998 r. oraz średniookresowe - realizowane do końca 2002 r.

Zgodnie z tym dokumentem, prace dostosowawcze mające na celu przejmowanie wspólnotowych standardów dotyczących polityki społecznej są w naszym kraju istotnie zaawansowane. Zasadniczy postęp w tej kwestii został dokonany poprzez nowelizację Kodeksu pracy i przyjęcie związanych z nim aktów wykonawczych. Konieczne jest jednak dalsze zbliżanie naszego ustawodawstwa do rozwiązań obowiązujących w UE, w tym przyjęcie rozwiązań w:

• sprawie ochrony praw pracowników w przypadku transferu przedsiębiorstwa lub ich części (Dyrektywa 77/187/EWG)

• sprawie umowy o pracę (Dyrektywa 91/533/EWG)

• sprawie niektórych szczegółowych zagadnień dotyczących organizacji czasu pracy (Dyrektywa 93/104/WE)

• sprawie ochrony pracy młodocianych (Dyrektywa 94/33/WE)

• sprawie europejskich rad zakładowych (Dyrektywa 94/45/WE)

• sprawie urlopów rodzicielskich (Dyrektywa 96/34/WE)

• sprawie zwolnień zbiorowych (Dyrektywa 75/129/EWG i Dyrektywa 92/56/EWG)

• sprawie poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy kobiet w ciąży (Dyrektywa 92/85/EWG)

• sprawie znaków bezpieczeństwa (Dyrektywa 92/58/EWG)

• sprawie bezpieczeństwa i zdrowia pracowników zatrudnionych na czas określony lub tymczasowo (Dyrektywa 91/383/EWG)

NPPC w części dotyczącej „zatrudnienia i spraw społecznych” przewiduje:

1. Wzmocnienie efektywności funkcjonowania instytucji rynku pracy i instytucji dialogu społecznego,

2. Dalsze zaznajamianie partnerów społecznych z zasadami funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii Europejskiej

3. Dostosowanie prawa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wzmocnienie i rozwój struktur instytucjonalnych zajmujących się jego przestrzeganiem,

4. Dalszy rozwój ochrony socjalnej; przeprowadzenie reformy ubezpieczeń społecznych

Powyższe priorytety są następnie konkretyzowane w „części szczegółowej” pt. „Rynek pracy i polityka socjalna”

CZĘŚĆ CZWARTA

WIOSENNE POSIEDZENIE RADY EUROPEJSKIEJ W SZTOKHOLMIE

23-24 marca 2001 r.

Pełne zatrudnienie w konkurencyjnej Unii

W trakcie obrad w Sztokholmie Rada Europejska zwróciła szczególną uwagę na środki, jakie należy podjąć w celu unowocześnienia europejskiego modelu (społecznego) i realizacji strategicznego celu Unii na przyszłe dziesięciolecie, określonego podczas szczytu w Lizbonie, tzn. „przekształcenia gospodarki w najbardziej konkurencyjną i najbardziej dynamiczną w świecie gospodarkę opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu gospodarczego, któremu towarzyszyć powinna ilościowa i jakościowa poprawa zatrudnienia oraz pełniejsza spójność społeczna.”

Rada Europejska w Sztokholmie:

• rozważyła kwestie związane z wyzwaniem demograficznym, jakim jest problem starzenia się ludności, który skutkuje coraz mniejszym udziałem w społeczeństwie osób w wieku produkcyjnym;

• rozpatrzyła środki służące ilościowej i jakościowej poprawie zatrudnienia, przyspieszeniu reform gospodarczych, modernizacji europejskiego modelu społecznego i stosowaniu nowych technologii;

• określiła zadania strategiczne - w kontekście Ogólnych Wytycznych Polityki Gospodarczej - które powinny zapewnić trwały wzrost oraz stworzyć klimat stabilności makroekonomicznej;

• uzgodniła usprawnienie procedur, tak aby wiosenna sesja Rady Europejskiej stała się punktem kulminacyjnym dorocznego przeglądu spraw gospodarczych i społecznych.

• ustaliła, że zostaną opracowane mechanizmy, które pozwolą aktywnie włączyć kraje kandydujące do celów i procedur strategii przyjętej w Lizbonie

Ilościowa i jakościowa poprawa zatrudnienia

Unia i państwa członkowskie w sposób stanowczy zamierzają zrealizować cel, jakim jest pełne zatrudnienie, uważają bowiem, że jest to istotny instrument, który może umożliwić sprostanie wyzwaniu związanemu ze starzeniem się ludności. Do 2010 r. postęp musi być systematyczny, jeśli do tego czasu mają być zrealizowane cele dotyczące średniej stopy zatrudnienia w całej UE. Wzrost stopy zatrudnienia wymaga prowadzenia aktywnej polityki zatrudnienia, tak jak to zostało przewidziane w europejskiej strategii na rzecz zatrudnienia; jeszcze większy nacisk należy położyć na jej realizację.

CZĘŚĆ PIĄTA

Rynek pracy oraz bezrobocie w Polsce

Bezrobocie - problem o szczególnym znaczeniu

Instytut szacuje, że w skali całej gospodarki narodowej przeciętne zatrudnienie w III kwartale

2002 r. wzrosło o 0,5 proc. w porównaniu do analogicznego kwartału 2001 r. W skali całego roku 2002 tempo przeciętnej liczby pracującej w gospodarce narodowej wyniesie ok. 0,4 proc. Dane te świadczą o pogarszającej się sytuacji w grupie pracodawców i pracujących na własny rachunek. Mogą również o postępującej likwidacji małych przedsiębiorstw lub też o ich przechodzeniu do szarej strefy. Można przypuszczać, że wiąże się z niekorzystnymi regulacjami podatkowymi w sektorze małych przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa narzekają na spadający popyt poważnie utrudniający produkcje i sprzedaż. Jednocześnie starając się redukować koszty , dokonują zwolnień pracowników , od których siły nabywczej ten popyt zależy. I tak koło się zamyka.....

Przeciętnie zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw było we wrześniu niższe o 4 proc. od ubiegłorocznego, a stopa bezrobocia wzrosła do 18,1 proc- informuje Główny Urząd Statystyczny. Sektory , w których w największym stopniu spadła liczba pracujących, to górnictwo i kopalnictwo - o 7, 7 proc. oraz budownictwo - o 7

Stopa bezrobocia w Polsce na dzień 31 września 2002r.
17,6%

1 DOLNOŚLĄSKIE	21,3%
2 KUJAWSKO-POMORSKIE	21,9%
3 LUBELSKIE	15,2%
4 LUBUSKIE	24,9%
5 ŁÓDZKIE	18,1%
6 MAŁOPOLSKIE	13,4%
7 MAZOWIECKIE	13,6%
8 OPOLSKIE	18,2%
9 PODKARPACKIE	16,3%
10 PODLASKIE	14,8%
11 POMORSKIE	20,4%
12 ŚLĄSKIE	16,0%
13 ŚWIĘTOKRZYSKIE	18,0%
14 WARMIŃSKO - MAZURSKIE	28,1%
15 WIELKOPOLSKIE	15,5%
16 ZACHODNIOPOMORSKIE	25,4%

Źródło :www. job.pl

W porównaniu z grudniem ubiegłego roku wzrost liczby bezrobotnych odnotowano we wszystkich województwach. Najwięcej osób bez pracy przybyło w woj. śląskim - 16,0 proc., wielkopolskim- 15,5 proc .mazowieckim - 13,6 proc. oraz kujawsko-pomorskim- 21,9 proc. w woj. warmińsko- mazurskim wynosi 28,1 proc., lubuskim - 15,2 proc.. w zachodniopomorskim 25,4 proc., w pomorskim 20,4 proc. w dolnośląskim 21,3 proc.., w woj.. świętokrzyskim 18,0 proc. i łódzkim - 18,1 proc. W niektórych miejscowościach co trzecia osoba w wieku produkcyjnym nie ma pracy, np. w Giżycku stopa bezrobocia wynosi 30, 5 proc., w Iławie - 24,1 proc., w Olecku - 32,5 proc. w Piszu - 33,2 proc., w Ostródzie 32,7 proc. Według GUS liczba ofert zatrudnienia złożonych w okresie minionych trzech kwartałów do urzędów pracy wyniosła 371,8 tys. podczas gdy przed rokiem było to 490,6 tys. Międzynarodowa Organizacja Pracy nie uznaje wskaźników bezrobocia rejestrowanego , lecz stopę bezrobocia BAEL obliczoną metodą ciągłej obserwacji. Według BAEL bezrobocie ogółem to 18,4 proc., przy czym wskaźnik ten dla mężczyzn wynosi 17,0 proc., a dla kobiet 20,0 proc., Aż 41,5 proc. osób w wieku od 15 do 24 nie ma zatrudnienia.

Jak będzie się kształtował poziom bezrobocia w ciągu najbliższych miesięcy.

Źródło : Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez OBOP wrzesień 2002 r.

Liczba i struktura bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy w końcu grudnia 2000 roku w końcu 2001 roku.

Absolwenci szkół ponad podstawowych	2000		2001
		tys. osób	%	tys. osób	%
zarejestrowani wyrejestrowani w tym z powodu : - podjęcia pracy - rozpoczęcia: szkolenia stażu stan w końcu miesiąca	44,0 23,6 8,7 0,9 5,8 133,0	100,0 100,0 36,9 3,8 24,6 5,3*	39,0 16,2 5,6 0,4 4,0 125,0	100,0 100,0 34,6 2,5 24,7 4,3*

*do liczby bezrobotnych ogółem

Źródło : Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez OBOP styczeń 2002 r.

Kobiety w Polsce częściej nie mogą znaleźć pracy niż mężczyźni.

Źródło : Profit 1/2002 styczeń.

Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności wykazują, że bezrobocie jest jeszcze wyższe , niż wykazują to statystyki urzędów pracy. Problem bardziej dotyczy kobiet; stopa bezrobocia jest wśród nich o 3,5 punktu procentowego wyższa niż wśród mężczyzn. Bezrobocie w tej grupie jest także bardziej stabilne.

Polacy źle oceniają swoją sytuację materialną.

Źródło : Profit 1/2002 styczeń.

Co szósta ankietowana rodzina przyznaje, że nie starcza jej pieniędzy na podstawowe potrzeby. Co dwudziestej brakuje nawet na najtańsze jedzenie. Z badań GUS wynika też, że najliczniejsza jest grupa gospodarstw w których, kosztem sporych wyrzeczeń , udaje się zaoszczędzić na poważniejsze zakupy.

Najczęściej wymienianymi przyczynami gwałtownego wzrostu bezrobocia są : restrukturyzacja zakładów pracy, wyż demograficzny oraz zaszłości regionalne np. Niedorozwój niektórych regionów kraju. O tym , czy powstaną kolejne miejsca pracy, decydują przeważnie mali i średni przedsiębiorcy. Żeby walczyć z bezrobociem, trzeba walczyć z jego przyczynami, a należą do nich m.in.: nieelastyczny Kodeks Pracy, wysokie podatki i zła struktura systemu podatkowego.

Zasiłki nie zastąpią pracy

W Polsce łatwiej o zasiłek niż o pracę. Potwierdza to podział środków z Funduszu Pracy przeznaczonych w bieżącym roku na walkę z bezrobociem.80 proc. całości wydatków idzie na zasiłki a tylko 20 proc. na aktywne formy walki z bezrobociem.

w wydatkach FP w 2001 roku na zasiłki przewidziano 6,9 mld zł, w tym na :zasiłki dla bezrobotnych 4 mld Natomiast na wszystkie aktywne formy walki z bezrobociem, czyli na szkolenia ,prace interwencyjne, roboty publiczne, pożyczki , programy specjalne itp. przewidziano tylko około 800 mld zł. Wydatki z FP na pomoc pieniężną są wydatkami obligatoryjnymi. Jeżeli więc zabraknie pieniędzy na wypłatę świadczeń , to trzeba będzie uszczuplić pulę przewidzianą na aktywne formy walki z bezrobociem.

Zasięg ubóstwa w Polsce jest zatrważająco wysoki.

Źródło : Profit 8/2002 sierpień.

Transformacja gospodarki, która wielu Polakom pozwoliła na poprawę sytuacji materialnej, wpłynęła także na rozwarstwienie ich dochodów. Wiele osób żyje poniżej granicy ubóstwa. Średnie wydatki na osobę wynoszą w Polsce 610 zł miesięcznie, tymczasem aż 17 proc. Dysponuje nie więcej niż połowę tej kwoty.

W Polsce pojawiło się też nowe zjawisko zwane bezrobociem z wyboru. Z szacunkowych danych urzędów pracy wynika , że w ostatnim roku nie można było znaleźć chętnych na 200 tyś .stanowisk. Brzmi to nieprawdopodobnie, bo przecież pracy nie ma trzy miliony Polaków. Okazuje się ,że odczuwamy niechęć nie tylko do przekwalifikowania się, ale nawet do dokształcania.

Przykład: Stocznia w Szczecinie potrzebuje ponad 600 pracowników, a jednocześnie zwalnia ponad tysiąc osób. Od roku firma ma kłopoty z realizacją zamówień, ponieważ nasi spawacze nie potrafią pracować w nowoczesnych technologiach i trzeba sprowadzać fachowców z zagranicy. Potrzeba poprawy sytuacji na rynku pracy jest nagląca i należy podjąć szybkie działania, aby tego dokonać. Politykę społeczną trzeba dostosować do możliwości finansowych państwa. Trzeba, wzorem UE , dokonać przeglądu świadczeń i zmienić je tak , aby nie stanowiły zachęty do zaniechania poszukiwań pracy.

Bezrobocie w powiatach

Najniższą stopę bezrobocia odnotowano w Warszawie, największy odsetek bezrobotnych miał powiat białogrodzki.

26 września prezes Głównego Urzędu Statystycznego wydał obwieszczenie w sprawie przeciętnej stopy bezrobocia w kraju oraz na obszarze działań powiatowych urzędów pracy. 30 czerwca br. największy odsetek bezrobotnych w stosunku do ogółu osób zdolnych i gotowych do podjęcia pracy odnotowano w rolniczych powiatach na północy kraju. Rekordową stopę bezrobocia miały powiaty województwa zachodniopomorskiego:

białogardzki-35,7 proc.,

świdwiński-35,1 proc.,

drawski-34,3 proc

Stosunkowo najmniej osób bez pracy było przede wszystkim w dużych aglomeracjach. Najniższą stopę bezrobocia odnotowano w: Warszawie-4,1 proc

Poznaniu-4,8 proc., i Katowicach-6,2 proc.,. Przeciętne w kraju bezrobocie w końcu czerwca wyniosło 15,9 proc.

Opublikowanie powyższych danych wpłynie na długość wypłaty zasiłków dla bezrobotnych w 2002 roku, bowiem okres pobierania zasiłków zależy od stopy bezrobocia . Stopę tę porównuje się do poziomu bezrobocia istniejącego w tym dniu w skali kraju.

Strach przed bezrobociem

Infor Opinia na zlecenie Gazety Prawnej zapytała 560 dorosłych Polaków w całym kraju ,co sądzą o wzroście bezrobocia w najbliższych trzech miesiącach, czy zamierzają w związku z tym zmienić pracę? Odpowiedzi mówią wiele o nastrojach panujących wśród rodaków. Uderza przekonanie większości respondentów ,bo aż 84,7 proc., że bezrobocie będzie rosło. Tylko 7,3 proc. uznało, iż pozostanie na tym samym poziomie, a jeszcze mniej, bo 5,2 proc., uważa , że spadnie. Trudno było dać odpowiedz 16 osobom, czyli 2,8 proc. Świadczy to o wzroście pesymistycznych nastrojów w społeczeństwie.

Przyczyny bezrobocia

Zbyt wysokie koszty pracy, obejmujące m.in. podatek dochodowy oraz składki ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeń zdrowotnych to główne przyczyny polskiego bezrobocia Trzecia część dochodów publicznych pochodzi bezpośrednio z opodatkowania pracy. Przy czym podatki obciążające pracę wykonywaną przez osoby fizyczne sięgają 90 proc. w odniesieniu do płacy netto , co stanowi główną przyczynę bezrobocia w Polsce. Oprócz podatku dochodowego od osób fizycznych , place obciążane są przede wszystkim wysokimi składkami na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne .Dlatego obniżenie bezrobocia połączone powinno zostać nie tylko ze zmniejszeniem kosztów pracy , ale również ze zmianami w systemie finansów publicznych.

Stan gospodarki

W trzech pierwszych kwartałach spada zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw . Wyniosło ono 2,9 proc. W końcu września było 2,9 mln bezrobotnych, a stopa bezrobocia wrosła do

16,1 proc. Do końca roku wskaźnik ten może wzrosnąć do 16,5 proc.

Bezrobotni z dyplomem

Ciągle przybywa bezrobotnych absolwentów. Spośród 400 tysięcy osób , które w tym roku skończyły naukę , co czwarta pozostaje bez pracy. Dyplomem wyższej uczelni legitymuje się co siódmy bezrobotny absolwent. W sierpniu br. bezrobocie w Polsce wzrosło do 16 proc. z 15,9 w lipcu. Najgroźniejsza sytuacja występuje w rejonach zagrożonych bezrobociem strukturalnym. Na przykład w województwie lubuskim ,w rejonach gdzie bezrob. sięga 31 proc. urzędy pracy kierują do pracy lub na staż o około 20 proc. osób mniej niż w ostatnich dwóch latach .Trudności z zatrudnieniem mają też absolwenci renomowanych uczelni . W samym Lublinie gdzie jest już o ponad 400 bezrobotnych z wyższym wykształceniem więcej niż w ubiegłym roku , najtrudniej znaleźć pracę po Akademii Rolniczej ,Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, i absolwentom KUL .Najmniejsze wzięcie na rynku mają absolwenci bardzo modnych w ostatnich latach kierunków studiów- ekonomii i zarządzania.

„Napływ” i „odpływ” absolwentów szkół ponad podstawowych we wrześniu 2000 i 2001 roku .

Absolwenci szkół ponad podstawowych	2000		2001
		tyś.	%	tyś.	%
zarejestrowani wyrejestrowani w tym z powodu: podjęcia pracy rozpoczęcia szkolenia stażu stan w końcu miesiąca	57,7 33,3 13,0 1,6 8,1 157,4	100,0 100,0 39,0 4,8 24,3 6,2	50,3 22,2 9,2 0,7 3,6 153,0	100,0 100,0 41,4 3,2 16,2 5,2

Źródło : dane opublikowane przez GUS na stronie internetowej www. gus.pl , grudzień 2002 r.

Prawie trzy miliony Polaków jest dziś bez pracy. Jeśli jak dotychczas będzie przybywało miesięcznie średnio ponad 30 tysięcy osób bez pracy na wiosnę możemy mieć bezrobocie pomiędzy 19 a 20 procent Zamrożenie progów podatkowych oznacza wzrost podatków, a to nie wróży najlepiej. Osłabnie aktywność gospodarcza ,co jeszcze bardzie je graniczy możliwość tworzenia nowych miejsc pracy .

Jedne z najbardziej szanowanych zawodów w Polsce (%)

LEKARZ	NAUCZYCIEL	KSIĄDZ	PRAWNIK SĘDZIA ADWOKAT	POLICJANT	STRAŻAK	INNE
54%	12%	11%	11%	4%	3%	2%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez OBOP wrzesień 2002 r.

CZĘŚĆ SZÓSTA

Walka z bezrobociem w Polsce

Wygrać z bezrobociem

Walka z bezrobociem nie będzie łatwa - ostrzegali już podczas ubiegłorocznej kampanii wyborczej przywódcy SLD .Rzeczywiście, staje się ono coraz bardziej palącym problemem. Bez pracy pozostaje już ponad 18 proc. Polaków i liczba ta stale rośnie. Rząd opracował pakiet działań , które mają doprowadzić do zwiększenia liczby miejsc pracy. Znajduje się w nim m.in. zmiana kodeksu pracy i seria aktów prawnych, wspierających tworzenie nowych miejsc zatrudnienia. Czy działania te przyniosą oczekiwany rezultat? Zastanawiając się nad tym problemem, warto przyjrzeć się , jak się z nim zmagały inne kraje.

Na świecie walczy się z bezrobociem , w uproszczeniu, na dwa sposoby:

Niektóre kraje, jak Francja czy Niemcy, zakładają że w sytuacji transformacji czy recesji bezrobocie jest nieuniknione. Skupiają się więc na łagodzeniu jego skutków, np. wypłacając zasiłki czy organizując roboty publiczne, prace interwencyjne, szkolenia. W tym przypadku walką z bezrobociem zajmuje się w rządzie przede wszystkim ministerstwo pracy.

Drugi sposób walki z bezrobociem obowiązuje np. w Szwecji, Stanach Zjednoczonych czy Szwajcarii, zakłada, że by zmniejszyć bezrobocie, potrzeba sprzyjającej wzrostowi zatrudnienia polityki gospodarczej.

W Polsce walka z bezrobociem ogranicza się głównie do wypłacania osobom bez pracy zasiłków, pomocy w znalezieniu im zatrudnienia czy organizacji szkoleń . Sęk w tym , że takie metody sprawdzają się tylko w zamożnych krajach, gdzie bez pracy pozostaje najwyżej 10 proc. Siły roboczej. Gdy bezrobocie staje się strukturalne jak w Polsce, wydawane pieniądze w dużej mierze są po prostu marnotrawione. Dlatego w walce z bezrobociem w Polsce powinna sprzyjać całość polityki gospodarczej, polityka fiskalna i monetarna.

Jeśli przyjrzeć się doświadczeniom innych krajów, które wygrały walkę z wysokim bezrobociem, widać, że polityka gospodarcza współgrała z polityką rynku pracy. Zazwyczaj priorytetem było, jak chociażby w Finlandii czy Irlandii , zwiększenie eksportu. O ile trudno byłoby polski rynek zamknąć dla importu czy zmienić jego strukturę , by większą część przeznaczyć na inwestycje, a nie na konsumpcję, to trudno nie zgodzić się z tym , że Polski eksport nie ma porządnego wsparcia ze strony rządu. Eksportu nie ułatwia też mocny złoty, na co mają również wpływ wysokie stopy procentowe. Zatem aby bezrobocie spadło , niezbędne jest jak najszybsze uzdrowienie finansów publicznych, ograniczenie deficytu i długu publicznego, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do obniżenia stóp procentowych. W Finlandii w roku 1994 był to jeden z filarów programu walki z bezrobociem. Inną nauką z zagranicznych przykładów, z których dotychczas nie potrafiliśmy wyciągnąć wniosków , jest to, że kluczem do sukcesu w zwiększeniu zatrudnienia są małe firmy. Jest ich w gospodarce najwięcej, są sektorem wydajnym , i wreszcie- taniej niż duże przedsiębiorstwa tworzą miejsca pracy.

Jak inni wygrali bezrobociem?

kraj	Dawna stopa bezrobocia	Stopa bezrobocia dziś	Metody walki z bezrobociem
Finlandia	1994 r. 17%	2002 r. 9%	Rozpad ZSRR w 1991 r. boleśnie uderzył w Finlandię. Jej eksport spadł o 15-20 proc., co spowodowało wzrost bezrobocia. By z nim walczyć , władze postanowiły zmniejszyć oprocentowanie kredytów, obniżyć podatki i inne koszty pracy. Postawiono też na rozwój małych i średnich firm
Holandia	1983 r. 11%	2001 r. 3%	Szczyt kłopotów Holandii z bezrobociem przypadł na przełom lat 70. i 80. Powodem były wysokie koszty pracy i świadczenia socjalne. Receptą na walkę z bezrobociem okazała się rezygnacja z automatycznych podwyżek, skrócenie czasu pracy i zamrożenie płacy minimalnej.
Irlandia	1992 r. 15%	2001 r. 4%	Reforma systemu edukacji była na dłuższą metę fundamentem walki z bezrobociem w Irlandii. Założenia były proste: wśród pracowników wykształconych poziom bezrobocia jest zazwyczaj niższy. Co więcej, poprawa jakości kształcenia przyciągnęła do Irlandii inwestorów z zagranicy.
Hiszpania	1985 r. 22%	2001 r. 13%	Przez kilkanaście lat Hiszpania była przykładem, jak nie należy walczyć z bezrobociem. Do poważnych reform zabrała się dopiero w roku 1997 ekipa premiera Jose Marii Aznara. Program zakładał m.in. obniżkę progów podatkowych dla osób fizycznych i przyśpieszenie prywatyzacji.

Walka z bezrobociem w Szwajcarii

Szybszy wzrost pomógł ograniczyć bezrobocie.

Źródło: GUS, SFSO

W latach 90. w Szwajcarii pojawiło się nieznane dotąd zjawisko - bezrobocie, które w roku 1997 sięgnęło 5 proc. Choć wiele europejskich krajów może tylko marzyć o takim wskaźniku, dla Szwajcarii był to alarmujący problem. Szybsze tempo wzrostu pod koniec dekady pozwoliło im znowu zmniejszyć bezrobocie.

Jak walczyć z bezrobociem w Polsce wzorując się na Holandii i Irlandii

Stopa bezrobocia w pierwszym kwartale tego roku wyniosła 18,2 proc., w 2002 r. prawdopodobnie przekroczy 20 proc. Ludności aktywnej zawodowo. Wśród młodych ludzi wskaźnik ten będzie ponad dwukrotnie wyższy. Zagrożenia są poważne i wymagają zasadniczych zmian w polityce gospodarczej. Polska powinna wzorować się na rozwiązaniach przyjętych w krajach, które odniosły sukces w obniżaniu stopy bezrobocia. Do tej nielicznej grupy należą Holandia i Irlandia.

W latach siedemdziesiątych bezrobocie w krajach UE wyniosło około 2 proc. W połowie lat osiemdziesiątych wzrosło do 10 proc. Obecnie stopa bezrobocia waha się między 8 a 11 proc. W Holandii w latach osiemdziesiątych bezrobocie przekroczyło 10 proc. a w 2000 r. spadło do 3 proc. W Irlandii natomiast w roku 1987 wynosiło 17,5 proc. i zostało obniżone do 4 proc. w 2000 r. Jak widać sukcesy tych krajów w walce z bezrobociem są ogromne.

A oto krótka historia drogi do sukcesu:

W 1982 r. rząd wraz ze związkami zawodowymi i pracodawcami podpisały porozumienie (Porozumienie Wassenaara), na mocy którego najpierw została zamrożona płaca minimalna, a następnie obniżona. Realne wynagrodzenia w Holandii nie rosły w latach osiemdziesiątych, co przy wzroście wydajności pracy pozwoliło na obniżenie kosztów zatrudnienia i zwiększyło inwestycje firm. Niższy wzrost płac był zrekompensowany obniżkami podatków. W efekcie realna płaca w latach 1983-1998 po zapłaceniu podatków wzrosła o 15 proc. Obok tych poczynań ograniczono również świadczenia socjalne. Okres otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych skrócono z 30 do 6 miesięcy. Bezrobotni na zasiłku musieli przyjąć ofertę pracy pod karą utraty prawa do zasiłku. Kolejnym krokiem, który podjął rząd Holandii było usunięcie barier przy podejmowaniu pracy dorywczej i na część etatu.

Historia Irlandii w walce z bezrobociem była podobna. Wprowadzone reformy polegały na ograniczeniu wzrostu płac, obniżce podatków dochodowych, ograniczeniu wielkości i prawa do zasiłków dla bezrobotnych. Tutaj też ograniczenie wzrostu płac pozwoliło obniżyć koszty pracy i zwiększyć zatrudnienie, zaś obniżka podatków dochodowych zwiększyła motywacje do działania. Z kolei ograniczenie prawa do zasiłku zmusiło do poszukiwania pracy.

Z prognoz demograficznych GUS wynika, że w liczba osób w wieku produkcyjnym zwiększy się z 23,7 mln w 2000 r. do 25,1 mln w 2009 r. Jak podają analitycy bezrobocie w najbliższym czasie również wzrośnie. Aby nie dopuścić do tej dramatycznej sytuacji Polsce potrzebne są zmiany zarówno w polityce gospodarczej jak i na rynku pracy. Kraj nasz wzorując się na irlandzkich i holenderskich wzorach mógłby przyjąć następujące zachowania:

• zamrożenie w latach 2002-2004 płacy minimalnej i niektórych świadczeń socjalnych

• obniżenie podatku dochodowego PIT, tak aby płaca netto po opłaceniu podatku faktycznie rosła

• ograniczenie świadczeń socjalnych, co pozwoliłoby na obniżenie składki ZUS

• powrót do dialogu między rządem, pracodawcami i związkami zawodowymi

• ograniczenie okresu otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych i obniżenie jego wysokości. Nie płacić za bezczynność. Otrzymujący zasiłek musi aktywnie szukać pracy lub wykonywać prace na rzecz społeczności lokalnej

• mały kodeks pracy dla małych i średnich przedsiębiorstw, który pozwoli uelastycznić rynek pracy (mniejsze odprawy, elastyczne warunki zatrudniania i zwalniania itp.)

Oczywiście po przyjęciu tego typu reform nie nastąpi natychmiast cud gospodarczy. Z doświadczeń wyżej wymienionych krajów wynika jednak, że powstaną instytucjonalne ramy gwarantujące stopniowy wzrost zatrudnienia i tym samym obniżenie stopy bezrobocia. Być może warto skorzystać z doświadczeń Holandii i Irlandii?

Źródło: Profit 12/2001 grudzień

Hiszpania i Polska - porównanie w zakresie bezrobocia

Analiza doświadczeń krajów członkowskich Unii Europejskiej może być pomocna w próbie rzetelnego określenia korzyści i kosztów integracji europejskiej. Dość często przywoływane są przykłady Hiszpanii, Portugalii oraz Grecji, a więc krajów, które wstąpiły do Unii Europejskiej w latach 80`tych i zaliczane są do względnie ubogich członków Unii.

Hiszpania pozostawała przez długi okres na uboczu procesu integracji europejskiej, stając się pełnoprawnym członkiem Wspólnot Europejskich dopiero w 1986 r. Porównując negocjacje prowadzone przez Hiszpanię, a także analizując skutki przystąpienia tego kraju do WE, można dojść do następujących wniosków:

1. Wyniki Hiszpanii w dziedzinie zatrudnienia i walki z bezrobociem po wejściu nie są zadawalające. Stopa bezrobocia z 11,5 % w 1980 r. wzrosła do 21,5 % w 1985 r., następnie obniżała się stopniowo do 16,3% w latach 1990-1991, aby później gwałtownie wzrosnąć do ponad 22% w 1995 i 1996 r. Według danych z lutego br. EUROSTATU (czyli urzędu statystycznego Unii Europejskiej), Hiszpania nadal „przoduje” w statystyce bezrobocia w Unii. Stopa bezrobocia w tym kraju sięgała pod koniec ubiegłego roku 21%, podczas gdy średnia stopa w Unii wynosiła w tym okresie 10,5%. Jeśli więc wysokie bezrobocie jest obecnie głównym problemem społeczno - gospodarczym Unii Europejskiej, to problem ten jest szczególnie widoczny w Hiszpanii, w której stopa bezrobocia jest dokładnie dwa razy większa niż średnia w Unii. Szczególnie wysoki jest poziom bezrobocia wśród hiszpańskiej młodzieży (poniżej 25 lat), gdzie pod koniec 1997 r. bez pracy pozostawało 33,5% młodych mężczyzn oraz 46,9% młodych kobiet, w wieku produkcyjnym (odpowiednie dane dla Unii: 18,7% i 22,2%).

2. Podczas prób negocjacji podejmowanych przez cały okres lat siedemdziesiątych Hiszpania konsekwentnie występowała przeciwko proponowanej przez Wspólnotę Europejską koncepcji integracji podzielonej na dwa etapy. Pierwszy z nich polegać miał na szybkim zniesieniu barier w handlu produktami przemysłowymi, natomiast drugi - obejmujący sprawy rolne - rysował się niepewnie i był odsuwany na bliżej nieokreśloną przyszłość. W przypadku Polski powszechnie uważa się, że sprawa integracji rolnictwa jest jednym z najtrudniejszych elementów procesu integracji tak dla Polski, jak i dla Unii.W Narodowej Strategii Integracji (NSI) stwierdza się, że rola rolnictwa w Polsce jest znacznie większa niż w UE ze względu na znacznie wyższy udział w zatrudnieniu i w PKB. W NSI mówi się również o dużym zatrudnieniu w rolnictwie i wysokim bezrobociu, będącymi barierami wzrostu konkurencyjności rolnictwa i jego integracji z Unią. Dlatego, według autorów NSI należy prowadzić politykę gospodarczą nakierowaną na wzrost wydajności pracy w rolnictwie, a także działania na rzecz przesuwania siły roboczej z produkcji rolnej do otoczenia rolnictwa i działów pozarolniczych na obszarach wiejskich. W „Opinii Komisji Europejskiej o wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej”, zawartej w tzw. Agendzie 2000, w odniesieniu do rolnictwa stwierdza się, że „... w okresie przejściowym zatrudnienie w rolnictwie spełnia rolę swoistego bufora, a rozbieżność między proporcją PKB, wypracowaną przez sektor rolniczy, a udziałem w łącznym poziomie zatrudnienia świadczy, iż wydajność w sektorze rolniczym jest znacznie niższa niż wydajność w całej gospodarce”. W Hiszpanii, przed wejściem tego kraju do Wspólnoty istniała podobna sytuacja. Zmniejszenie dużego zatrudnienia w rolnictwie (poprzez jego modernizacje) stało się prawdopodobnie główną przyczyną notowanego później wzrostu bezrobocia.

3. Oprócz modernizacji rolnictwa, Hiszpanie mieli świadomość konieczności restrukturyzacji przemysłu. W cytowanej wyżej Agendzie 2000, Komisja podsumowuje analizę sytuację polskiego przemysłu w następujący sposób: „...cechą polskiego przemysłu jest istnienie zarówno dynamicznego, nowego sektora prywatnego, który powinien być zdolny do konkurowania na Jednolitym Rynku w średniej perspektywie, oraz dużych sektorów w poważnej mierze kontrolowanych przez państwo, które wymagają restrukturyzacji”.

4. Końcowym wynikiem negocjacji Hiszpanii ze Wspólnotą było ustanowienie okresu przejściowego dla sektora przemysłowego i znacznej części produktów rolnych. Ponadto, co ważniejsze, zasady dotyczące wolego przepływu siły roboczej zostały przyjęte jedynie w stosunku do Hiszpanów już zamieszkujących na terenie innych państw Wspólnoty. Dla reszty hiszpańskich pracowników ustalono siedmioletni okres przejściowy. Podobnej sytuacji można spodziewać się w przypadku naszego kraju. Zważywszy na duży potencjał emigracyjny krajów aspirujących do Unii, okres przejściowy, w którym polscy pracownicy nie będą mogli w pełni korzystać z „dobrodziejstw czwartej wolności” może być jeszcze dłuższy, niż w przypadku Hiszpanii. Ów duży potencjał emigracyjny w przypadku Polski, unijni eksperci tłumaczą następującymi czynnikami:

a). dynamicznym wzrostem zasobów pracy (szacuje się, że w latach 1991-2010 aż ok. 40%

łącznego przyrostu zasobów pracy w Europie przypadać będzie na Polskę),

b). relatywnie dużym bezrobociem (ok. 1,9 mln. osób pod koniec 1997 r.),

c). dużym przeludnieniem agrarnym (odsetek pracujących w rolnictwie osiąga w naszym

kraju 27,7% i jest kilkakrotnie wyższy nie tylko od średniej w Unii (ok. 8%), ale też od

innych krajów stowarzyszonych, np. Czechy - 8,9%, Węgry - 7,5%, Słowenia - 11%),

presję emigracyjną mogą też wzmocnić w tym przypadku niskie dochody ludności

wiejskiej,

d) ogólnie niskim poziomem wynagrodzeń (szacowanym od 15% do 28% średniego poziomu

w Unii).

Kolejnym elementem, na który warto zwrócić uwagę jest sytuacja na hiszpańskim rynku pracy, w momencie wchodzenia do Wspólnoty (sytuacja ta utrzymuje się w dużym stopniu do dnia dzisiejszego): „...Rynek ten jest posegmentowany przez istnienie autonomicznych regionów; charakteryzują go przeregulowania i usztywnienia, w tym stosunkowo wysokie płace nominalne, czego wynikiem staje się niska mobilność i aktywność siły roboczej oraz ograniczona zdolność do tworzenia miejsc pracy. Niemałą część bezrobocia wchłania rozległa szara strefa”.Uważa się, że taki stan rzeczy, a także konieczność modernizowania gospodarki i redukcji zatrudnienia w rolnictwie są głównymi przyczynami utrzymującego się wysokiego bezrobocia. Podobną sytuację można zaobserwować obecnie na naszym rynku pracy. Poziom bezrobocia jest wyraźnie zróżnicowany w zależności od regionu i warunków panujących na lokalnym rynku pracy, siła robocza jest mało aktywna i mało mobilna, przy rozległej szarej strefie.

Pracuj jak Polak

Dla zbudowania 10 metrów kwadratowych muru z cegły polski robotnik potrzebuje dwa do siedmiu razy więcej czasu niż jego amerykański kolega. Czy w tym tempie kiedykolwiek dogonimy świat? Czy wina za to, że wytwarzamy na jednego zatrudnionego kilka razy mniej niż Amerykanie czy Niemcy, leży tylko po naszej stronie? Czy nasza wydajność jest niższa dlatego, że się obijamy? Niekoniecznie. Ewidentny wzrost wydajności polskiego pracownika, do którego doszło w ciągu ostatnich 10 lat, to głównie efekt lepszych warunków gospodarowania. Produktywność zależy dzisiaj bowiem bardziej od nowoczesnej technologii i organizacji pracy niż od dobrych chęci i umiejętności. Zanim Polak zabierze się do pracy, musi załatwić znacznie więcej biurokratycznych formalności niż Niemiec. Ale to tylko jeden z powodów produktywności niższej niż w najbardziej rozwiniętych krajach. Przerost biurokracji przeszkadzającej biznesowi w rozwinięciu skrzydeł , to nie wszystko. Swoje robi też demotywujący system płac, gorsza organizacja pracy i niski stopień jej specjalizacji. W małych polskich firmach , choćby budowlanych, te same osoby wciąż - jak dwadzieścia lat temu - robią wszystko: od wylewania fundamentów po pokrywanie dachu.

Nie wróży nam to najlepiej . Na świecie w ciągu kilku lat połowa obecnych pracowników , powinna zarabiając dwukrotnie więcej niż dziś , wytwarzać trzykrotnie więcej produktów i usług niż obecnie. Firmy , które się do tej reguły nie dostosują przegrają w międzynarodowej konkurencji.

Gdy na początku lat 90. formuła „1/2 x 2 x 3” zdobywała coraz więcej zwolenników, my dopiero zabieraliśmy się do odrabiania dystansu dzielącego nas od bogatego Zachodu. Po dziesięciu latach gonienia uciekającego peletonu, wydajność w Polsce rośnie po kilkanaście procent rocznie . Nadal jednak zbyt wolno , bo i tak pracujemy pięć do siedmiu razy mniej efektywnie niż w Unii Europejskiej. I tylko dlatego , że nasze koszty pracy są nadal kilkukrotnie niższe niż w Unii, wciąż jeszcze znajdujemy nabywców na polskie produkty, które- co gorsza- miewają też problemy z jakością .

Z dokładnym określeniem wydajności pracy w Polsce są spore kłopoty. Naszych statystyk nie da się porównać z europejskimi. Przede wszystkim dlatego , że tam mierzona jest wydajność na godzinę , a u nas nie ma aż takich analiz czasu pracy. Z prowadzonych przez GUS przez sześć lat Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności, które były ich obiecującym zaczątkiem, wynika za to , że najdłużej u nas pracują pracodawcy

CZĘŚĆ SIÓDMA

Rynek pracy - korzyści i koszty integracji z UE

Restrukturyzacja nieefektywnych przemysłów w Polsce jest obiektywną koniecznością i musiałaby być przeprowadzona niezależnie od członkostwa w UE. Przyniesie ona długookresowe korzyści gospodarce. Członkostwo Polski w UE pozwoli złagodzić różne negatywne efekty restrukturyzacji. Już dziś otrzymujemy pomoc PHARE na łagodzenie społecznych kosztów restrukturyzacji. Po uzyskaniu członkostwa będziemy taką pomoc otrzymywać w jeszcze większym wymiarze.

Gdyby tempo wzrostu PKB wyniosło 3% w latach 2000-2006, to liczba bezrobotnych przekroczyłaby 3 mln osób z uwagi na duże przyrosty zasobów pracy, a także restrukturyzację przemysłów schyłkowych oraz rolnictwa.

Wchłonięcie tej liczby pracowników przez gospodarkę wymaga wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Integracja Polski z Unią będzie sprzyjać zwiększeniu skali inwestycji w naszym kraju i poprawie konkurencyjności gospodarki, a tym samym przyczyni się do przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego.

Przynależność do Unii będzie ułatwiać zwalczanie bezrobocia, bowiem:

• Polska będzie bardziej atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych i krajowych

• polskie przedsiębiorstwa uzyskają nieograniczony dostęp do największego rynku świata (wg wielkości zakupów)

• nasz kraj uzyska dostęp do funduszy przeznaczonych m.in. na zwalczenie bezrobocia i duże przedsięwzięcia infrastrukturalne

• polscy pracownicy uzyskają swobodny dostęp do europejskiego rynku pracy

Z drugiej strony, negatywny wpływ na miejsca pracy w Polsce będzie miała wzmożona konkurencja ze strony producentów z krajów Unii.

Prognozowane stopy bezrobocia w pożądanym wariancie wzrostu gospodarczego (7%)

	(STAN W KOŃCU ROKU)
STOPA BEZROBOCIA	1999	2002	2006	2010^*
jawnego	12,0	11,1	8,7	7,3
ukrytego	6,7	5,5	4,0	2,1
całkowitego	18,7	16,6	12,7	9,4
^*Prognozę na rok 2010 podano na podstawie: Strategia finansów publicznych i rozwoju gospodarczego w latach 2000-2010 MF, Warszawa, czerwiec 1999

Z prognozy wykonanej w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej (przy założeniu, iż proporcje między udziałem wydajności pracy a zatrudnieniem w przyroście PKB będą kształtowały się jak 70% do 30%) wynika, że w latach 2000-2006 dopiero w wariancie przyspieszonego wzrostu PKB, powyżej 5% rocznie, istnieje szansa na spadek stopy bezrobocia. Przy tempie wzrostu 7% rocznie stopa wzrostu bezrobocia jawnego obniży się do 7,3%, a stopa bezrobocia całkowitego do 9,4%.

MIGRACJA SIŁY ROBOCZEJ

Zasadniczym skutkiem społecznym wprowadzenia w stosunku do Polski zasady swobodnego przemieszczania się osób będzie pewien wzrost mobilności osób, szczególnie w związku z działalnością ekonomiczną i szkoleniem zawodowym. Obywatele polscy będą bowiem mieli prawnie zagwarantowany dostęp do rynku pracy w innych państwach członkowskich oraz do szkolenia zawodowego (także do studiów wyższych). Powinno to w dłuższym okresie sprzyjać podnoszeniu kwalifikacji zawodowych oraz poprawie pozycji na rynku pracy osób korzystających z prawa do swobodnego przemieszczania się. Towarzyszyć temu będzie stworzenie analogicznych ułatwień dla obywateli państw członkowskich przybywających do Polski.

KRAJE W KTÓRYCH POLACY NAJLICZNIEJ PRACUJĄ (w %)

NIEMCY	USA	WŁOCHY	CZECHY	WIELKA BRYTANIA	KANADA	FRANCJA	AUSTRIA	HISZPANIA	INNE
40%	14%	13%	6%	4%	3%	3%	3%	3%	11%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez OBOP wrzesień 2002 r.

Przystąpienie Polski do UE oznacza w perspektywie - w zależności od wyniku negocjacji - dostęp pracowników polskich do rynku pracy Unii na zasadzie wzajemności. Konieczne są działania na rzecz wzajemnego uznawania kwalifikacji i dyplomów; od tego zależy postęp w zakresie swobody podejmowania pracy.

Ustanowienie pełnej swobody przepływu osób między Polską a UE równocześnie z członkostwem - tj. bez okresu przejściowego - napotyka na sprzeciw w niektórych krajach członkowskich UE. Argumentacja na rzecz opóźnienia kalendarza wdrożenia tej zasady jest następująca:

• Polska posiada duży potencjał siły roboczej, grożący wysoką imigracją do krajów UE

• istnieją w Polsce istotne uwarunkowania skłaniające do emigracji, a mianowicie stosunkowo niskie płace oraz stosunkowo wysoka stopa bezrobocia

• stopa bezrobocia w UE kształtuje się już obecnie na wysokim poziomie i jej zwiększenie przez napływ siły roboczej z Polski jest niemożliwe do akceptacji.

JAKA WYSOKOŚĆ ZAROBKÓW MOŻE SKŁONIĆ POLAKA DO PRACY ZA GRANICĄ

PONIŻEJ 3000	OD 3000 DO 4999	OD 5000 DO 6999	PONAD 7000	TRUDNO POWIEDZIEĆ
17%	30%	31%	20%	2%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez OBOP wrzesień 2002 r.

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA :

SPIS TREŚCI :

Wstęp .......................................................................................................2

Część pierwsza.........................................................................................3

Portugalskie przewodnictwo w UE...................................................3

Główne założenia Europejskiej Agendy Społecznej........................4

Tworzenie większej ilości wysokiej jakości miejsc pracy.................5

Walka z ubóstwem i wszelkimi formami dyskryminacji....................6

Usprawnienie funkcjonowania systemów zabezpieczeń społecznych.....................................................................................6

Wspieranie zasady równouprawnienia na rynku pracy...................6

Wzmacnianie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia Unii i zewnętrznej polityki UE...................................................................7

Część druga.............................................................................................7

Dostęp polskich pracowników do rynku UE....................................7

Swobodny przepływ pracowników w UE.......................................15

Część trzecia..........................................................................................17

Rynek pracy oraz bezrobocie w Unii Europejskiej........................17

Zachowanie głębokich dysproporcji w bezrobociu w 15 państwach UE.........................................................................................17

Rynki pracy w państwach kandydujących: niedokończona transformacja.......................................................................17

Bezrobocie w Unii Europejskiej- problem o szczególnym znaczeniu......................................................................................20

Dwa oblicza Unii...................................................................24

Rynek pracy- konieczne działania dostosowawcze.......................26

Część czwarta.........................................................................................27

Wiosenne posiedzenie Rady Europejskiej w Sztokholmie 23 - 24 marca 2001 r.................................................................................27

Pełne zatrudnienie w konkurencji Unii..................................27

Ilościowa i jakościowa poprawa zatrudnienia.......................27

Część piąta.............................................................................................28

Rynek pracy oraz bezrobocie w Polsce.........................................28

Bezrobocie - problem o szczególnym znaczeniu.................28

Zasiłki nie zastąpią pracy.....................................................33

Bezrobocie w powiatach......................................................35

Strach przed bezrobociem...................................................35

Przyczyny bezrobocia..........................................................36

Stan gospodarki...................................................................36

Bezrobotni z dyplomem.......................................................36

Część szósta..........................................................................................39

Walka z bezrobociem....................................................................39

Wygrać z bezrobociem........................................................39

Jak walczyć z bezrobociem w Polsce wzorując się na Holandii i Irlandii..................................................................42

Hiszpania i Polska - porównanie w zakresie bezrobocia....44

Pracuj jak Polak...................................................................46

Część siódma.........................................................................................47

Rynek pracy - korzyści i koszty integracji z UE............................47

Migracje siły roboczej....................................................................49

Zakończenie...........................................................................................51

Bibliografia.............................................................................................51

Spis treści...............................................................................................52

przed nawiasem podano nową numeracje wprowadzoną przez Traktat Amsterdamski zawarty 18.06.97 r. (proces ratyfikacyjny w toku), w nawiasie numeracja z Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Traktat Rzymski, zawarty 25.03.57 r., ze zmianami wprowadzonymi przez Jednolity Akt Europejski przyjęty na szczycie w Luksemburgu 2-3.12.85 r. oraz przez Traktat o Unii Europejskiej przyjęty na szczycie w Maastricht w 1991 r.)

Adam Łazowski Obywatelstwo Unii Europejskiej, w: EURO-BIULETYN nr 4, XII 1997

wg danych EUROSTATU z kwietnia br.

M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 1997, s.42 i nast.

Na podstawie: Wejście do Unii Europejskiej a wzrost gospodarczy, tłumienie bezrobocia i poprawa warunków bytowych ludności, Rada Strategii Społeczno Gospodarczej, Raport nr 23, Warszawa 1997

Na podstawie: Reuters EU-Briefing

Na podstawie: Proces integracji Hiszpanii ze Wspólnotą Europejską - informacja hiszpańskiego MSZ, wyd. Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz.

Narodowa Strategia Integracji, Monitor Integracji Europejskiej, Komitet Integracji Europejskiej, styczeń 1997, s. 40 i nast.

Agenda 2000 - Opinia Komisji Europejskiej o wniosku Polski o członkostwo w Unii Europejskiej, w: Monitor Integracji Europejskiej, wyd. specjalne, Komitet Integracji Europejskiej.

Na podstawie Raportu: Analiza i ocena wpływu integracji Polski z Unią Europejską w sferze społeczno-gospodarczej, opracowanego przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, styczeń 1998

Wejście do Unii Europejskiej a wzrost gospodarczy, tłumienie bezrobocia....op.cit.

10

53

---